Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі т. М. Мендебаев, Е. С. Асқаров

128 
 
5. CЫЗЫҚТЫҚ ӚЛШЕМДЕРДІҢ ӘМБЕБАП ӚЛШЕУ ҚҦРАЛДАРЫ
 
Сызықтық ӛлшемдердің әмбебап ӛлшеу қҧралдары машина жасау 
саласында және жалпы техникада кеңінен қолданылатын ӛлшеу қҧралдарының 
тҥрлері болып табылады. Бҧл аспаптар адам ойлап тапқан ең бірінші 
аспаптардың тҥрі. Олардың даму тарихы мыңдаған жылдарды қҧрайды. Ӛзінің 
даму тарихында бҧл қҧралдар қолдануы жағынан дәлдігі жоғары және ӛте 
ыңғайлы болып ӛзгерді. Кӛптеген ғҧлама ғалымдар осы ӛлшеу қҧралдарын 
жасап шығарумен айналысты. Қазіргі уақытта бҧл ӛлшеу қҧралдары тҥрінің 
мәні мен ролі тӛмендеген жоқ және олар ӛлшеу жабдықтарының басқа да 
тҥрлерінің арасында кӛрнекті орынды алады. Сызықтық ӛлшемдердің әмбебап 
ӛлшеу қҧралдары геометриялық параметрлерді тікелей немесе штатив, баған, 
плитка, стол сияқты заттармен бірге ӛлшеуде пайдаланылады. 
5.1 Механикалық ӛлшеу қҧралдары  
Ӛлшеу қҧралдары. Бҧл негізінен нониусты 
шкаламен қамтылған штангенқҧралдар, ҧлғаятын 
механикалық 
берілістер 
(мультипликатор) 
қолданылатын микрометрлер, винттік жҧптар 
болып табылады. Бӛлшектердің ішкі және сыртқы 
ӛлшемдерін, тереңдіктерін және биіктіктерін, 
бӛліктерін бақылау ҥшін кеңінен қолданылады. Бҧл 
қҧралдарға 
штангенглубомер, 
микрометрлік 
тереңдік 
ӛлшегіш, 
штангенрейсмус, 
штангенциркуль жатады. Бҧл қҧралдарды арнайы 
губкалармен 
және 
бағандармен жабдықтаса, 
қҧбырлардың, тісті дӛңгелектердің, бҧрандалардың 
ӛлшемдерін бақылау ҥшін қолдануға болады. 
Штангенқҧрал (5.1–сурет) Нониус шкаласы мен 
негізгі шкаласы бар сызғыштан тҧрады. Негізгі 
шкаланың бӛліну бағасы 0,5 – 1 мм, ал Нониус 
шкаласының бӛліну бағасы 0,05 – 0,1 мм. 
Штангенқҧралдардың қателігі 1000 мм–ге дейінгі ӛлшемді ӛлшеуде + 0,1 мм–ді 
қҧрайды. Бҧрыштық шкалалы Нониустық 
қҧрылғылар Нониус шкаласының бӛліну 
бағасы 2
1
, 5
1
және 15
1 
тең УН және УМ 
типті бҧрыш ӛлшегіштерді қолданады. 
Микрометрлік ӛлшеу қҧралдары 
(5.2–сурет) 
винттік жҧптан, әдетте, 
негізгі шкаламен қамтылған қорапқа 1 
қатаң бекітілген микрогайкадан тҧрады, 
ал микровинті 2 әдетте, 50 бӛлінуден 
(дәлдігі 0,02 мм) тҧратын дӛңгелектік 
шкаласы бар барабанмен 3 бекітілген. 

жүктеу/скачать 3.11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: