Агын тойрогой В. Жамсарановай нэрэмжэтэ уран һайханай талаар хүүгэдые хүмүүжүүлдэг «Залуу наһан» гэһэн түб Цыбенова Любовь Михайловна

Баян даа Ага нютагнай

Ая гангатай Ага нютагни

Арюун сарюун үреэлтэйлши.

Аба эжыhээ угаа залгаhан

Ага найман омогтойлши.

Хүн түрэхэhөө өөрын тоонтотой, түрэл хэлэтэй, нютаг оронтой байдаг ха юм даа.

Хүн бүхэн өөрынгөө эжы абаяа, нютагаа, түрэл hургуулияа, үетэн нүхэдөө… ямар бэ даа өөрын татасаар hанан дурсан байдаг.

Ага нютагаймнай нармай hайхан байгаали, тэрэнэй элдин баян нуга тохойнууд, арад зоноймнай түүхэ домогууд ба hайн hайхан хэрэг ябуулганууд, нэрээ нэрлүүлhэн элитэ хүнүүд, тосхоноймнай түхэл шарай- эдэ бүгэдэ омогорхолоймнай үндэhэн болоно бэшэ аал?

Ага нютаг гээшэмнай уужам, ехэ ааб даа. Алхана уулаhаа эхилээд, аяар зүүн урда оршодог Хан Уула, Ара Аргалиhаа эхилээд, урагшаа Онон гол хүрэтэр тэнииhэн үргэн дэлгэр дэбисхэрые эзэлдэг.

Нютаг орондоо, арад зондоо аша туhатай ажал бүтээн, hайн hайхан юумэ хэhэн элитэ хүнүүдэй нэрэнүүд ба ажал хэрэгүүдынь лэ тон түрүүн нютагай нэрэ солые дээшэнь үргэн суурхуулдаг аабза.

Теэд энэ бэшэмэл соогоо Ага нютагай суутай бүхы зониие дурсан бэшэхэ аргагүй байгдана. Тиибэ-яабашье үсөөхэн, нэгэ хэды хүнүүдэй мүнхэлэгдэhэн нэрэнүүдыень hанан бэшэе. Жэшээнь, тон түрүүлэн Түгэд орониие шэнжэлжэ, Росси гүрэнэй эрдэм наукые дээшэнь үргэлсэhэн, өөрынгөө нэрэ ба хэрэг ябуулгаар Ага нютагаа бүхы дэлхэйдэ суурхуулhан Гомбо-Жаб Цыбиков тухай хэн мэдэхэгүйб?! Мүн түгэд эмнэлгэ шудалжа, дээдэ зэргын эрдэмтэ аргашан болоhон Петр Бадмаев тухай hураг суу орон доторнай дүүрэн тараhан гэжэ мэдэнэбди. Тиихэдэ түрүшын профессорнүүд Цыбен Жамцарано ба Базар Барадин гэгшэд Ага нютагайнгаа нэрые үндэрөөр нэрлүүлээ бшуу.

Эхэ ороноо аршалан хамгаалhан дайшалхы габьяагаар нютагаймнай домог баян юм. 1929 ондо манай орондо булимтаран ороhон хариин дайсадые бута сохилгодо шалгарааша Дондок Дылгыров ба Дэлэг Вамбуев. 1941-1945 онуудай Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда шалгарhан Совет Союзай Геройнууд Базар Ринчино, Александр Парадович ба суута мэргэшүүл Семен Номоконов ба Тогон Санжиев гэгшэдэй баатаршалга.

Беслан хотодо hургуулиингаа hурагшадые террористнуудай hомонhоо абарhаар наhа бараhан багша Дарима Базарова-Аликова, Владивостогто «Быстрый» гэhэн эсминецээ, суг хамта алба хаажа байhан 300-гаад нүхэдөө өөрынгөө ами наhаа үгэжэ, гал түймэрhөө абарhан Россин Герой Алдар Цыденжаповай нэрэ хэтэ мүнхэдөө hануулжа байхал…

Дуу хүгжэмэй охиндо абтаhан СССР-эй арадай артист Лхасаран Линховоин, СССР-эй арадай артист Ким Базарсадаев, РСФСР-эй габьяата артист Абида Арсаланов, элитэ композитор Базыр Цырендашиев; уран зохеолшо, эрдэмтэн, багша Чойжил-Лхама Базарон, буряадай түрүүшын трилоги бэшэhэн Даша-Рабдан Батожабай, Ага нютагай түрүүшын мэдээжэ врачууд Лыксог Жабэ ба Гонгор Санжимитупов, түүхын эрдэмэй доктор Регби Пубаев, эрдэмтэ-зоотехнигүүд Базар-Сада Цыбиков ба Бальжинима Раднабазарон, тамирай талаар абаад харабал, Олимпиин чемпионууд Баир Баденов, Тимур Тучинов гээд олон лэ зон нютагаа суурхуулhан гээшэ. Теэд гансал эдэ нэрэнүүдээр хизаарлахагүй байhамнай элитэ.

Ага нютагhаа гараhан, нютагаа ажал хэрэгээрээ суурхуулhан зон олон байха, тиин тэдэниие бултыень бэшэхэ болоо hаа амяараа ном хэблэн гаргахаар. Тиимэhээ «ажал хэhэн – ама тоhодохо» гэhэн оньhон үгэ тон таарамжатай гэжэ hанаад, зүгөөр Ага нютагнай анха урданhаа хойшо табан хушуун малаараа, байгаалиин баялиг ба ан гүрөөлөөрөө ямар баян бэ даа! Тала гүбээнүүдые бүрхөөмэ олон хонин hүрэгүүдэй тоо толгойе олошоруулха, малай үүлтэр hайжаруулагдаха, газар ажалай ургаса дээшэлүүлэгдэхэ талаар ехэ ажал хүдэлмэринүүд хэгдэжэл байдаг. Урагшаа hанаатай, шударгы ажалша арад зоной ехэ амжалтануудые туйлажа, гүрэнэй шан хайрануудта ба үндэр нэрэ зэргэнүүдтэ хүртэжэ байхадань hайшаалтай байгша. Эдэ бүгэдэ нютагаймнай тон ехэ омогорхол бэшэ аал?!

Харин мүнөө сагта Агын тон хүгжэжэ байһан эмхи зургаануудые тоолон нэрлэбэл, мяханай, нооһо ээрэлгын, Амидхашын һү тоһо үйлэдбэриин, Орловскын ашагта малтамалнуудай комбинадууд гэхэ мэтэ болоно. Эдэ бүгэдэ хүдөө ажахын үйлэдбэринүүд болоно.

Агын мяханай комбинад жэл бүри 30 сая мүнгэнэй эд болоод 250 тонно мяхан зүйл гаргажа байдаг. 2009 онһоо мяхан ба ногоон эдеэнэй консервэ гаргажа эхилhэн.(слайд №1,2)

2009 ондо хониной нооһо угаадаг ба ээрэдэг комбинад нээгдэжэ, 27 хүн ажалтай болоһон.. Жэл бүри 1250 тонно нооһон угаагдадаг. Тиигэжэ дулаан хүнжэл, пудуушха, шэрдэг гэхэ мэтэ оегдожо, хүн зондо хэрэгтэй, түргэн сагай болзор соо наймаа болодог (слайд №3,4).

Амидхаашын һү тоһоной комбинадта буйлуулагдаhан hүн тараг, зөөхэй, ээзгэй болоод арад зондо наймаа болон худалдагдадаг ( слайд №5). Баһа гахайн мяханай үйлэдбэридэ мянгаад гаран гахай тэжээгдэнэ ( слайд №6). Орловскын хадын ашагта малтамалнуудые шанаржуулгын комбинад хүдэлмэриеэ мүнөөнэй эрилтэдэ тааруулжа ябуулна. Хамтадаа 500 гаран зон эндэ хүдэлнэ (слайд №7).