«Деректану теориясы»
жүктеу/скачать 1.62 Mb.
|
| 2.Өнеркәсіп санағы.
Өнеркөсіп санағы елдің экономикалық дамуьш бақылауға мүмкіңдік береді. Өнеркөсіптің санақ деректері екі үлкен топқа бөлінеді. Олардың біріншісіне өнеркәсіп санақтарының материалдары, екінші тобына күнбе күнгі мәліметтер жатады. Бұрынғы КСРО өнеркөсібінің бірнеше санағы өткізілді. Бүкілресейлік өнеркәсіптің бірінші санағы 1918 жылы тамыздың 31-іне дейінгі өнеркөсіптің жағдайын анықтады. Онда өндеуші жөне өңдіруші өнеркәсіп орындары есепке алынды. Санақтың бағдарламасы бойынша елдің кәсіпорындары, олардың иелері, құрылымы мен басқарылуы, әкімшілігі мен техникалық мамандары, жұмысшылары, қаржы жағдайы, техникалық жабдықталуы, шикізаты, өндірілетін өнімдері т.б. туралы мәліметтер жиналды. Бұл санақ 1913-1918 жылдың тамыз айына дейінгі Ресей өнеркөсібінің даму жолын анықтауға арналады. Санақпен елдің европалық бөлігінің 31 губерния-сының 9750 кәсіпорны камтылып, оның толық қорытындылары 1926 жылы "Труды ЦСУ" деген екі басылымда баспадан шықты. Бұл басылымдарда өнеркөсіп санағының көптеген қажетті мәселелері қорытындыланбай қалды. 1920 жылы өнеркәсіптің жаңа санағы өткізілді. Санақ материалдарын Орталық санақ басқармасы топтастырып, территориялық принцип пен өндіріс топтары негізінде берді. 1923 жылы желтоқсан айында тағы бір өнеркәсіп санағы өткізілді. Оның бағдарламасы өткен санақтың сұрақтарын қайталады. Бұл санақтың бұрынғы санақтардан елеулі айырмашылығы болмады. 1920, 1923 жылдары өткізілген санақтарды санақшылар методологиялық жағынан дұрыс өткізілмеген деп санайды. Оларда ірі өнеркәсіп ұсақ өнеркәсіптен бөлініп берілмеген, сондықтан ол санақтардың мәліметтерін 1918 жылғы санақтың мәліметтерімен салыстыруға келмейді. 1923 жылғы санақ тек қана қалаларда өткізілгендіктен, оның нәтижелерін 1920 жылғы санақтың жарияланған материалдарымен салыстыруға болмайды. Келесі санақтар 1925, 1927 жөне 1929 жылдары өткізілді. Оларда ұсақ өнеркәсіпшілер, қолөнершілер, кустарлар бүкіл ел бойынша есепке алынды. 1930 жылдан бастап өнеркәсіп санағы кәсіп орындарының жылдық есептеріне негізделіп беріле басталды. Жылдық есептер санақтық және бухгалтерлік құжаттар бойынша жасалды. Өнеркәсіп саласындағы санақ мәліметтері Халық шаруашылығының жоғарғы кеңесі (ВСНХ) мен Орталық санақ басқармасының (ЦСУ) санақтық жииақтарында және арнайы анықтамалық басылымдарда жариялаңды. 1957 жылдан бастап "Народное хозяйство СССР", ал 1973 жылдан "Народное хозяйство Казахстана" деген статистикалық жинақтар КСРО-ның ыдырап, тәуелсіз мемлекеттердің құрылуына дейін жыл сайын баспадан шығып тұрды. Олармен қатар мерейлік даталарға байланысты санақ жинақтары мен анықтамалық жинақтар да жарық көрді. Бұл жинақтарда Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық жөне мәдени дамуының барлық салаларынан сандық деректер берілді. Өнеркәсіп мекемелерінің жаңадан жіктеліп, ауыр және жеңіл өнеркәсіп болып бөлінуіне байланысты, 1957 және 1964 жылдары Орталық санақ басқармасы "Промышленность СССР" деген арнайы анықтамалықтар шығарды. Оларда санақ материаддары негізінде кеңес индустриясының даму қорытындылары мен негізгі бағыттарының толық мәліметтері береді. 3.Жұмысшы мен зиялылар санағы. Кеңестік Ресейдің жұмысшы табы туралы санақтық сипаты бар алғашқы дерек 1918 жылы өнеркәсіп санағының негізінде қорытылды. Бұл бүкілресейлік кәсіби санақ болды және оның бағдарламасы да жанжақты ойластырылды. Онда жұмысшылардың кәсібі, сауаты, тұрмыс жағдайы туралы сұрақтармен бірге, олардың қоғамдық ұйымдар жұмысына қатысуы т.б. туралы сұрақтар да болды. 1918 жылы санақ кеңес өкіметі орнаған губерния -ларда ғана жүргізілді. Қазақстан мен Орта Азияны айтпағанда, санақ Украинада, Оралдың көптеген губернияларында, Сібірде де өткізілген жоқ. Елді индустрияландыру кезеңінде жұмысшы табының құрамы маңызды саяси проблемаға айналуына байланысты 1929 жылы сәуір-мамыр айларында Кәсіподақтардың бүкіл одақтық орталық советінің (ВЦСПС) шешімімен жұмысшы табының кәсіподақтық санағы өткізілді. Қырқыншы жылдардан бастап (1941-1942 жылдардан 1976 жылдарға дейін) жұмысшылар мен қызметкерлер есебі жүргізіле басталды. Оның материалдары "Народное хозяйство СССР", "Труд в СССР" есептік анықтамалығында, "Вестник статистики" журналында басылып шықты. Жұмысшы табы санағының мәліметтері 1930, 1932, 1934, 1936 жене 1968 жылдары асылған "Труд в СССР" жинағында берілді. Әлеуметтік санақтың түрлі мәліметтері "Народное хозяйство СССР" жинағында жарияланды. Алпысыншы жылдардың басынан әлеуметтік санақты, әлеуметтік зерттеулер толықтырды. Бұл тұрғыдағы зерттеу материалдары өзгеше тарихи деректің ролін атқарады. Кеңес өкіметі жылдарында қызметкерлер мен кеңес интеллигенциясының жеке кәсіби топтарының бірнеше санақтары өткізілді. 1920 жылы Ресей Федерациясының Орталық санақ басқармасымен халық ағарту саласы зерттедді. Санақ халық ағарту ісі органдарын, мектептерді, балалар үйлерін, техникумдарды, кәсіби мектептерді, оқу шеберханаларын, курстарды т.б. қамтыды. Сонымен бірге зерттеу жұмысы оқушылар мен оқытушылар арасында да жүргізілді. 1927 жылы жалпы кеңестік мектеп санағы өткізілді, оның барысында барлық оқытушылар арнайы бланкілерді толтырды. Бұл санақ 315 мың мектеп оқытушысын қамтыды. Отызыншы жылдардың ортасында денсаулық сақтау, кітапхана, сауда мекемелері және т.б. қызметкерлерінің бірінші арнайы санағы өткізідді. Денсаулық сақтау қызметкерлерінің осындай санағы 1963 жылы болды. Ғылыми мекемелер мен жоғарғы оқу орындарының, ғылыми интеллигенцияның бірінші санағы 1928 жылы ұйымдастырыдды. Зерттеу 1227 ғылыми-зерттеу мекемесі мен 151 жоғарғы оқу орнын қамтыды. 1933 жылы қазан айында КСРО-ның басшылары мен мамандары есепке алынды. Соңғы кезде, 1968 жылды қоса алғанда, жоғарғы және орта білімді мамандарды есепке алыу жұмысы жыл сайын өткізіліп отырды, онан кейін екі жыдда бір рет өткізілетін болды. Осы санақ кеңес интеллигенциясының жекелеген топтары жөнінде, олардың өсу жолдары жөнінде деректер берді. Интелегенция мен қатар, халыққа білім беру, ғылым және мәдениет салаларының КСРО мен одақтас республикалардағы өсу жолдарын зерттеушілерге арналған деректік басылым 1971 жөне 1977 жылдары жарық көрді[3]. жүктеу/скачать 1.62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|