155
Ұйқас.Абайенгізгенұйқастар
й ас – тар мақ тың соң ғы сөз де рін де гі үн дес тік. Қа зақ
өлең де рін де гі ұй қас
түр ле рі:
а ра өле й а сы, ерік ті й ас, ш бырт па лы й ас, ке зек тес й ас,
ша лыс й ас, ара лас й ас, егіз й ас, осы кн гі ерік ті й ас.
а ра өле й а сы – бұ рын нан ке ле жат қан ұй қас тың бір тү рі. Қа зақ
хал қы ның фольклорын да ғы тақ пақ, бір ау ыз өлең де рі нің
кө бі осы ұй қаспен
құ рыл ған. Бұл ұй қас ты кү ні бү гін ге дей ін көп жайыл ған ұй қас деп ай ту ға
бо ла ды. Қа ра өлең ұй қа сы ның ерек ше лі гі 1, 2, 4-жол да ры ұй қа са ды да, 3-жо лы
ыл ғи
ұй қас сыз, бос қа лып оты ра ды.
Мы са лы:
Оқы ған бі лер әр сөз ді,
На дан дай бол мас ақ көз ді.
На дан жөн діге жөн кел мес,
Бі лер қай да ғы шәргез ді.
(Абай)
Ой
тол қы ны на қа рап, ке рек ті же рін де ұй қас ты ра са лу шы лық ты
ерік ті
й ас дей ді. Кейбір өлеңдерде шумақ тың бір жо лы ұй қас пай, екін ші жо лы
ұй қа сып кел се,
он дай ұй қас ты
ке зек ті й ас дей міз.
Сәу лең бол са кеу дең де,
Мы на сөз ге кө ңіл бөл!
Егер сәу лең бол ма са,
Мей лің ті ріл, мей лің өл!
Та ны мас сың,
көр мес сің,
Қап та ған соң көз ді шел.
Имам сыз дық намаз да
Қы зыл бас тың сал ған жол т.б.
(Абай)
Ке зек ті ұй қас өлең нің шума ғы на қа рай осы рет пен ке ле бере ді. Егер өлең нің
бір шума ғы 4
жол дан тұр са, он да 1, 3-жол да ры бос қа ла ды, ұй қа са тын 2, 4-жол-
да ры бо ла ды. Ал шумақ бір не ше жол дан тұр са, үне мі
тақ жол да ры ұй қас сыз
қа лып, жұп жол да ры ұй қа сып оты ра ды.
Ша лыс й ас тү рін де 1-жол мен 3-жол, 2-жол мен 4-жол ұй қа са ды. Өлең нің
шума ғы төрт жол дан ас пай ды. Мы са лы:
Шаң шы ғар мас жол-да ғы,
Сіл кі не ал мас жа пы рақ.
Тын шы ғар сың
сен-да ғы,
Са быр қыл саң азы рақ.
(Абай)
Абай дың көп өлең де рін де ұй қас тың жа ңа тү рін, жо ға рыда кел тір ген өлең
ұй қас та ры нан өз ге ше түр ле рін кез дес ті ре міз. Мы са лы:
Алыс тан сер меп,
Жү рек тен тер беп,
Шы мыр лап бой ға жайыл ған;
Қиуадан шау ып,
Қи сы нын тау ып,
Та ғы ны же тіп қай ыр ған –
Тол ғауы
тоқ сан қы зыл тіл,
Сөй лей мін де сең, өзің біл.
Достарыңызбен бөлісу: 
