Гравитациялы- қозғалмалы тығыз қабатта кептіру

Гравитациялы- қозғалмалы тығыз қабат кептіру камераны жоғары үздіксіз нәрі бидаймен құрылады және оның төменгі бөлігін таңдауда жасалады. Дегенмен қабат қозғалысында бөлек бидай бір-біріне қатысты араласады, олардың арасындағы байланыс сақталады. Активті беті жаңарады , бірақ оның үлкендігі барлық бидайдың суммарлы-геометриялық бетінен едәуір төмен болып қалады.

Бидай ауысуының орташа жылдамдылығы әдетте бірнеше мм/с аспайды. Дегенмен қабат кеңейді, оның шынылығы жоғарлайды, ол кептіру процесінің жылдамдылығына әкеледі. Егер қозғалмалы қабат әдейі конструктивті элементтерден тұрады. Мысалы көпқатарлы ауа бөлігіне каналдар жүйесінен онда тура бидай қиылысу легі көп рет өзгереді. Бұл бидайды араласуына әкеледі, сонымен қоса кептіру процесі тездетеді.

Бидайдың камерада ауысу жылдамдылығы, кептіру ұзақтығы, шығару немесе тиеу жабдықтар көмегімен басқарылады. Кептіру камерасында бидайдың болу уақытын кең кеңістікте өзгертуге болады.

Бидайды гравитациялы-қозғалмалы қабатта кептіру, қозғалтын қабатқы қарағанда кептіргіш агентінің одан да жоғары температурасын қолдануға болады.

Үрленетін қабат қалыңдығын кептіргіш камерасының конструкцияна байланысты 100-300 мм ауытқуында алады. Удельді тапсырыста кептіргіш агент 3500 ден 4000 м/(сағ*т). Кептіргіш агентінің үлкен удельді тапсырысы кептіру зонасының кеңістігін барлық қабатта үрленетін қабаттың өз қалыңдығын қамтамасыз етеді.

Гравитациялы-қозғалмалы қабатта кептіру практикада бірнеше нұсқауда жүргізіледі. Көбінесе кептіру нұсқауы шахтылы түрдегі аппарат ауабөлгіш қорабы бар кең тараған. Дән онда жоғарыдан төмен қарай қозғалады, кезегімен тураматік зоналармен, қарсытік немесе кептіргіш агентінің легімен үрленетін қиылыспа қабатында өтеді.

ВНИИЗЕ-де тәжірибелі жабдықтардың құрылған( физикалық модель) бидайдың кептіру процесін оригиналды өндірістік жабдықтарта жүргізіледі. Бидай қабатында қарама-қарсы тік-туратік үрлеудің араласуы кептіргіш агентінің бағытының өзгеруі құралда моделденеді.

Кептіргіш жылдамдылығы бидай ылғалдылығымен ылғал диффузиясының коэффициент пен ылғал алмасуына тәуелді, яғни кептіру процесі кезінде өзгереді. Кептіру жылдамдылығын бұндай шарттарда аналитикалық жолмен есептеу қиын, сондықтан техникалық есептеу үшін теңестіру қолданады:

Мұнда кептіру жылдамдығы %/мин

К- кептіру оэффициенті, %/мин

-қазіргі бидй ылғалдығы, %

-бидай ылғалдылығының тең массасы, %

Теңестіру интегралдағанда ауытқуда тен аламыз:

Немесе

Кептіру коэффициенті бидай қасиетінен және барлық процесс параметрлеріне тәуелді (температура, кептіру агентінің жылдамдылығы мен ылғалдылығы, бидай ылғалдылығы мен температурасы, үрленетін қабаттың қалыңдығы). Сондықтан кетіру ұзақтылығының теңестіруде бойынша есептеу кептіру коэффиентінің маңызын білу қажет тәжірибеде анықтау, кептіруде келтірілген дәнді дақылдардың кептіру режимы шартына келтіреді.

Инженерлі есептеуде сонымен қоса қисық кептіруде эмпирикалық,математикалқ жолмен алынған тәжірибелі өңделген мәлімдемелерде қолдануыға болады. Керек теңестірулер арнайы әдебиетте келтірілген.

Жалған сұйытылған қабат. Бидай қабатына аэродинамикалық немесе механикалық күштердің әсері дән аралықәлсіз байланыс анықталған шарттар бойынша жүргізіледі, қабат пороздылығы үлкейіп оның құрылымы жойылады. Басында тығыз қабат бозарданады, содан кейін барып жалған сұйылғанға өтеді, ал іщкі әсерінен көлемі үлкейеді. Бидай қабаттың бозаңдануында фаза бөлімінің шекарасында диффузионды және термиялық керілуі төмендейді, ол жылу және ылғал ауысуына интенсивтайды.

Жалған сұйытылған қабат өзінің отауын формальды оның кейбір қасиеті сұйық қасиетімен ұқсастығының арқасында алды.

Жалған сұйытылған қабат қабат гидродинамикасы қисық жалған сұйытылған көбірек сипаттайды, өзімен бірге ауа жылдамдылығынан қабаттың керілуіне тәуелді. Бидайдың тығыз қабаты жалған сұйытылған қалыпқа ауаның критикалық жылдамдылығына өтіп, мына формуламен анықтайды:

50- критерий Rейнольдса Ar-критерий Архимеда

V-кинетикалық газдың вязкость м/с

Мұнда - бос құлаудың теңдігі, м/с

p-бидай тығыздығы, кг/м

p-газ тығыздығы, кг/м

Ауаның критикалық жылдамдылығы қабаттың керілуі максималды маңыздылығына жетеді, келесі жылдамдығының өсумен ол қабатта каналдардың құрылуына байланысты бірнеше рет кішіреп, сол арқылы ауаның бөлігі өтеді. Осыған байланысты жалған сұйытылған басында кейбір «өтпелі зона» байқалады, біркелкі емес қабат құрылымына және оның «тасуына» тұрақсыздылығына тән.

Қажетсіз механикалық ауысу кептіргіште кептіру процесін жалған сұйытылғаны 2ші стадияда қабатты энергетикалық ауысуы мен оның біркелкі «тасу» жүргізу қажет. Мұндай гидродинамикалық режимде барлық бидай кептіргіш агентінде жуылады.

Интенсивті араласу қорытындысында және қабат көлемінде дән байланысуында температураның тегістелуі жүреді. Жалған сұйытылған қабат өтпелі қасиеті бар, осыған байланысты кептіру процесін бидайдың ауысуын қосуға болды, орнынан кептіру камерасынан шығару орнын қосуға болады. Өздігінен ауысу қорытындысы интенсивті араласу кептіру камерасында дәннің болу қабатта әркелкі. Бұл қыздыру және бидайды кептірудің әркелкілігіне әкеледі.Қыздыру мен кептірудің біркелкілігінің ең жақсы қорытындысы бидайдың ақпаратта ұйымдастырылған түрде ауысады, кептіргіш камерасында дәннің болу уақыты алдын-ала қамтамасыз етеді. Мұндай жағдайда болу уақыты кең шекте басқырып, бидай ылғалдылығымен және таңдалған кептіру режиміне сәйкес келеді.

Бидайды кептіру кезіндегі жалған сұйытылған қабатта тұруының бір ерекшелігі, жылуалмасу газбөлгіш торының интенсивті жақында өтеді. Кептіру агентіне өту кезңнен бастап қабат температурасы ерекше тез кішірейді, ол 30-50 мм жоғарыда бидай температурасы бірдей болады. Осыған байланысты қыздыру процесін бөлек алынған бидайды келесі түрде көруімізге болады. Бидай қиын траекторияда қозғалыс жасай, қабаттың төменгі бөлігіне келесі уақытта түседі, жылуалмасу зонасында жылу кейбір көлемін алады. Содан ауа легімен лақтырылып, ол қабаттың жоғарғы бөлігіне түседі, онда ол басқа бидайды суығырақ бетіне қатысты жанасу арқасында аккумумерленген жылудың бөлігін жоғалтады. Осыған байланысты төменгі қабаттан бидайдың темпемтураны алуы активті жылуалмасу зонасына қайтадан келгенше төмендеп, жаңа жылу импульс алады. Тек солай бөлек бидай температурасы үздіксіз жоғарлайды, ал кейбір қисық толқын тәрізді максимумдар кезектесіп, минимум және максимум біртіндеп жоғарлайды. Жалпы бидайдың бидайдың қисық температурасы жоғарлауы өзімен көптеген қисық нүктелердің максимум және минимум аралығында орталығын білдіреді.

Бидай дәнінің кептіру жылдамдығын теңестіру арқылы анықтауға болады:


Мұнда - кептіру агентінің температурасы ° С

- коэффициент, кептіру агентінің температура функциясы болады

- бастапқы бидай ылғалдылығы, %

кептіру агентінің масслы жылдамдығы, кг/м

h-бидай қабаттың қалыңдығы м

γ-бидай үйіндісінің массасы, кг/м

Кептіру агентінің температурасы жоғарлауы кептіру процесі тездейді, бірақ бидай қызуын күшейтеді. Мысалы температураның 60 тан 140° С жоғарлауы. Кептіру жылдамдығы 2,5 есе бидайдың интенсивті қызуы 4 есе өседі. Ұқсас заңдылық және кептіру агентінің өзгеруінде алынады.

Жалған сұйытылған дамуы, қабат биіктігіне тәуелсіз, бидай қыздырудың біркелкілігін қамтамасыз етіп және кептіру агентінің өңделген температурасы бірдей.

Жалған сұйытылған қабатта кептіру бидай ылғалдылығының 3-4 % төмендеуі оның температурасы 55-60° С дейін жоғарлауымен келеді, келесі кептіру бидайдың қатты 0ызуына әкеледі. Осыған байланысты тұтастай циклді кептіру бидайды суыту, қыздыру циклін кезектесіп қолданады.

Кептіру циклінің ұзақтығы бидай температурасын мүмкін болатындай есептеп шектейді. Бидай қызуының ұзақтығын есептеу формуласы бастапқы температурадан тапсырылған температураны болады:

Мұнда - бидайдың меншікті жылу сыйымдылығы КДж\кгК

Бидайд қабатына жалған сұйытылған қалыпқа келуі, оған дірілдің тербелісі немесе қосымша ауа легінің әсері және діріл жолы әсер етеді. Дірілдің қолдануының ауа жылдамдығын төмендеуін қиын қыстаудан төмен және ауа шығынын есептеу, қолданыстағы жылу санынан шығады.

Қабат қалпына тербеліс амплитудасы әсіресе әсер етеді, ол әртүрлі дәнді дақыл мәдениетте 2 мен 10 шегінде, ал тербеліс тазалығы 30-10 Гц шегінде болады.
Қолданылатын әдебиеттер:

1. В.А. Резчиков, О.Н.Налеев, С.В.Савченко. Технология зерносушения. Учебник. Изд.Алматинский технологический институт. 2000 – 400 стр.

2. Е.М.Бобликов, В.А. Буханцова, Б.К.Маратов. Технология хранения зерна: Учебник для вузов: Издательство «Лань». 2003. – 448с.

29-30 тақырып: Әртүрлі дәнді дақылдағы астық түйірлерін кептіру
Дәріс сұрақтары:

1. 
   Кептіру режимі
   
2. 
   Әртүрлі дәнді дақылдағы астық түйірін кептіру ерекшелігі
   

22% тен жоғары ылғалдылықтағы бидайды егістіктен келіп түскеннен кейін міндетті түрде кептіру қажет. 22% төмен ылғалдылықтағы бидайды қысқа уақытта активті желдеткіш қондырғылармен жабдықталған қойма немесе алаңдарда орналастыруға болады.

Бидайды кептіруде толық нан пісіру қасиетін клейковина мөлшері мен сапасын сақтау керек. Сонымен қоса биологиялық активті зат липидті сақтау қажет. Бидай дәнінің нан пісіру қасиетін толық көрсеткішін сынама пісіруден кейін береді.

Шахтылы кептіргіште бидай дәнін кептіру, бір өткізуде ылғалдылық 6 % аспауы керек. Кептіргіштен бидайды өткізу саны, бидайдың ішкі ылғалдылығының тәуелділігімен анықталады. Бірінші өткізуден кейін дәнді , активті желдеткіш қондырғыларымен жабдықталған екінші кептіргішке және қоймаға жібереді. Кептіргіштен екінші өткізуге дейін бидайдың қалпы мен сапасын мұқият бақылау жүргізеді.

Екібаспалы дәнкептіргіште процесс бойы кептіру агентінің температурасын жоғарлататын режимді қолданады. Бірінші зонада кептіру агентінің төмен температурада дән біртіндеп қызиды. Кептіру агентінің бірінші зонадасында үлестік беруі екіншіге қарағанда көбірек болады. Бұл дәннің «булануын» тоқтады. Кептіргіштің екінші зонасында жоғары температурасының ылғал байланысының мықтылығы кетеді.

Бидайды кептіруде клейковинаның қатаюы байқалады. Бидай ылғалдылығының жоғары және оның қызу температурасы көбейген сайын көбірек байқалады.

Бидайдың әлсіз клейковинасын кептіру үшін дәннің температуралық жоғары режимдерін қолданылу ұсынылады. Ол кептірілетін дәннің кейбір клейковинасының қатаюына және сонымен қоса сапаның жақсарту мақсатында қолданады.

Жұмсақ жоғары класты және тығыз бидайды кептіруде, аяушы температуралық режимдерді дәннің толық ұнды және нан пісіру қасиетін сақтау мақсатында ұсынылады.

Бидай 45-50 º С жоғары қызбауы тиісті, ал кептіргіш агентінің шекті температурасы 80-100 ºС болады.

Жаңа жиналған бидай құрамындағы жоғары ылғалдылық пен жасыл піспеген дәндерді кептіргіш агентінің 25-30 ºС температурада төмендете жұмсақ режимде кептіреді.

Бидайды шахтылы тураматік кептіргіште кептіру, кептіретін дәндер құрамындағы клейковина төмендеуі тағы жағдайлар қатарымен қоса, бұл шахты құрылысындағы қыздыратын дәннің әркелкілігімен түсіндіріледі. Дәннің әркелкі қызыуының себебін кетіру үшін шаралар қолдану қажет. Шахтылы дәнкептіргіштер жұмысын жақсартатын нақтылы шаралар қолдану керек. Бұл дәнкептіргіштер эксплуатация бөлімінде берілген.

Қарабидай.

Жаңа жиналған қарабидай дәнінің партиясы , әдетте ,жоғары ылғалдылықпен және дәндер өскіндерімен ерекшеленеді, сондықтан кептіру процесін жүргізуін ұйымдастыру қажет.

Қарабидай дәнінің қабат қалыңдылығы және атызша сусымалдығы , ылғал булану жылдамдығы бидайға қарағанда төмен. Сонымен қоса қарабидайдың химиялық құрамы бидаймен салыстырғанда дәннің қызуы жоғары болады. Жоғары ылғалды бидайды кептіру, кептіру агентінің жоғары температурасы қабат «шынығуы» болуы мүмкін. Бұл құбылысты болдырмау үшін баспалы кептіру режимін , кептіру агентінің температурасын процесс бойы жоғарлауын қолдану ұсынылады. Сонымен, шығару зонасында әлсіз байланысқан суды, дәннің қызу температурасын төмендеуімен сүйеніп, шығару зонасымен байланысқан су дәннің қызу температурасынан жоғары.

Шахтылы тураматік кептіргіште дәннің бастапқы ылғалдылығы екібаспалы режимде кептіру, кептіру агентінің температурасы 130/160 ºС құрап, дән қызуның максималды температурасы 60 ºС ден аспауы керек.

Дәннің кептіргіштен бір рет өткізуде ылғалдылықтың төмендеуі 6% аспауы керек.

Рециркуляциялы кептіргіште дәнді құлау қабатта қыздырумен кептіру агентінің температурасы 350 ºС, ал дәнді қыздыру 60 ºС дейін болуы қажет.

Арпа дәнінің кептіру объекті ретінде ерекшелігі қарабидай дәнінің ерекшеліктерімен ұқсас болып келеді. Арпаны шахтылы тураматік және рециркуляциялы кептіргіште кептіреді.

Бұл дәнді дақылдарды азық-түліктік және жемдік мақсатта арналады, кептіруде 60 ºС дейін сапаның нашарлауы тәуелсіз қыздыруға болады.

Шахтылы тураматік кептіргіште дәннің бастапқы ылғалдылығың тәуелсіз кептіру агентінің температурасы 160 ºС жоғары болмауы тиісті, ал бір баспалы және екібаспалы режимдерде 130/160 ºС болады.

Дәннің кептіргіштен бір рет өткенде ылғалдылығының төмендеуі 3,5-4% аспауы керек.

Рециркуляциялы кептіргіште бидайды құлау қабатта қыздыру режимі азық-түліктік және жемдік арпа дәнінің бастапқы ылғалдылығы тәуелді дифференцирленген.

Арпа 20 % дейінгі ылғалдылығы кептіру агентінің шекті температурасы 350 ºС құрап, ал дән қызу температурасы 60 ºС; арпа ылғалдылығы 20% жоғары болғанда 330 және 55 ºС сәйкес.

Сыра қайнатуға арналған арпа дәнін кептіру аса маңызды назар аударған жөн. Оның басты сапа көрсеткішінің бірі өсіп кету тәсілі болып келеді. Сондықтан кептіру кезінде арпа сапасын толықтай сақтау қажет.

Сұлының дәндік массасы елеулі ылғалдылығымен, яғни 45-50 % жетуімен ерекшеленеді. Сұлы қабаты, ядросы басқа масақ дақылдарға қарағанда құрылысы дымқыл болады. Сондықтан сұлы елеулі тезірек кебеді. Сұлының гүлді қабаты тез кебіп, ядродан жеңіл бөлінеді.

Кептіргіш шахтасында жиналып дән, жанудың себепкері болуы мүмкін. Сондықтан ұйымдастыру кезінде және сұлыны кептіру процесін енгізуде, шығарылатын дәннің біркелкілігін және сол уақытта кептіргішті тазалауды мұқият қадағалау қажет.

Шахтылы тураматік кептіргіште сұлыны кептіруде дәннің бастапқы ылғалдылығына тәуелсіз, кептіргіш агентінің 140 ºС жоғары емес температурада кептіру, максималды қызған дәннің температурасы 50 ºС болуы тиісті.

Кептіргіштен бір рет өту кезіндегі дән ылғалдылығының төмендеуі 6% аспауы керек.

Рециркуляцияланған кептіргіште сұлыны кептіру, қызған дәннің құлау қабатында кептіру агентінің шекті температурасы 330 ºС құрап, ал қызған дән температурасы 55 ºС құрайды.

Жаңа жиналған күріш әдетте жоғары ылғалдылығы болады, бұл оның спефикалық шарттармен өсірілуі және кеш мерзімді жинаумен түсіндіріледі. Күріш суарылатын жерлерде өсіріліп қыркүйекте-қазанда жиналады. Күріш өскен болып 95-98 % барлық дәннің піскен және сонымен қоса дән ылғалдылығы 20-23% құрайды. Алайда жинауды ертерек бастайды, себебі күріш ылғалдылығы 25% жоғары болады.

Күріштің сапасын сақтау шарты бойынша оның ылғалдылығының төмендеуі кептіргіштен бір рет өткенде 2,0-2,5% аспауы қажет.

Бұл талаптарды орындамау және интенсификация әрекеті дән сапасын лезде нашарлауына әкеледі.

Сапа бойынша қанағаттандырлық қорытынды аралық бидайды жатқызудан кейін циклдік кептіруде жетеді. Сонымен қоса шахтыда ылғалды дәннің болу ұзақтығы 15-30 минут шектелуі жәнеоның әрбір өткізуде 2-3% төмендеуі керек. Дән кептіргіштен шыққаннан келесі өткізуге дейін жатқызу үшін, бункерде 12-24 сағат аралығында жатуға тиісті. Жатқызу кезінде дәннің қосымша ылғалдылығын төмендету үшін, оны желдететін бункерде 1 тонна дән үшін салыстырмалы атмосфералық ауа беру ұсынылады.

Күрішті жатқызу кезінде активті желдетуді қолдану, дәннің кептіргіштен өткізу санын төмендетеді және сонымен оның өнімділігін жоғарлатады.

Кептіргіште кептіргіш ретінде суытқыш камерасын қолдану және активті қондырғыларда кептірілген күрішті суыту дәнкептіргіштің өнімділігін 15% жоғарлатуға болады. Бұндай жағдайда кептіргіште күрішті кептіру 16-17% ылғалдылықта аяқтауға болады.

Алайда айта кететін бір жағдай құрама кептіру тәсілін активті желдетумен қолдану елеулі электроэнергия шығынын талап етеді.

Күріш дәнін циклді кептіру толық қанағаттандырлық сапаны қамтамасыз етеді. Бірақ жұмысты ұйымдастыру мен техникалық құралдар үлкен және қымбат болып келеді. Дәннің жатуы үшін силостар сыйымдылығы шамамен күндізгі кептіргіш өнімділігінен 8-10 есе үлкен үшін болып, транспортты коммуникацилар қиын, олар қосымша желдеткіш жабдықтарын талап етеді. Елеулі қиындықтар жоғары ылғалды күріштің келіп түскеннен кейін туындайды.

Тураматік кептіргіштер дән партиясын кептіру алдында ылғалдылық 2% жоғарыны араластыруға жібермейді. Осыған байланысты бұндай дәнді өндіру бойынша бірнеше технологиялық сызықтар жасау міндетті. Соңында шахтылы кептіргішке тән әркелкі қыздыру және дәнді кептіру оның сапасының төмендеуіне әкеледі.

Рециркуляционды кептіру технологиясы эффектірек. Ол дәннің қыздыру, суыту циклінің кезектесуіне негізделген, бірақ тураматік кептіргіште кептіру алдында бірнеше қатар артықшылығы бар.

Рециркуляционды кептіргіште дәннің құрғауы құрама конвективті-контакты тәсілімен жүріп ылғалдың көп бөлігі оның сууы кезінде дәнмен бірге буланады.

Конвективті жылуалмасу зонасында дәннің болуы минимумға және бір циклда кептіру 1,0-1,5% ылғалдың төмендеуі аспауы керек.

Тары.

Тары дәннің кептіру объект ретінде басты ерекшеліктерінің бірі қызуға жоғары сезімталдығы, қабаттың бөлінуі мен ядроның зақымдауына бейім.

Бұл жағымсыз құбылыстар тарыны 40 ºС дейін қыздыру кезінде байқалады және кептіру кезінде төмен температуралық режимдерді қолдануды қажет етеді.

Тарыны дәндік массасының төмен сусымалдығы елеулі рөл атқарып, кептіру агентінің қозғалысын тежеп және ылғалдың булануын ақырындайды. Тарыны дәннің құрылым ерекшелігі кептіруде елеулі маңыздылығы бар. Қабат пен ядро арасында азғана ауалық қабат бар. Тары ядро құрымына борпылдығына қарамастан ол кептіру процесін ақырындатады.

Бұл дақылдар бидайға қарағанда аса сусымалы витания жылдамдығы тары кептіру үшін арнайы кептіргіштің дайындығын талап етеді.

Азғана тары партиясын кептіру К4-УСА және К4-УС2А қозғалмалы дәнкептіргіште қолданған жөн.

Тарыны кептіру кептіргіш агентінің температурасының 80/100 ºС жоғарлауымен екібаспалы режимді қолдану ұсынылып және дәннің максималды қызуы 40 ºС дейін тарының кептіргіште бір рет өткенде ылғалдылықтың төмендеуі 2-3% аспауы тиісті.

Үлкен тары партиясын рециркуляционды кептіргіште кептіру алдын-ала дәнді қыздырудың кептіру режимдерінің бастапқы ылғалдылығына тәуелді дифференцирленген. Тары ылғалдылығының 20% дейін 300 ºС жоғары емес температурада кептіру агентінде кептіріледі, дәннің максималды қызу температурасы 50 ºС.

Жаңа жиналған қарақұмық жиі жоғары тұрақсыздығымен ерекшеленіп сақтауда тез арада кептіруді қажет етеді. Бұндай дәннің ылғалдылығы жиі 20% асады. Сонымен қоса жаңа жиналған массада зақымдалған қабатшалар мен тұтастай өсіп кеткен дәндер кездеседі.

Қарақұмық объект ретінде кептіруде ең басты ерекшеліктерінің бірі ядро және қабатша сезімталдығының жоғарлығы жоғары температура әсерінен қабатшаның тез кебуі және дәннің құлауы жүреді. Ұсынылған температуралық режимдерді бұзылуы дәннің сулылығын төмендетеді.

Қарақұмықты кептіру процесін ұйымдастыруда басқа дәнді дақылдармен салыстыпғанда дәннің қалыңдығы мен төмен натурасынқатыстылығын ескерген жөн. Сондықтан кептіргіштен әкететін қораптан дәнді әкету үшін бірнеше рет кептіру агентінің беруін азайтады. Қарақұмықты шахтылы тураматік және рециркуляционды кептіргіште кептреді. Бірбаспалы кептіру режимдерін тураматік кептіргіште кептіру агентін 90 ºС температурада ұстайды, ал екібаспалыда 90/100 ºС яғни дәннің максималды қызуы аспауы қажет.

Рециркуляционды кептіргіште дәнді алдын-ала қыздырумен кептіру дәннің бастапқы ылғалдылығына тәуелді дифференциалданған.

Жүгері.

Әдетте жаңа жиналған жүгерінің ылғалдығына жоғары. Тіпті толық піскен дән ылғалдығы 25-30 % жетеді. Азық түліктік -жемшөптік жүгерінің келіп түскен кезде собықта оны шикі түрінде ұсақтап содан кейін дәнді кептіреді немесе собықты кептіріп, содан кейін ұсақтайды. Соңғы кезде тұқымға жүгеріні жинау өсіп келеді. Ол үлкен экономикалық эффект береді: жүгері собығын орауыш қосымша тазарту қажеттілігі жоғалып, шаруашылықтан нан пісіру өнеркәсіпке жүгеріні жеткізу үшін транспорт құралының қажеттілігі төмендейді. Нан өнеркәсіпте собықты ұсақтау жұмысы және технологиялық қабылдау сызықтарының өнімділігін жоғарлату мүмкіндігі туады.

Жүгері дәнін шахтылы тураматік дәнкептіргіште және кептіргіште ауысқан рециркуляционды кептіру тәсілінде кептіреді.

Әдетте тураматік кептіргіш арқылы 2-3 рет дәнді өткізу қолданады. Рециркуляционды кептіргіште дымқыл жүгері дәнді бір өткізуде кептіруде аламыз.

Жүгері дәнінің сапа бойынша талаптарды оның арналуына байланысты. Әртүрлі мысалы: тісті крахмалды жүгері сұрпын крахмал өңдеуге қолданады, ол өнгіштік бойынша жоғары талаптарға келуі міндетті. Бұндай дәннің өнгіштігі 55% төмен болмуы керек. Сондықтан дәнді 45 ºС жоғары емес қызуда кептіру жүргізеді.

Асконцентрат өнеркәсіпке арналған жүгері дәнін одан да мұқият кептіреді. Дәннің ылғалдылығына 19% днйін кептіру 35 ºС, ал 1% тен жоғары ылғалдылығы дәнді тек 30 ºС дейін кептіреді.

Дәнді сорго ірі крахмалды дәндері бар. Оның химиялық құрамы жүгері дәніне жақын болып келеді.

Әдетте соргоны жинау дән 20-22 % ылғалдылығы бойынша тура комбайнер арқылы жүреді. Оргоны кептіру шахтылы дәнкептіргіште және активті желдеткіш қондырғылары қолданады. Соргоның ылғалдылығы 12-13% дейін кептіреді.

Бункерде кептіру атмосфералық ауамен немесе ауамен қызған жылугенератор және калориферлер қолданады.

Бункерге әкелетін қатысты ылғалдылықты 60-70% құрайды. Дәндердің бункерге тиеу алдында қоспалардан тазалану керек.

20% жоғары ылғалды соргоны кептіру бастапқы мерзімде жатуынан құтылу үшін дәнді тұйық циклда ауыстыру қажет. Бункерге 22% жоғары ылғалды дәндерде тиеуге болмайды. Басқа кептіру тәсілі болмаған жағдайда, бункерді жартылай және ⅔ тиеуге тиісті.

Кептіру процесін тездеу үшін бункерде ауаны 30-42 ºС дейін қыздыру ұсынылады.

Шахтылы кептіргіште соргоны кептіру агентінің температурасы 65-70ºС кептіреді. Дәнді шекті қыздыру 45 ºС ден аспауы керек.

19 % жоғары соргоның бастапқы ылғалдылығын келесідей кептіргіштен 2-3 рет өткізу керек, яғни дән ылғалдылығы бір өткізуде 3-4% төмендейді.

Күнбағыс.

Дәнді дақылдарына қарағанда күнбағыс тұқымдарының ылғалдылығы критикалық төмен ылғалдылығы 6-7% болғанда сенімді сақтаға болады. Сол уақытта күнбағыс тұқымдарын жинау мерзімі тіпті оңтүстік аудандарда ылғалдылығының 20% және одан жоғары болады.

Комбайннан келетін жаңа жиналған күнбағыс массасында шөп-шалаңдар майлы қоспалар зақымдалған және құлаған дәндер құрамы көп кездеседі. Тіпті, бұндай дәндерді азуақытта сақтау олардың лезде температуралық өсуі, зеңдердің елеулі май қышқылдың саны өседі. Ылғалдылығы 12% жоғары күнбағысты тез арада кептіруге жіберу керек. Тек ылғалдығы 12% төмен дәнді уақытша активті желдету қондырғылармен жабдықталған қоймаларда сақтайды.

Дәннің технологиялық құндылығы майлығымен анықталады. Сондықтан кептіру кезінде майдың саны мен сапасын сақтап қалуымыз міндетті. Кептіру процесінде синтез немесе май компонентерінің жұмсалуы жүреді. Бұндай жиналулардың бағыты дән ылғалдығына, температурасына және олардың қызуының ұзақтығына тәуелді.

Күнбағыс барлық шахтылы типті кептіргіште сонымен қоса барабанды кептіргіште кептіруге болады.

Бірақ шахтылы және барабанды кептіргішке тән жетіспеушілік әдетте жүгері кептіруде төмен сусымалдығы, майлы қоспа саны, шаңдар, тез кебетін және жеңіл жаңатын ерекшеліктерін ұмытпауымыз қажет.

Шахтылы, барабанды кептіргіште елеулі қыздыру әркелкігі және дәнді кептіру орын алады.

Күнбағыс дәндерінің төмен сусымалдығы, төмен өздігінен өткізу кептіргіштің өнімділігін көрсетеді. Шахтылы кептіргішке өткізу алдында оны ірі қоспаларды сепараторда тазалайды.

Шахтылы кептіргіште қатты шашылған дәнді кептіру, оның жануын болдырмау үшін температуралық режимдерді төмендету керек. Тұқымда майлы қоспалар мен шөп-шалаңдардың 5% жоғары болғанда,әр зонада кептіру агентінің температураны 10 ºС-қа төмендетіп отырады.