Қазақстанда тегін білім берудің артықшылықтарын анықтау және қол жетімділігін шектеу

ҚАЗАҚСТАНДА ТЕГІН БІЛІМ БЕРУДІҢ
АРТЫ
ҚШЫЛЫҚТАРЫН АНЫҚТАУ ЖӘНЕ
ҚОЛ ЖЕТІМДІЛІГІН ШЕКТЕУ.
Орындағандар; Мұғауия Перизат 
Бөрбасова Арайлым
Оразбекова Жанна

Бiлiм беру жүйесi қоғамның
әлеуметтiк – экономикалық дамуында
жетекшi роль атқарады, сондай – ақ
оны әрi қарай айқындай түседi. Ал
бiлiмнiң қалыптасып, дамуының
жалпы шарттары философияның
негiзгi мәселесi – рухтың материяға,
сананың болмысқа қатынасы
тұрғысынан зерттелетiн iлiм таным
теориясы деп аталады. Таным
теориясының басқа ғылыми
теориялардан түбiрлi айырмашылығы
– ол бiлiмнiң қалыптасуы мен
негiзделуiнiң жалпы ұстанымдарын,
объективтiк қатынастарды
қалыптастырады. 

Орыс педагог  К.Д.Ушинский айтқандай, қаз рг  заман талабына
сай, әр мұғал м, өз б л м н жет лд р п, еск  б рсарынды
сабақтардан гөр , жаңа талапқа сай инновациялық
технологияларды өз сабақтарында күндел кт  пайдаланса, сабақ
тартымды да, мәнд , қонымды, ти мд  болары сөзс з. Бұл жөн нде
Қазақстан Республикасы «Б л м туралы» Заңының 8-бабында
«Б л м беру жүйес н ң басты м ндеттер н ң б р  – оқытудың жаңа
технологияларын енг зу, б л м беруд  ақпараттандыру,
халықаралық ғаламдық коммуникациялық жел лерге шығу»
деп атап көрсеткен. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев жолдауында
айқандай: «Болашақта өркениетт  дамыған елдерд ң қатарына
ену үш н заман талабына сай б л м қажет. Қазақстанды дамыған
50 елд ң қатарына жетк зет н, терезес н тең етет н – б л м».
Сондықтан, қаз рг  даму кезең  б л м беру жүйес н ң алдында
оқыту үрд с н ң технологияландыру мәселес н қойып отыр.
Оқытудың әртүрл  технологиялары сарапталып, жаңашыл
педагогтардың с – тәж рибес  зерттел п, мектеп өм р не енуде 

Артықшылықтары: 
• жеке адамның рухани және күш-қуат мүмк нд ктер н ашу,
адамгерш л к пен салауатты өм р салтының бер к нег здер н
қалыптастыру, әрб р адамды дамыту үш н жағдайлар жасайды; 
• азаматтықты, үйелменн ң, халықтың, қоғамның және
мемлекетт ң алдындағы жеке адамның қүқылары мен
м ндеттер н ұғынуды, сондай-ақ республиканың мәдени,
қоғамдық , экономикалық және саяси өм р не қатысу қажетт г н
тәрбиелейд ; 
• Республика тұрғындарына жалпы және кәс пт к б л м алу үш н
мүмк нд ктер жасайды; 
• жеке адамның шығармашылық қаб леттер н және эстетикалық
тәрбиес н дамытады; 
• қазақ халқының мәдениет  мен дәстүр-салтын оқып-үйрену
үш н жағдайлар 

Кемшіліктері: 
бірінші, біз дайын өңделген ақпаратты баланың аузына салып
береміз де, оны бала қабылдап алды ма, ол білім баланың
меншігіне айналды ма, жоқ па оны ескере бермейміз. Біз
дайындап берген материалдарымыз баланың меншігіне
айналмаса ол оны кез-келген уақытта ұмытып қалады. Міне
сондықтан да біз ең үлкен кемшілік осы дайын нәрсені бере
салу деп білеміз. Мысалы, бала бір тригонометрияның өзінен
48 формуланы жаттайды екен. Біздің жаңа стандарт балаға ол
форомуланы беріп қана қоймай, оны қайдан табу керек
екендігін үйретеді. Сонда бала білімді қайдан алуға болады,
қалай іздеуге болады және сол білімді пайдалана білуді
үйренеді. Өйткені соншама білімді баланың басына салып қою
мүмкін емес.Екіншіден, оқу процесіндегі қарым-қатынас. Бізде
мұғалім мен оқушы арасында субъективті объективті қарым-
қатынас орнаған. Яғни, оқушы мұғалімге бағынышты. Бұл
жерде мұғалім балаға білімді айтып беру үшін қажет емес ,
баланы білімді алуға үйрету үшін қажет екендігін түсіну керек.
Осыны ескере отырып жаңа стандарт баланы оқу процесіне
араластыру мәселесі қарастырылады. 

Үшіншіден, ең үлкен кемшілік оқудың
нәтижесі. Біз қалай бағалаймыз? Біз баланы
білімнің көлемін біледі, білмейді деп
бағалаймыз. Міне мәселе осында жатыр.
Яғни білім репродуктивті. Яғни мектепте
тарих пәні мұғалімі бірнәрсені айтып берсе,
соны бала тақтаға шығып дәл сондай етіп
айтып беріп, бесін алып жүре береді. Ал
ондағы маңызды ақпараттар оның есінде
қалмайды. 

Білім – адамның мәртебесін айқындаушы 
Халыққа тегін білім берудегі мақсаттың бірі – адамдарды табысты
болуына жағдай жасау. Кез келген адам еңбекқорлығы мен
қабілетінің арқасында биік шыңға көтеріле алады. Себебі жұмыс
беруші, ең алдымен, ата-анаңыздың кім екенін сұрамайды, оларға
керегі – қай оқу орнын аяқтағаныңыз. Ал колледж қызметкерлері
біліктілікті арттыру (Advanced Placement) курсынан қанша марте
өткеніңізді және халықаралық бакалавриат деңгейіндегі жоғары
біліміңіз баржоғын сұрайды. (Егер кедей отбасыдан шығып,
кедейлерге арналған жоғарғы мектепке барсаңыз, мұндай
бағдарламалар жайлы естімеуіңіз де мүмкін). Алайда
конфликтология теорияшыларының тұжырымдауынша,
адамдарды алған біліміне қарай бағалау, ата-анасына қарап
бағалаудан эгалитарлы (теңдік) емес. Бақуатты отбасыдан шыққан
адамдар жақсы білім ала алады. Мысалы, қаржылай көмек үшін
өтініш жазған Гарвард студентінің отбасылық орташа табысы 150
000 $ шам. 

Ал білім алушылардың жеке мәліметтеріне мән беру
«жағымсыз» студенттерден сақтану үшін қажет.
Конфликтология теорияшыларының тұжырымдауынша,
білім туралы куәлікті көзбояушылық деуге болады.
Қызметке орналасып, еңбекте жетістікке жетуге негіз
болатын куәлік, шын мәнісінде, нэсілдік, жыныстық
және қай әлеуметтік таптан шыққанына байланысты
дискриминациядан қорғай алмайды. Нәсілге
негізделген теріс түсінікке қатысты «нәсілшілдік»
термині қолданылса, әлеуметтануда куәліктерге
байланысты теріс түсінікті айқындау үшін
«креденциализм» термині қолданылады.
Креденциализм - айрықша білімі туралы куәлігінің
арқасында ғана біреулерді басқалардан жоғары деп
санау.

Назарларыңызға рахмет !