БАҒдарламасы семей 2013 Алғы сөз Әзірленген әзірлегендер: 20 А. Исмагулова

1. ӘзірленГЕН

Әзірлегендер:__________ «____»___________20____ А.Исмагулова,

П.Рахимгалиева «Мал шаруашылығы және аңшылықтану морфология негіздерімен» кафедрасының биология магистрі

«Мал шаруашылығы және аңшылықтану морфология негіздерімен» кафедрасының отырысында

Хаттама №__ «__»_____20___ж
Кафедра меңгерушісі ___________ С.Тугамбаева
2.2. Аграрлық факультеттің оқу - әдістемелік кеңесінің отырысында

Хаттама №__ «__»_____20___ж

Университеттің оқу - әдістемелік кеңесінің

отырысында қаралып, баспаға ұсынылды

Хаттама №__ «__»_____20___ж

АЛҒАШ РЕТ ЕНГІЗІЛДІ

2 Нормативті сілтемелер

3 Жалпы ереже

4 Пәннің оқу жұмыс бағдарламасының мазмұны

5 Студенттердің өздік жұмыстары тақырыптарының тізімі

6 Пәннің оқу-әдістемелік картасы

7 Оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етілуінің картасы

8 Әдебиеттер

Пәннің оқытушыға арналған бағдарламасы, “Экологиялық биология” пәні бойынша оқу-әдістемелік кешені 5B060700 – «Биология» мамандығының студенттеріне арналған. Жаратылыстану биологиялық ілімдер саласының негізгі пәні болып есептелінеді. Оқу әдістемелік кешен қазіргі кезеңдегі биология ілімінің жетістіктеріне сүйеніп құрастырылған

2. 
   Ереже белгілейтін (нормативтік) сілтемелер
   

“Экологиялық биология” пәнінің оқу барысын ұйымдастыру

тәртібін белгілейді:

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің элективті пәндер каталогы университеттің оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында қаралып, бекітілді.

Хаттама №1 18. 08.2008ж.

“Экологиялық биология” пәнінің оқу бағдарламасы СТУ 042-СГУ-4-2013 «Пәндердің оқу-әдістемелік кешенін әзірлеуге және ресімдеуге қойылатын жалпы талаптар» университет стандарты;

- ДП 042-1.01- 2013 «Пәндердің оқу-әдістемелік кешенінің құрылымы және мазмұны» құжаттандырылған процедурасы.

3. 
   Жалпы ереже
   

Экологиялық биология – бұл ілім биологияның маңызды салаларының бірі. Теориялық пәндердің жинағы, ғылым саласы ретінде организмдер мен ортаның өзара қатысының жалпы заңдылықтарын зерттейді. Ол организмнің тіршілік әрекетін, олардың ерекшнліктерін, биологиялық маңызын анықтайды, организмнің қарым-қатынастарын және заңдылықтарын зерттейді. Бұл ілім өсімдіктер, жануарлар, микроорганизмдер биоәртүрлілігі, фитоценология пәні және тағы басқа да биологиялық пәндерді өтуге керек ғылыми негізді жасауға қатысады. 3.2. Пәнді оқытудың мақсаты:

Экологиялық биология - студенттердің білім деңгейін тереңдетіп, осы мағұлматтарды болашақта игеріп, жалпы өмірде кездесетін тұрмыстық жағдайларда сауатты пайдалануға бейімдейді, организмде жүретін күрделі процестердің биологиялық мәнін ұғындырады.

3. 
   Пәнді зерделеудің негізгі міндеттері:
   

- білу студенттер организм мен ортаның өзара қарым-қатынасының жалпы заңдылықтарын білу қажет

- игеру қазіргі экологияның басты қағидалары, биосфераның құрылысы мен эволюциясы, биосферадағы тірі зат рөлі негізін зерделеу;

- меңгеру биосфераға организмнің негізгі тіршілік ортасына, дарақтар экологиясына, популяцияға, бірлестікке, экожүйеге бейімделу әдетін меңгеріп алу.

- істей білу ноосфера тұжырымын, қазіргі экологиялық проблемаларды, олардан шығу жолдарын әзірлеуді істей білуі керек.

- иемдену табиғатты пайдалануды ғылыми негізде, қоршаған ортада өтетін барлық күрделі процесстерді қорғауды түсінуі қажет.

3.5.1. «Зоология»

3.5.2 «Анатомия»

3.5.3 «Адам және жануарлар физиологиясы »

3.5.4 «Жалпы биология»

3.6. Курс постреквизиті:

3.6.1 «Фитоценология»

3.6.2 «Микроорганизмдер биоәртүрлілігі»

3.7 оқу жоспарынан көшірме

1 кесте

Курс	Сем естр	Кре дит	Дәріс (сағат)	ЗС	СОӨЖ	СӨЖ	Барлығы	Есеп формасы
4	8	3	15	30	22,5	67,5	135	емтихан

4 Пәннің оқу жұмыс бағдарламасының мазмұны

2 кесте

№ рет саны	Дәрістердің тақырыптары және қысқаша мазмұны	Дәріс		Зертханалық	СОӨЖ	СӨЖ	Әдебиеттер
1	2	3		4	5	6	7
Модуль 1 Экологиялық биология курсы, зерттеу әдістері.
Блок1 Жасушалар, организмдер биологиясы
1	Кіріспе. Тірі мен өлі. Жаратылыстану және гуманитарлық білімдерді байланыстырушы ретіндегі биологиялық ғылым. Тірі жүйелердің құрылысы мен құрылымының деңгейлері мен фундаментальды қасиеттері. Тірі жүйелер заттар, энергия және ақпараттар ағымындағы тірі жүйелер.	1		2	1.5	4.5	8.1.1.
2	Жасушалар биологиясы. Жасушалар түрлерінің бірлігі және әртүрлілігі. Жасушалар, организмдер. Жасушалар түрлері бірлігі мен әртүрлілігі. Жасушалар құрылымының принциптері, ондағы зат алмасуды реттеу. Биологиялық жүйенің мекендеу ортасымен қарым-қатынасының негізгі принциптері.	1		2	1.5	4.5	8.1.2.
3	Организм биологиясы, оның қызметін бөлу,біріктіру, оның көптүрлілігі. Организм мен ортаның ара қатысы.Организмнің бір және көп жасушалығы, құрылымы, қызметі. Көп жасушалы жануарлардың дамуы. Нақтылану. Биологиялық қартаю. Жүйке, эндокринді жүйелер ортаға бейімделумен мінез-құлқының үйлестірушісі. Төтемелілік (иммунитет).	1		2	1.5	4.5	8.1.3.
4	Биологиялық түрдің көптүрлілігі. Жіктеу қағидалары. Жердегі тіршіліктің әртүрлілігі. Биосфераның құрылым негізі, тұрақтылығы. Жүйелеу, таксономия принциптері. Биологиялық туыстықты анықтау әдістері. Биологиялық құрылымның табиғатты дүниелерге бөліп, анықтайтын негізгі белгілері. Түрлі дүние өкілдерінің типологиялық ерекшеліктері. Тірі организмдердің макрожүйеленуі.	1		2	1.5	4.5	8.1.4.
Модуль 2 Жердегі тіршілік тарихы.
Блок 1 Экожүйе мен биосфера, генетика мен тіршілік тарихы
5	Қауымдастықтар. Экожүйе және биосфера. Организмдер арасындағы қоректік қатынастар. Қоректену тізбесі, торабы, пирамидасы. Организмдер қауымдастық тар(биоценоз)құрылымы.Қауымдастықтағы биологиялық қатынас типтері. Бәсекелестік, қатар өмір сүрушілік. Экожүйе, жіктелуі, құрылымы. Биосфера глобальды экожүйе.	1		2	1.5	4.5	8.2.2.
6	Ұдайы өндіру, жеке даму. Генетика, биологиялық эволюция заңдары. Жыныссыз, жынысты көбею. Қызтекелік (гермафродитизм). Жыныс жасушаларының пайда болуы. Партеногенез. Клондау туралы түсінік.	1		2	1.5	4.5	8.2.3.
7	Жердегі тіршілік тарихы. Адам биологиялық түр, оның физиологиялық негізі. Тірі жүйенің жеке, тарихи дамуы. Жеке даму биологиясы. Биологиялық уақыт, жас. "Қатерлі кезең" ілімі, ауытқудың пайда болу себептері. Ортаның табиғи, антропогендік факторларының организм көбеюіне, дерттану пайда болып, дамуына тигізетін әсері.	1		2	1.5	4.5	8.2.4
8	Жүйелік құрылым, адам, жануарлар негізгі тіршілік қызметін қамтамасыз ету. Организмнің тұтастығы, жүйкелік, эндокриндік реттеуі. Органикалық әлемнің эволюциясы, қазіргі механизмдерін түсіну. Ч.Дарвин ілімі. Адам мен жануарлар жүйелерінің құрылымы, негізгі тіршілік қызметін қамтамасыз ету. Орталық, вегетативтік жүйке жүйесі. Сезім жүйелері. Бейімделу.	1		2	1.5	4.5	8.1.1.
Модуль 3 Адам экологиясы
Блок 1 Организм, тұлға.Биотика
9	Организм, тұлға: адамның сана, денелік бастамасы.Адам, жануарлар сана физиологиясы мен әлеуметтік мінез-құлқы. Адамның биологияда дәлелденген қажеттілігі. Биоэтика. Адамның психалық, денелік бастамасы: тұлға, организм. Адам мен жануарлардың жүйке жүйесінің негізгі принциптері, психикасын, мінез-құлқын қалыптастыратын физиологиялық факторлары. Адамның мекендеу ортасы, оның сапасы.		11 1	2	1.5	4.5	8.1.4.
10	Денсаулық және ауру. Бейімділік мүмкіншілігі, шегі. Адам популяциясын көшірмелеу: генетика және адам онтогенезінің кезеңдері. Жеке тіршіліктің кезеңдері, ұзақтылығы. Адам тіршілігінің қатерлі кезеңдері, оның ерекшеліктері. Адамның биоырғақтығы, оның космос циклімен байланысы. Адам денсаулығы, ұзақ өмір сүруі, биологиялық жасы. Өлу, оның биологиялық мағнасы.		1	2	1.5	4.5	8.2.
11	Адам экологиясы, оның негіздері. Заттар айналымы, табиғаттағы қуаттың алмасуы. Экология негіздері. Заттардың әмбебап (глобальды) айналымы, табиғаттағы қуаттың алмасуы. Тірі организмдердің биогеохимиялық циклдегі рөлі. Өсімдік пен жануарлардың бірін-бірі толықтыруы. Тірінің мекендеу ортасын өзгертуге арналған әсері.		1	2	1.5	4.5	8.2.1.
12	Экожүйелер (құрылымы, динамикасы, тұрақтылық шегі). Тіршілігіндегі биологиялық әралуандық және әртүрлілік. Экожүйелер, олардың құрамы. Біртіндеп бір биоценоздың басқаға алмасуы (сукцессия). Биоөнімділік. Экожүйелердің әртүрлілігі, олардың топырақ, ландшафт типологиясына орай, негізгі типтері. Климат аумақтары, тіршілік тобы (биом). Биологиялық алуантүрлілік экожүйе тұрақтылығының басты факторы. Тіршілік жағдайының айырмашылығына сай, түрлердің әртүрлілігі. Түр түзілуінің, өлуінің қарқыны және түрлер әртүрлілігі қысқаруының зардабы.		1 1	2	1.5	4.5	8.2.2.
Блок 2 Биосфераның эволюциясы
13	Биосфера, оның эволюциясы. Табиғатқа әсер ететін антропогендік факторлар. Биосфера, оны тұрақтылығын қамтамасыз ететін көптеген, аз түрлердің рөлі. Табиғатқа антропогендік әсер ету. Табиғатты ластау процессінің, табиғи экожүйе қысқаруының, халық тығыздығының, кенттенудің экологиялық маңызы. Ауыл шаруашылығын қарқындату проблемалары. Климат жылынуынан болатын зардаптар.	1		2	1.5	4.5	8.2.4
14	Табиғатты тиімді пайдалану, қорғау. Экологиялық дағдарыс, оны жеңу жолдары. Табиғатты пайдаланудағы экологиялық принциптер. Биоалуантүрлілікті қорғау. Әмбебапты экологиялық дағдарыс, оның аумақтағы ахуалы. Тұрақтылыққа, өсімдіктердің, жануарлардың, микроорганизмдердің өсуіне тигізетін әсерлер. Демография бұзылуы, биосфера ресурстық проблемалары, қуат, қорек ресурстары әлсіреуін болдырмау мүмкінділігі. Радиоактивтік, химиялық техногендік ластану түрлері. Тұрмыстық, өндірістік қалдықтарын жою проблемалары.	1		2	1.5	4.5	8.1.1.
15	Табиғатты бұзбайтын технологиялар жасау мүмкіншіліктері, қағидалары. Биология дамуының негізгі тұжырымдамалары, заңдары және болашағы. Экологиялық сараптама, мониторинг, болжам, тұжырымдама немесе “тұрақты” даму. Биотехнология. Гендік, жасушалық, ұрықтық инженерия. Адам, жануар және өсімдіктердің қолдан ұрпақтану проблемалары, табиғатты қорғау және адам денсаулығын сақтаудың биотехнологиялық әдістері.	1		2	1.5	4.5	8.1.2.
Барлығы		15		30	22.5	67.5

5. Студенттердің өздік жұмыстарының тақырыптары.
5.1. Экологиялық білім қалыптасуының тарихы

5.2. Климат-Жердегі негізгі экожүйелер қалыптасуының басты факторы.

5.3. Атмосфераның газ құрамы, қазіргі атмосфераны қалыптастырудағы тірі организмнің рөлі.

5.4. Ластаушы заттарды жіктеу және атмосферадағы шектеулі рауалы концентрация (ШРК).

5.5. Атмосфералық ауаның ластану себептері мен зардаптары.

5.6. Дарақтар мен популяциялар экологиясы.

5.7. Экожүйенің құрылымы және динамикасы.

5.8. Биосфераның тұтастығы мен тұрақтылығы.

5.9. Табиғат ресурстары, оны пайдаланудағы ұтымдылық.

5.10. Қазақстандағы экологиялық проблемалар.

5.11. Шығыс Қазақстандағы экологиялық проблемалар.

5.12. Әлеуметтік-экономикалық дағдарыс.

5.13. Экожүйе мен қоғамдардың тұрақты дамуы.

5.14. Қоршаған орта жөніндегі БҰҰ (1995) бағдарламасы.

5.15. Ерекше қорғалатын табиғат аумағы.

6. Пәннің оқу-әдістемелік картасы

3 Кесте

Тақырыбы		Көрнекі құралдар, ТОҚ, плакаттар	Өз бетімен дайындалуға арналған сұрақтар	Бақылау түрлері
Дәрістер	Зертханалық сабақтар
1.Кіріспе. Тірі және өлі.	1.Тірі жүйелер: жасуша, организм.	Әдістері, плакаттар, препараттар	Әр сабақтың соңында келтірілген	Ауызша сурау,конспект,сурет салу
2.Жасушалар биологиясы. Жасушалар түрлерінің бірлігі және әртүрлілігі.	2.Организмдердің тұқым қуалаушылығы, өзгергіштігі.	Әдістері, плакаттар, препараттар	Әр сабақтың соңында келтірілген	Тест, сурет салу. Ауызша сурау
3.Организм биологиясы, оның қызметін бөлу, біріктіру. Организмнің көптүрлігі. Организм, орта ара қатысы.	3.Органикалық әлемнің эволюциясы.	Препарат	Әр сабақтың соңында келтірілген	Тест, сурет салу. Ауызша сурау
4.Биологиялық түрлердің көптүрлігі. Жіктеу қағидалары (принцип). Жердегі тіршіліктің әртүрлілігі.	4.Жердегі тіршіліктің алуантүрлігі. Жүйелеу қағидасының негіздері. 5. Организм және орта	Плакаттар, препараттар	Әр сабақтың соңында келтірілген	Тест, сурет салу. Коллоквиум
5.Бірлестіктер. Экожүйе және биосфера.	6.Ортаның биотикалық, абиотикалық факторлары. 7.Адам және биосфера. 8..Өнеркәсіптік экологияның негізі.	Плакаттар, Препараттар, медиотехника	сабақтың соңында келтірілген	Тест, сурет салу. Препарат бойынша сурау.
6.Ұдайы өндіру, жеке даму. Генетика, биологиялық эволюция заңдары.	9.Табиғатты қорғау қызметінің негіздері. 10. Жасушалар биологиясы.Жасушалар түрлерінің бірлігі, әртүрлілігі.	Плакаттар, Препараттар, медиотехника	Әр сабақтың соңында келтірілген	Тест, сурет салу. Препарат бойынша сурау.
7.Жердегі тіршілік тарихы. Адам биологиялық түр ретінде. Адамның физиологиялық негізі.	11.Организм биологиясы. Қызметті бөлу, біріктіру. 12. Әр деңгейдегі био логиялық құрыл ымның тұқым қуалаушылығы және өзгергіштігі.	Плакаттар, препараттар	Әр сабақтың соңында келтірілген	Тест, сурет салу. Препарат бойынша сурау.
8.Жүйелік құрылым және адам мен жануарлар негізгі тіршілік қызметін қамтамасыз ету. Организм тұтас ретінде. Жүйкелік, эндокриндік реттеу.	13.Организмнің ұдайы өндірілуі, жеке дамуы. 14.Генетика заңдары және биологиялық эволюция.	Плакаттар, препараттар	Әр сабақтың соңында келтірілген	Ауызша сурау,конспект,сурет салу
9.Организм, тұлға: адамның саналық, денелік бастамасы. Адам мен жануарлардың сана физиологиясы мен әлеумет тік мінез-құлқы. Адамның биологияда дәлелденген қажеттілігі. Биоэтика.	15.Эволюциялық теория, оның негізгі қағидалары. 16.Жердегі тіршіліктің тарихы.	Әдістері, плакаттар, препараттар	Әр сабақтың соңында келтірілген	Ауызша сурау,конспект,сурет салу
10.Денсаулық және ауру. Бейімділік мүмкіншілігі, шегі. Адам популяциясын көшірмелеу: генетика және адам онтогенезінің кезеңдері.	17. Жердегі тіршіліктің әр алуантүрлілігі. 18. Биологиялық түрлердің көптүрлілігі. Жіктеу қағидалары.	Әдістері, плакаттар, препараттар	Әр сабақтың соңында келтірілген	Ауызша сурау,конспект,сурет салу. Коллоквиум
11.Адам экологиясы. Экология негіздері. Заттардың айналымы және табиғаттағы қуаттың алмасуы.	19. Биологиялық және экологиялық жүйелер. 20. Организм дамуындағы орта факторының рөлі.	Плакаттар, Препараттар, медиотехника	Әр сабақтың соңында келтірілген	Бақылау сұрақтар бойынша сурау, сурет салу,конспект
12.Экожүйелер (құрылымы, динамикасы, тұрақтылық шегі). Тіршілік жағдайының биологиялық әралуандығы және әртүрлілігі.	21.Организмдердің бейімделуі, тіршіліктегі түрлері. 22.Ортаның биотикалық, абиотикалық факторлары. 23.Түраралық қатынас типтері.	Плакаттар, препараттар	Әр сабақтың соңында келтірілген	Бақылау сұрақтар бойынша сурау, сурет салу,конспек
13.Биосфера, оның эволюциясы. Табиғатқа әсер ететін антропогендік факторлар.	24.Түраралық қатынас типтері (Омыртқасыз, омыртқалы жануарлар). 25. Биосфера жұмыс істеуінің негізгі қағидалары. 26. Популяциялық демография, көбею стратегиясы және болашағы.	Әдістері, плакаттар, препараттар	Әр сабақтың соңында келтірілген	Тест, сурет салу. Препарат бойынша сурау.
14.Табиғатты тиімді пайдалану және оны қорғау. Экологиялық дағдарыс және оны жеңу жолдары.	27.Өнеркәсіп қызметінде қоршаған ортаны ластау. 28.Өндіріс қалдықтарын жою проблемалары.	Плакаттар, препараттар	Әр сабақтың соңында келтірілген	Тест, сурет салу. Препарат бойынша сурау.
15.Табиғатты бұзбайтын техноло гияларды жасау мүмкіншілік тері мен қағидалары.	29.Табиғи ресурстарды тиімді қолдану қағидалары. 30.Табиғатты қорғау. Әр алуантүрлілікті сақтаудың Халықаралық бағдарламасы.	Әдістері, плакаттар, препараттар	Әр сабақтың соңында келтірілген	Бақылау сұрақтар бойынша сурау, сурет салу,конспек. Коллоквиум.

7 Оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етілуінің картасы

4 Кесте

Оқулықтардың, оқу-әдістемелік құралдарының атаулары	Даналардың саны	Студ. саны	Қамтамасыз дану %
1.Одум Ю. Экология в 2-х томах. М., 1986ж.	2	9	50
2.Звягинцев Д.Г. Почвы и микроорганизмы.М.1987ж.	1	9	25
3.Бигон М. и др. Экология. Особи, популяции и сообщества. М., 1989ж.	1	9	25
4.Кречвалуш В.В., Комендар В.И. Биологи ческая экология редких видов. Львов., 1990ж.	4	9	100
5.Пехов А.П. Биология с основами экологии. Санкт-Петербург, 2000ж.	1	9	25
6.Степановских А.С. Биоэкология. М., 2009ж.	10	9	250
7.Бейсенова А.С., Шилдебаев Ж.Б., Саутбаева Г.З. Экология. Алматы, 2001ж.	1	9	25
8. Бигалиев А.Б., Биоэкология. Алматы 2012ж.	5	9	30

8. Әдебиеттер

8.1.Негізгі әдебиеттер

8.1.1. Ж.Ж. Жатқанбаев. Экология негіздері. Алматы 2003ж.

8.1.2.Степановских А.С. Биологическая экология. М., 2009ж

8.1.3. Бигалиев А.Б., Биоэкология. Алматы 2012ж.

8.1.4. 8.7 Бейсенова А.С., Шилдебаев Ж.Б., Саутбаева Г.З. Экология. Алматы, 2001ж.

8.1.5. Пехов А.П. Биология с основами экологии. Санкт-Петербург, 2000ж.

8.2.1. Звягинцев Д.Г. Почвы и микроорганизмы. М., 1987ж.

8.2.2. Бигон М. и др. Экология. Особи, популяции и сообщества. М., 1989ж.

8.2.3. Кречвалуш В.В., Комендар В.И. Биологическая экология редких видов. Львов, 1990.