2.2 оқу-жауынгерлік қызмет процесінде дене шынықтыру жаттығулары Оқу-жауынгерлік қызмет процесінде дене шынықтыру жаттығулары жауынгерлік кезекшілік жағдайында дене жаттығуларын орындауды, ілеспе дене шынықтыруды, әскерлердің көлік құралдарында қозғалуы кезінде дене шынықтыруды, далада дене шынықтыруды қамтиды. Жауынгерлік кезекшілік атқару жағдайындағы дене жаттығулары әскери қызметшілердің жоғары ақыл-ой және дене еңбегіне қабілеттілігін сақтау, қозғалыс белсенділігінің тапшылығын толтыру және шұғыл іс-қимылдарға физикалық және психикалық дайындығын қолдау мақсатында әскери мамандығының ерекшеліктеріне сүйене отырып ұйымдастырылады және өткізіледі.Олар арнайы әзірленген кешендер түрінде қолданылады, оның ішінде бұлшық еттердің жекелеген топтарына арналған жаттығулар, назар аудару және үйлестіру, монотонды жұмыстың, монотонды қалыптың, қозғалыс белсенділігін шектеудің және сыртқы ортаның кейбір факторларының денесіне жағымсыз әсерлердің алдын алу немесе жою.Дене жаттығуларын таңдау әскери қызметшілердің тиісті әскери-кәсіби қызметінің ерекшеліктерін (кезекшіліктің жалпы режимі, жұмыс сипаты, ондағы үзілістер немесе үзілістер саны, жұмыс қалпы, сыртқы жағдайлар) ескере отырып жүзеге асырылады. Кезекшіліктің сипаты мен шарттарына байланысты кезекшілікке дейін, кезінде және одан кейін дене жаттығуларының кешенін орындау мүмкіндігі көзделеді.Осы жағдайлардың әрқайсысында жаттығу кешендері бағыты, мазмұны, орындалу уақыты мен ұзақтығы бойынша біршама ерекшеленуі керек.
1. Кезекшілікке түсер алдында дене жаттығулары есептеу, ауысым құрамында 8-10 минут ішінде арнайы кешен түрінде немесе ашық ауада немесе үй-жайда орташа қарқынмен жеке орындалады және әдетте кезекшілікке түсуден 10-15 минут бұрын аяқталады.
2. Кезекшілік процесінде дене жаттығулары дербес немесе бөлімше командирінің(аға ауысымның) басшылығымен әр 2 сағат сайын ұзақтығы 5-8 минут сайын орындалады. Жаттығуларды таңдағанда, осы уақытқа дейін статикалық кернеуде болған немесе қысылған бұлшықет топтарын динамикалық жұмысқа тарту мүмкіндігіне ерекше назар аударылады.
3. Кезекшілік аяқталғаннан кейін физикалық жаттығулар әдетте 8-10 минут ішінде арнайы кешен түрінде орындалады.
Кешеннің мазмұнына мыналар кіруі мүмкін:
- Терең тыныс алумен бірге бел аймағында созылу жаттығулары;
- Бұрылыстармен орнында жүгіру;
- Көлбеу;
- Бас пен дененің айналуы және айналуы;
- Скват;
- Қолдар мен аяқтардың әртүрлі қозғалыстарымен орнында секіру;
- Қорытындылай келе-жүгіру және орнында жүру.
Ілеспе дене шынықтыру жаттығулары дене шынықтыруды арттыру, әскери-қолданбалы моториканы жетілдіру мақсатында өткізіледі және мыналарды қамтамасыз етеді:
- Әскери қызметшілердің кедергілерді еңсерумен ұштастыра отырып, жаяу немесе шаңғымен түрлі жерлерде жылдам және тиімді жүріп-тұру қабілетін жетілдіру;
- Жалпы төзімділікті және басқа физикалық қасиеттерді дамыту;
- Әскери-арнайы даярлықты арттыру;
- Айтарлықтай физикалық жүктеме жағдайында қаруды қолдану дағдыларын жетілдіру
- Әскери қызметшілерді Қорғаныс киімінде және көру мүмкіндігі шектеулі жағдайларда іс-қимылдарға даярлау;
- Ұжымдық іс-әрекет дағдыларын қалыптастыру;
- Әскери қызметшілерді ұжымшылдық және өзара көмек рухында тәрбиелеу.
Ілеспе дене шынықтыру жаттығуларын өткізудің мүмкін жағдайларын қарастырайық:
1. Бөлімшелер жауынгерлік даярлық бойынша сабақ орындарына (тактикалық алаңдар, полигондар, атыс алаңдары және т.б.) жылжыған кезде. Жеке құрамның дене шынықтыру құралдары мыналар болуы мүмкін: жаяу жүру, қару-жарақпен және құрал-жабдықтармен жергілікті жерде жылдам қозғалу, табиғи кедергілерді еңсеру, суда және қолда бар құралдардың көмегімен су кедергілерін еңсеру, қоян-қолтық бо тәсілдері және т. б.
2. Жауынгерлік даярлықтың әртүрлі пәндері бойынша практикалық сабақтар барысында дене шынықтыру жаттығулары мынадай мақсаттарда жүзеге асырылады:
-Сабақтарда пысықталатын әскери-кәсіптік тәсілдер мен іс-қимылдарды күрделі жағдайларда орындау дағдыларын бекіту үшін, мысалы, жергілікті жерде қозғалумен, кедергілерді еңсерумен, жүкті тасымалдаумен және т. б. ұштастыра отырып.;
- Жеке құрамды үлкен физикалық кернеу жағдайында шаршау фонында бір немесе басқа әрекетті орындауға үйрету қажет болған кезде сабақтарда жалпы физикалық белсенділікті арттыру;
- Сабақтың тығыздығын арттыру үшін жекелеген оқу орындарында жауынгерлік даярлықтың негізгі міндеттерін шешу үшін осы сабақта шешілетін оқу міндеттерінің сипатына қисынды байланысты дене жаттығуларын, тәсілдер мен іс-әрекеттерді орындауда жаттығу ұйымдастырылады.
Әскери бөлімдердің көлік құралдарында қозғалуы кезіндегі дене жаттығулары іс-қимылдарға үнемі дайындықты сақтау, шаршаудың алдын алу, ал қыста әскери қызметшілердің денесін гипотермиялау мақсатында орындалады.Әскери бөлімнің полигонға (лагерьге) шығу кезеңінде далалық жағдайларда дене шынықтырумен айналысуға арналған Атлетикалық дайындықпен (арқалықтар, арқалықтар, импровизацияланған материалдардан жасалған спорттық мүкәммал), кедергілер жолақтарымен, қоян-қолтық бо тәсілдерін орындауға арналған алаңмен жабдықталады.