"Билал" ады һәм дә иман, әгидә, мәгсәдә чатмаг јолунда мәтанәт мә’наларыны дашыјыр. Билалын хатырланмасы сәбрин, дүшмән гаршысында мүгавимәтин, сабитгәдәмлијин, Аллаһ јолунда ишҝәнҹәләрә дөзүмүн хатырланмасыдыр

Билал

Бир сөзлә, Билал ислами бәрабәрлији, Кә’бә вә Мәккәнин фәтһини, тәгванын үстүнлүк өлчүсү олмасыны, мө’минин инсани дәјәрини вә бир чох диҝәр мәсәләләри јада салан бир аддыр.

Мәккәнин фәтһи заманы Ислам пејғәмбәри Һәбәш Билала әмр едир ки, Кә’бә үзәринә галхыб, уҹа сәслә азан десин. Бу әмәл һәм мүсәлманларын гибләҝаһында төвһид нидасы, һәм дә мүсәлманларын бәрабәрлијинин е’ланы вә ағаларын гәбилә, ирг, сәрвәт, дил кими ајрысечкиликләринин үзәриндән хәтт чәкилмәси иди.

Тәбии ки, Кә’бә үзәриндән Билалын азан демәси мүшрикләрә чох ағыр ҝәлирди. Дүнәнин тәһгир олунмуш гара бир гулу бу ҝүн Ислам һәрәкатынын натиги, Пејғәмбәрин азанчысы олмуш вә Исламда хүсуси бир мәгам газанмышды.

Гур’ани-кәримдә бә’зи мүшрикләрин бу мәсәлә илә бағлы истеһзаларына ҹаваб верилир: “Еј иман ҝәтирәнләр биз сизи бир киши вә бир гадындан јаратдыг. Сонра бир-биринизи таныјасыныз дејә сизи дәстә-дәстә, мүхтәлиф гәбиләләр шәклиндә гәрар вердик. Аллаһ јанында ән һөрмәтлиниз ән тәгвалыныз, Аллаһдан даһа чох горханыныздыр. Һәгигәтән, Аллаһ алим вә аҝаһдыр.”¹

Бу ајә Билалын шә’ниндә назил олмушдур. Ајә кафирләрин тәсәввүрүндәки јанлыш өлчү вә ме’јарлары пуча чыхарараг, Билалын мәгамыны гат-гат јүксәлдир. Дүнән ишҝәнҹәләр алтында әзилән Билал Ислам сајәсиндә әзиз вә ҝирами олмушдур. Ҹәһаләт дөврүнүн әзабларындан кечмиш гул динин пәнаһында мөһтәрәм сајылыр. Билал һәзрәт Пејғәмбәрин (с) һәјаты боју онун азанчысы олду, өз һәјатвериҹи фәрјады илә инсанлары намаза дә’вәт етди. Бу сәс Пејғәмбәрин (с) һәјатынын сон ҝүнүнәдәк ешидилди. Амма һәзрәт Пејғәмбәр (с) дүнјасыны дәјишдикдән сонра Билал бир даһа азан демәди. Чүнки Билалын Пејғәмбәрдән (с) сонра мүсәлманлара рәһбәр сајдығы кәс онларла бирҝә намаз гылмырды. Һәмин шәхсин һаггыны, мәгамыны башгалары гәсб етдијиндән, Билал онларын азанчысы олмаг истәмирди. Она ҝөрә дә Билал һәзрәт Пејғәмбәрин вәфатындан сонра Шама үз тутуб, өмрүнүн сонунадәк орада јашады. Мүсәлман үммәт исә даим Билалын азаны интизарында галды.

Бу китабчада Билалын инсана руһ верән шәхсијјәти илә таныш олаҹагсыныз. Олсун ки, бу танышлыг даһа бир идеал вә нүмунәјә јол ачсын вә Ислам ағушунда тәрбијә алмыш башга бир шәхсдән дә илһам алаг.

Билал дин, иман вә е’тимад јолунда әзәмәтли дағ кими дајанмыш бир инсан нүмунәсидир! О, јардымчы вә јарадыҹы Аллаһдан савај кимсәјә сәҹдә етмәмишдир! Бәли, Билал иман вә һәјат нүмунәсидир! Билалын ады, вәфасы, ешги, фәдакарлығы, сәбри, һиммәти әбәди вә диридир! Салам олсун биздән о сәбр гәһрәманына!

Ислам астанасында

Билалын фитри паклығы гул олмасына бахмајараг, ону нәзәрә чарпдырырды. Она еһтирам ҝөстәрир, бөјүк ишләр тапшырырдылар. Билал мәһрумлуг вә тәһгир нәзәринҹә башга гуллардан фәргләнмәсә дә, јахшы хүсусиј-јәтләринә ҝөрә сечилирди. Онун гәлбиндә мүшрикләрә, залым ағалара гаршы даим гәзәб аловланырды. Илләр өтдүкҹә онун әјјаш, мәнфәәтпәрәст, залым гулдарлара нифрәти шиддәтләнирди. О өз пак руһуну илаһиләшдирмәк үчүн фүрсәт ахтарыр вә шәһвәт, гүдрәт, зәр-зиба бәндәләринин әсарәтиндән гуртулмаға чалышыр-ды.

Ислам ҝүнәши Мәккәдә парладығы вә һәзрәт Мәһәммәд (с) инсанларын гуртулушу үчүн пејғәмбәрлијә сечилдији вахт Билалын отуза јахын јашы варды. О, Мәккәјә ҝедиб-ҝәлдијиндән һәзрәт Мәһәммәдин (с) дә’вәти һаггында ешитди. Онун тәшнә руһу јени хәбәр, Пејғәмбәр (с) һаггында даһа дәгиг мә’лумат сорағында иди. Аз-чох Гур’ан ајәләриндән дә ешитмишди.

Бир ҝеҹә ишләрини јеринә јетирдикдән сонра фүрсәт тапыб, өзүнү һәзрәт Пејғәмбәрә (с) јетирди вә онун мүбарәк дилиндән Гур’ан ајәләрини ешитди. Билалын ҝөзләри севинҹ јашлары илә долмушду. О узун илләрдән сонра өз ахтардығыны тапмышды. Тәвазөкар шәкилдә өзүнү Пејғәмбәрин гәдәмләринә атды вә Исламы гәбул етди. Билал билирди ки, Исламы гәбул етмәси она баһа баша ҝәләҹәк. Лакин һәгигәтә олан севҝи, Пејғәмбәрә вә онун ајинләринә мәфтунлуг Билалы истәнилән бир ишҝәнҹәнин гәбулуна һазырламышды.

Ағаларынын ҝөзүндән јајыныб, һәр ҝеҹә мәхфи шәкилдә Пејғәмбәрин (с) ҝөрүшүнә ҝедәр вә руһуну Пејғәмбәрин (с) кәламлары зүмзүмәсиндә тәравәтләндирәрди. Пејғәмбәрлә ҝөрүшләр јаваш-јаваш бәлләнирди. Бир ҝүн Мәсҹидүл-һәрамда Кә’бәни тәваф едирди. Бүтләрин јанына чатаркән онлары нифрәтлә сүздү вә бир бүтү тәһгир етди. Бу вахт мүшрикләрдән бири мәхфи шәкилдә Билалы изләјирди. Һәмин шәхс ҝөрдүкләри һаггында Билалын саһиби Үмәјјә ибн Хәләфә хәбәр верди.¹

Үмәјјә, Исламын вә Пејғәмбәрин (с) гаты дүшмәнләриндән олан бу шәхс һеч ҹүр инана билмирди ки, онун гулларындан бири мүсәлман олуб. О чох гәзәбләнди вә деди: “Она бир диван тутарам ки, бир даһа кимсә мүсәлман олмаг фикринә дүшмәз.”

Билал ишҝәнҹәләрә дөзмәјә һазыр иди. Үмәјјәнин онунла сөһбәтләри Билалы гане етмәди вә Билал Пејғәмбәрдән, Пејғәмбәрин дининдән узаглашмады. Она ҝөрә дә Үмәјјә Билалла сәрт рәфтар етмәк гәрарына ҝәлди.

Аллаһ јолунда ишҜәнҹә

Инди дә шәһәрдә верилмиш е’лан әсасында бир чохлары Үмәјјәнин гулу Билалын ҹәзаландырыл-масы сәһнәсинин тамашасына топлашмышдылар. Һәм Үмәјјәнин Исламла дүшмәнчилијини, һәм Билалын Ислам дининә вәсфәҝәлмәз бағлылы-ғыны билән халг бу гара гулун башына нә ҝәләҹәјини марагла изләјирдиләр.

Үмәјјәнин ҝөзләдијинин әксинә олараг, Билала ишҝәнҹә верилмәси нәинки Ислама мејли азалтмады, әксинә мүсәлманларын мүгавимәт вә мөһкәмлијини бир гәдәр дә артырды. Билалын ағыр ишҝәнҹәләрә мәтанәтлә дөзмәси бир чохларыны Ислама сөвг етди. Билал мүсәлман-лығыны илкин олараг ачыглајан једди нәфәрдән бири иди.

Јасирин дә аиләси (Јасир, Сүмәјјә, оғлу Әммар) өз дини јолунда ағыр ишҝәнҹәләрә мә’руз галанлардан иди. Јасир вә Сүмәјјә Ислам јолунун илк шәһидләри олдулар. Онларын мөһкәм гәдди гырылса да, шәһадәтә јетишсәләр дә, иман вә ирадәләри сарсылмады.

Билал да бу зүмрәдән олдуғу үчүн ағыр ишҝәнҹәләрә дүчар олду. Үмәјјәнин ҝөстәриши илә ону халгын ҝөзү гаршысында әл-ајағы бағлы вәзијјәтдә Һиҹазын јандырыҹы ҝүнәши алтда гајнар гумун үзәринә узадыб, синәсинә бөјүк бир даш гојдулар. Бу даш Билалы исти гума сыхыр, дәрисини јандырыб, бәдәнини говурурду.¹

Билал өз гәлбини Аллаһа тапшырмышды вә сәсини чыхармадан дөзүрдү. Јалныз “әһәд, әһәд” пычылдајырды.

Ишҝәнҹәләр давам едирди. Гыздырылмыш дашлар Билалын бәдәнинә јапышдырылырды. Бу дашлар онун дәрисини јандырыб, парча-парча гопарырды. Бу сәһнәни сејр едәнләрин чоху дөзмәјиб, үзүнү јана чевирир, ҝөзләрини јумурдулар. Амма Әбу-Ҹәһл, Үмәјјә вә онлар кими диҝәр Ислам дүшмәнләри Билалын әзабәзиј-јәтиндән ләззәт алыр, шадланырдылар.

Билал өз иман гүввәси вә дәмир ирадәси илә мисилсиз дөзүм ҝөстәрирди. Үмәјјә елә дүшүнүрдү ки, Билал бир даһа Пејғәмбәрә (с) јахын ҝедәси дејил. Амма она јахынлашдыгда зәиф, үзүлән бир сәслә “әһәд, әһәд” пычылдады-ғыны ешитди. Билал Аллаһын бирлијинә шәһадәт верирди. Үмәјјә бу вәзијјәти ҝөрүб даһа да гәзәбләнди вә тәкрар ишҝәнҹәјә башлады.

Билалын гәлби тәвәккүл вә сәбр дәрјасына бағланмышды. О, Аллаһы зикр етмәклә өз јараларына мәлһәм гојур вә өз һејрәтамиз дөзүмү илә ингилаб јарадырды. Билалын сәбр вә дөзүмү, һәгигәтән дә, онун ағаларыны дизә чөкдүрдү. Онлар бөјүк имканларына бахмајараг, Билалын гаршысында аҹиз галдылар. Ону јаралары сағаланадәк ишҝәнҹә мәгсәди илә азад етдиләр.

Үмәјјә сәһәри ҝүн Билала деди: “Дүнән сәни чох инҹитмәдим. Дүшүндүм ки, тутдуғун јолдан ҝери дөнәҹәксән. Амма әгидәндән дөнмәсән, бу ҝүн сәнә бир ишҝәнҹә верәҹәјәм ки, дүнәнки онун јанында һеч олсун.” Билал деди: “Үмәјјә, дүшүнмә ки, ишҝәнҹә вә һәдәләрлә әгидәми сындыра биләрсән. Ислам јолунда өлмәк мәним үчүн чох шириндир.”

Һәмин ҝүнүн сәһәри халг јенидән Билалын ишҝәнҹәләрини сејр етмәк үчүн мејдана топлашды. Үмәјјәнин ҝөстәриши илә Билалы ҝәтирдиләр. Өтән ҝүнкү јарлары һәлә дә сағалмамышды. Онун ајаглары бағланмышды. Әлләрини дә узун бир иплә бағлајыб ипин уҹуну бир нечә нәфәрә вердиләр. Онлар вар гүввәләри илә гачараг, Билалы архаларынҹа сүрүмәјә башладылар.¹ Даш-кәсәк үстү илә сүрүнән Билалын сағ галмасына үмид јох иди. Бунунла белә, о, мүгәддәс төвһид шүарыны, “әһәд-әһәд” кәлмәләрини тәкрарлајырды.

Бә’зән дә онун јаралы бәдәнинә дәмирдән һазырланмыш ҝејим ҝејиндирир, ҝүнәшин габағында сахлајырдылар. Амма бу ишкән-ҹәләрин тәкрары онун әзмини гырмыр, әксинә, иманыны даһа да артырыр, мөһкәмләндирирди. Билалын бөјүк сәбр вә дөзүмү әтрафдакылара тә’сир едир, дост да, дүшмән дә она әһсән дејирди. Һәтта һамынын һөрмәтлә јанашдығы мәсиһи алим Билалын дөзүмүнү ҝөрүб деди: “Билалын дөзүмү вә онун бир Аллаһа инамы мәни һејран гојмушдур. Анд олсун Аллаһа, әҝәр бу гул бу јолда шәһид оларса, мән онун гәбрини зијарәтҝаһ гәрар вериб, зијарәтиндән бәһрәләнәҹәјәм.¹

Бә’зиләри Билалы севдикләриндән она мәсләһәт ҝөрүрдүләр ки, тәгијјә етсин, јә’ни әгидәсини ҝизләтсин. Амма Аллаһа вә Онун рәсулуна ешг бу јолда ишҝәнҹәләри дә Билала севдирмишди.

Бир чох танынмыш шаирләр Билалын ишҝәнҹә сәһнәсини нәзмә чәкмиш, өз әсәрләриндә ону јад етмишләр. Бу ше’рләрдән бириндә дејилир:

Әлбәт, ешг јолунун кешмәкеши вар,

Тиканлы, зәһәрли, аҹы суаллар!

Нәдән Мәһәммәдә иман ҝәтирдин?

Ағанын дининдән чеврилди гәлбин.

Гызмар ҝүнәш алтда, тиканлар үстә

Ҹан әзабда, көнүл ешгә һәвәсдә.

Билалы төвбәјә чәксә дә аға,

Ешг төвбәдән габаг дурур ајаға.

Јаман чәтин олмуш онун төвбәси,

Гырылыр ағанын сон ирадәси.

Севҝи һәвәсијлә ҹандан кечилмиш,

Дөјүләҹәк гапы артыг сечилмиш.

Дамарлардан ахан илаһи севҝи

Бир белә әзабы дујмады санки.

“Төвбә, төвбә” дејир залым сорғучу,

Билалын азадлығы

Билалын ишҝәнҹәләри нәһајәт һәддә чатмышды. Онун бәдәни зәифләмиш, шәһадәт еһтималы чохалмышды. Һәзрәт Пејғәмбәр (с) тәклиф етди ки, Билалы ишҝәнҹәләрдән гуртармаг үчүн ону ағасындан пулла алыб, Аллаһ јолунда азад етмәк лазымдыр.

Үмәјјә ибн Хәләф дә Билалын мүгавимәтиндән ҹана дојмушду. Артыг Билалдан гул кими истифадә етмәк дә мүмкүнсүз олмушду. Ону өлдүрмәк исә Үмәјјәни алчалда биләрди. Она ҝөрә дә Үмәјјә һәзрәт Пејғәмбәрин (с) тәклифи илә разылашды. Беләҹә, Билалын ады гуллар сијаһысындан силинди.¹

Билал сағалдыгдан сонра ҹидди дини фәалијјәтләрә башлады вә Аллаһын дини јолунда мисилсиз фәдакарлыглар ҝөстәрди. О ән чәтин вә тәһлүкәли анларда өз һәбиби һәзрәт Мәһәммәдин (с) јанында оларды. Билал “Шибе-Әбу-Талиб” мүһасирәси дөврүндә дә мүсәлманларла олду.

Билалын иман вә сәбри она мисилсиз әзәмәт бәхш етмишди. О, Мәдинәјә һиҹрәт дөврүнәдәк өз ширин бәјаны илә Исламы тәблиғ едиб, јајырды.

Мәдинәјә һиҹрәт

Пејғәмбәрин Мәдинәјә ҝәлиши илә бир чох јени ишләрә, тәдбирләрә, еләҹә дә, Ислам әсасында јени һөкумәтин тәшкилинә башланылды. Ислам Пејғәмбәри (с) Мәдинәјә ҝәлишинин әввәлиндә мүсәлманларла бирликдә ибадәт вә јығынҹаглар үчүн бир мәсҹид тикди. Мүсәлманлар арасында бағлылығы ҝүҹләндирмәк үчүн гардашлыг әгдләри (сиғәләри) охунду. Билал да Үбејдә ибн Һарис ибн Әбдүл-Мүтәллиблә гардаш олду. Үбејдә фәдакар мүсәлманлардан иди. О сонралар Бәдр дөјүшүндә һәзрәт Пејғәмбәр (с) вә һәзрәт Әли (ә) илә чијин-чијинә ҹиһад етди вә јараланды. Бир нечә ҝүн сонра Бәдр дөјүшүндән гајыдаркән јолда вәфат етди.¹

Илк азанчы (мүәззин)

Билал даим һәзрәт Пејғәмбәрин (с) јанында оларды. Бүтүн сәфәрләрдә, мүһарибәләрдә ону мүшајиәт едәр, намаз вахты азан верәрди. Билалын тәкбир нидасы уҹалан кими бүтүн аллаһпәрәстләр мәсҹидә ахышар, ҹәм һалда пејғәмбәрә (с) игтида едәрдиләр.

Билал намаз үчүн азан вердикдән сонра һәзрәт Пејғәмбәрин (с) гапысына ҝәлиб тәкрарлајарды: “Һәјјә әләс-сәлат, Һәјјә әләл-фәлаһ, ја рәсуләллаһ.” Пејғәмбәри ҝөрдүкдән сонра намаз башлајанадәк игамә дејәрди.¹

Билал вахты дәгиг мүәјјәнләшдирмәји баҹаран бир азанчы иди. Пејғәмбәр (с) бујурмушдур: “Оруҹларынызы Билалын азаны илә башлајыб, сона чатдырын, о, чох дәгигдир.”² Һәзрәт Пејғәмбәр (с) Билала дејәрди: “Еј Билал, азанынла көнлүмүзә севинҹ бәхш ет, азан де ки, намаза дураг.”

Билал ҝеҹә сүбһ азанындан бир гәдәр габаг мәсҹидә ҝәләр, диварын кәнарында әјләшиб, сәманы сејр едәрди. О, Аллаһын тәдбирләри һаггында дүшүнәр вә азандан габаг раз-нијаз едәрди. Һәзрәт Пејғәмбәрин (с) Билала азан һаггында дедикләри онун халислијини, гәлбинин иманла долу олмасыны ҝөстәрир.
Һәм руһу камилдир, һәм дә нидасы,

Көнүлләр охшајыр онун сәдасы.

Пејғәмбәр бујурмуш: “Оху, еј Билал,

Азанынла ејлә гәлбләри хошһал...”

Оху, еј бағларын ашиг бүлбүлү,

Ҝүл бүлбүлү ҝөзләр, бүлбүлсә ҝүлү.

Сәсин чыхарасы һушлары башдан,

Сәнә әһсән дејир әһле-асиман

Билалын аилә гурмасы

Гыз адамлары Билала гәти ҹаваб вермәздән өнҹә һәзрәт Пејғәмбәрин (с) јанына ҝәлдиләр. Онлар әһвалаты данышыб, һәзрәтин (с) рә’јини өјрәнмәк истәдиләр. Һәзрәт (с) үч дәфә Билал дејәрәк бујурду: “Ондан јахшы кими истәјирсиниз?! Билал Беһишт әһлиндән олан инсандыр...”¹

Билалын евләнмә үсулу вә һәзрәт Пејғәмбәрин (с) мәсләһәтләри ислами евләнмә үчүн олдугҹа ҝөзәл нүмунәдир. Бу әһвалат издиваҹ заманы ислами ме’јарлары чох ашкар шәкилдә бәјан едир.

Билал дөјүш мејданларында

Үмәјјәни таныјан, онун Мәккәдә мүсәлманлара вердији ишҝәнҹәдән хәбәрдар олан әнсар Билалын сәсини ешидиб, онун көмәјинә тәләсди. Беләҹә Үмәјјә вә онун оғлунун һәјатына сон гојулду.²

Бәли, күфр вә зүлм башчысы Үмәјјә гара гулун әли илә ҝөзләрини дүнјаја гапады.

Билал иштирак етдији диҝәр мүһарибәләрдә һәзрәт Пејғәмбәрин (с) ҝөстәриши илә нәтиҹәлән-миш Үһүд дөјүшүндә Билал ордуја һәзрәт Пејғәмбәрин (с) дүшмәни тәгиб етмәк ҝөстәри-шини е’лан етди.¹ Бәни-гәризә јәһудиләри илә дөјүшдә дә саваш е’ланыны Билал өз өһдәсинә ҝөтүрдү.² Билалын диҝәр саһәләрдә дә фәалијјәтләри, хүсуси илә инсанлары азан демәклә ибадәтә сәсләмәси онун пак вә уҹа руһундан данышырды. Һәзрәт Пејғәмбәр (с) Билалы гәлбән севмәсинә бахмајараг, она сәһвләрини дә хатырладарды. Хејбәр дөјүшүндә Билал Һәјј ибн Әхтәбин гызы Сәфијјәни әсир ҝөтүрүб, ону јахынларынын ҹәсәдләри арасындан кечириб ҝәтирдији үчүн гадын үзүнү ҹырмыш, башына торпаг төкмүшдү. Сәфијјәнин үзүҹү изтирабыны ҝөрән Пејғәмбәр (с) Билала бујурду: “Гәлбинин мәрһәмәтини итирмисәнми ки, әсир гадыны ҹәсәдләрин арасындан кечириб ҝәтирирсән?!”³

Бу, Билалын мәзәммәт олундуғу јеҝанә һал иди. Ујғун һадисә әслиндә һамы үчүн јетәрли бир ибрәт дәрси иди. Һәтта мүһарибә мејданларында әсирләрә гаршы инсани давраныш зәруридир.

Пејғәмбәрин (с) хәзинәдары

Билал һеч вахт мөһтаҹлары рәдд етмирди. Һәтта хәзинәдә пул олмадыгда башгаларындан борҹ олыб, фәгирләри јола салырды. Билал һеч вахт бир фәгирә “јох” демәмишди.²

Билал Пејғәмбәрин ҝөстәришинә әмәл едәрәк, һеч вахт сәрвәт топламырды. Имкан дүшдүкҹә халгын еһтијаҹларыны арадан галдырырды. Бир дәфә пејғәмбәр Билалын јанына ҝәлдији вахт орада бир хурма кисәси ҝөрүр вә сорушур: “Бу нәдир?” Билал ҹаваб верир: “Буну сизин үчүн вә сизин гонагларыныз үчүн сахламышам.” Һәзрәт (с) бујурур: “Горхмурсанмы ки, бунлар алов шө’ләләринә чеврилә? Онлары Аллаһ јолунда инфаг ет вә горхма. Аллаһ-тәала аз бир шејә бәрәкәт вериб артырар вә бөјүк мүкафат верәр.”³

Пејғәмбәрин (с) еви үчүн базарлыг Билала тапшырылдығындан о тез-тез һәзрәтин евинә ҝедиб-ҝәләрди. Билалын Пејғәмбәрин гызы һәзрәт Зәһраја (с) (Фатимә (с)) хүсуси еһтирамы варды. Бир дәфә Пејғәмбәр (с) вә намаза топлашмыш мүсәлманлар Билалын азаны интизарында олдуглары вахт Билал јубаныр. Билал мәсҹидә дахил олдугда һәзрәт (с) ондан јубанмасынын сәбәбини сорушур. Билал ҹаваб верир: “Фатимәнин (с) евинә ҝетмишдим. О, буғда үјүдүр, Һәсән исә ағлајырды. Дедим ки, еј Пејғәмбәр гызы, иҹазә вер, ја буғданы үјүдүм, ја да Һәсәни сахлајым. Зәһра (с) бујурду ки, өвладымы сахламаг үчүн мән даһа мүнасибәм. О, Һәсәни ҝөтүрдү, мән исә буғда үјүтмәјә мәшғул олдум. Бу сәбәбдән дә јубандым.” Һәзрәт Пејғәмбәр (с) бујурду: “Сән онунла меһрибанлыг етдин, Аллаһ да сәнә меһрибан олсун.”¹

Мәккәнин фәтһи

Мүһаҹирләр мәккәли олдугларындан вәтәни ҝөрмәјә даһа иштијаглы идиләр. Онлар һиҹрәт етдикләри вахт сон дәрәҹә зәиф идиләрсә, бу ҝүн бөјүк әзәмәтлә Мәккәјә дөнмәк әзминдәјдиләр.

Бу карвана јолда гошуланлар да чох олду. Нәһајәт, мүсәлманлар Пејғәмбәрин рәһбәрлији алтда галиб һалда Мәккәјә дахил олдулар. Мәккә һеч бир ган ахыдылмадан тәслим едилди. Мүсәлманлар тәсадүф һалларда мүгавимәтлә растлашдылар. Бу, Ислам гүввәләри үчүн чох бөјүк бир гәләбә иди.

Мүсәлманлар Кә’бә әтрафында топландылар. Билал һәзрәт Пејғәмбәрин (с) ҝөстәриши илә Кә’бәнин ачарларыны Осман ибн Тәлһәдән алды вә Кә’бәнин гапысы ачылды. Пејғәмбәр (с) вә Әли (ә) Кә’бәјә дахил олуб, бүтләри бирбәбир ашырмаға башладылар. Бүтләрин бу вәзијјәтә дүшдүјүнү ҝөрән мүшрикләр һејрәтләниб, горхуја дүшдүләр. Онлар бүтләрин аҹизлијини сејр едирдиләр... Ла илаһә илләллаһ... Әллаһу әкбәр...

Бөјүк фәтһ шүары Мәккәни ағушуна алды. Аллаһын гүдрәти бүтүн гүдрәтләри үстәләди. Аллаһын рәсулу (с) Билала бујурду: “Кә’бәјә галх вә азан де.” Билал бир анда Кә’бәнин үстүнә галхды.¹ Мүшрикләр Билалын ҹүр’әтиндән һејрәтә ҝәлмишдиләр. Билалын көнүл охшајан “Әллаһу әкбәр” фәрјады ҝөјә уҹалдыгҹа ниҝаран-чылыглара сон гојулурду. “Аллаһ” ады вә Ислам азаны мәккәлиләр үчүн јени бир шеј иди. Бу илаһи чағырышын ҹазибәси онлары сеһрләмишди. Билал, бу гара гул Пејғәмбәр вә үммәт тәрәфиндән бир нүмајәндә олараг, Кә’бәнин үстүндән бојланырды. “Әллаһу әкбәр, әшһәду әннә муһәммәдәр-рәсулиллаһ”

Пејғәмбәрин (с) вәфаты астанасында

Сөзсүз ки, хилафәт вә ҹанишинлик мәсәләси тәзә бир мәсәлә дејилди. Һәзрәт (с) өз пејғәмбәр-лијинин илк илләриндән башлајараг мүхтәлиф мүнасибәтләрлә үммәтә өз ҹанишини Һәзрәт Әли (ә) һаггында мә’лумат вермишди. Амма бу дәфә Аллаһын тә’кидли фәрманы ашкар шәкилдә бәјан олунмалы иди.¹

Билалын сәдасы һәмин вадидә һамынын диггәтини өзүнә ҹәлб етди. Мә’лум олду ки, Пејғәмбәр (с) өз үммәтинә һансыса мүһүм бир хәбәри чатдырмаг истәјир. Билал пејғәмбәрин ҝөстәриши илә нида етди вә һамы топланды. “Гәдире-Хум” адланан вадидә сајсыз-һесабсыз, мүхтәлиф өлкәләрдән ҝәлмиш мүсәлманлар Пејғәмбәрин (с) е’ланы интизарындадылар. Һәзрәт (с) онларын интизарына сон гојараг, Әлини (ә) өз хәлифәси вә ҹанишини кими халга тәгдим етди.

Һәҹҹ сәфәриндән гајытдыгдан сонра Пејғәмбәр (с) Мәдинәдә хәстәләнди вә јатаға дүшдү. Онун вәзијјәти ҝүндән-ҝүнә ағырлашырды. Ејни заманда Билалын азаны вә Пејғәмбәрин (с) ҹамаат намазында иштиракы Мәдинәни исидир, мәсҹидә сәфа верирди.

Билал, адәтән, азан дедикдән сонра һәзрәт Пејғәмбәрин (с) һүзуруна тәләсир вә онунла бирликдә намаза ҝәләрди. Һәзрәтин (с) хәстәлик дөврүндә дә бу гајда давам едирди.

Бир ҝүн Билал адәти үзрә азан вердикдән сонра һәзрәтин (с) мәнзилинә тәләсди. Амма мә’лум олду ки, Пејғәмбәрин (с) вәзијјәти ағырдыр вә о, намазда иштирак едә билмәјәҹәк. Бу вахт Әбу Бәкр пејғәмбәрдән хәбәрсиз мәсҹидә ҝедиб, Пејғәмбәрин (с) јериндә имам дурду. Бу мәсәләдән хәбәрдар олан Пејғәмбәр (с) вәзијјәтинин ағырлығына бахмајараг, јатагдан галхыб, мәсҹидә ҝәлди. Һәзрәт (с) Әбу-Бәкри кәнарлашдырыб, намаза дурду. Сүннә әһлинин бә’зи алимләри Әбу-Бәкрин белә бир һәрәкәт етмәдијини билдирсәләр дә, әксәр алимләр узун тәдгигатлардан сонра белә бир нәтиҹәјә ҝәлмишләр ки, белә бир һадисә баш вермишдир.

Пејғәмбәр (с) мүәззини пејғәмбәрдән сонра

Имам Садиг (ә) бујурмушдур: “Аллаһ Билала рәһмәт етсин, о Әһли-бејт (ә) досту вә салеһ бир бәндә иди. Пејғәмбәрдән сонра Билал кимсә үчүн азан демәди.¹

Билал о заман азан верирди ки, мүсәлманларын рәһбәри һәзрәт Пејғәмбәр (с) иди вә халг ҹамаат намазында она игтида едирди. Билал Пејғәмбәр мәгамынын паклығы кешијиндә дурду, пејғәмбәрин азанчысы олмаг ифтихарыны дүнја-тәләбләрин сијаси һакимијјәтиндә чиркләндир-мәди.

Бәли, бу сәбәбдән дә Пејғәмбәрин (с) вәфатындан сонра Билал бир даһа азан демәди. Үммәт Билалын көнүл охшајан төвһид авазынын интизарында галды.
Еј Мәһәммәд, сәндән сонра ҝөзүмүз

Интизарда галды ҝеҹә вә ҝүндүз.

Билал о вәфалы, фәдакар әскәр

Бир даһа демәди “әллаһу әкбәр”.

Сәндән сонра һамы гүссәли, гәмли,

Ашиг үммәтинин ҝөзләри нәмли.
Һәзрәт Пејғәмбәрин (с) вәфатындан сонра бир ҝүн һәзрәт Зәһра (с) атасынын азанчысынын сәсини ешитмәк истәди. Бундан хәбәр тутан Билал мәсҹидин дамына чыхыб азан деди: “Әллаһу әкбәр, әллаһу әкбәр”.. Билалын сәсини ешидән ҹамаат һәзрәт Пејғәмбәрин дөврүнү хатырлады. Онлар о ширин дөврү јада салараг ағладылар. Атасыны хатырлајан һәзрәт Фатимә (с) дә ағламаға башлады.: “Әшһәду әннә Муһәммәдәр-рәсулуллаһ...” Азанын бу сөзләри Мәдинәни гәм-гүссәјә батырды. Һәлә ки, Мәдинәдә бу сајаг аһ-налә ешидилмәмишди.

Атасынын әзиз хатирәсиндән һәјәҹанланан Зәһра биһуш олуб јерә јыхылды. Билала дедиләр: “Билал сус, Пејғәмбәрин гызы дүнјасыны дәјишди.” Зәһраја ҝөрә нараһат олан Билал азаны јарымчыг сахлады вә мәсҹидин дамындан дүшүб она јахын-лашды. Һәзрәт Зәһра (с) өзүнә ҝәлиб бујурур: “Азаны тамамла.” Билал деди: “Еј Пејғәмбәр гызы, мәни үзүрлү бил. Сәнин һәлак олмағындан горхурам.”¹

Билалын сүрҝүнү

Пејғәмбәрин вәфатындан сонра Билалын азан демәмәси нөвбәти хилафәти рәсми шәкилдә танымамасы кими гәбул олунду. Билал мөвҹуд һакимијјәти өз азаны илә тәсдиг етмәк истәмәди. О, әһд етмишди ки, јалныз Пејғәмбәр үчүн вә әҝәр ҹанишин оларса һәзрәт Әли (ә) үчүн азан дејәҹәк.

Билалын азан демәкдән имтина етмәси хәлифәјә баһа баша ҝәлди. Беләҹә, Билал Шам шәһәринә сүрҝүн олунду вә өмрүнүн сонунадәк орада галды.² Билал Шамда олдуғу дөврдә бир дәфә һәзрәт Пејғәмбәри (с) јухуда ҝөрдү. Пејғәмбәр (с) Билала бујурду: “Билал! Мәнә мүнасибәтдә неҹә дә ҹәфа едирсән! Нә үчүн мәним зијарәтимә ҝәлмирсән?” Билал јухудан ојаныб, чох гәмҝин олду. Гәрара ҝәлди ки, һәзрәт Пејғәмбәрин зијарәтинә ҝетсин. Мәдинәјә јола дүшдү. Шәһәрә дахил олан кими Пејғәмбәрин (с) гәбринә үз тутду. Ағлар һалда һәзрәтин (с) мәзарына сарылды. Имам Һәсән (ә) вә имам Һүсејн Билалын ҝәлмәсини ешидиб, хошһал олдулар, онун ҝөрүшүнә ҝәлдиләр. Билал һәзрәт Пејғәмбәрин бу ики јадиҝарыны ҝөрүб, онлары ағушуна алды вә өпдү. Пејғәмбәрин бу ики көрпәни гуҹағына алмасы сәһнәсини хатырлады. Билал Пејғәмбәрдән сонра онун Әһли-бејтинин (ә) неҹә тәнһа галдығына шаһид олду. Әһли-бејт (ә) үммәтин биҝанәлији илә гаршылашмышды.

Билал Мәдинәдә бир нечә ҝүн галды. Пејғәмбәрин гәбрини зијарәт етдикдән сонра Әһли-бејт (ә) илә ҝөрүшә ҝетди вә тәкрар өз сүрҝүн јеринә, Шама гајытды.

Пејғәмбәр бујуругларынын рәвајәтчиси Билал

Билал узун илләр һәзрәт Пејғәмбәрин (с) јанында олдуғундан онун бир чох бујуругларыны јадда сахламышды. О, һәзрәтин (с) сөзләри вә әмәлләри илә јахындан таныш иди. Билалын һәзрәт Пејғәмбәрин (с) дилиндән нәгл етдији бујуруглар мө’тәбәр сәнәд вә истинад едиләси мәнбә һесаб олунур. Билал Шамда олдуғу дөврдә Пејғәмбәрдән һәдисләр вә хатирәләр нәгл етмәклә, мүсәлманларын тә’лим-тәрбијәси илә мәшғул олурду. Онун сөзләри халг үчүн бир дәлил иди.

Мәрһум Әлламә Мәҹлиси нәгл етмишдир ки, бир шәхс өз тиҹарәт сәфәриндә Билалла таныш олур. Әбдүллаһ ибн Әли адлы бу шәхс дејир: Бәсрәдән Мисирә мал апарырдым. Бир ҝүн Мисирдә уҹа гамәтли, ағсачлы бир киши илә растлашдым. Онун әјниндә ағ вә гара ики һиссә парча варды. Сорушдум ки, бу кимдир? Дедиләр ки, Билал, һәзрәт Пејғәмбәрин (с) азанчысы. Лөвһә ҝөтүрүб, Пејғәмбәрин бујуругларыны јазмаг үчүн онун јанына ҝетдим. Салам вериб, ҝәлишимин мәгсәдини ачыгладым: “Сәнә Аллаһын рәһмәти олсун, Пејғәмбәрдән ешитдикләриндән мәнә нәгл ет.” Билал сорушду ки, мәни таныјырсанмы? Ону таныдығымы билдирдим. Билал һәзрәт Пејғәмбәрин (с) адыны ешидиб ағлады, мән дә она гошулдум. Ҹамаат башымыза топланды вә һамы ағлады. Билал мәндән һансы шәһәрдән ҝәлдијими сорушду. Ираг әһли олдуғуму билдирдим. Деди: Бәһ, бәһ, афәрин − бир гәдәр сусуб сөзүнә давам етди − еј ираглы гардаш јаз:

“Рәһман вә Рәһим Аллаһын ады илә!

Азанчылар мө’минләрин е’тимад етдији шәхсләрдир. Мө’минләр намаз вә оруҹларыны, ҹисим вә ҹанларыны азанчыја е’тибар етмишләр. Онлар әта едиләндән савај бир шеј истәмәзләр. Бир шеј һаггында шәфаәт едәрләрсә, гәбул олунар.”

Дедим: Аллаһ сәнә рәһмәт бујурсун, јенә дә де.

Деди: “Јаз, Аллаһын ады илә! Пејғәмбәрдән (с) белә бир бујуруғуну ешитдим: “Һәр кәс гырх ил Аллаһ вә Онун мүкафаты үчүн азан десә, Аллаһ гијамәт ҝүнү она гырх пак сиддигин әмәл мүкафатыны әта едәрәк галдырар.”

Дедим: Јенә де.

Деди: “Аллаһын ады илә! Пејғәмбәрдән (с) ешитдим ки, һәр кәс ијирми ил азан десә, Аллаһ гијамәтдә ону сәманын нуру кими парлаг һалда ҝәтирәр.”

Һагг ешгинин нуру дамса гәлбинә,

Ҝүнәш дә һәсрәтлә бојланар сәнә.
Дедим: Аллаһ сәнә рәһмәт етсин, јенә де.

Деди: “Пејғәмбәр (с) бујурду: “Һәр кәс он ил азан десә, Аллаһ ону өз дәрҝаһында Ибраһим дәрәҹәсиндә мәшһур едәр.”

Дедим: Јенә дә десәнә.

Деди: “Пејғәмбәр (с) бујурду: “Һәр кәс бир ил азан десә, Аллаһ ону гијамәтдә Үһүд дағы гәдәринҹә ҝүнаһы олса да, бағышланмыш һалда ҝәтирәр.”

Дедим: Јенә де.

Деди: “Дедијими јадда сахла, она әмәл ет вә Аллаһа үмидвар ол. Пејғәмбәр (с) бујурду: “ Һәр кәс Аллаһ јолунда, иманла илаһи мүкафат үчүн, Аллаһа јахынлыг мәгсәди илә бир намазын азаныны десә, Аллаһ онун өтән ҝүнаһларыны бағышлајар, ҝәләҹәк хәталардан горујар, беһиштдә шәһидләрлә гоншу едәр.”

Дедим: Ешитдикләринин ән јахшысыны де.

Деди: “Вај олсун сәнә, еј ҹаван! Көнлүмүн телини гырдын! − Сонра ағлады. Мән дә ағладым, гәлбим јанды. О давам етди − јаз, Аллаһын ады илә. Пејғәмбәр (с) бујурду: “Аллаһ гијамәт ҝүнү һамыны бир јерә топлајаҹағы вахт мәләкләри бајраглар вә нур нишанәләрлә азанчылара доғру ҝөндәрәҹәк. Азанчылар гијмәтли дашларла бәзәдилмиш атлара сүвар олуб, азан дејәрләр.”

Билалы јенидән ағламаг тутду. Мән дә она гошулдум. Сакитләшдикдән сонра ағламағынын сәбәбини сорушдум. Деди:

“Һәбибим Мәһәммәддән (с) азан, азанчынын савабы, онун беһиштдәки јери һаггында ешитдијим сөзләри јадыма салдын. Сонра мәнә бахыб деди: “Әҝәр азанчы ола билсән, өләнәдәк бу иши давам етдирә билсән, бу вәсфлә дүнјадан ҝедә билсән, ишә башла...”¹

Билалын вәфаты вә әбәди һәјатын башланғыҹы

Һилал тәк назилиб, солухду Билал,

Нурлу чөһрәсинә өлүм салды хал.
Билал Шама һиҹрәт етдикдән сонра һәр ил Мәдинәјә ҝәлиб, Пејғәмбәрин гәбрини, онун гызы Зәһраны (с) зијарәт едәр, Пејғәмбәр Әһли-бејти (ә) илә ҝөрүшәрди.

Һиҹри 19-ҹу илдә Билал таун хәстәлијиндән дүнјасыны дәјишди. О, 63 ил јашады. Билал Дәмәшг јахынлығындакы “Бабус-сәғир” адлы јердә бә’зи сәһабәләрлә јанашы дәфн олунду.¹

Һазырда онун мәзары үзәриндә гүббә тикилмишдир вә бу јер мә’рифәт әһлинин зијарәтҝаһыдыр. Шам мүсафирләри өз еһтирамларыны билдирмәк үчүн Билалын гәбрини зијарәт едирләр.

Аллаһ пак јашамыш, вәзифәсинә әмәл етмиш, өлүм ҝүнүнәдәк Аллаһын дини јолунда мөһкәм дајанмыш бу бөјүк инсана рәһмәт етсин!

Бу ҝүн онун адындан илһам алырыг. Аллаһ јолунда гәдәм ҝөтүрән иман вә тәгва истәкли инсанлар үчүн Билалын һәјаты ҝөзәл бир нүмунәдир.

Бүтүн јер үзүндә “Әллаһу әкбәр” сәдасынын уҹалаҹағы, һәзрәт Меһдинин (ә) әдаләт бајрағы алтында Аллаһ дининин дүнјаја һаким олаҹағы ҝүн үмиди илә! Белә бир ҝүн узагда дејил!

Мүндәриҹат

Билал 3

Ислам астанасында 5

Аллаһ јолунда ишҜәнҹә 7

Билалын азадлығы 13

Мәдинәјә һиҹрәт 14

Илк азанчы (мүәззин) 15

Билалын аилә гурмасы 17

Билал дөјүш мејданларында 18

Пејғәмбәрин (с) хәзинәдары 19

Мәккәнин фәтһи 21

Пејғәмбәрин (с) вәфаты астанасында 23

Пејғәмбәр (с) мүәззини пејғәмбәрдән сонра 25

Билалын сүрҝүнү 26

Пејғәмбәр бујуругларынын рәвајәтчиси Билал 27

Билалын вәфаты вә әбәди һәјатын башланғыҹы 30

1 “Һуҹурат”, 13.

1 “Ә`јанүш-шиә”, ҹ. 14, с. 106

1 “Сиреје ибн-Һишам”, ҹ. 1, с. 381; “Әл-әсабә”, ҹ. 1, с. 165.

1 “Ә`јанүш-шиә”, ҹ. 14, с. 106.

1 “Әсәдул-ғабә”, ҹ. 1, с. 207.

1 “Әсәдул-ғабә”, ҹ. 1, с. 207.

1 “Әс-сәһиһ”, ҹ. 2, с 34.

1 “Тәбәгат”, ҹ. 3.

2 “Вәсаилүш-шиә", ҹ. 4, с. 612.

1 “Тәбәгат”, ҹ. 3, с. 234.

2 “Биһарүл-әнвар”, ҹ. 22, с. 264.

1 “Ә`јанүш-шиә”, ҹ.14, с. 101, 102.

1 “Тәбәгат”, ҹ. 3, с. 239.

2 “Ә`јанүш-шиә”, ҹ. 14, с. 108.

1 “Тәбәгат”, ҹ. 2, с. 49.

2 Һәмин мәнбә, с. 74.

3 “Әсирәтәл-нәбәвијјә”, ҹ. 2, с. 336.

1 “Үсәдул-ғабә”, ҹ. 1, с. 206.

2 “Әл-вәфа биәһвалил-мустәфа”, ҹ. 2, с. 477.

3 “Һәјатус-сәһабә”, ҹ. 2, с. 133.

1 “Биһарүл-әнвар”, ҹ. 43, с. 76.

1 Һәмин мәнбә, ҹ. 3, с.232.

1 Бах: “Маидә”, 67.

1 Сәфинәтүл-биһар, ҹ. 1, с. 104.

1 “Биһарүл-әнвар”, ҹ. 43, с. 157.

2 “Ә`јанүш-шиә”, ҹ. 14, с. 103.

1 “Биһарүл-әнвар”, ҹ. 81, с. 123.

1 “Ә`јанүш-шиә”, ҹ. 14, с. 100.

жүктеу/скачать 238.17 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: