Дарган мезличи хасбарибси методикала пособие
жүктеу/скачать 0.55 Mb.
|
VII. Нешла мезла жузазиб ва поэзиялизиб диалогла жура бузахънила кьадриличил дурх1ни тянишбарни. Илди ролани г1ях1ил дузахъес бурсибирни. Гежба. – Меэ-э-э! Меэ-э-э! – Х1ед се биубли, бузи? – Милиглира. Шин диги. – Ма, бужен дигарцада, Белкъабину шарабли! – Меэ-э-э! меэ-э-э! – Бура, г1ур се дигулри? – Гушлирану, кьар диги. – Ма, буген дигарцада, Белкъабину баркатли. – Меэ-э-э! Меэ-э-э! – Гьур, г1урра се дигулри? – Мукьрачил бумх1ес диги. – Бумх1ен, х1ед дигарцада. Белкъабину г1ямрули. – Меэ-э-э! меэ-э-э! – Вай гьарай! Г1ур се диги? – Х1ед баркалла эс диги… VIII. Дарсла итогуни каъни. Ишбарх1и нушани аргъира: 1. К1ел яра чумал адамла ургабси ихтилатлис диалог или бик1ни. 2. Диалоглизир гьарилла гъай сагаси къяйлизирад дех1дихьили лук1ути диъни. Диалоглизир кавычкаби ках1едалтни. 3. Диалогла жураличил делк1унти назмуртала инсценировка чебиахъес вирни. 4. Нешла мезла жузазиб ва поэзиялизиб диалогла жура бузахънила кьадри халаси биъни. 5. Саркъахъили гъайдик1ахъес багьандан, мез гьаладях1 ардукес багьандан ролани х1ясибли диалогуни дуч1нили кумекбирни. IХ. Хъули х1янчи бедни. Х1янчи 139, бях1 66. диалогла жураличил, г1яг1ниси мерличир багьлабирнила ишараби кадалтули, текст чеббелк1ес. 23 – ибил тема «Фонетика». Дарсла мурадуни: а) дарган мезлизиб фонетика руркънила кьяйдурти белгидарни. Дурх1нас бяркъ бедлугнила мурадуни: фонетикаличила буч1антази баянти аргъахъни. Дарсла г1яг1ниахълуми: суратуни, даргала алфавит, ручка, тетрадь, кьалам, линейка, Р. МяхIяммадовла "Тамашала грамматика" бикIуси жуз, таблицаби. Дарсла каргьни: I. Дурх1ни дарсличи х1ядурбарни. Учитель. Ишбарх1ила дарсличир нушани ахтардибирех1е х1янчи 139, бях1 66 ва сагаси тема «Фонетика» буч1ех1е. II. Дурх1нала багьудлуми ахтардидарни. Илдас кьиматуни кадатни. III. Тетрадьлизи сагаси дарсла тема лук1ни ва ил баянбирни. Учитель. Фонетика – латин мезла дев саби. Ил ибси т1ама ибси саби. Иш девла фон ибси х1ячи леб телефон, магнитофон, диктофон, граммафон, микрофон, фонендоскоп ибти дугьбазиб. Илди дугьбани иргъахъути сек1ултазибад нушани т1ама иргъулра. Т1ама иргъулра адамти гъайбик1ух1елира. Нушала гъай цаладиркути сари илкьяйда иргъути т1амразирад. Адамтала т1амри алк1ути сари т1амри алк1ахъути хасти бирк1антачирли. Илдигъунти бирк1анти сари: хургьри, кьакьари, мух1лила умх, къянкъуби, лезми, цулби, к1унт1уби. Х1яжатси т1ама ак1ахъес багьандан нушани хургьразибад гьава гьигьбирех1е, илх1ели т1амри алк1ахъути хасти бирк1анти дузес дех1дирхьур. Кьакьарли г1яг1ниси кьадарла гьава лаг батиу, г1ела кьакла лезмуни руржесдирх1ур, лезми ахъ-г1яшбирар, цулбачи гъамбирар ва гьарахъбиркур. Лерилра т1амри дурадулхъан мух1лилизирад к1ел т1ама биалли (М, Н) – къянкъубазирад. IV. Х1яз. К1унт1уби кьяп1х1едарили, Б, П, М т1амри ирни. VI. Б, в, п, п1, ф, м т1амри алк1нилизир к1унт1убала бут1акьяндеш сегъунти сарил, бурни. Х1янчи 143, бях1 71. VII. Бишт1атала гъайлизир нукьсандешуни селичирли ак1ублил, якьинбирни. Х1янчи 146, бях1 70. VIII. Дарсла итогуни каъни. Ишбарх1и нушани аргъира: 1. Фонетика – латин мезла дев биъни. Ил девла фон ибси х1ячи лебни телефон, магнитофон, диктофон, граммафон, микрофон, фонендоскоп ибти дугьбазиб. 2. Нушала гъай цаладиркни т1амразирад. Адамтала т1амри алк1ути бирк1анти диъни: хургьри, кьакьари, мух1лила умх, къянкъуби, лезми, цулби, к1унт1уби. 3. Е, ё, ю, я х1урпрани: а) девла бех1бихьудлизир; б) абхьибси т1амалис г1ергъи к1ик1ел т1ама иргъахъни. IХ. Хъули х1янчи бедни. Х1янчи 161, бях1 75. Дугьби черделк1ес, к1ик1ел т1ама иргъахъути х1урпрала уди тугъаэс. 24 – ибил тема «Х1урпри ва алфавит». Дарсла мурадуни: дарган мезла алфавит тикрарбарни ва иличила буч1антази баянти аргъахъни. Дурх1нас бяркъ бедлугнила мурадуни: даргала культураличи, тарихличи ва гьаннала литературный мезличи дурх1нала диги адилкьни. Дарсла г1яг1ниахълуми: суратуни, даргала алфавит, ручка, тетрадь, кьалам, линейка, Г1. Кьурбановала «Г1яжаибси азбука», «Дарган мезла кружок бирнила методика» бикIути жузи, таблицаби. Дарсла каргьни: I. Дурх1ни дарсличи х1ядурбарни. Учитель. Ишбарх1ила дарсличир нушани ахтардибирех1е х1янчи 161, бях1 75 ва сагаси тема «Х1урпри ва алфавит» буч1ех1е. II. Дурх1нала багьудлуми ахтардидарни. Илдас кьиматуни кадатни. III. Алфавитличила багьудлуми мурхьдик1ахъни. Учитель. Бурая 1. Алфавит или селис бик1ара? 2. Даргала алфавитлизир чум х1ярп лера? Чум абхьибти лера? Чум кьяп1ти лера? 3. Алфавит секьяйда цалабяхъили? 4. Селис г1яг1ниси х1урпрала гьаб-г1ергъидеш?
Х1урпрала гьабг1ергъидеш х1ясибли словарьтазиб, журналтазиб г1яг1ниси дев баргес гьамадли бирар. Даргала алфавитлизир 46 х1ярп лер. Илдазирад 10 х1ярп абхьибти диъни, г1урилти – кьяп1ти. Гьарил х1ярпла (Ь ах1енси) сунела т1ама леб. Х1урпрала гьабг1ергъидеш х1ясибли словарьтазиб, журналтазиб г1яг1ниси дев баргес гьамадли биъни. IV. Х1яз «Разиси алфавит». А – х1улрумачиб башар. Б – урхьназиб курт1бик1ар. В – гъумла авлахъличир шин Даргес умц1ербашар. Г – къел дулъули башар. Гъ – дях1икад х1усбик1ар. Гь – тахьли г1яярбашар. Г1 – шинни бужух1ели, Зубразибях1 х1ербик1ар. Д – х1ерейс гьанк1 ахъили, Дугели шадиб башар. Е ва Ё – урус мезла Дугьбачи х1ерли дуар. Ж – х1улби рурх1ехъули, Ил буртличи хьулик1ар. З – дугели лямц1бик1ар. И – рахъ уктемли рашар. Й – шинна к1ант1ван белгъан. К – к1ант1и кьац1ли буц1ар. Къ – къадала гербик1ар. Кь – шурмачиб г1яйбик1ар. К1 – бемдурли къунзбик1ар. Л – х1урхъазиб х1ербирар. М – нешличил барх башар. Н – лебтала ца рирар. О – къянкъла чедир дирар. П – арцантала дирар. П1 – ц1ябси, буцси бирар. Р – дугал цулбар бирар. С – бамсрих1ейхъули бузар. Т – авлахъкад дуц1бик1ар. Т1 – дахъ мурити дирар. У – хьанц1а рангла бирар. Ф – набт керт1алли, ухар. Х – сих1рулара бирар. Хъ – души лусули бузар. Хь – сапуннара бирар. Х1 – андаличир дирар. Ц – бара ак1убсила К1инч1убачир х1едирар. Ц1 – кьарлизиб тясбик1ар. Ч – бизиси г1ях1си бирар. Ч1 – даим хъусли башар. Ш – кухнялизиб бирар. Щ – зумал гъезбар бирар. Ъ – иш буцрила ишара Камти дугьбазиб башар. Ь – к1ант1идешла ишара Т1ама агарли бузар. Ы – х1ярпли цаибси мер Буцес сенал х1ебирар. Э – даим х1яч1ибик1ар. Ю – усусиличиб бирар. Я – бахъ буг1ярси бирар. Жавабти: А – автобус, б – бялихъ, в – валри, г – гурда, гъ – гъяй, гь – гьинта, г1 – г1ярг1я, д – дугелибуг, е - ё, ж – жита, з – зубари, и – исбагьи, й – йод, к – кари, къ – къаркъа, к1 – к1урк1ур, л – лачин, м – мукьара, н – неш, о – очки, п – пух1ли, п1 – п1ялц1ик1, р – рас, с – сяг1ят, т – тяй, т1 – т1ут1и, у – урхьу, ф – фонарь, х – хабар, хъ – хъисхъа, хь – хьамхьа, х1 – х1улби, ц – цулби, ц1 – ц1ерц1, ч – чуду, ч1 – ч1ич1ала, ш – шанг, ъ – ь, э – эмх1е, ю – юргъан, я – яни. V. Даргала шимала ва махьурбала уми алфавит х1ясибли лук1ни. Х1янчи 143, бях1 78. VI. К1ирка х1урпри ак1нила баянти аргъахъни.
VII. Масхарала суалтас жавабти дургни. Х1янчи 170, бях1 79. VIII. Дарсла итогуни каъни. Ишбарх1и нушани аргъира: 1. Сунени гъайла ца белгиси т1ама иръахъуси белк1ла ишаралис х1ярп или бик1ни. 2. Гьаб-г1ергъидешличилси гьарил х1ярпла сунела мерра, ура лебси биъни. 3. Х1урпрала гьаб-г1ергъидешличилси низамлис алфавит или бик1ни. 4. Алфавит жура-журала словарьти цаладяхъес, журналлизир списокуни дирес, библиотекабазир катологуни дирес г1яг1ниси биъни. 5. Дарган мезла 13 к1ирка х1урпр Ъ, Ь, I имц1абирили ак1ни. IХ. Хъули х1янчи бедни. Х1янчи 171, бях1 79. Дугьби черделк1ес, к1ик1ел т1ама иргъахъути х1урпрала уди тугъаэс. 25 – ибил тема «Кьяп1ти т1амри мешудиркни ва илди лук1ни». Дарсла мурадуни: кьяп1ти т1амри мешудиркниличила ва илди лук1ниличила буч1антази баянти аргъахъни. Дурх1нас бяркъ бедлугнила мурадуни: даргала литературный мезличи дурх1нала диги адилкьни. Дарсла г1яг1ниахълуми: суратуни, таблицаби, ручка, тетрадь, кьалам, линейка. Дарсла каргьни: I. Дурх1ни дарсличи х1ядурбарни. Учитель. Ишбарх1ила дарсличир нушани ахтардибирех1е х1янчи 171, бях1 79 ва сагаси тема «Кьяп1ти т1амри мешудиркни ва илди лук1ни» буч1ех1е. II. Дурх1нала багьудлуми ахтардидарни. Илдас кьиматуни кадатни. III. Дугьбала диктант. Абад, абзур, абулт1, авараг (къярд), авруша, агьлу, азархана, алапа, алаша, аманат, арсавар. IV. Диктантлизир къаршидиркути дугьбала мяг1на баянбирни. V. Кьяп1ти т1амри мешудиркниличила ва илди лук1ниличила буч1антази баянти аргъахъни. Учитель. Цацадех1 кьяп1ти т1амри лук1нилизир ва ирнилизир цугх1едиркур. Лук1ех1е нушани ца т1ама, амма иргъех1е ва ирех1е царх1ил. Эгер р-личил таманбируси девличи л-личил бех1бирхьуси суффикс имц1абиралли, -рл- -лл-ван иргъу. Масала: Иру Багьулли Кьалли
Малли Х1ядулли
Хабалли Лук1а Багьурли Кьарли
Марли Х1ядурли
Хабарли Эгер б-личил таманбируси девличи м-личил бех1бирхьуси суффикс имц1абиралли, -бм- -нм- -мм-ван иргъу. Масала: Иру Чеиммад Саиммад
Вак1иммад Белк1уммад Дуц1ухъуммад дуравхъуммад Лук1а Чеибмад Саибмад
Вак1ибмад Белк1унмад Дуц1ухъунмад дуравхъунмад Эгер д-личил таманбируси девличи яра аслуличи т-личил бех1бирхьуси суффикс имц1абиралли, -тт- иргъу. Масала: Иру Гьаматти Азатти
Гъуршратти Хъаршаратти Дурабатти Бух1набатти ургабатти
Азадти
Гъуршрадти Хъаршарадти Дурабадти Бух1набадти ургабадти
Ца т1ама царх1ил т1амаличи мешубикахъили ирнилис т1амри мешудиркни или бик1ар. VI. Удир гибти дугьбачи ахирти имц1адирули, х1янчи чеблук1ни. Х1янчи 175, бях1 81. VII. Р-личил таманбируси девличи л-личил бех1бирхьуси суффикс имц1абирути 10 дев гьандиркахъни. Х1янчи 177, бях1 81-82. VIII. Дарсла итогуни каъни. Ишбарх1и нушани аргъира: 1. Цацадех1 кьяп1ти т1амри лук1нилизир ва ирнилизир цугх1едиркни. 2. Эгер р-личил таманбируси девличи л-личил бех1бирхьуси суффикс имц1абиралли, -рл- -лл-ван иргъни. 3. Эгер б-личил таманбируси девличи м-личил бех1бирхьуси суффикс имц1абиралли, -бм- -нм- -мм-ван иргъни. 4. Эгер д-личил таманбируси девличи яра аслуличи т-личил бех1бирхьуси суффикс имц1абиралли, -тт- иргъни. 5. Ца т1ама царх1ил т1амаличи мешубикахъили ирнилис т1амри мешудиркни или бик1ни. IХ. Хъули х1янчи бедни. Х1янчи 176, бях1 81. Урдатурти х1урпри кадалтули предложениеби черделк1ес. Кьяп1ти т1амри мешудиркниличила ва илди лук1ниличила баянти тикрардарес. 26 – ибил тема «Ахтардила диктант». Дарсла мурадуни: ахтардила диктант белк1ни. Дурх1нас бяркъ бедлугнила мурадуни: ахтардила диктант лук1нила кьяйдурти мурхьдик1ахъни; б) буч1антази т1абиг1ят руркъниличила ихтилат барни. Дарсла г1яг1ниахълуми: Дарган мезла диктантуни бик1уси А. Г1. Кьадиевла пособие, гегугла сурат. Дарсла каргьни: I. Дурх1ни диктантличи х1ядурбарни. Ахтардила диктантунала тетрадуни дурт1ни. Учитель. Ишбарх1ила дарсличир нушани диктант лук1ех1е ва гегугла г1ямултачила гъайдик1ех1е. II. Текст чебетаахъили буч1ни. Гегугла г1ямулти. Х1еб дак1ниличил, лерил арцанти чус пукьни дирес, гидгури кадирхьес ва жибх1ни садилт1ес дех1дирхьур. Гегугли сунес я пукьа х1ебиру, я жибх1ни ах1едилкьа. Илини царх1ил пукьа бургу. Гегугли сунени чеббик1ибси пукьалабад илала бег1 дурабухъайчи къараулбиру. Г1ур гегугли, ил урх1ла пукьала кабиили, гидгари биру, саби биалли арцурли илабад аркьян ва ил мерличи гьат1и чарх1ебулхъан. Пукьала бег1 чяка чарбиубли лябкьян, амма илини гидгари сунела х1ебиъни х1ебала. Чякали гегугла дурх1я сабилт1а ва абилкьа. Гегуг сунела къайгънабиркьули х1ербирар, сунела дурх1ни биалли илкьяйда царх1ил чякали адилкьа. III. Доскаличи х1ергъути дугьби лук1ни ва илди баянбирни. Садилт1ес – гидгарилизирад дурадулхъес. Чеббик1ибси – сунес г1ях1бизурси. Къайгънабиркьули – сунела саби х1ербирули. IV. Текст предложениеби х1ясибли лук1ни. V. Белк1унси диктант ахтардибирни. VI. Грамматикалашалси хъарбаркь бирни. Тетрадуни дурчни. Х1урпри-т1амрала разбор барес. Неш, вава, къача. VII. Хъули х1янчи бедни. Фонетикаличила делч1унти тикрардарес. 27 – ибил тема «Хат1абачил х1янчи». Дарсла мурадуни: белк1унси ахтардила диктант баянти буч1антази аргъахъни. Дурх1нас бяркъ бедлугнила мурадуни: а) ахтардила диктантлизир хат1аби х1едирнила кьяйдурти аргъахъни. б) буч1антачил жагати хат1личил хат1аби агарли диктантуни лук1нила кьадриличила ихтилат барни. Дарсла г1яг1ниахълуми: Дарган мезла диктантуни бик1уси А. Г1. Кьадиевла пособие. Г1. Кьурбановала «Г1яжаибси азбука» бик1уси жуз. Дарсла каргьни: I. Дурх1ни хат1абачил х1янчиличи х1ядурбарни. Учитель. Ишбарх1ила дарсличир нушани диктантлизир дарибти хат1абачила, илди г1ур х1едарес кумекли детарути правилобачила гъайдик1ех1е. II. Диктантуназир дарибти хат1аби гьардирни.
III. Дархибти х1урпри дархьдирули, предложениебала мяг1на белгибирни. Х1яз «Чердалк1унти х1урпри дархьдарая». 1. Нушала яхализиб вац1а леб. Нушала шила мякьлаб ваца леб. 2. Нуни ц1а адамлизи жиира. Бук1унани ужагълизиб ц1а бикьур. 3. Унра шинкьанкулани декь делхьун. Нешли г1яби делкьун. 4. Вачрукьяни ишбарх1и дахъал ваях1 диц1иб. Пигьлуми чяйли дициб. 5. Водолазунани кайг1ути г1ярми дерц1ахъиб. Дудешли ягълавлизирти картошка г1ях1ил дерцахъиб. IV. Белк1унси х1янчи ахтардибирни. VI. Тетрадуни дурчни. VII. Хъули х1янчи бедни. Делч1унти тикрардарес. IV – ибил четверть 28 – ибил тема «Дугьби бирк1антачи дурт1ни ва илди чердихни». Дарсла мурадуни: «Дугьби бирк1антачи дурт1ни ва илди чердихни» бик1уси тема буч1антази аргъахъни. Дурх1нас бяркъ бедлугнила мурадуни: даргала литературный мезличи дурх1нала диги адилкьни. Дарсла г1яг1ниахълуми: суратуни, карточкаби, ручка, тетрадь, кьалам, линейка. Дарсла каргьни: I. Дурх1ни дарсличи х1ядурбарни. Учитель. Ишбарх1ила дарсличир нушани ахтардибирех1е х1янчи 176, бях1 81 ва сагаси тема буч1ех1е. II. Дурх1нала багьудлуми ахтардидарни. Илдас кьиматуни кадатни. III. Дугьбала диктант. Багьадур, байтарман, балугълах1ейубси, бамкьурси, батагъа, баришбарес, бех1емц1, билхъа, бугьтан, букьур. IV. Диктантлизир къаршидиркути дугьбала мяг1на баянбирни. V. «Дугьби бирк1антачи дурт1ни ва илди чердихни» бик1уси тема буч1антази аргъахъни. Учитель. Ирнилизибра белк1лизибра дев бирк1антачи бурт1ули бирар. Бирк1анти дирар ца абхьибти т1амразирадцун детауртира. Масала: а-ра-деш, ц1у-э-ри, у-зи. Сунезиб цацун абхьибси т1ама лебси ва ирнилизиб гьачам чебудуси девла бут1алис бирк1ан или бик1ар. Къяйлизирад къяйлизи дугьби чердихути сари бирк1анти х1ясибли, амма ца абхьибси т1ама, девлизибад къяббердахъили, чеббихуси ах1ен. Илкьяйда ца кьяп1си т1амара чеббухес асубируси ах1ен.
1. Ирнилизибра белк1лизибра дев бирк1антачи бурт1уси биъни. 2. Бирк1анти ца абхьибти т1амразирадцун детарни. 3. Сунезиб цацун абхьибси т1ама лебси ва ирнилизиб гьачам чебудуси девла бут1алис бирк1ан или бик1ни. 4. Къяйлизирад къяйлизи дугьби чердихни бирк1анти х1ясибли, амма ца абхьибси т1ама, девлизибад къяббердахъили, чебх1ебихни. Илкьяйда ца кьяп1си т1амара чеббухес асух1ебирни.
Вабаъ, валликьна, варскъа, ватахьар (вацачи мешуси бишт1аси жанивар), вех1изес, верша, гавгьар (дурхъаси къаркъа), гавур (капур), гантари бигубли бишунси урца бут1а), герга (кьац1ла сулкъа), гилавка (400 гр.). IV. Диктантлизир къаршидиркути дугьбала мяг1на баянбирни. V. «Лексика» бик1уси тема буч1антази аргъахъни. Учитель. Мезлизирти лерилра дугьбала хазналис лексика или бик1ар. дугьбани сек1улти, баркьудлуми, сек1ултала лишанти, кьадурти иргъахъу. Гъайлизиб нушани иргъуси мяг1налис лексический мяг1на бик1ар. Амма лебси саби девла грамматический мяг1нара. Масала: муракьяна ибси девла лексический мяг1на саби мура удуси адам, грамматический мяг1на биалли – сущ., цалихъ, мурул жинс. Лексикализи кадурхар:
|