Бақылау мен өлшеудің түрлері мен әдістері
жүктеу/скачать 176 Kb.
|
1 2
Лекция 7 (2)- Бұл бет үшін навигация:
- Өлшеу әдістері 1. Тікелей қатыссыз өлшеу
- Дифференциалдық
- 4. Салыстыру әдісі
- 5. Сәйкестілік
|
Бақылау мен өлшеудің түрлері мен әдістері Өлшеудің төмендегідей түрлері бар: 1. Тікелей – мұнда шаманың ізделінген мәнін тәжірибелік мәліметтерге қатыссыз табады; 2. Жанама – мұнда белгілі мәні бар ізделінген шамаға байланысты шаманы өлшейді; 1. Жиынтық өлшеулер – аттас бірнеше шамаларға бір уақытта өлшеу жүргізіледі; 2. Бірлестік өлшеулер – әртүрлі атты бірнеше шамаларға бір уақытта өлшеу жүргізіледі. Бақылаудың: 1. Активтік; 2. Пассивтік; 1. Комплекстік; 2. Элементтік түрлері бар. Өлшеу әдістері 1. Тікелей қатыссыз өлшеу – шаманың ізделінген мәнін тәжірибе мәліметтеріне қатыссыз табады. Әдіс өлшенетін шаманың мәнін қосымша әрекеттердің қатысынсыз табуға мүмкіндік береді. Әдістің артықшылығы – тездігі мен қарапайымдылығы, кемшілігі – дәлдігі төмен. Өлшеу құралдары – маноматерлер, штангенциркульдар, амперметрлер және т.б. 2. Дифференциалдық (айырымдылық 4.8 – сурет) – өлшеммен, салыстыру жолымен өлшейтін әдіс. Бұл әдісте өлшеу құралына өлшенетін шама мен белгілі шаманың айырымы әсер етеді, сол арқылы өлшем алынады. Әдіс ірі өлшеу құралында дәл нәтиже алуға мүмкіндік береді. Әдістің негізі мынадай: бізге L өлшем мен Х бұйымның өлшенетін параметрі белгілі. Өлшеу құралы А (А = Х - L) айырымын өлшейді. А айырымы Х параметрінен әлдеқайда аз, осыдан шығытыны егер Х параметрі өлшенсе, қателік те әлдеқайда төмен болады. Х мәнін табамыз, Х = А + L. Әдісті қолдануда міндетті түрде өлшемге эталон қажет. Әдіс өлшеу диапазон-дары аз аспаптарға оның диапазонынан әлде-қайда үлкен параметрлері бар объектілерге өлшеу жүргізуге мүмкіндік береді. 3. Нөлдік (4.9 - сурет) – ертеден келе жатқан әдіс, өлшенетін шаманы мәнін белгілі шамамен салыстырады, салыстыру кезінде шамалардың айырымы нөлге тең болу керек. Әдістің кемшілігі – барлық өлшенетін мәндер үшін эталондық үлгілер қажет. Мысалы, әртүрлі номиналдағы гірлердің жиынтығы бар таразылар. 4. Салыстыру әдісі – бұл өлшеммен салыстыру әдісі, мұнда өлшенетін шаманы белгілі шамамен салыстырады (бір иықта өлшеу әдісі). Кеңінен қолданылатын Бордо әдісінің негізі мынада: таразының бір кесесіне өлшеу объектісін қояды, таразыны теңдікке келтіреді, ол үшін келесі кесеге, мысалы ағаш сияқты жүктерді қояды. Теңдікке қол жеткізген кезде өлшеу объектісін алып тастайды және оның орнына қайтадан теңдікке жеткенге дейін гірлер қойылады. Теңдікке жеткенге дейінгі қойылған гірлердің жалпы массасы өлшеу объектісінің массасын құрайды. Осылайша, өлшеу нәтижелерінен таразы иықтарының ұзындықтары дайындалуының қателігі алынып тасталынады. 5. Сәйкестілік – әдіс шкала белгілері мен периодты дабылдардың сәйкестілігін қолданады, өлшеу шкала белгілері мен периодты дабылдардың сәйкестілігі арқылы алынатын өлшенетін шама мен шама өлшемінің айырымы өлшеммен, салыстырумен жүргізіледі. Мысалы, штангенциркульдердегі Нониус шкалалары. Бұл шкаланың 0,9 мм-ден тұратын 10 бөлігі бар. Нониус шкаласының нөлдік белгісі штангенциркульдің негізгі шкалаларының белгілерінің арасына келсе, бұл миллиметрлердің бүтін санына Х-тің, миллиметрдің оннан бір бөлігін (0,1 Х), қандай да бір көлемде санын қосу керек дегенді білдіреді. Х санын анықтау үшін негізгі шкала белгілеріне сәйкес келген Нониус шкаласының белгісін тауып аламыз. Осы белгі Нониус шкаласының n-мәніндегі белгісі болсын. Өлшенетін 0,1 Х миллиметрдің бөлінген бөлігі штангенциркульдің негізгі шкаласына бойынша миллиметрдің бүтін саны мен нөлдік белгіден сәйкес келетін белгіге дейінгі Нониус шкаласы бойынша арақашықтықтың өзара айырымына тең. Нөлдік белгіден сәйкес келетін белгіге дейінгі арақашықтық 0,9 n-ге тең. Негізгі шкаланың белгілері бойынша арақашықтық n-ге тең. Теңдікті: деп жазуға болады, сонда Х=n. 4.10-суретте Нониус шкаласының 6 белгісі сәйкес келді, олардың өлшемі 80,6 мм-ге тең. Сәйкес келу қағидасы өлшеу негізінде интерференцияның, соғудың, стробоскоптық эффекттердің пайда болуына негізделеді. Соғудың пайда болуын радиотехникада екі жиілігі жақын тербелістерді салыстыру үшін қолданылады. Екі жиілігі жоғары тербелістердің амплитудасы сәйкес келгенде қосылады, содан соң олар фаза бойынша сәйкес келуін тоқтатып, қарама-қарсы фазада болады. Осылайша соғу деп аталатын жиілігі төмен тербелістер түзіледі. Олар соғудың пайда болу уақыты бойынша тіркелуі мүмкін, осының арқасында өлшеніп жатқан объектінің тербеліс жиілігі анықталады. Интерференцияның (электромагнитті толқындардың тербелісі) пайда болуы ұзындықты өлшеу үшін қолданылады. Интерференция фазасы бойынша жылжытылған бір жиіліктегі тербелістердің өзара әсерінде байқалады. Теориялық тұрғыда бұл екі сәулелену көздерінің тербелістері болуы мүмкін, бірақ көбінесе, сәулеленудің бір көзі пайдаланылады. а1 және а2 екі сәуленің тербелістері фазасы бойынша сәйкес келгенде, суммарлық амплитуда оның суммасына тең болып, резонанс туғызады. Аспаптың экранында жарық нүкте көрінеді. Тербелістер қарама-қарсы фазада болғанда, олардың жалпы суммасы нөлге тең. Аспаптың экранында ештеңе көрінбейді. Стробоскоптық эффект. Дискіде тең аралықта белгілер қойылады, импульстік лампа арқылы тең уақыт аралықтарын жарықтандырады, егерде дисктің айналу жылдамдығы мен импульстердің интервалы сәйкес келсе, онда жарық айналудың бір бағытындағы белгілерді жарықтандырады. Бақылаушыға диск айналмай бір орында тұрған сияқты болып көрінеді. жүктеу/скачать 176 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2