Љазаљстан республикасыныў білім жшне ’ылым министрлігі
жүктеу/скачать 1.19 Mb.
|
ДЩріс 4(1 са“ат) Та›ырып. На›ты газдар мен булар ДЩріс саба›тыЈ мазм±ны 1 На›ты газдар мен булар. 2 На›ты газдардыЈ ›асиеттері. 3 Су буы. Негізгі тЇсініктер мен аны›тамалар. 4 5 СудыЈ жЩне су буыныЈ параметрлерін аны›тау. 6 СудыЈ жЩне су буыныЈ кестелері. 7 Су буыныЈ 8 Фазалы› ауысуылар. Фазалы› ауысуыларыныЈ Барлы› заттар сырт›ы жа“дайлар“а байланысты тЇрлі агрегатты› (фазалар) кЇйлерде: с±йы›, газтЩріздіс болады. Жалпы жа“дайда фаза ±“ымы агрегатты› кЇй ±“ымына ›ара“анда аз кйлемі ›амтиды; ййткені, кейбір заттар ›атты жЩне с±йы› кЇйде тЇрліфазаларында болады (мысалы: м±з, кЇкірт, гелий жЩне т.б.). ЗаттыЈ бір фазадан екінші бір фаза“а ауысуы деп аталады. ТЇрлі агрегатты› кЇйлердегі заттар, тЇрлі фзикалы› ›асиеттерге иеболады, олардыЈ бірі – ты“ызды›. Б±р айырмашылы› молекула аралы› йзара ЩсердіЈ сипатымен тЇсіндіріледі. љатты заттыЈ с±йы››а (бал›уы) ауысуында немесе газ“а, с±йы› кЇйге бармайауысуында (сублимацияда), фазалы› ауысудыЈ жылуы ›атты дененіЈ кристалды› торын б±зу“а ж±мсалады. Бал›у мен сублимация“а кері процестер, сЩйкес кристалдану (›атаю) жЩне десублимация деп аталады. Зат с±йы› кЇйден газ тЩріздес кЇйге йткенде (›айна“анда) фазалы› ауысудыЈ жылуы ±л“аю ж±мысына, сондай-а› ассоциялан“ан молекулаларды (комплекстерді) б±зу“а негізделген, молекула аралы›йзара Щсер кЇштерін жою“а ж±мсалады. Газ тЩріздес кЇйден с±йы› кЇйге кері ауысу жылу бйлінуімен ›атар йтеді жЩне конденсация деп аталады. Фазалы› ауысуылар, фазалы› тепе-теЈдіктер жЩне процестерді талдауда, Гиббс фазалар ережесі маЈызды роль ат›арады:  (1)м±нда“ы  – термоданамикалы› жЇйеніЈ еркін дЩрежелер саны (тЩуелсіз интенсивті параметрлер саны);
 - жЇйе ›±раушыларыныЈ саны;
 - жЇйедегі фазалар саны.
КЇйге байланысты бу 3 тЇрде болады: ›±р“а› ›аны››ан бу; ыл“алды›аны››ан бу; жЩне ›ызып кеткен бу. 
Сурет 1 – Сурет 2 - диаграммасында бу тЇзілу процессі
1-ші суретте бу тЇзілуініЈ диаграммасы кйрсетілген.
- 1 ›исы“ы оС (273,15 К) температурда“а су“а сЩйкес; - 2 ›исы“ы ›айнау (›айнау) температурада“ы су“а сЩйкес; - 3 ›исы“ы – ›±р“а› ›аны››ан бу“а сЩйкес. 2 ›исы“ы - б±л тйменгі шекаралы› сызы“ы, 3 - ›исы“ы жо“ар“ы шекаралы› сызы“ы. Шекаралы› ›исы› сызы›тарды бйлетін 1, 2, 3 ›исы›тары диаграмманы 3 бйлімге бйледі. - 1 мен 2 ›исы› сызы›тардыЈ аралы›тарында - 2 мен 3 ›исы› сызы›тардыЈ аралы›тарында - 3-ші ›исы› сызы›тыЈ оЈ жа“ында Критикалы› нЇктені 1861 ж. Д.М. Менделеев аны›тап, оны абсолют ›айнау температурасы деп атады, ййткені осы кЇйде кез-келген с±йы› бу“а айналып, с±йы› кЇй алатындай кйлемді алып т±рады. Критикалы› ›ысы мен температурада с±йы› пен оныЈ ›±р“а› ›аны››ан буыныЈ ›асиеттерініЈ арасында айырмашылы“ы жо›. Критикалы› температурадан жо“ар“ы температурада с±йы› тек ›ыз“ан бу кЇйінде “ана болады. Су буынын критикалы› параметрлері: љаны››ан с±йы›тыЈ кЇйі ›ысыммен немесе температурамен аны›талады. љал“ан барлы› параметрлерін ( , , , ) ›аны››ан су буыныЈ кестесі бойынша аны›тау“а болады.
љ±р“а› ›аны››ан бу ›ысымда“ы ›аны››ан (›айнау) температурасына теЈ, температура са›тал“анда жЩне с±йы› толы› булан“анда пайда болады. љ±р“а› ›аны››ан буыныЈ кЇййі оныЈ ›ысымымен немесе температурасымен аны›талады. љал“ан барлы› параметрлерін ( , , , ) ›аны››ан су буыныЈ кестесі бойынша аны›тау“а болады.
Ыл“алды ›аны››ан бу – ол ›±р“а› ›аны››ан бу мен ›айнап жат›ан с±йы› тамшыларынан т±рады. Ыл“алды ›аны››ан буыныЈ кЇйі оныЈ ›ысымымен немесе температурасымен жЩне ›±р“а›тылы“ыныЈ дЩрежесімен аны›талады. љаны››ан с±йы›та , ал ›±р“а› ›аны››ан бу“а . Ыл“алды ›аны››ан бу температурасы тек ›ана ›ысымыныЈ функциясы болады, оны бу кестелер бойынша аны›тау“а болады.
љыз“ан бу ›аны“у температурасынан жо“ары температурада болады. љыз“ан бу на›тылы ›ысымда Щр тЇрлі температуралары болу мЇмкін. љыз“ан бу кЇйін сипаттау Їшін оныЈ екі парамтрлерін білу керек (›ысым мен температура) Су буыныЈ термодинамикалы› процесстердіЈ есебі ›±р“а› ›аны››ан будыЈ, ›аны››ан с±йы›тыЈ жЩне ›ыз“ан будыЈ термодинамикалы› кестелер кймегімен есептеуге болады. Су буыныЈ есебінде Сурет 3 – Су буыныЈ издік ба›ылау с±ра›тары 1 Булану дегеніміз не? 2 љайнау дегеніміз не? 3 љ±р“а› ›аны››ан бу дегеніміз не? 4 Ыл“алды ›аны››ан бу жЩне ›±р“а› дЩрежесі дегеніміз не? 5 љызып кетекен бу дегеніміз не? 6 Шекаралы› ›исы›тарыныЈ физикалы› ›андай? 7 8 љолданыл“ан о›улы›тар 1 Бахмачевский Б.И. и др. «Теплотехника». - М.: Металлургиздат., 1969. - б.3-20 2 Нащокин В.В. «Техническая термодинамика и теплопередача». - М.: Высшая школа, 1980. - б.3-15 3 Асамбаев А.Ж. «Техникалы› термодинамиканыЈ негіздері» - 2006. – б.4-16 4 Баскаков Б.В., Берг О.К., Витт и др. «Теплотехника» - М.: Энергоатомиздат., 1991. – б. 4-11, б. 40-41 5 ЭнергетиканыЈ электронды› энциклопедиясы.
|