Адам қаңқасының бөлімдері

Омыртқа жотасы тұлғаның негізгі тірегі. Адамда омыртқалардың саны
33–34, олар: 7 мойын омыртқа; 12 арқа омыртқа; 5 бел омыртқа; 5
сегізкөз омыртқа; 4–5 құйымшақ омыртқалар.
Омыртқаның құрылысы – әр омыртқаның денесі мен доғасы
болады. Омыртқа доғасында көптеген қанаттары (бір арқа, екі бүйір,
екі үстіңгі және екі астыңғы буындық) бар. Омыртқа доғасы иіліп,
денемен тұтасқан. Омыртқалардың дәл ортасындағы кең қуыста жұлын
орналасады. Мойын омыртқалардың (7) пішіні жағынан басқа
омыртқалардан біршама айырмашылықтары бар: омыртқа денесі
кішілеу, бірінші мойын омыртқасының (ауыз омыртқа) денесі болмайды,
ортасындағы қуысы үшбұрышты. Мойын омыртқаларының біріншісі бас
сүйегімен байланысып, басты бұруға қатысады. Денеге күш түсуіне
байланысты 3-мойын омыртқадан бастап 7-омыртқаға дейін пішіндері
сәл өзгереді. Омыртқа денесі ұлғайып, арқа өсіндісінің ұшы (7-
омыртқадан басқасы) екіге ажырап ашаланады.
Арқа омыртқалары (12) мойын омыртқаларынан ірілеу, арқа өсіндісі
көлбеу орналасқан. Бүйір өсінділерінде және омыртқа денесінде
қабырғалар бекінетін шеміршекті буын ойықтары болады. Арқа
омыртқалар қабырғалармен байланысады.Бел омыртқалары (5) басқа
бөлімнің омыртқаларымен салыстырғанда денесі жалпақ әрі үлкен.
Арқа қанаттары да жуан, бұл бел бөлімінің көбірек қозғалуына әсер
етеді. Бел омыртқаларына дене салмағының күші көбірек түседі. 
Сегізкөз омыртқалары (5) бір-бірімен қозғалмастай тұтасып
кеткен. Пішіні үшбұрышты, ішке қараған беті сәл иіліңкіреп ойықтау
болып келеді. Ойыс жағынан сегізкөз омыртқаларының тұтасып кеткен
іздері 4 көлденең бұдыр сызық болып анық көрініп тұрады. Сегізкөз
омыртқаларында 4 жұп тесіктерінен жұлын жүйкелерінің тарамдалған
ұштары шығады.
Құйымшақ омыртқалар (4–5) қалдық ретінде тұтасып кеткен. Тек
бірінші омыртқада омыртқаның кейбір белгілері ғана сақталған.
Қалғандары біртіндеп кішірейген.
Барлық омыртқалар бір-бірімен шеміршектер, бұлшықеттер, сіңірлер
арқылы байланысып, омыртқа жотасын құрайды. Омыртқа жотасы –
тұлғаны алға, артқа, бүйіріне қарай иіп-қозғалту арқылы түрлі қимылға
келтіреді.
Омыртқа жотасы төрт жерінен алға және артқа қарай иіледі. Мойын
мен бел омыртқалардың тұсында екі иілім алға қарай иілген. Арқа мен
сегізкөз омыртқаларының тұсында екі иілім артқа қарай иілген. Жаңа
туған нәрестенің омыртқа жотасы түзу, иілімдері болмайды. Нәрестенің
мойны қатқанда мойын, отыра бастағанда арқа иілімі білінеді. Қаз
тұрып жүре бастағанда бел мен сегізкөз омыртқаларының тұсындағы
иілімдер байқалады. Иілімдер 18–20 жаста толық қалыптасады.
Омыртқа жотасының иілімдері кеуде, жамбас қуыстарының мөлшерін
кеңейтеді. Бұл иілімдер дененің тепе-теңдігін жеңілдетіп, жүгіріп,
секіргенде серпімділікті күшейтеді. Бұл омыртқалардың бір-бірімен
жалғасқан жеріндегі шеміршектердің созылғыштық қасиетіне де
байланысты. Омыртқа жотасының алға және артқа қарай иілімдері
адамның тік жүруіне байланысты қалыптасқан. Бұл қалыпты құбылыс.
Ал омыртқа жотасының бір бүйіріне қарай иілуі (қисаюы) – сколиоз
ауруына әкеп соқтырады.
Омыртқа жотасының бір бүйіріне қарай қисаюының негізгі себептері:
а) орындықта түзу отырмау;

ә) жазу столы мен орындықтың биіктігінің сәйкессіздігі;
б) көбіне бір қолымен ауыр жүк көтеру;
в) сүйектер мен бұлшықеттердің нашар дамуы және т. б.
Сондықтан да жүргенде, тұрғанда, отырғанда омыртқа жотасын
түзу ұстауға тырысу керек. Ауыр жүк көтермеу, жүйелі түрде спортпен
шұғылдану керек.

жүктеу/скачать 385.53 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: