Таратушы құрылғылардың шиналық конструкциялары және оқшаулатқыштары

Шиналық конструкция деп оқшаулатқыштар көмегімен бекітілген және электр қондырғылардың элементтері арасындағы электрлік байланыс үшін арналған оқшауланбаған сымдар жүйесін айтады. Таратушы құрылғыларда алюминийден және оның әртүрлі механикалық сипаттамалармен қортпалардан жасалған шиналар қолданылады.

Жабық таратушы құрылғыларда жақтарының қатынасы 1/8-1/12 болатын тікбұрышты қималармен, сурет 4.1 а, б, түтікше қимамен – квадрат немесе дөңгелек, сурет 4.1 д шиналары кеңінен қолданылады.


4.1 сурет – Көлденең қималы шиналардың негізгі формалары
Көлденең қималы шиналардың формалары мен өлшемдері жұмыс тогына, және де келісетін тізбектегі қысқа тұйықталу тогына келісу керек.

Көлденең қималы шиналардың формасын таңдаған кезде мынаны есептеген жөн:

а) Беттік эффект. Ауыспалы ток өткізгіштің бетіне қысылады. Осыдан өткізгіштің активті кедергісі өседі де қуаттық шығындардың үлкеюіне әкеледі.

б) Жақындық эффект. Өткізгіш қимасында ток тығыздығының және өткізгіште қуат шығындарының тартылуы көрші өткізгіштердегі магниттік өрістерге ықпалын тигізеді.

Ашық таратушы құрылғыларда 35кВ және одан жоғары кернеуде қатты шиналармен қатар металдық және темірбетондық тіректерде ілмелі оқшаулатқыш көмегімен бекітілген АС, АСКС, АСКП, АСК маркалы көпсымды сымдармен иілгіш шиналар қолдануын тапты.
4.1.2 Жабық таратушы құрылғылардың шиналық конструкциялары

Жабық таратушы құрылғылардың бөлмесі сыртында шиналардан барлық тарамалары және аппараттарға орындалып, ошиновканы құрайды.

Жинақтаушы құрылғылардың орталықты және ең жауапты бөлімі болады, өйткені, олар станция генератордан немесе қосалқы станция трансформаторынан электрэнергияны қабылдау үшін және оны тұтынушылар арасына таралуға негізделген. Жабық таратушы құрылғыларда 2000 А-ге дейінгі токтық жүктемеде тікбұрышты қималы шиналар қолданылады, сурет 4.1 а.

2000 А-ден көп токтарды көпжолақты шиналар – фазаға дестелер екі және кейде үштен жолақтар қолданылады, сурет 4.1 б, пакеттегі жолақтардың қалыпты ара қашықтығы бір жолақтағы жуандығы алынады.

Бір дестедегі жолақтардың бір-біріне жақындылығы олардың арасындағы токтың бірқалыпты емес таралуына әкеледі. Мысалы, үш жолақты дестеде үлкен жүктеме, қырық пайыздан, шеттегі жолақтарға, және кіші жүктеме, жиырма пайыз, ортасына келеді.

Жұмыс токтары рұқсат етілген токтардан асса, екі жолақты шиналар үшін шиналық конструкцияның жоғары беріктікті алу және жақсылау өткізгіштік материалды қолдануға рұқсат алатын астау қималы шиналары қолданылады, сурет 4.1 д.

Жабық таратушы құрылғылар бөлмесінде әдейі шиналық сөрелерде немесе ұяшықтағы каркастық аппараттарда шиналар монтаждалады.

Тікбұрышты қималы шиналар плашмя немесе қабырғаға жатқызылады, сурет 4.2 б.

Бір жолақты шиналарды қабырғаға бекіту олардың салқындау шартын жақсартады, бірақ осындай бекіту әдісінде және фазалар көлденең жазықта орналасуында, сурет 4.2 б, плашмя бекітумен салыстырғанда қысқа тұйықталу кезінде ошиновкалардың электродинамикалық төзімділігі азаяды.

Шинаұстағыштар көмегімен шиналар тіректік оқшаулатқыштарда бекітіледі.

Шинаұстағыш екі планкадан 2 және 5 тұрады, сурет 4.3.

Төменгі планканы 2 оқшаулатқыштың қалпағына 1 бекітеді, ал жоғарғы қамтылған шинаны 5, кері жағынан төменге шпилька

4.2 сурет – Біржолақты шиналардың орналасу әдістері

4.3 сурет – Шиналарды бекіту әдістері

Шиналардың олардың осін жағалай орын ауыстыру мүмкіндігі үшін температуралық ұзартуда шина орталық учаскісінде қатты бекітіледі, ал секіртпеде – бос. Тірек оқшаулытқыштарының қайсысында шинаның бос бойлық орын ауыстыруы оның қызу температурасының өзгеруін қамтамасыз еткенде 3-шиналар арасында және шина ұстағыштың 5-жоғарғы планкасында, сурет 4.3, 1,5-2 мм саңылау қалдырады. Ол шина ұстағыш шпилькаларға кигізілген сөгілген құбырлар арқылы жүзеге асады. Содан басқа, шиналық конструкциялардың үлкен ұзындығында шина тәрізді материалдан жұқа жолақты қарымталауыштар орнатылады, сурет 4.4.

4.4 сурет – Бір жолақты шиналардың компенсаторлары

Қатты шиналарға қосу мен олардан тарамдалу балқытып біріктірумен , сурет 4.5, г, қысыммен (престеу, сурет 4.5), сурет 4.5 д, және болттар арқылы, сурет 4.5 а, б, в орындалады.

4.5 сурет – Жазық шиналардың қатты түйіспелі қосу түрлері

Балқытып біріктірумен орындалған шинаны қосу сенімді, қарапайым, аз шығын шығады және өте жылдам жүзеге асырылады. Балқытып біріктірілген қосулардың түйіспе қарсылығы шамалы және тұрақты. Тік бұрышты кесінді шиналарды қысыммен де қосуға болады. Бұл тәсіл металл қасиеттерінде бірінін-бірі үлкен қысым ықпалымен диффундира жасау негізінде құрылған. Шиналарды сығу арнайы гидропрестер арқылы жүргізіледі. Соғып орындағанда қосу алдында, сурет 4.5 д, шинаның жанасу бетін мұқият түрде тотықтар мен майлардан тазартады. Жанасу участке ұзындығы мен қысып жабу орындарының саны шина кесіндісімен байланысты.

Болттық қосынды тесіп өткен болттар арқылы, сурет 4.5 а, не сығылу бастырма арқылы, сурет 4.5 б, в орындалады. Болттық қосындының кемшілігі ауыспалы қарсылықтық тұрақсыздығының болатыны. Ауыспалы қарсылық уақыт өте келе күшейеді.

Бұл алюминий шиналарының тіктік кемуінің түрлі коэффициенттері мен болатты болттардың қыздыруы болттардың тартылуының босауы салдарынан түйіспедегі қысымның төмендеуімен байланысты.

4.6 суретте екі жолақты шиналар мен астау кесіндісі шиналарының дестені орнатуының түрлі тәсілдері келтірілген. Шиналық конструкциялардың тиісті механикалық беріктігін қамтамасыз ету үшін құрама өткізгіштері жолақ араларына дистанциялық тәсеме салу қарастырылады, сурет 4.7 а.

4.6 сурет – Шина дестелерінің орналасуының түрлі тәсілдері

4.7 сурет – Шиналық конструкциялардың механикалық беріктігін арттыру тәсілдері

Сонымен қоса, сыр шиналарды тотығудан сақтайды және олардың бетінен жылу беруді жақсартады. Тиісті токты артуы алюминий шиналарының сырлануы 25-28% қамтиды.

Шиналардың түрлі фазалары үшін мынадай сыр түрін қолданады: А фазасы – сары, В фазасы – жасыл және С фазасы – қызыл.
4.1.3 Ашық таратушы құрылғылардың шиналық конструкциялары

Ашық таратушы құрылыста 35кВ және төмендету мақсатында иілгіш өткізгіштің дөңгелек кесіндісімен орындалады. Таратушы құрылыста 330кВ және жоғары әр фаза тәжді төмендету үшін екі, үш және одан да көп өткізгіштермен орындалады, яғни тарамдалған өткізгіштер қолданады, сурет 4.8.

4.8 сурет – Тарамдалған өткізгіштердің орналасуы

а тарамдалған фазалар өткізгіштерінің қашықтық арасы 40см тең болады.

Иілгіш ток өткізгіштер генераторлар мен трансформаторларды 6-10кВ таратушы құрылыспен қосу үшін дөңгелек – құрсауда шеңбер бойымен бекітілген шоғыр өткізгіштермен орындалады, сурет 4.9.

4.9 сурет – Иілгіш аспалы ток өткізгіштер

ЭҚҚЕ келісіммен будақтағы белгілі өткізгіш кесіндісі, мүмкін, үлкендермен (500, 600мм²), таңдау ұсынылады, өйткені ол өткізгіш сандары мен ток өткізгіш құнын төмендетеді. Ондай ток өткізгіштер екі оқшаулатқыштын бір жағы машиналық зал қабырғасында, екіншісі – трансформатор порталында, сурет 4.9, тіркеске ілінеді.

Өткел оқшаулытқыштары арқылы ток өткізгіш түсер жер бір жағынан генератормен, ал екінші – трансформаторлардың шығуы мен жабық таратушы құрылыстармен қосылады. Иілгіш ток өткізгіштер арқылы бірсыдырғы қашықтық жабылуы мүмкін; 35м астам қашықтықта аралық тіректер қолданылады.

Түрлі фазалардың иілгіш ток өткізгіш қашықтығының арасы 3-4м алынады; бірін-бірі сабауды болдырмау үшін фаза өткізгіштерінің арасына әр 6-8м сайын дистанциялық сөгу орнатылады.

Жинақтық ток өткізгіш деп тасуға және монтаж орнында жинауға ыңғайлы, жеке секция түрінде зауытта жасалған қатты оқшауланбаған өткізгіштерімен және металды қабығымен болкан ток өткізгіштері аталады. Жинақтық фаза – экрандалған ток өткізгіштер конденсациялық электрстанцияларда (КЭС-та) генераторлардың күшейту трансформаторларымен қосу үшін және жылу электр орталықта (ТЭЦ-та) генераторлардың таратушы құрылғы генераторларымен қосу үшін кең қолданылады.

4.10 сурет – Фазалық экрандалған ток өткізгіш

Ток күшімен құрылған, магниттік тасқын ықпалымен пайда болатын қатты қызудан аман болу үшін қаптама алюминийден жасалады. Әр фазалардың ток өткізгішінің жабық орындалуы рұқсат етеді:

- қауіпсіздік қызмет етуін қамтамасыз етуді;

- өткізгіштерді, ақшаулатқыштарды шаңнан, ылғалдан, басқа бір заттардың кездейсоқ тиюінен сақтауды;

- ток өткізгіштер шеңберінде фаза аралық тұйықталуды жоюды;

- қысқа тұйықталу сыртындағы өткізгіштер арасында электродинамикалық күштер байланысын азайтуды;

- болатты тасу конструкцияларының, темір-бетонды арматуралар мен жабулардың индукторлық тогының қызуын жоюды.

Алғашында өнеркәсіптен секциялық қаптамалы ЭКТӨ (экрандалған комплектілі ток өткізгіш) пен ЖЭТӨ (жинақтық экрандалған ток өткізгіш) типіндегі жинақтық экрандалған ток өткізгіштер шығарылды. Кейбір секциялар резиналық төсеме арқылы қосылады. Сондықтан әр ток өткізгіш секциясы шинамен жерге отырғызылған. Мұндай ток өткізгіште сыртқы магниттік алаңның орны толтырылмайды және қоршалған болатты конструкциялар құйынды токтармен қызады. Аталмыш ток өткізгіштерді қолдануда көптеген резиналық тығыздаулар мен күрделі жерге кіргізу жүйесі қиындық туғызады.

Ең қарапайым конструкция болып ТӨЭҮ (ток өткізгіш экрандалған үздіксіз) типіндегі үздіксіз тұйық жүйемен қамтамалы ток өткізгіштер болып табылады. Мұндай ток өткізгіште әр фазалардың қаптама секциялары балқытып біріктіріліп қосылған. Ток өткізгіштері ұштарының үш фазасының қаптамалары оларға алюминий тақтасының балқытып біріктірілумен қосылған. Сол себептен, қаптамалар тұйық үш фазалы жүйені құрайды. Жұмыс тәртібінде оларда өткізгіштердегі токтарға жуық, бірақ кері бағыттағы токтар индукцияланады. Олар қаптаманы жағалай, периметрмен біркелкі бөлінген және бір геометриялық қосындысы нөлге тең. Бұл токтарды циркуляцияланған деп аталады. Циркуляцияланған токтар ток өткізгіштің сыртқы магниттік алаңын азайтады. Егер де қаптамадағы токтар өткізгіштегі токтармен сәйкес келсе және олармен фазада болса, онда сыртқы магниттік алаң болмаған да болар еді. Алайда қамтамалар белсенді қарсылықты ие болады, қамтамадағы токтар өткізгіштегі фаза токтарымен сәйкес келмейді және сыртқы магниттік алаң толық емес орын толтырылады. Дегенмен, жұмыс тәртібінде сыртқы алаңдағы индукцияның бірталай аздығы болатты конструкцияларда олардың құйын токтарының индукцияланған қызу қауыпсіздігін тіпті болдырмайды.

Фазалық-экрандалған ток өткізгіштер 35кВ дейін нақтылы токтағы 25кВ-қа дейін кернеумен шығарады. 20кА-ға дейінгі нақтылы токтағы ток өткізгіштер табиғи ауалы, ал 20кА-дан жоғарылар мәжбүр етілген ауалы суытқышпен орындылады.

Оқшаулатқыштар ток жіберуші бөліктерді бекіту үшін және басқа потенциалда болған олардың жерден оқшаулануы мен басқа қондырғы бөліктері үшін арналған. Сондықтан, оқшаулатқыштар белгілі электрлік және механикалық беріктікке ие болатындай, жылу ұстағыш және ылғалдан қорықпайтындай болуы қажет.

Оқшаулатқыштардың таратушы құрылғыдағы электрлік станциялар мен қосалқы станцияларда бекіту үшін және қатты шинаны оқшаулауда қолдануды өзінің белгіленген және конструктивті орындалуына қарап тірек пен өткелді деп бөлуге болады. Өткелді оқшаулатқыштар шиналардың қабырғалар арқылы және бөлме ішіндегі жабулар, сондай-ақ шинаның ғимараттан шығу өткенінде қолданылады. Тірек және өткенді оқшаулатқыштар станциялық атқа ие болады.

Ашық таратушы құрылыста құрама шина мен шиналауды бекіту үшін тіктік оқшаулатқыштар қолданылады. Соңғысы штырлы және аспалы болып бөлінеді.

Станциялық және тіктіік оқшаулатқыштар материал ретінде жоғарыдағы талаптар көрсеткішіне айрықша жауап беретін фарфордан жасалады.

Оқшаулатқышты тіректе (болатты конструкция), қабырғада бекіту үшін, сондай-ақ оқшаулатқышқа шина не ток жіберу аппараттардың бөліктерінің бекіту үшін оқшаулаткыш металды арматура болады, яғни фарфорда металды бөліктер бекітіледі.

Станциялық оқшаулатқыштарда арматураны фарфорда түрлі цементтейтін замазка түрлері арқылы бекітіледі. Фарфорланған оқшаулатқыш қаңқасының сыртқы бетін электрлік және механикалық оқшаулатқыш сапасын арттыру мақсатында глазурьмен қаптайды.

Қондыру түріне байланысты станциялық оқшаулатқыштар ішкі және сыртқы қондырғылы деп жіктеледі. Соңғысы оларды жаңбыр асты мен шаңмен ласталған жағдайында сенімді жұмыс істеуін қамтамасыз ететін конструктивті түрі. Климаттық орындауына байланысты оқшаулатқыштарды қоңыржай (қ), суық (с), торпикалық (т) климаты аудандар үшін жасайды.

Оқшаулатқыштардың категориялық орналасуын жүмыс бөлмесі үшін – 2, 3, ашық ауадағы жұмыс үшін – 1.

Түрлі дәрежеде ласталған аудандарына байланысты оқшаулатқыштардың сыртқы қондырғысы үшін басқа жағдайда босату ұзындық жолымен айқындалатын қарапайым (А категориясы), күшейтілген (Б категориясы), және өте күшті(В категориясы)сыртқы оқшауламасымен шығарылады.

Тірек оқшаулатқыштары электр аппараттарында, электр станциялары мен қосалқы станцияларының таратушы құрылыстарында және жинақтық таратушы құрылыстарда ток жіберіші бөліктерінің оқшаулануы мен бекітуі үшін арналады. Тірек оқшаулатқыштары тірек-шыбықты және тірек штырлы балып бөлінеді.

Тірек-шыбықты оқшаулатқыштар қабырғасы шығыңқы тұтас не қуыс фарфорды шыбықтыболады, сурет 4.11. Асты мен үстіне оқшаулатқыштарды негізге бекіту мен өткізгішті изоляторға бекіту үшін металды бөлшектер (армировка) қарастырылған. Белгілі бір механикалық күшке есептелген оқшаулатқыштар, сурет 4.11, а, астында болаттар үшін саңылауы бар санақша не квадраты фланец, ал үстінде - өткізгішті бекіту үшін кесілген саңылаулы металды бастары бар болады.

4.11 сурет – Тірек оқшаулатқыштары

Ылғалы мен ауа ластануы артқан бөлме үшін қабырғалы бетті тірек оқшаулатқыштар конструкциясын қолданады, сурет 4.11, в.

Тірек оқшаулатқыштарды мынадай шартты белгілеулер болады:ИОР-6-375УХЛ, Т2; ИОР-6-750 УХЛ, Т2; ИО-10-750, У3; ИОР-20-3000УХЛ, Т2; ИОР-35-750 УХЛ, Т2.

Оқшаулатқыштардағы әріп пен сандық шартты белгілеулер типі мынаны білдіреді: И – оқшаулатқыш; О – тірек; Р – қабырғалы; бірінші сан – нақты кернеуді, кВ; екіншісі – майысқандағы кіші талқандау күші; У, УХЛ, Т- климаттық орындау; 2, 3 – орналасу категориясы. Оқшаулатқыштардық қолдану мерзімі – 6*10сағ^-1 аздау интенсивті бас тартуда 20 жылдан аса.

Ашық ауа жұмысына есептелген тірек оқшаулатқыштар электрлік аппараттардың сыртқы қондырғылары мен таратушы құрылыстарында ток жіберуші бөліктердің оқшаулануы мен бекітуі үшін арналады. Олар тірек- штырлық және тірек-шыбықтық болып жіктеледі.

Тірек-штырлы оқшаулатқыштар 6, 10, 20 және 35кВ кернеу класы бойынша шығарылады. Конструтивті оқшаулатқыш үстінгі арматурамен армирдалған тореқте бұрау саңылауы бар оқшаулатқыш қалпақша, және астыңғы арматурасы монтаж үшін саңлау қарастырылған оқшаулатқыш штырымен оқшауламалық денеден тұрады, сурет4.12.

4.12 сурет – Тірек-штырлық оқшаулатқыштар

Тірек-штырлы оқшаулатқыштарға мынадай кемшіліктер тән: үлкен материал сыйымдылығы негізделген өлшемсіз көлемдері; екі және үш элементті оқшаулатқыштардық технологиялық қиыншылықтарын армирдау; элементтерде біркелді емес кернеуді болумен оқшаулатқыш тесуінің ықтималдығының артуына әкелетін фарфорлық цилиндрдан тұрады, сурет 4.13.

4.13 сурет – Сыртқы қондырғыдағы тірек- шыбықтық оқшаулатқыштар

Тірек-шыбықтық оқшаулатқыштар былай белгіленеді: үш әріп: И –оқшаулатқыш; О – тірек; С – шыбық; бірінші сан – номиналды кернеу, кВ; екіншісі – иілу күші, даН; үшіншісі – конструктивті орындалу, басқалары – тірек-штырлық оқшаулатқыштардағыдай. Мысалы, ИОС-110-1000УХЛ, Т1; ИОС-35-500-03 УХЛ, Т1 оқшаулатқыштар типі.

Электрлік станциялар мен қосалқы станцияларда жоғары класс кернеуінде кіші класс кернеуі оқшаулатқыштарыныңтік колонкаларды жинайды, мысалы, 220кВ-қа 35кВ-тан бес оқшаулатқыштар. Алайда тізбектеп қосылған оқшаулатқыштардың саны артуынан олардың механикалық беріктігі иілгенде азаяды. Сондықтан, қажетті механикалық беріктікті қамтамасыз ету үшін тіктіктің белгілі бұрыш осінде орналастырылған тіктік екіге не үшке айрылған үш аяқты колонкалары қолданылады, сурет 4.13, в.
4.2.3 Өткел оқшаулатқыштары

Ішкі қондырғыға арналған өткел оқшаулатқыштары электр станциялары мен қосалқы станцияларының, жинақтық құрылыс пен трансформаторлы қосалқы станциялардың жабық таратушы құрылыстар және электр аппараттарының ток жіберуші бөліктерінің механикалық бекітуі мен оқшаулануы үшін қарастырылған.

Ішкі қондырғыға арналған өткел оқшаулатқыштары металды фланц пен армилдалған электртехникалық фарфордан қабырғалы сыртқы бетпен цилиндрлік дене қарастырылған, сурет 4.14. ұрт ішінде бір, не екі ток жіберуші шиналар орналасады.

4.14 сурет – Ішкі қондырғыдағы өткел оқшаулатқыштары

Өнеркәсіп 6, 10, 20, 24, 35кВ номиналды кернеу мен 300-ден 3000А-ға дейін номиналды тогын ішкі қондырғыдағы өткел оқшаулатқыштарын шығарады.

Сыртқы-ішкі қондырғыдағы өткел оқшаулатқыштары ашық таратушы құрылыс тармен не электр беру жебелермен электр станциялары мен қосалқы станцияларының, жинақтық таратушы құрылыстардың, трансформаторлық жабық таратушы құрылыстардың ток жіберуші бөліктерінің оқшауламасы мен қосуы үшін қарастырылған.

Мұндай оқшаулатқыштардағы конструкциялар, бір, екі не үш ток жіберуші шиналардан тұрады, сурет 4.15.

4.15 сурет – Сыртқы қондырғыдағы өткел оқшаулатқыштары

Өткел оқшаулатқыштары 2000Н және одан көп күш бұзуымен 2000А мен жоғары номиналды токтарға ток жіберуші шиналарсыз шығарылады, сурет 4.14,в. Оқшаулытқыш арқылы шинаны өткізуге болатыны немесе тік бұрышты кесіндінің пакет шинасы, ал өте жоғары токта – дөңгелек не квадрат кесіндісінің құбыры ішкі ұрт көлемімен таңдалады. Фланцтар мен қалпақтар индуктивті токтардан қосымша қуатты жоғалтпау үшін магниттік емес материалдан жасалады. Өткел оқшаулатқыштары мынадай белгілерден тұрады: И – оқшаулатқыш; П - өткелі; У – күшейтілген оқшаулама; алымы-номиналды кернеу, кВ; бөлгіш-номиналды ток, А; келесі сан – иілгендегі бұзу күші, Н; кейін климаттық орындау мен орналастыру категориясы. Мысалы, ИП-20/1000-2000УХЛ2; ИП-35/1600-750УХЛ Т2; ИПУ-10/1000-750УХЛ; ИП-35/1000-750УХЛ1.

1 Жабық және ашық таратушы құрылғылардың шина конструкциясы мен ток өткізгішін үйрену.

2 Есепте жазбаша түрде мынадай сұрақтарға жауап беріңдер:

- жабық және ашық таратушы құрылғыларда қандай өткізгіш түрлері қолданылады?

- жабық таратушы құрылғыда қатты шиналардың қандай көлденең кесінді түрлерін қолданады? Оларды салыңдар.

- көп жолақты шиналардың кемшіліктері.

- фазалы-экрандалған ток өткізгіштердің жұмыстары мен құндылықтары. Оларды салыңдар.

- тірек және өткел оқшаулатқыштарын белгілеу. Оларды салыңдар.

- тік бұрышты кесінді, астау кесінді, дөңгелек кесінді шиналарды қолданатын номиналды кернеу саласы.
4.4 Бақылау сұрақтары

1 Көлденең кесінді шиналардың рационалды түрі қандай талаптарды қанағаттандыруы қажет? Көлденең кесінді шиналардың рационалды түрінің жұмыс тогына тәуелділігін түсіндір.

2 Жабық таратушы құрылғылардағы шиналық конструкциялар қалай орындалады?

3 Қандай шиналарды – үш жолақты не астау кесіндіні – бірдей металл шығындалған үлкен күш мүмкіндігіне қамтамасыз етіледі және неге?

4 Шина ұстағыш қалай жасалған және оларда магнитталу мен құйын токтары азаюы үшін қандай шаралар қолданылған?

5 Температуралық ұзаруда олардың осін жағалай шиналардың бос орын ауыстыруы қандай тәсілмен қамтамасыз етіледі?

6 Шиналардың болуы қандай мағынаны білдіреді?

7 Қатты шиналардың түйіспелі қосылуы орындалуының негізгі түрлерін ата және оларды өзара салыстыр.

8 Ашық иілген шиналық конструкциялардың ерекшелігі қандай және оны қолдану саласы.

9 Қатты шиналық конструкциялардың негізгі типтері.

10 Шиналық конструкцияларда қандай материалдар мен оқшаулатқыштар қолданылады?

11 Жинақтық фазалық-экрандалған ток өткізгіштердің конструкциялы жобасын беру. Оларды қолдану саласы мен құндылығын айқындау.

12 Оқшаулатқыштар типтерін, электірлік станциялар мен қосалқы станцияларда таратушы құрылыстың қолдануын айту.

13 Тірек-шыбықтық оқшаулатқыштардың конструкциялық ерекшелігін түсіндір.

14 Тірек-штырлық оқшаулатқыштар қай жерде қолданылады? Олардың құрылысы мен кемшілігі.

15 Ішкі қондырғылардағы оқшаулатқыштардың номиналдық кернеуі мен механикалық беріктілігі жөнініде айту үшін сыртқы қасиеттерін көрсет.

16 Тірек-шыбықтық оқшаулатқыштардың құрылысы мен олардың қолдану саласын айту.

17 Ішкі және сыртқы-іштік қондырғының өткел оқшаулатқыштарының конструкциялық ерекшелігін көрсет.

Айырғыштар – қауіпсіз жөндеу үшін құрама бөліктерден бөлек, кернеуде болған электр қондырғылардың бөліктерін, жеке аппараттардың көрінетін үзіліс пен оқшауламаны жасауға арналған 1кВ-тан жоғары кернеудегі коммутациялық аппарат. Өзінің негізгі белгілеуімен қатар айырғыштар мынада қолданылады:

- шағын қуатты тиелмеген күштік транформаторларды және шағын ұзындықтағы желілерді сөндіріп, жағу үшін;

- құрама шиналардың бір жүйеден екіншіге үзіліссіз қоректенетін таратушы құрылыстарды қосуға, жағып-сөндіру үшін;

- осы мақсатқа қарастырылған қосымша пышақтар арқылы сөнген және оқшауланған жүйе бөліктерін жерге орнату үшін.

5.1 суретте келтірілген мысал арқылы айырғыштардың жұмыс тәртібі қарастырылған.

Айырғыштар желі кернеуі мен ажыратқыштың сыйымдылығын кіргізуімен айқындалатын сыйымдылық тогын сөндіреді. Бұл ток аз. Сондықтан, айырғыштар түйіспесінде тұрақты доғалық разрядтар қалыптаспайды. Айырғыштарды сөндіргеннен кейін жөнделуге тиісті Q ажыратқышы екі жағынан QSG1 және QSG2 жерге орнату пышақтарымен жерге орнатылу қажет.

Бірнеше амперлі не ондаған амперлі күштік трансформатордың магнитталған тогын немесе зарядталған токты айырғыштармен сөндіру үрдісі бірсыдырғы қиын өтеді. Мұндай жағдайда айырғыштар полюсінде ұзын қармақ тістеріне созылған және бірнеше ондаған периодтар бойында жанатын доғалар құрылады. Жерге орнатылған бөліктері мен көрші фаза өткізгіштеріне доғаның лақтыруынан құтылу үшін айырғышты сөндіруге арналған желі ұзындығы мен трансформаторлар қуатын шектейді, сондай-ақ полюстер мен жерге орнатылған бөліктерге дейінгі аралықтағы қашықтықтың артуы қарастырылады.

Бірқатар жағдайда, күшті бір бұтақтан (А) екіншіге(Б) алмастыру үшін екі айырғыштарды қолданылады, сурет 5.1, б. Ол үшін QS2 тұйық айырғышты QS21 айырғышымен қосады. Сонда ток бұтақтардың пропорционалды өткізгіштігіне байланысты бөлінеді. Содан кейін QS2 айырғышын сөндіреді. Оның түйіспелерінде доға қалыптаспайды, өйткені олардағы кернеу Б бұтағына түсу кернеуімен тең. Ал ол аз, не бұтақ қарсылығына дәнеме емес.

Электрқондырғыда қолданатын айырғыштар қозғалмалы пышақтың жүру сипатына қарай былай топтастырылады:

- тік жазықтағы пышақтың айналуы тік-бұрылымды немесе «шабушы» түріндей;

- көлденең жазықтағы пышақтың айналуы мен көлденең-бұрылымды болып;

- тік жазықтағы пышақ айналуының оқшаулатқыш ұстағышымен қоса тербелмелі болып;

- тұрақты түйіспе бағытындағы тірек оқшаулатқышына қозғалмалы түйіспе бекітілуімен бірге тік бұрышты қозғалыспен домалау;

- оқшаулатқыш осьтеріне қатар түрде жазықта пышақтың күрделі қозғалысымен жиналмалы болып;

- аспалы болып, тік бойынша қозғалмалы пышақпен бірге ұстап тұратын оқшауламалық тіркеулермен қозғалуы.

Айырғыштар былай да топтастырылады:

- қондырғы түрімен – ішкі не сыртқы;

- полюс санымен – бір полюсты не үш полюсты;

- басқару тәсілімен – қол жетегімен не қозғалтқышпен;

- жерге орнатылған пышақтың қолда бары мен жоқтығы.

Айырғыштардың конструкциясына қарамастан оларға мынадай негізгі талаптар қойылады:

- түйіспелі жүйе қандай үзақтықтағы уақыт болмасын электрқондырғының номиналды тогын сенімді жіберіп тұруы тиіс және динамикалық пен термикалық мызғымас қажеттілікте болуы керек;

- айырғыш және оның жетек механизмі қысқа тұйықталу тогының өтуімен қосылған жағдайда сенімді сақтау керек;

- айырғыштардың бөлінген түйіспелер аралығында жоғары электрлік беріктік болуы жөн;

- айырғыштардың қосылған ажыратқышында қате операцияларды болдырмау үшін айырғыш жетегін ажыратқыш жетегінен бітеу қажет.
5.1.2 Ішкі қондырғылардағы айырғыштар

Ішкі қондырғылардағы айырғыштар бір полюстімен де екі полюстімен де орнатылады. Үш полюсты айырғыштар екі нұсқада орындалады: жалпы рамада және әр полюске тиісті жеке. Жеке полюсты айырғыштар өзінің шартты белгілеріне әріптік және сандық бөліктерді де кіргізеді. Әріптік бөлік мынадай бірнеше әріптік белгіні білдіруден тұрады: Р – айырғыш, егер белгінің басында тұрса, немесе шабу түрі, егер белгілердің соңында тұрса; В – ішкі қондырғы; О – бір полюсты; Ф – фигуралық орындалу; К – қорабты профиль; З – жерге орнату пышақтарымен; П – бас пышақтардың қимыл жасауымен. Сандық бөлік білдіреді: бірінші сызықшадан кейінгі 1 және 2 саны жерге орнатылған пышақтардың санын білдіреді; бөлшек сызығының алдындағы сан – номиналды кернеу, кВ; бөлшектен кейінгі сан – амперлердегі номиналды ток; РВФ және РВФЗ сериялы айырғышты белгіленген І, ІІ, ІVсандары өткел оқшаулатқыштары шарнирлік түйіспелер, разъемді түйіспелер жағынан және екі жағынан да сәйкес орнатылатынын көрсетеді. Шартты белгінің соңында орналастыру категориясы мен климаттық орындалуы қойылады. Мысалы, РВО-10/630У3; РВФ-6/400ІІІУ3;РВРЗ-2-10/4000УЗ; РВК-35/2000УЗ; РВПЗ-1-20/12500УЗ.

Ішкі қондырғыдағы айырғыштар негізінен тік жазықта негізгі перпендикулярлы түрде бұрылатын тік-бұрылымды не шабу түрінде пышақтармен орындалады. Ішкі қондырғыдағы айырғыштардың бірқатар конструкцияларын қарастырайық. 5.2 суретте РВО-10/1000 сериялы ішкі қондырғыдағы айырғыш келтірілген.

Аталмыш сериялы айырғыштар 400, 630 және 1000А номиналды тогына шығарылады. Айырғыш қозғалмайтын түйіспемен 3 және 4 тірек оқшаулатқыш 2 бекітілген негізден 1 тұрады. Қозғалмайтын түйіспелер өзара жылжымалы пышақ 5 арқылы қосылады. Өзіндік сөнуді ескермегенде қосылып тұрған қалыпта пышақ тиісті құлақты ілгешекпен 6 жабылады. Тік бұрышты кесіндіде екі қатар пластинадан тұратын пышақ бұрылысы айырғышты қосып, штангісімен жүзеге асады. Айырғыштағы пышақ 75⁰ бұрышқа бұрылады және сөнген қалыпта өзінің салмағы және түйіспедегі үйкелісімен ұсталынады. Сондықтан, аталмыш сериялы айырғыштар жылжымалы пышағының ось бұрылысы төменде болуы үшін тік орнатылады.

5.2 сурет – РВО-10/1000 сериялы айырғыш

5.4 суретте 20кВ номиналды кернеулі және 8000А номиналды токты РВРЗ сериялы айырғыш көрсетілген.

Айырғыш болатты рамаға 5 бекітілген полюсте төрт тірек оқшаулатқыштары 4 болады. Фарфорлы тартқыш 3 жетек үшін жылжымалы пышақтардың 1 қозғалысын қамтамасыз етеді. Айырғыш әр полюске екі жерге орнатылатын пышақтармен 6 қамтылған. Үш полюсты қондырғыда жерге орнатылатын пышақтар 6 ортақ мыс шинасымен қысқартылады. Жерге орнатылатын пышақтар бас пышақтарға қосылып тұрған кезде оларды қосуға рұқсат етпейтін механикалық бітеуден тұрады.

5.3 сурет – РВ-10/1000 сериялы үш полюсті ішкі қондырғыдағы айырғыш

5.4 сурет – РВРЗ-2-20/8000 сериялы ішкі қондырғыдағы полюс айырғышы

Қосылған және сөнген қалыпта айырғыш өз еркімен сөніп, қосуды болдырмау үшін жетектерді тұтқа жүйесімен реттейді.

Айырғыштардың қозғалмайтын түйіспелері мен жылжымалы пышағы айырғыштың номиналды тогымен сәйкес орындалады. 1000А-ға дейінгілерді қосқанда номиналды токты айырғыштардың жылжымалы пышағы қозғалмайтын түйіспені 2 қамтитын тік бұрышты кесіндідегі екі мыс жолақтарынан 1 тұрады, сурет 5.3.

1000А-дан астам номиналды токты айырғыштардың жылжымалы пышақтары қорабты кесіндіні орындайды және екі не төрт бөліктен тұрады, сурет 5.4.

Айырғыштарды басқару үшін айырғыш номиналды тогына байланысты жетек құрылысын қарастырады. 6-10кВ кернеулі және 4000А-ге дейінгі номиналды токты айырғыш қол жетегімен болады. Осы кернеудегі айырғыш, бірақ 4000А және одан да көп номиналды токта есептелген, қолмен не электр қозғалтқыш арқылы басқарылатын «құрт» берілісті жетек болады. Жерге орнатылатын пышақтар, әдетте, тұтқа түрінде жеке жетектен тұрады. Соңғылары жерге орнатылатын пышақтар қосылғанда бас пышақтардың қосылуына жағдай туғызбау үшін бас пышақтардың жетектерімен бітейді.

Ашық таратқыш құрылғыларда орнатылатын сыртқы қондырғыдағы айырғыштар тиісті оқшауламаны иеленіп және қоршаған ортаның келеңсіз жағдайында өз қызметтерін сенімді орындауы қажет. 500кВ дейінгі кернеуді қосқанда таратушы құрылғыларда көлденең жазықта айналатын пышақтармен көлденең-бұрылма түріндегі айырғыштар кең қолданылып жүр. 750кВ және жоғары таратушы құрылыстарда тік-бұрылма түріндегі айырғыштар және пышақтың келу қозғалысымен айырғыштар қолданылады.

Сыртқы қондырғыдағы айырғыштар өзінің шартты белгілеріне әріптік және сандық бөлікті де кіргізеді. Әріптік бөлік мынадай бірнеше әріптік белгіні білдіруден тұрады: Р – айырғыш;Н – сыртқы қондырғы; Д – екі колонкалы конструкция; В – тіктік орындалу; З – жерге орнатылатын пышақтарымен; П – аспалы орындалу; Т – технологиялық. Сандық бөлік, аспалы айырғыштан басқа, ішкі қондырғыдағы айырғыштың құрылымымен сай келеді. Аспалы айырғышта сандық бөлік мынаны білдіреді: бірінші сызықшадан кейінгі сан – номиналды кернеу, кВ; бөлшек сызығының алдындағы 1 мен 2 саны – басқарудың тура жүйесімен және Г – тәрізді басқарудың тростық жүйесімен сәйкес; бөлшектік сызықтан кейінгі сандар – номиналды ток, А. Мысалы, РНДЗ.2-110/1000 ХЛ; РНВ-750/4000 У1; РПД-500-1/3200 У1; РТЗ-1-1150/4000 У1.

5.5 суретте РНДЗ-2-110/1000 көлденең-бұрылма түріндегі айырғыш полюсы, басқаша айтқанда екі колонкалы көрсетілген.

Екі колонкалы айырғыш полюсы рамадан 1, рамаға жылжымалы бекітілген және осьтің төңірегін айнала алатын екі оқшаулатқыштан 2, бұрылма оқшаулатқыштың қалпағына 2 және иілген байланыс арқылы 4 пышақтармен 5 пен 6 қосылған жылжымалы бекітілген шинаны қосып тұратын екі жапсырмадан тұрады. Ламельмен пышақ 5 және күрек тәрізді жасалған пышақ 6 бұрылу оқшаулатқыштарына қатты бекітіледі 2 де, түйіспе жүйесін құрайды.

5.5 сурет – РНДЗ-2-110 сериялы сыртқы қондырғыдағы айырғыш

Айырғышты сөндіргенде оқшаулатқыш 2, сурет 5.5, бір мезгілде өзінің ось төңірегінде жобамен 90⁰ градус бұрылады да, пышақтар бір жаққа кетеді.

Айырғышты қосқанда, оқшаулатқыштар 2 кері жаққа айналады да, пышақтар қосылады. Айырғыш түйіспелері 10 пышақтардың 5 пен 6 түйісер орнында болады, сурет 5.5. Олар бірқатар пластиналардан, пышаққа 5 бекітілген ламельден 3 және пышақтағы 6 күректен 4, сурет 5.6.

5.6 сурет – Айырғыштың алынатын түйіспесі

Аталмыш айырғыштар қысқы уақыттағы, көк тайғақтағы жұмыс үшін қолайлы (сөндіргенде түйіспе үзіледі және мұзды бұзады).

Монтаждау кезінде РНД сериялы үш полюсты айырғышты ортақ рамаға жинайды және көлденең жазығында орналастырады.

Үш полюсты бұрылма оқшаулатқыштарының тұтқаларын тұрба тәріздес тартқышпен байлайды және бір жетектен қозғалысқа келтіреді. Айырғыштар жеке полюс түрінде орнатылуы мүмкін.

Айырғыштарды басқару қол, тұтқа, құрт немесе электрмеханикалық жетектер арқылы жүзеге асады.

РНД сериялы айырғыштар жерге орнатылатын пышақтардан тұруы мүмкін7, сурет 5.5.

Жерге орнатылатын пышақтар айырғыштың бір жағымен қоса, екі жағына да орнатыла береді. Мұндай жағдайда шеткі оқшаулатқыштар қалпағында жерге орнатылатын пышақтар үшін арнайы түйіспемен пластиналар орнатылады.

Жерге қосу пышақтарын қосқанда, олар айырғышқа жалғанған өткізгіш тізбегін жерге тұйықтайды. Жерге қосу мен жұмыс пышақтарының арасына міндетті түрде қосылған айырғыш кезінде жерге қосу пышақтарының қосылуына мүмкіндік бермейтін механикалық бітеуді орналастырады.

5.7 суретте РНВ-500 сериялы сыртқы қондырғыдағы тік-бұрылмалы айырғыш көрсетілген. Айырғыштың негізі болып болат рама 2 атқарады. Оның соңдарына үш аяқты құрайтын үш еңкейген колонкалардан тұратын тірек оқшаулатқыштары 5 орналасқан.

Механикалық беріктікті күшейту үшін колонкалар өзара екі деңгей түтікшелі белбеулермен байланысқан.

Тірек оқшаулатқыштарының жоғарғы бөлігінде оқшаулатқыш биіктігімен бір қалыпты кернеуді таратуды қамтамасыз ететін, дөңгелек түрінде жасалған экрандар 6 мен 12 бекітілген.

5.7 сурет – РНВ 3.2-500/2000 сериялы тік-бұрылмалы айырғыш

Қысқа тұйықтағыш – электр тізбегіндегі релелік қорғаныстан оның жетегіне сигнал берілгеннен кейінгі жасанды қысқа тұйықталуды жасауға арналған коммутациялық аппарат.

Бөлгіш – айырғыштың арнайы жетегіне берілген командадан кейін токсыздалған тізбекті жылдам жылдам сөндіретін айырғыш. Егер қарапайым айырғышта сөндіру жылдамдығы аз болса, онда бөлгіште сөндіру үрдісі 0,5-1с бөлінеді.

5.8 сурет – Бөлгіштер мен қысқа тұйықтағыштардың жұмысын түсіндіретін сызба

5.9 суретте қысқа тұйықтағыш конструкциясы мен 110кВ кернеуіндегі бөлгіш келтірілген. Қысқа тұйықтағыштың негізінде 1 үстінде қозғалмайтын түйіспесі 3 бар тірек оқшаулатқыш 2 орнатылған.

Жылжымалы түйіспе 4 қаттылық қабырғасынан тұрады 6 және қысқа тұйықтағыштың 5 жетек білігінде бекітілген. Қысқа тұйықтағыштың жетегіне серіппелер ықпал етеді. Сөнген жағдайда жетек серіппелері қосылған және қысқа тұйықтағыш қосуға дайын. Қосу қысқа тұйықтағыш негізінде орналасқан, қосатын серіппелерді босататын, электрмагнит жетегіне кернеуді беру арқылы жүзеге асады. Серіппе ықпалымен жылжымалы түйіспе 4 тік жазықта орын алмасады және түйіспені үш жерге қосады. Аталмыш қысқа тұйықтағыштың қосу уақыты 0,15-0,25 с тұрады.

5.9 сурет – Қысқа тұйықтағыш пен бөлгіштің конструкциясы

ОД-110 сериялы полюс бөлгіші РНД сериялы екі колонкалы айырғыш түріндей болады. ОД-110 бөлгіш, сурет 5.9 б, жоғары бөлігіне пышақтар қатты бекітілген 7, бұрылма оқшауламалық колонкалар орнатылған 8, тірек рамадан 1 тұрады. Колонкалар қозғалысқа серіппелік жетекпен электрмагниттік басқарумен бірге жүзеге асырылады. Бөлгіш қосылған қалыпта серіппелік жетекте орналасқан ілгіште ұсталып тұрады. Сөндіруге команда берілген кезде серіппе босайды және бөлгіш түйіспелері 0,4-0,5с уақытында айырылады.

Жоғарыда сипатталған қысқа тұйықтағыштар мен бөлгіштер жұмыс жасауының (0,5-1с) көп уақытынан тұрады. Ол қазіргі кездегі электр жүйесін қамтамасыз ете алмайды. Қазір бұл уақытты 0,08-0,12с дейін төмендету міндеті қойылып отыр. Сондай-ақ қарастырылған аппараттар көп мұз бен қатты аяздарда сенімді жұмыс жасамайтынын көрсету қажет.

Болашықты болып элегазды қысқа тұйықтағыштар мен бөлгіштерді қолдану табылады. 5.10 суретте 110кВ кернеудегі элегазды қысқа тұйықтағыштың түйіспелі камерасы келтірілген.

Қысқа тұйықтағыштың түйіспелі камерасы фарфорлы цилиндрден 1 және екі түйіспеден, қозғалмайтын 2 мен жылжымалыдан 3 тұрады. Розетке түрлес қозғалмайтын түйіспе 2 ток жіберуші шинамен қосатын шығарғыш болады. Жылжымалы түйіспе 3 иілген байланыс 7 арқылы жерге қосу шинасымен қосылған. Түйіспе камерасының полюсы 0,3 МПа жетіспеу қысымымен бірге элегазбен толтырылған.

5.10 сурет – КЗ-110 қысқа тұйықтағыштың түйіспелі камерасы

Жылжымалы түйіспе жетегі тартқыш арқылы 5 жүзеге асады. Фарфорлық цилиндрлік герметизациясын қамтамасыз ету үшін болатты сильфон 4 атқарылады. Аталмыш қысқа тұйықтағыштың жұмыс жасау уақыты ашық түрлі қысқа тұйықтағыштың жұмыс жасауынан 4-5 есе аз.
5.3 Зертханалық жұмыс тапсырмалары

1 Бөлгіштер мен қысқа тұйықталғыштардың жұмысын, негізгі талаптарын, ішкі және сыртқы қондырғы айырғыштардың конструкциялық ерекшелігін үйрену.

2 Есепте жазбаша түрде мынадай сұрақтарға жауап беру қажет:

- Айырғыштардың, бөлгіштер және қысқа тұйықтағыштардың жұмысы мен қолдану саласы?

- Қандай жағдайда бір полюсті және қандай да – екі полюсты қысқа тұйықтағыштар қолданылады?

- Қайда және қандай мақсатта бөлгіштер қолданылады?

- Ашық түрлі бөлгіштер мен қысқа тұйықтағыштарының негізгі құндылықтары және кемшіліктері қандай?

- Қандай жағдайда айырғыштармен электр тізбегін қосу мен сөндіру операциясы жүргізіледі?

3 Теориялық материалдың өңдеу қорытындысы бойынша есепте айырғыштар, бөлгіштер және қысқа тұйықтағыштар арқылы желіге бір және екі трансформаторлар қосылуының электрлік сызбасын салу.
5.4 Бақылау сұрақтары

1 Қандай операциялар айырғыштармен жүргізіледі?

2 Айырғыштар қандай түрлерде және қандай номиналды кернеуде шығарылады?

3 Айырғыштардың құрылысы мен магниттік құлып жұмысын түсіндір.

4 Сыртқы қондырғыдағы айырғыш конструкцияларының ерекшеліктері қандай?

5 РНДЗ сериялы айырғыштардың жерге қосатын пышақтарының бітелуі қалай құрылған?

6 РНДЗ-35 айырғышындағы иілген байланыс жұмысы қандай?

7 Бөлгіштер мен айырғыштардың айырмашылығы қандай?

8 Бөлгіш не үшін қажет?

9 Қысқа тұйықтағыш неге оқшаулатқыштарда монтаждалады?

10 Қысқа тұйықтағыш пен бөлгішпен бірге электр қондырғы сызбасында қысқа тұйықтағыш пен бөлгіштің қалыпты жағдайы қандай?

11 Неге оқшауланған бейтарабты желіде екі полюсты қысқа тұйықтағыштарды орнатады?

12 Зақымдалған кездегі бөлшектер мен қысқа тұйықтағыштардың сызбасында трансформаторлардың сөнуі қалай іске асады?
Әдебиет

1 Электрическая часть станций и подстанций: Учебник для вузов / А.А. Васильев, И.П. Крючков, Е.Ф. Наяшкова и др.; Под ред. А.А. Васильева. – М.: Энергия, 1990. – 576 с.

2 Рожкова Л.Д., Козулин В.С. Электрооборудование станций и подстанций: Учебник для техникумов. – 3-е изд., перераб. и доп. - М.: Энергоатомиздат, 1987. – 648 с.

3 Электрическая часть электростанций: Учебник для вузов /Под ред. С.В. Усова. 2-е изд., перераб. и доп. – Л.: Энергоатомиздат, 1987. – 616 с.

4 Электротехнический справочник /Под ред. профессоров МЭИ, Т.2, 7-е изд., испр. и доп. – М.: Энергоатомиздат, 1986. – 712 с.

5 Чунихин А.А. Электрические аппараты: Учебник для вузов. М.: Энергоатомиздат,1988. – 720 с.

6 Трансформаторы тока./Под ред. В.В. Афанасьева. - Ленинград: Энергия, 1980. – 344 с.

7 Барзилович В.М. Высоковольтные трансформаторы тока. М.: – Л.: Госэнергоиздат, 1962. - 248с.

8 Дымков А.М., Кибель В.М., Тишенин Ю.В. Трансформаторы напряжения. – 2-е изд., перераб. и доп. – М.: Энергия, 1975. – 200 с.

9 Вавин В.Н. Трансформаторы напряжения и их вторичные цепи. – 2-е изд., перераб. и доп. – М.: Энергия, 1977. – 104 с.

10 Чунихин А.А., Жаворонков М.А. Аппараты высокого напряжения. – М.: Энергоатомиздат, 1985. – 432 с.

Мазмұны
Кіріспе..............................................................................................3

1 Жоғары кернеулі ажыратқыштар...............................................4

1.1 Майлы ажыратқыштар.............................................................4

1.1.1 Жалпы мәліметтер.................................................................4

1.1.2 Үлкен көлемді МА құрылысы.............................................6

1.1.3 Сөндіргіш камералары бар бакты ажыратқыштар.............8

1.1.4 Көлемі кіші майлы ажыратқыштар құрылысы.................10

1.1.5 Полюста бір доға сөндіргіш үзбесі бар көлемі кіші

ажыратқыштар..............................................................................11

1.1.6 Полюста екі доға сөндіргіш үзбелері бар кіші

көлемді ажыратқыштар...............................................................13

1.1.7 Зертханалық жұмысқа берілетін тапсырма......................15

1.1.8 Бақылау сұрақтары.............................................................16

1.2 Ауа ажыратқыштары..............................................................17

1.2.1 Жалпы мәліметтер...............................................................17

1.2.2 ВВН-35-2 ауа ажыратқышы................................................18

1.2.3 ВВБ сериялы ауа ажыратқышы..........................................24

1.2.4 ВНВ түрлі ауа ажыратқыштары.........................................27

1.2.5 Зертханалық жұмысқа тапсырма.......................................29

1.2.6 Бақылау сұрақтары..............................................................30

1.3 Электр магнитті ажыратқыштар...........................................31

1.3.1 Жалпы мәліметтер...............................................................31

1.3.2 ВЭМ-6 ажыратушының жұмыс істеу принципі мен

құрылысы......................................................................................31

1.3.3 Зертханалық жұмысқа берілетін тапсырма.......................34

1.3.4 Бақылау сұрақтары..............................................................34

1.4 Вакуумды ажыратқыштар......................................................35

1.4.1 Жалпы мәліметтер...............................................................35

1.4.2 Вакуумды ажыратқыштардың артықшылықтары

мен кемшіліктері...........................................................................36

1.4.3 ВВТЭ-10-10/630 У2 ажыратқышы.....................................37

1.4.4 Зертханалық жұмыстарға арналған тапсырмалар............39

1.4.5 Бақылау сұрақтары..............................................................40

2 Өлшегіш ток трансформаторлары..........................................41

2.1 Ток трансформаторларының жіктелуі

және тағайындауы.......................................................................41

2.1.1Ток трансформаторларының тағайындауы.......................41

2.1.2 Ток трансформаторларының жіктелуі………………….42

әрекет ету қағидасы......................................................................42

2.2 Ток трансформаторының қателіктері және оларды кеміту

тәсілдері.........................................................................................45

2.2.1 Ток трансформаторының токтық және бұрыштық қателіктері.....................................................................................45

2.2.2 Ток трансформаторы қателігінің бірінші реттік

токтан байланысы........................................................................46

2.2.3 Ток трансформаторы қателіктерінің жүктемемен

байланысы....................................................................................48

2.2.4 Орамдық түзету..................................................................49

2.2.5 Энергияның бөтен көздерінен қосалқы магниттеу

қателіктерін өтеу.........................................................................50

2.2.6 Қателіктерді сейілу өрістерімен қосымша магниттеумен

өтеу...............................................................................................51

2.3 Ішкі қондырғы ток трансформаторы конструкциялары...52

2.3.1 Жалпы мәліметтер.............................................................52

2.3.2 Өткерме бір орамды ток трансформаторы ТПОЛ-10.....53

2.3.3 Өткермелі шиналық ток трансформаторы ТПШЛ-10...54

2.3.4 Өткерме ток трансформаторлары ТПЛ-10......................55

2.3.5 Орналастырылған ток трансформаторлары....................56

конструкциялары........................................................................57

2.4.1 Жалпы мағлұматтар...........................................................57

2.4.2 ТФЗМ-35 типті ток трансформаторы...............................58

2.4.3 Каскадты ток трансформаторы.........................................59

2.5 Зертханалық жұмысқа тапсырма.........................................60

2.6 Бақылау сұрақтары................................................................60

3 Кернеу трансформаторлары.....................................................62

3.1 Кернеу трансформаторларының әрекет ету қағидасы

және тағайындалуы.....................................................................62

3.2 Кернеу трансформаторының негізгі түрлері

және жіктелуі...............................................................................63

3.2.1 Кернеу трансформаторының жіктелуі..............................63

3.2.2 Құрғақ кернеу трансформаторлары..................................64

3.2.3 Майлық кернеу трансформаторлары................................64

3.2.4 Тұтас құйылған оқшаулауы бар кернеу

трансформаторлары.....................................................................65

3.2.5 Каскадты кернеу трансформаторлары..............................65

3.3 Кернеу трансформаторларының қателіктері және оларды

азайту әдістері.............................................................................66

3.4 Кернеу трансформаторларын қосу сұлбалары..................69

3.5 Жүйе оқшаулауын бақылау.................................................71

3.6 Ішке қондырылуға арналған кернеу

трансформаторларының құрылысы…………………………..73

3.7 Сыртқы қондыррғылар үшін кернеу

трансформаторларының конструкциялары…………….........79

3.8 Зертханалық жұмысқа тапсырма…………………….........82

3.9 Бақылау сұрақтары……………………………………........82

4 Таратушы құрылғылардың шиналық конструкциялары

және оқшаулатқыштары.............................................................84

4.1 Тарату құрылғылардың шиналық конструкциялары.........84

4.1.1 Жалпы мәліметтер..............................................................84

4.1.2 Жабық таратушы құрылғылардың

шиналық конструкциялары........................................................85

4.1.3 Ашық таратушы құрылғылардың шиналық

конструкциялары……………………………………………….89

4.1.4 Жинақтық экрандалған ток өткізгіштер........................91

4.2 Таратушы құрылыстың оқшаулатқыштары........................92

4.2.1 Жалпы мәліметтер..............................................................92

4.2.2 Тірек оқшаулатқыштары…………………………………93

4.2.3 Өткел оқшаулатқыштары...................................................97

4.3 Зертханалық жұмыс тапсырмалары.....................................99

4.4 Бақылау сұрақтары................................................................99

5 Айырғыштар, бөлгіштар және қысқа тұйықтағыштар.......101

5.1 Айырғыштар.........................................................................101

5.1.1 Айырғыштың негізгі түрлері...........................................101

5.1.2 Ішкі қондырғылардағы айырғыштар..............................103

5.1.3 Сыртқы қондырғыдағы айырғыштар..............................106

5.2 Қысқа тұйықтағыштар және бөлгіштер.............................110

5.3 Зертханалық жұмыс тапсырмалары..................................113

5.4 Бақылау сұрақтары ……….................................................113

Әдебиет........................................................................................115