Дәрілік заттардың негізгі топтары: жаздырып алу, сақтау,тарату, қолдану әдістері
жүктеу/скачать 90.01 Kb.
|
|
Дәрілік заттардың негізгі топтары: жаздырып алу, сақтау,тарату, қолдану әдістері. Стационарда жатқан пациентке дәрілік заттар арнайы талап қағазында жазылады (ф. №434/у). Дәрігер пациеттерге тексеріс жасап, ауырыуын емдеу мақсатында, оларға керекті дәрілік заттардың мөлшерін күніне қанша, қалай және қай жерге енгізу керек екендігін анықтап, дәрілік заттарды пациенттің медициналық картасына (ф.№003/у) және дәрігердің нұсқау қағазына жазып қойады(ф. №004-1/у). Бөлімшелік Медбике әр пациентке арналған дәрілік заттардың санын, бар-жоқтығын дәрігердің нұсқау қағазынан қарап, апта сайын посттан тексеріп тұрады.Пациентке парентеральді жолмен енгізуге арналған дәрілік заттарды дәрігердің нұсқау қағазы бойынша егу бөлмесіне Медбикеге өткізеді.Дәрілік зат жетпесе немесе жоқ болса егу бөлмесінің Медбикесі мен бөлімше Медбикесі мемлекеттік және орыс тілінде жазып талап қағазын өткізеді. Аға Медбике бұл қағазбен танысып бөлімшенің меңгерушісіне қол қойғызып дәріханадан 3 данадан дәрілік заттарды алады. Талап қағазы реті бойынша жыл басталғаннан бастап номерленеді. Талап қағазында дәрілік заттардың толық аты, дозасы, дәрілік пішіні, қапталуы және саны жазылады. Бұдан бөлек дайын дәрілік заттар, эксперементтегі дәрілік заттар, таңуға арналған материалдар, наркотикалық, улы дәрілік заттар, этил спирті басқа талап қағазына жазылады. бөлімшеде дәрілік заттар 3 күнге артығымен болады. Улы, наркотикалық заттар, этил спирті латын тілінде, саны цифрмен, қолмен жазылады (прописью), 4 – данадан арнайы бланкада штамппен,в емду мекемесінің басшысының немесе оның орынбасарының қолы және мөрі басылуы тиіс. Улы және наркотикалық заттарды және тіркеудегі барлық дәрілік заттарды жазғанда- пациенттің мединалық картасының номері, пациенттің аты-жөні, диагнозы және енгізу түрі жазылуы тиіс. Ал қабылдау, травматология, хирургия, реанимация бөлімдеріне пациенттің ауру тарихының номерін жазбай «шұғыл жағдайға қолдануға арналған» - деген белгімен 5 күнге жететіндей етіп тапсырыс береді. Дәріханада бар дәрілік заттарды аға Медбике күн сайын алып отырады, ал дайын емес дәрілік заттарға тапсырыс беріп, келесі күні келіп алады. Аға Медбике дәрілік заттарды дәріханадан алғанда оларды талап қағазымен салыстырады және түрін, түсін, формасын, жазуын, дозасын, жарамды мерзімін тексеріп, мұқиат қарап тапсырысты беруші фармацефтың қолы қойылғандығына көз жеткізеді. ( ҚР ДСМ 7.04.2005 жылдан бастап №173 бұйрығы.« «А» және «Б» тобының дәрілерінің сақталуы Наркотикалық дәрілер оқшауланып кіруге тыйым салынған арнайы құлпыланатын бөлмеде сейфте сақталады: Улы дәрілік заттар бөлек металл шкафта құлпыланып сақталады; Металл шкафпен сейфтің есігінің ішкі жақ беетінде «А» тобының дәрілік заттары екендігі және жоғарғы дозасы мен тәуліктік дозасы жазылуы керек; «А» тобының дәрілік заттары артығымен болмауы керек, улы – 5 күнге, наркотикалық – 3 күнге, әсері қатты – 10 күнге; Әсері қатты дәрілік заттар бөлек ағаш шкафта құлыппен «Б» тобының дәрілік заттары деген жазумен жазылады. Дәрілік заттарды бөлімшеде сақтау ережесі. Дәрілік заттарды сақталуын, шығынын, таратылуын, дәрігердің нұсқауы, барлығын қадағалайтын және жауапты бөлім меңгерушісі. Дәрілерді сақтау олардың түрлеріне және қабылдаудағы ерекшелігіне байланысты сақталады. Қай шкафта болмасын ішінде «сыртқа қолдануға арнадған», «ішке қолдануға арналған», «парентральді жолмен енгізілетін» - деген жазулар болады. Залалсыз ерітінділер ампулада және фдаконда шығарылатын препараттарды көкілдір этикетка болуы тиіс және оларды егу бөлмесінде әйнек шкафта, бірінші қатарда сақталынады- шокка қарсы қобдиша, екінші қатарда антибиотиктер және оның еріткіштері, үшінші полкада «А» және «Б» топтарына кірмейтін ампуладағы дәрілер сақталады. Тері астына, бұлшық етке, көк тамырға арналған витаминдер, дибазол, папаверин, магни сульфаты т.б. дәрілер төртінші қатарда тамшылатып құйуға арналған сұйықтықтармен бірге сақталады. Постыдағы Медбикенің тартпасында құлыппен ішке және сыртқа қолдануға арналған дәрілер сақталынады. Барлық дәрілік заттар қолай және қандац кезде қолдануғаболатындығы жазылып бөлек бөлек жиналады, іздегенде тез табылатындай болуы тиіс. Иісі өткір дәрілерді бөлек сақтайлы. Ал тоңазытқышта (тұнбалар, қайнатпалар, микстуралар, ) сонымен қатар маздар, вакцина, сыворотка (t° дан +2°С ға дейін +10°С) сақталады. Дәрілік заттарды тарату ережесі Дәрілік заттарды таратарда Медбикенің барлық әрекетіндегідей гигиенаны сақтау қажет.Дәрілік затты таратпас бұрын қолды гигиналық тұрғыда өңдеу. Жылжымалы столға латокка, сұйық дәріні флаконда, әр флаконға арналған пипеткалар, дәрілік затты қабылдауға арналған стакандар, су құйылған құмыра, таблеткаларды таратуға арналған пинцеттер, қайшыны қойу керек. Дәрілік нұсқау қағазымен танысу. Дәрігердің нұсқау қағазда дәрілердің толық аталуы, дозасы, енгізу түрі және енгізу уақыты, пациенттің аты- жөні толығымен жаз ылуы керек. Дәрілік заттарды таратқанда басқа нәрсеге көңіл аударуға болмайды өте мұқиат болу керек. Дәрігердің нұсқау қағазымен салыстарып мұқиат дауыстап мерзімін, дозасын, дәрілік заатың аталуын оқып шығу керек. Флакондағы дәрілік затты арнайы қасықпен немесе пинцетпен алу керек. Сұйық дәрілердің дозасын қатаң түрде сақтау керек, ол үшін өлшейтін стакан немесе пипентка қолдану ыңғайлы. Егер дәрілік затты күніне бірнеше рет ішуге болатын болса, онда ардағы уқытты қатаң сақтау керек. Нақты уақытымен ішілуі тиіс. Медбике дәрілерді таратқанда пациенттің платасы, аты-жөні жазылған ұйашыққа, оған дәрігернұсқаған дәрі екендігіне мұқиат көз жеткізіп барып, нақты уақытымен таратады. Дәрілік заттардың энтеральді және сырттай қолдану әдістері. Ішке дәрілер ауыз арқылы (рег оs). тік ішекке (рег гесеtum) және тіл астына (sub lingua) енгізіледі. Бұл тәсілдердің көмегімен жергілікті, резорбтивті және рефлекторлы әсер беруге болады. Дәрілерді көбінесе ауыз арқылы енгізу қолданылады. Бұл тәсілдің артықшылығы оның қарапайымдығында, дәрілерді әртүрлі формада залалсызданбаған түрінде енізуге болатындығында. Оның кемшіліктері: 1.Дәрінің жалпы қан айналымына баяу түсуі (асқазанның толуына, қабылданған ас сапасына, дәрілердің сіңірілу қабілетіне байланысты). Асқазанның шырышты қабаты арқылы ендірілу де баяу жүреді, тек майға еритін заттар ғана сіңіріледі, және сіңірілу үрдісі негізінде ішекте өтеді. Бірак дәрілік заттардың қанға баяу түсуі әркашан кемшілік болып табылмайды. Мысалы, ішке бір рет қабылдағаннан кейін жалпы қан айналымына ұзақ уақыт бірқалыпты түсуі үшін арнайы жасалынгған дәрілік формалар болады. 2. Тамақтың заттармен өзара әрекеттесуінің және бауырдағы химиялық өзгерістердің нәтижесінде асқазан мен ішек сөлдерінің әсерінен дәрілердің ыдырауға дейін өзгеруі (адсорбция, еру, химиялық реакциялар). Бұл барлық дәрілер үшін дұрыс бола бермейді. Мысалы, кейбір дәрілік заттар белсенді емес түрінде шығарылады, олар бауырда өзгеріске ұшырағаннан кейін ғана әсер ете бастайды. Мысалы, гипотензивті препарат эналаприл ренетик әсер ету үшін алдымен бауырда өзінің белсенді түріне (эналаприлат) ауысуы керек. 3. Заттың сіңірілу жылдамдығының және сіңірілген мөлшерінің белгісіз болуының себебінен дәрінің қандағы және тіндердегі мөлшерін анық білуге мүмкіндік жоқ. Бұл теріс әсерді азайту үшін дәрілерді ас алдында қабылдайды (асқазанның шырышты қабатын тітіркендіретін дәрілерден басқаларын), капсулаға салу арқылы асқазан сөлінің әсерінен қорғайды, он екі елі ішекке зонд арқылы енгізеді. Ауыз арқылы дәрілер ұнтақ, таблетка, пилюля, ерітінді, тұнба (сулы және спиртті), қайнатпа, экстрактар, микстуралар (қоспалар) түрінде енгізіледі. Ұнтақты мейірбике тілдің түбіріне төгеді де су ішкізеді. Таблетка мен пилюляны да науқас солай қабылдайды. Балалар таблетканы немесе ұнтақты іше алмау мүмкін, сондықтан оларды суға езіп береді. Ерітінділерді, сулы тұнбалар мен микстураларды үлкен адамдар ас қасықпен (15 г), балалар шайқасықпен (5 г) немесе орташа қасықпен (7,5 г) ішеді. Бұл үшін сәйкес бөлімдері бар мензурканы пайдалану ұсынылады. Жағымсыз иісті сұйық дәрілерді сумен ішеді. Спиртті тұнбалар мен кейбір ерітінділерді науқастар тамшы түрінде қабылдайды. Тамшының қажетті мөлшерін пипеткамен немесе арнайы лайықталған флакон болса бірден флаконнан санап кұйған жөн. Қабылдар алдында тамшыларды аздаған суда ерітеді де сумен ішеді. Егер тамшыны санағанда қате кетсе, дәріні төгіп тастап (флаконға емес), мензурканы шайып, тамшының қажетті мөлшерін қайтадан тамызу керек. Есептеу үшін 1 г суда 20 тамшы, 1г шыны с - 65 тамшы, 1г эфирде - 85 тамшы болатынын білу керек. Дәрілерді тік ішекке енгізудің мынандай артықшылықтары бар: 1. Тез сіңірілуі және мөлшерлеудің туралығының жоғары болуы 2. Дәрі ферменттердің әсеріне ұшырамайды, өйткені тік ішекте ферменттер болмайды, және, дәрі төменгі геморраидальды көк тамырлар арқылы сіңіріліп, бауырға соқпай бірден төменгі қуыс көк тамырға түседі 3. Бұл тәсіл құсудың болуының, өңештің тарылуының, жұғынудың бұзылуының салдарынан ауыз арқылы қабылдай алмайтын науқастарға, дәріні қабылдаудан бас тартқан, қозу жағдайындағы (сандырақтап жатқан) психикалық сырқаттарға дәріні енгізуге мүмкіндік береді. Мұндай кезде тыныштандыратын заттарды дәрілік клизмамен енгізу козумен нәтижелі күресуге мүмкіндік береді. Тік ішекте ферменттердің болмауы бұл тәсілдің артықшылығы ғана болып қоймай, оның кемшілігі де болып табылады, өйткені белоктық, майлық, полисахаридтік құрамды дәрілер ферменттердің қатысуынсыз ішектің қабырғасы арқылы өте алмайды, және олар жергілікті әсер ету мақсатында қолданылуы мүмкін. Тік ішекке енгізу үшін балауыздар мен дәрілік клизмалар қолданылады. Дәрінің ерітіндісін 50-200 мл мөлшерінде алдын ала тазалау клизмасымен босатылған тік ішекке 7 - 8 см тереңдікке енгізеді. Балауыздарды майлы негізде дайындайды, ұзартылған конус пішініне келтіреді де балауыз қакама орайды. Оларды тоңазытқышта сақтаған жөн. Кіргізер алдында балауыздың үшкірленген жағын қағаздан шығарады да қабы қолда қалатындай етіп тік ішекке енгізеді. Дәріні тіл астына салғанда тез сіңіріледі, асқорытатын ферменттермен бұзылмайды және бауырға соқпай жалпы қан айналу шеңберіне түседі. Бірақ мұндай тәсілді тек аздаған мөлшерде қолданылатын дәрілерді енгізу үшін пайдалануға болады (нитроглицерин, кейбір гормондар). Дәрілерді тыныс жолдарына енгізу Тыныс жолдары мен өкпенің әртүрлі ауруларында дәрілерді бірден тыныс жолдарына енгізу қолданылады. Көбінесе дәрілік зат аэрозоль түрінде онымен дем алу - ингаляция - арқылы енгізіледі, кейде дәрі ерітіндісі резеңке түтік немесе арнайы кұрал - бронхоскоптың түтікшесі арқылы кеңірдекке кұйылады. Пенициллинді интратрахеальды енгізу өкпенің жедел және созылмалы абсцесін (іріңді ісік) емдеуде жақсы нәтиже береді. Дәріні тыныс жолына енгізгенде жергілікті, резорбтиигі және рефлекторлы әсер етуге болады. Жоғарғы тыныс жолдарының жай қабынуы мен баспаны емдеуде қарапайым ингалятордың көмегімен булы ингаляция жасау бұрыннан бері қолданылып келе жатыр. Жылытылып тұрған сулы бөшкеде пайда болған бу ағыны бүріккіштің көлденең түтігімен шығарылады да тік бөлігіндегі ауаны сиретеді, осының салдарынан дәрілік ерітінді стаканнан тік түтіктің бойымен көтеріледі де бумен ұсак бөлшектерге бөлінеді. Дәрі бөлшектері бар бу шыны түтікке түседі, оны науқас аузына салып 5-10 минут сонымен тыныс алады (демді ауызбен алып, мұрынмен шығарады). Үйде ингалятордың орнына шәйнекті қолдануға болады, оның тұмсығына қағаз немесе пластмасс түтік кигізіледі, ауыз арқылы дем алады, шәйнекке шөптің тұнбаларын және сода құюға болады. Булы ингаляторда дәрі бөлшектері біршама ірі болады, сондықтан олар өкпеге жетпей жоғарғы тыныс жолдарының шырышты қабатында тұрып қалады. Неғұрлым ұсақ бөлшекті (альвеолаларға жете алатындай) аэрозоль болу үшін күрделі бейімделулері бар ингаляторлар қолданылады, бірақ ол да бүріккіш үшбұрыш қағидасына негізделген. Аэрозоль жасау үшін будың орнына ауа немесе оттегі пайдаланылады, оны бүріккіштің көлденең түтігіне әртүрлі қысыммен айдайды, ал тік түтікпен дәрі көтеріледі, мысалы пенициллинннің ерітіндісі, онымен науқас белгілі бір уақыт бойы тағайындалған мөлшеріне жеткенше дем алады. Дәрілерді сыртқа қолдану тәсілдері І . Дәріні теріге май, эмульсия, ертінді, тұнба және т.б. формада жағады. Қолданылуы көбінесе жергілікті әсерге, айқын дәрежедегі рефлекторлы және аздаған дәрежедегі резорбты әсерге негізделген. Зақымдалмаған терінің сіңіру қабілеті көп емес, тек майға еритін заттар, көбінесе шаш фолликулалары мен май бездерінің шығару жолдары арқылы сіңіріледі. Қолдану тәсілдері: жағу, компрестер, ұнтақ себулер, сүртулер, жарақатты таңу. Дәріні жағу әрқашан таза теріге, таза құрал-саймандармен және мұқият жуылған қолдармен жүргізіледі. Теріні зарарсыздау немесе рефлекторлы әсер ету үшін науқастың терісіне йод тұнбасын немесе 70% спирт ерітіндісін жағады. Бұл үшін мақта тампоны бар залалсыздандырылған таяқшаны йодқа малып, теріге жағады (содан кейін таяқшаны лақтырып тастайды). Мақтаны йодқа малу үшін таяқшаны йоды бар флаконға батырмайды, флаконның ішіндегі йодты мақта үлпіршектерімен ластамау үшін йод тұнбасын жайпақ ыдысқа біраз кұйып алған жөн. Йод тұнбасы тығыны тығыз жабылмайтын ыдыста ұзақ сақталғанда спирттің булануы есебінен оның қоюлануы мүмкін. Қоюланған йод тұнбасын терінің нәзік бөлімдеріне жағу күйдіруі мүмкін. 2. Көз ауруларын емдегенде әртүрлі дәрілік заттардың ерітінділері және майлар қолданылады. Қолдану мақсаты - жергілікті әсер, бірақ конъюктивтің сіңіру кабілетінің жақсылығын есте сақтаған жөн және осы мүмкіндікті ескере отырып мөлшерлеу керек. Көзге дәрі тамызу пипеткамен жасалынады. Бұл үшін төменгі қабақты тартып тұрып шырышты қабатқа тамшыны тамызады. Көз майын арнайы шыны қалақшамен көздің сыртқы бұрышына конъюктивтің шырышты қабаты мен көз алмасы арасындағы сызыққа жағылады 3.Мұрынға дәріні жергілікті, резорбты, рефлекторлы әсер ету мақсатында ұнтақ, бу (амилнитрат, мүсәтір спирті), ерітінді және май түрінде қолданады. Ұнтақтар мұрынға дем алған ауамен кіреді: оң жақ мұрын қуысын жауып тұрып, ұнтақты сол жақ мұрын қуысы арқылы ішке тартады және керісінше. Тамшыларды пипеткамен енгізеді, бұл кезде науқас басын артқа қарай шалқайтады. Майды шыны қалақшамен жағады. Жағуды дәрігер зондқа оралған мақта тампонымен жүргізеді, содан кейін мақта тампонын лақтырып тастайды, ал зонд дезерітіндіде залалсыздандырылады. 4. Құлаққа да дәрі пипеткамен тамызылады. Дәрілік заттардың майлы ерітінділерін дене температурасына дейін жылытқан жөн. Оң жақ есту жолына тамызғанда науқас сол жақ қырына жатады немесе басын солға қарай қисайтады, және керісінше. Дәріні енгізгенннен кейін сыртқы есту жолы мақта тампонымен жабылады. 5. Әйел жыныс жолдарына әсер ету үшін жағуға және жуып-шаюға арналған дәрілер қынапқа какао-майда жасалынған шариктер, әртүрлі сұйықтықтар мен майларға матырылған мақта-дәкелік тампондар, ұнтақтар, ерітінділер түрінде енгізіледі. Медикаменттер кебінесе жергілікті әсер етеді, өйткені қынаптың зақымданбаған шырышты қабаты арқылы аз мөлшерде сіңіріледі, шайып жуу арнайы қынаптық ұштығы бар Эсмарх кружкасының көмегімен немесе алмұрт тәрізді резеңке баллонмен жүргізіледі, бұл кезде наукастың бөксесінің астына дәрет ыдысын қояды. Жуып шаю үшін дәрігердің тағайындауымен дәрілердің жылы ерітінділері немесе емдік шөптердің тұнбалары қолданылады. Дәріні енгізудің ең қарапайым, ыңғайлы тәсілі оларды ішке ұнтақ, түймедақ, пилюля, тамшы және микстура түрінде қабылдау. Энтеральды енгізу дәрілерінің артықшылығы сол формада қолданылады, ал кемшілігі ас қорыту жолында баяу сіңіріледі. 20 мл бөлінген медициналық стаканмен ішеді. Пероральды (ауыз арқылы) енгізу жолдары Дәріні ауыз арқылы қабылдау кең тараған. Дәріні ауыз арқылы қабылдағанда, ол ащы ішекте сіңіріліп, қан тамырлары арқылы бауырға түседі де, жалпы қан айналымына қосылады. Ауыз арқылы енгізудің жағымды жақтары: 1. Бұл жолмен әртүрлі формадағы дәрілерді қабылдауға болады (ұнтақ, пилюля, таблетка, микстура, қайнатпа, экстракттар түрінде); 2. қарапайым және ыңғайлы; 3. залалсыздандыруды талап етпейді; 4. арнайы дайындалған көмекшілерді талап етпейді. Пероральды қабылдаудың кемшіліктері: 1. дәрілік заттардың бір бөлігі бауырда белсенділігін жоғалтады; 2. дәрінің әсері ағза иесінің жасына, жағдайына жеке сезімталдығына байланысты; 3. ас қорыту жолында дәрінің баяу әрі толық сіңірілмеуі (бұған ас қорыту ферменттері әсер етіп, дәрі 10-15 минуттан кейін ыдырай бастайды). 4. науқастың ессіз жағдайында немесе жүрегі айну кезінде дәріні қабылдай алмауы; 5. бұл тәсіл шұғыл жағдайда дәрінің әсері жылдам керек кезінде тиімсіз; 6. асқазан мен ішектің кілегей қабығына кері әсер беруі мүмкін. Сублингвалдық (тілдің астына) енгізу Сублингвалдық енгізу деп дәрілік затты тіл асты қабылдауды айтады. Дәріні бұлай қабылдағанда тіл асты кілегей қабаты арқылы тез сорылып қанға араласады, бауырға бармайды және ас қорыту ферменттері әсерінен жойылмайды. Бірақ бұл жолды сирек қолданады, өйткені тіл асты маңының сіңімділік көлемі аз, сондықтан бұл жолмен өте белсенді дәрілерді аз мөлшерде (мысалы: 0,0005 г көлемде нитроглицерин , 0,06 валидол) қабылдауға болады. Ректальды (тік ішек арқылы) енгізу жолдары Ректалды енгізу жолдары деп дәрілік заттарды тік ішек арқылы енгізуді айтады. Ректалды жолмен сұйық (мысалы: қайнатпа, ерітінді, шырыштар) сонымен қатар қатты (ректалды суппозиторий) дәрілерді енгізеді. Ректалды жолмен дәріні науқас ауыз арқылы қабылдай алмаса (жүрек айнуы, жұтына алмауы жағдайында, асқазанның кілегей қабығының зақымдануы кезінде және т.б.) немесе жергілікті әсер ететін дәріні енгізу кезінде қолданады. Бұл жолмен дәрілер енгізілгенде олар ағзаға резорбтивты және тік ішектің кілегей қабығына жергілікті әсер етуі мүмкін. Суппозиторийді (свечаны) тік ішекке енгізу Сұйық дәрілік заттарды тік ішекке клизма түрінде енгізеді, резорбтивтік әсері бар дәрілік заттар енгізілгенде қанға тікелей өтеді. Тік ішекте ферменттердің болмауынан дәрілік заттар ыдырауға ұшырамайды, дәрі құрамындағы ақуыз, май, полисахаридті негіздер ішек қабырғасынан өте алмайды, сондықтан олар тек қана жергілікті әсер ету үшін микроклизма түрінде енгізіледі. Тоқ ішектің төменгі бөлігінде тек су, натрий хлоридінің изотондық ерітіндісі, глюкоза ерітіндісі, аминоқышқылдардың кейбірі ғана сіңіріледі, сондықтан ағзаға мұндай дәрілік заттарды тамшылы клизма тәсілімен енгізеді. Ингаляциялық (тыныс жолы арқылы) жолдармен дәрілерді енгізу Ингаляциялық енгізу дегеніміз дәрілік заттарды тыныс жолдары арқылы енгізу. Ингаляция арқылы ағзаға газ тәрізді заттарды (оттегін), қос ұшпалы сұйықтықтарды (эфир, фторотан), аэрозольдерді енгізуге болады. Ингаляциялық енгізу жолдарының тиімділігі 1. Тыныс жолындағы патологиялық процеске тікелей әсері. 2. Қабынған жерге бауырда сүзілмей, ешбір өзгермей өзінің жоғары сапасында жетуі, жоғары концентрацияның сақталуы. Ингаляциялық енгізу жолдарының кемшіліктері: 1. Бронх жолдары өткізгіштігінің бұзылуларында дәрілік заттың қабынғанжерге дұрыс жетпеуі; 2. Тыныс алу жолдарының кілегей қабатының дәрілік заттардың әсерінен тітіркену мүмкіндігі. Медициналық тәжірибеде арнайы аспап көмегімен булы, жылы булы, майлы ингаляциялар кеңінен қолданылады. Сонымен қатар ингаляцияларды қалталы ингаляторлармен жүргізуге болады. Ингаляция жасарда пациенттің алдына алжапқыш жабылып, буға күймейтіндей жерге аппарат алдына отырғызылады. Буды мұрнымен жұтып, ауыз арқылы шығару керек. Бронх демікпесімен ауыратын пациенттер үшін үйде қолдануға арналған ингаляторлар бар. Онда дәрілер пластмассадан жасалған түтікшеде болады, оған резеңке баллон кигізілген, пациент баллонды басып, ауаның күшімен дәріні тыныс жолдарына итереді. Сырттан енгізу - бұл кілегей қабығына және теріге, құлаққа, көзге дәрілік заттарды қолдану. Аталған дәрілік заттар жергілікті әсерге арналған, өйткені зақымдалмаған тері арқылы тек майда еритін заттар сіңіріледі. Компресстер, сепкіштер, майлау, жарақат үстіне арналған таңғыштар, құлаққа, мұрынға, көзге тамызғылар құю, құлақ пен көзге май жағу - осылардың бәрі түрлі дәрілік заттарды сыртқа енгізу формалары болып табылады. Оған: майлар, эмульсиялар, ерітінділер, ұнтақтар, тұнбалар, сықпалар және т. Ысқылау Сұйық зат немесе майлар түріндегі дәрілік заттарды ысқылау әдісімен енгізу. Терінің жұқа жерлеріне және шаш түктері болмаған жерлерге ысқылау жасалады, яғни білектің бүгілген жағына, санның артқы жағына, көкірек қуысының алдына, іш аймағына т.б. Теріні ысқылайтын жер таза болуы керек. Тері құрғақ болғанша 30-40 минут майларды немесе сұйық заттарды қажетті мөлшерде теріге айналдыра жағу керек. Теріде қабыну өзгерістерінің болуы (экзема, дерматит) дәрілерді бұл жолмен енгізуге қарсы көрсетпе болып келеді. Кейбір жағдайларда ысқыламай теріге жақсы сіңу үшін оны жұқалап жағып, полиэтилен пленкасымен жабады. Май жағу Дәрі жағу таза теріге таза аспаптармен және жуылған қолмен жүргізіледі. Жағатын майды негізінен тері ауруларына қолданылады. Зарарсыздандырылған қалақшамен жағатын майды екі бүктелген зарарсыздандырылған салфеткаға жағып, ауыратын жерге салады. Салфетканың үстіне шағын мақта төсеп, компресс қағазын қойып, бинтпен орайды. Кейде тереңде жатқан тіндерге сіңіру үшін майды теріге жағуға тура келеді, ол үшін терінің сол жерін сабындап жуып, алақанға қажетті мөлшерде май салып, ол сіңгенше сыланады. Майды белгілі бір дене бөлігіне 30-40 минут мұқият жағады. Майды теріге уқалап енгізу 1. Науқасты ыңғайлы етіп отырғызу немесе жатқызу. 2. Май жағатын тері аймағын қарап шығу. 3. Қатты тітіркендіргіш әсері бар майларды арнайы бейімделген лентаға жағып, соның көмегімен теріге сүртіледі. 4. Майды теріге айналдыра уқалап енгізеді. Жабысқақ таңғышты қолдану Жабысқақ таңғыш (пластырь) су өтпейтін дәкемен жабылған қою, жабысқақ май. Май негізі дәрілік заттардан құралады. Пластырьды жабыстырар алдында теріні спиртпен сүртеді, шаш болса қырқып тастайды. Содан кейін қайшымен пластырьды қажетінше қиып, теріге жабыстырады. Алдын ала спиртпен бір шетін сулап, жайлап пластырьды шешеді. Таңғышты бекіту үшін пластырьды қолданады. Ампуладан, флаконнан дәрілік заттарды алу. Антибиотиктерді еріту. Көптеген науқастастарда инъекция алдында қорқыныш сезімі болады. Зерттеулерге қарағанда бұл пациенттерде тахикардия, тыныс алуды 10-12 секундқа жиілеуі, АҚҚ төмендеуі немесе жоғарлауы, естен тану байқалған. Жағымсыз эмоцияларды білдірмес үшін медбике іс-әрекетінде жоғары мәдениетпен жұмыс орны, сырт келбетінің мәдениеті ұштасатын арнайы режимді сақтауы қажет. Пациенттер көбіне медбикенің енгізілетін дәріні ауыстырып алу мүмкіндігін ойлап қорқып, күмәнданады. Сондықтан медбике ампуладан немесе флаконнан дәрілік затты сорып алып жатқанда оны қызықтыратын сұрақтардың бәріне және де дәрінің атын 3 рет дауыстап оқып, көзіне көрсету керек. Қорқыныш сезімдерінің көбі инфекция жұғу мен байланысты. Сондықтан медбике науқастың көзінше бір рет қолданатын шприцті ашып, пациенттің көзінше дәріні шприцке толтыруы тиіс. Науқасқа міндетті түрде психологиялық қолдау жасау керек. Инъекцияның ешқандай ауырсынусыз жасалатындығын дәрінің емдік әсер ететіндігін айтып, пациентке инъекция уақытында өзін-өзі қалай ұстау керектігін үйрету қажет. Антибиотиктерді еріту. Антибиотиктер кристалды ұнтақ түрінде арнайы флакондарда шығарылды. Оларды қолданар алдында 0,9% залалсыздандырылған изотоникалық натрий хлорид ерітіндісінде, екі рет тазартылған (дистелденген) суда немесе 0,5% және 0,25% новокаин ерітіндісімен ерітеді. Залалсыздандырылған шприцке антибиотиктің дозасына байланысты ерітіндіні сорып алады. Ол мыңдық бірлікке мөлшерленеді (ЕД). Пенициллин ерітіндісін жылытуға болмайды. Ерітінділерді даярлап болған соң тез қолданады. Науқасқа тағайындалған антибиотик дозасын енгізу үшін, Медбике антибиотигі бар флаконды алуы қажет, оған ерітіндінің қажетті дозасьш енгізіді, сосын ерітілген антибиотиктің тағайындалған дозасын шприцке сорып алып, науқасқа енғізеді. Антибиотикті қолдану нүсқауында осы антибиотикті еріту ережесі эдеттеғідей корсетіледі. Антибиотиктің классикалық ерітіндісін қолданылады: Імл - 100.000 ЕД және Імл - 200.000 ЕД 1. Флаконға енгізуге қажетті ерітіндінің мөлшерін анықтау үшін, флакондағы дозаны еріту дозасына бөлу қажет: цг- - 500.000 ЕД : 10О.ОООЕД = 5 мл (классикалық еріту кезінде); - 500.000 ЕД : 200.000ЕД = 2,5 мл (1 мл - 200.000ЕД еріту кезінде). 2. Әрбір науқасқа Медбике енгізуге қажет, ерітілген антибиотик молшерін анықтау үшін, тағайындалған дозаны ерітуге болуі қажет. - 1 мл - 100.000 ЕД еріту кезінде науқасқа 500.000 ЕД антбиотик енгізуге тағайындалған, ол 500.000 ЕД : 100.000 ЕД = 5 мл сәйкес келеді; - 1 мл 200.000 ЕД еріту кезінде науқасқа 500.000 ЕД антбиотик енгізуге тағайындалған, ол 500.000 ЕД : 200.000 ЕД = 2,5 мл сәйкес келеді. Антибиотиктерді тек қолданар алдында ғана ерітеді. Себебі белсенділігін жоғалтады, және кристалданып қалады. Бір рет қолданылатын шприцті құрастыру Дайындаңыз: залалсыздандырылған мақта (шариктерін) түйіршектерін, қолғапты, бір рет қолданылатын шприцті, 70% спиртті, зарарсыздандыру ерітіндісіндегі пинцетті. Іс-әрекет алгоритмі: 1. Қолыңызды антисептиксіз антисептик деңгейде тазартыңыз. Қолгапты киіңіз. 2. Қолынызға ораудағы бір рет қолданылатын шприцті алып, оның жасалған күнін және саңылаусыздығын тексеріңіз. 3. Сол қолыңызға ораудағы шприцті поршені мен жоғары қаратып алыцыз. 4. Поршень жағынан орауды ашыңыз. 5. Ораудағы шприцті шығарып, иненің канюлясын шприцтің ине астындағы конусына жалғастырыңыз. 6. Ине астындағы конус кеңістігіне (ине қалпақтың ішінде)иине канюлясын саусақпен үйкенкіреп бекітіңіз. 7. Инеден қорғаныс қалпағын алмай түрып, поршенді өзіңізге қарай тартып шприцке ауаны сорып алып, шприцтен ауаны шығарыңыз, иненің өткізгіштігін тексеріңіз. 8. Құрастырылған шприцті ораудың ішкі бетіне салыңыз. Ампуладан дәрілік ерітіндіні сорып алу Максаты: дәрілік ерітіндіні парентеральды жолмен енгізу. Қолдану көрсетілімдері: дэрігердің тағайындауы. Дайындаңыз: залалсыздандырылған: бір рет қолданылатын шприцті, мақта шариктерін, қолғапты, дэрілік ерітіндісі бар ампуланы, зарарсыздандыру ерітіндісіндегі пинцетті, лотокті, 70% спиртті, егеуішті, қауіпсіз жоюға арналған контейнерді. Іс-әрекет алгори гмі: 1. Дэрігер тағайындаған дэрілік ерітіндіні алып, дәрігердің ем тағайындаған парағындағы жазбамен салыстырыңыз. 2. Дэрілік препараттын атын, оның қоюлығын жэне дозасын көңіл қойып оқыңыз, ерітіндінің сақталу мерзімін және мөлдірлігін сыртқы түрі бойынша тексеріңіз. 3. Қолыңызды антисептиксіз антисептик деңгейде тазартыңыз. Қолғапты киіңіз. 4. Бір рет қолданылатын шприцті ораудан қүрастырыңыз ^стандартты қара).5. Сол қолға ампуланы алыңыз, оны сәл сілкіңіз, ампуланың мойнындағы дэрілік ерітіндіні кең бөлігіне түсіріңіз. 6. Ампуланың мойнын спирттелген мақта шаригімен жоғарыдан төмен қарай қозғалыспен тазартыңыз. Қолданылған мақта шариктерін қауіпсіз жоюға арналған контейнерге салыңыз. 7. Ампуланың тар жіңішке бөлігін егеуішпен азырақ кесіңіз. 8. Мақта шаригін алып, ампуланың мойнын онымен орап алып, кескен жерді сүртіп, ампуланы ашыңыз, оны жылдам қозғалыспен өзінен сындырыңыз. Ампуланың сынығын жэне пайдаланған мақта шариктерін кауіпсіз жоюға арналған контейнерге салыңыз. 9. Сол қолдың II жэне III саусақтары арасына ашылған ампуланы алыңыз. 10.Оң қолға қүрастырылган шприцті алыңыз. II саусақпен-иненің канюласын, I, III, IV - цилиндрді, V - поршенді үстаңыз. 11..Инені абайлап ампулаға 0,5 мм үзындыққа оның шетіне тигізбей енгізіңіз, сол қолдың IV саусағы канюляда, ал I жэне V саусақтарғы цилиндрде. Оң қолмен поршенді төмен қарай тартып, шприцке қажет молшердегі ерітіндіні сорып алыңыз, кадағалаңыз, ине үнемі ерітіндіде батырулы болуы керек. 12.Шамамен сүйықтың азаюы бойынша ампуланың түбін жоғары көтеріп дэрілік ерітіндіні ақырын сорып алыңыз. 13.Ерітіндіні сорып алған соң инені ауыстырып, иньекцияға арналған инені кигізіңіз. Бір рет қолданылатын инемен жүмыс істегенде, ораудағы баска залалсыздандырылған инені пайдалаңыз. 14.Шприцті қатаң тіке қалыпта, көз деңгейінде, инесін жоғары қаратып үстап, ауасын шығарыңыз. Шприцтен 1-2 тамшы ерітінді бөлінеді Флаконнан дәрілік ерітіндіні сорып алу Мақсаты: дәрілік ерітіндіні парентеральды жолмен енгізу. Қолдану көрсетілімдері: дәрігердің тағайындауы бойынша. Дайындаңыз: залалсыздандырылған: бір рет қолданылатын шприцті, мақта шариктерін, қолгапты, зарарсыздандыру ерітіндісіндегі пинцетті, флакондагы дәрілік ерітіндіні, еріткішті, 70% спиртті, лотокті, қауіпсіз жоюга арналган контейнерді. Іс-әрекет алгоритмі: 1. Қолыңызды антисептиксіз антисептик деңгейде тазартыңыз. Қолгапты киіңіз. 2. Бір рет қолданылатын орауды ашып, шприцті құрастырыңыз (стандартты қара). 3. Флакондагы дәрілік затты алып, атын, дозасын, сақталу мерзімін оқыңыз жэне сыртқы көрінісін анықтаңыз, дәрігердің ем тагайындайтын парагымен салыстырыңыз. 4. Зарасыздандыру ертіндісіндегі пинцетті алып, флакояның алюминий (күміс тэрізді) қақпагының ортангы бөлігін ашыңыз. 5. Спирттелген мақта шаригімен флаконның резеңке тыгынын сүртіңіз. Спиртті кептіріңіз. 6. Шприцті 90° бүрышта үстап отыра, флакон тыгынының ортасын инемен тесіп, флаконга инені 0,5-1,0 мл енгізіңіз. 7. Флаконнын түбін жогары қаратып көтеріңіз. Сол қолдың II жэне III саусақтары арасына флаконды, IV саусақ - канюляда, I және V саусақтары шприцтің цилиндірінде үстаңыз. Дәрілік ертіндіні қажет мөлшерде сорып алыңыз. 8. Шприцті сорып алган дэрі ертіндісімен флакон инесінен алып тастаңыз, инъекцияга арналган инені шприцке кигізіп, оны бекітіңіз. 9. Шприцті тік қалыпта алып, V саусақты - поршенде, II саусақты иненің канюлясында, I, III жэне IV саусақтарды - цилиндрде үстап отыра, иненің откізгіштігін тексеріп, ауаны шыгарып, шприцтің инесінен қорганыш қақпагын алмай 1 -2 тамшы ерітінді ине арқылы болінуі қажет. 10.Дайындалган шприцті жэне спирттелген мақта шариктерін ораудың ішкі бетіне салыңыз. 11 .Қолгапты шешіп, контейнерге салыңыз. Қолыңызды жуып, кептіріціз. Ескерту: антибиотиктерді езгенде № 1,2,3,4,5 пунктерді қараңыз. 6. Антибиотикті 1 мл 100.000 ЕД есебінен ерткішті шприцке сорып алыңыз. (антибиотиктерді еріту ережесін қараңыз). 7. Сол қолга қүргақ антибиотикті флаконымен, ал оң қолга шприцгі ерткішпен алыңыз. 8. Шприцті 90° бұрышпен ұстай отыра, флаконнын ортасындағы тығынды тесіңіз. Шприцтегі ерітіндіні флаконға енгізіңіз. 9. Флаконды инесімен бірге шприцтен алып тастаңыз, инесіне жанастырмай флаконды бірнеше рет сілкіңіз, антибиотик толық ергенше. Ю.Қайтадан шприцті инеге жалғастырып, антибиоткті тағайындалған дозада сорып алыңыз. 11 .Шприцті инесімен флаконнан алыңыз, инъекцияға инені ауыстырып, ауаны шығара отырып, иненің өткізгіштігін тексеріңіз, қорғаныш қақпағын шешпей, инеден 1-2 тамшы ерітінді бөлінуі керек. 12.Дайындалған шприцті және спирттелген шариктерін ораудың ішкі бетіне салыңыз. 13.Антибиотиктің флаконын, мақта шариктерін, қолгапты қауіпсіз жоюға арналған контейнерге салыңыз. 14.Қолыңызды жуып, кептіріңіз. (V саусақ - поршенде, II - иненің канюлясында, I, III, IV саусактар - цилиндрде). 15.0ң колдың үлкен саусағымен поршенді басыңыз, II жэне III саусақтармен ңилиндрдің жиегін қамтып ұстаңыз, ауаны және аз дэріні ығыстырып шығарыңыз. Шприңте ауа жоқтығын тексеріп. Қорғаныш қалпағын инеден алмаймыз. 16.Шприцті дэрлік ерітіндісімен ораудың ішкі бетіне салыңыз. 17.Қолғапты шешіңіз, қолыңызды жуып, кептіріңіз. ТЕРІ ІШІНЕ ИНЪЕКЦИЯНЫ ҚОЮ Мақсаты: диагностикалық. Қолдану көрсетілімдері: туберкулезге (Манту. Пирке байқауы), бруцеллезге зерттеу үшін, антибиотиктерге аллергиялық реакцияны анықтау үшін, сыртқы жансыздандыруды жүргізу үшін, аллергиялық байқауларды жүргізу үшін. Қарсы көрсетілімдері: инъекция жасайтын жердің тері асты-май клеткаларыныц ісінуі, инъекция жасайтын жердегі тері аурулары. Енгізілетін жері: білектің ішкі беті, ортаңғы бөлігі. Қажеттілерді дайындау: залалсыздандырылған: сыйымдылығы 1 мл шприцті, ұзындығы 15 мм инені, мақта шариктерін, қолғапты, дәрігер тағайындаған дәрілік ерітіндісін, 70% спиртті, қауіпсіз жоюға арналған контейнерді. Іс-әрекет алгоритмі: 1.Науқасқа емшара мақсаты мен барысын түсіндіріңіз, келісімін алыңыз. 2 Қолыңызды антисептиксіз антисептик деңгейде тазартыңыз. Қолғапты киіңіз. 3.Бір рет қолданылатын орауды ашып, шприцті құрастырыңыз. 4.Қажетті мөлшерде дәрілік ерітіндіні (0,2-0,3 мл) шприцке сорып алыңыз, иненің қалпағын кигізіп, ауаны шығарыңыз, шприцті ораудың ішкі бетіне салыңыз. 5.Науқасты отырғызыңыз немесе жатқызыңыз, қолды білектің ішкі бетін жоғары қаратып қойыңыз. 6.Қолыңызды тері антисептигімен қайта өңдеңіз. 7. Қолыңызға үш мақта шаригін алып, екеуін спиртке батырып алыңыз. 8.Инъекция жасайтын жерді спирттелген екі мақта шариктерімен тізбектілікпен бір бағытта тазартыңыз: алдымен үлкен көлемді, сосын тікелей иньекция жасайтын жерді (контейнерге мақта шариктерін салыңыз). Спирттің толық кебуін күтіңіз. 9.Оң қолға шприцті алыңыз: оң қолдың II саусағымен - иненің канюлясынан, V саусақпен - шприцтің поршенін, III, IV, I саусақтармен - цилиндрдің қыр жағынан ұстаңыз. 10.Сол қолдың саусақтарымен инъекция жасайтын жердің терісін төмен қарай тартыңыз. 11.Иненің қиығын (кескен жер қимасын) жоғары қаратып, тері бетіне (5°С бұрышпен) қатарластыра ине қиығының тереңдігіне (ине тек қана терінің мүйізді қабатына еніп, терінің қалыңдығынан көрінеді) енгізіңіз. Оң қолдың сұқ саусағымен иненің қалпын бекітіп, сәл иненің канюлясынан басыңыз. 12.ІІІприцті бір қолдан екінші колға ауыстырмай, сол қолдың II, III саусақтарымен цилиндрдің жиегінен ұстап I саусақпен поршенді басып, 0,1-0,2 мл Дәрілік ерітіндіні енгізіңіз. 13.Дәрілік ерітіндіні дұрыс енгізгенде, инъекция жасаған жерде диаметрі 2-4 мл дей кішкентай бұршақ көлеміндей ақшыл шамалы биіктік пайда болады («лимон» қабығындай). 14.Инені канюлясынан ұстап отырып жылдам қозғалыспен шығарыңыз (спирттелген мақта шаригін тері үстіне баспаңыз). 15.Шприцті контейнерге ( қалдықтарға арналған ыдысқа) салыңыз. 16.Қолыңыздыжуып, кептіріңіз. 17.Белгілі бір уақытта инъекция жасаған жерге су тимеу керек екенің науқасқа түсіндіріңіз. Асқынулар: инфильтрат. ТЕРІ АСТЫНА ИНЪЕКЦИЯНЫ ОРЫНДАУ Мақсаты: емдік-тері асты майлы тіндерге дәрілік ерітіндіні енгізу, жергілікті жансыздан-дыру. Қолдану көрсетілімдері: дәрігердің тағайындауы. Қарсы көрсетілімдері: дәрігерлерге аллергиялық реакцияның болуы, инъекция жасайтын жерде кез келген терінің және тері асты майлы тіндердің зақымдануы. Енгізілетін жерлері: иықтың жоғары бөлігі сыртқы беті, санның ортаңғы бөлігі алдыңғы беті, іш перделік беттің ал ды, жауырын асты. Қажеттілерді дайындау: залалсыздандырылған: сыйымдылығы 1-2 мл шприцті, ұзындығы 20 мл инені, ма қта шариктерін, тері антисептигі, дәрігер тағайындаған дәрілік ерітіндіні, 70% спиртті, қауіпсіз жоюға арналған контейнерді. Іс-әрекет алгоритмі: 1.Наукаска емшара мақсаты мен барысын түсіндіріңіз, дәрілік ерітінді туралы қажетті мәліметті хабарлаңыз. 2. Қолыңызды антисептиксіз антисептик деңгейде тазартыңыз. Қолғапты киіңіз 3.Бір рет қолданылатын шприцтің орауын ашып, құрастырыңыз (стандартты қараңыз). 4.Шприцке дәрілік ерітіндіні сорып алыңыз (стандартты қараңыз). 5.Науқасқа ыңғайлы қалып беріңіз, отырғыңыз немесе жатқызыңыз. 6. Қолыңызды тері антисептигімен қайта өңдеңіз. 7. Қолыңызға үш мақта шаригін спиртке батырып алыңыз. 8.Спирттелген екі мақта шаригімен инъекция жасайтын жерді реттілікпен тазартыңыз: ең алғаш үлкен көлемді, сосын тура инъекңия жасайтын жерлерді. (мақта шариктерді контейнерге салыңыз). 9.Сол қолдың ІV -V саусақ арасына спирттелген үшінші мақта шаригін ұстаңыз. 10.Оң қолға шприцті алыңыз: оң қолдың II саусағымен иненің канюлясынан, V саусақпен - шприцтің поршенін, III, IV, I саусақтармен цилиндрдің төменінен ұстаңыз. 11.Инъекция жасайтын жердің терісін сол қолдың I және II саусақтармен үшкілдің негізі төмен қараған үш бұрышты түрдегі қыртысты жинаңыз. 12.Тері қыртысының рнегізіне инені 45 С бұрышпен ұстап, иненің ұзындығын 2/3 тереңдікке енгізіңіз, сұқ қол саусағымен иненің канюлясынан ұстаңыз. 13.Сол қолды поршенге ауыстырып (бір қолдан екінші қолға шприцті ауыстырмаңыз), I және II саусақтармен цилиндрдің жиегін қамтып алып. саусақпен поршенді басып, дәрілік ерітіндіні енгізіңіз. 14.Спирттелген мақта шаригін инъекция жасаған жерге қойыңыз. 15.Иненің канюлясынан ұстап отырып, инені жылдам қимылмен шығарыңыз. 16.Теріден мақта шаригін алмай, дәрі жіберілген жерді жеңіл уқалаңыз. 17.Шприцті, мақта шариктерін және қолғапты қауіпсіз жоюға арналған контейнерге салыңыз. 18.Қолыңызды жуып, құрғатыңыз. 19.Науқастың қал жағдайын сұраңыз. Асқынулар: жергілікті қабыну процесі (инфильтрат), дәріні қателесіп енгізу, вирустік гепатит, АҚТҚ, аллергиялық реакция, анафилактикалық шок, сепсис. Некроз (өлу) ұлпаның – Тері астына қателікпен қатты тырыстыратын затты енгізгеннен болады. Көбінде 10% ерітіндіні байқамай салғаннан. 10% кальци хлориді ерітіндісі жергілікті қоздырушы әсерімен қауіпті болып келеді. БҰЛШЫҚ ЕТКЕ ИНЪЕКЦИЯНЫ ОРЫНДАУ Мақсаты: бұлшық ет ұлпаларына дәрілік ерітіндіні енгізу. Қолданылу көрсетілімдері: дәрігердің тағайындауы. Қарсы көрсетілімдері: бұлшық ет ұлпаларының атрофиясы, инъекция жасаған жерде терінің және тері асты майлы клетчаткаларының зақымдануы, дәрілік ерітіндіге аллергиялық реакциялар. Енгізілетін жерлері: бөксенің жоғарғы-сыртқы бөлігіне, санның алдыңғы қыр беті ортаңғы бөлігіне, иықтың сыртқы беті жоғарғы үштің бір бөлігіне. Қажеттілерді дайындау: залалсыздандырылган: мақта шариктерін, көлемі 5-10 мл бір рет пайдалынатын шприцті, инъекцияға арналған иненің ұзындығы 40-60 мм, тері антисептигі, дәрігер тағайындаған дәрілік ерітіндіні, лотокті, 70% спиртті, қауіпсіз жоюға арналған контейнерді. Іс-әрекет алгоритмі: 1.Дәрілік препаратты қолдану бойынша нұсқаумен танысыңыз. 2.Науқасқа емшара барысы мен мақсатын түсіндіріп, оган енгізілетін дәрілік ерітінді туралы мәліметті беріңіз. 3.Науқасқа ыңғайлы қалыпты алуға көмектесіңіз: -бөксеге енгізгенде - ішімен немесе қырымен жатқызыңыз; -санға енгізгенде - арқасына жатқызып, аздап қана аяғын тізе буыннан бүгіңіз немесе отырғызыңыз; -иыққа енгізгенде - жатқызыңыз немесе отырғызыңыз. 4.Инъекңия жасайтын жерді киімінен босатыңыз. 5.Инъекңия жасайтын жерді анықтаңыз (бөксенін жоғарғы-сыртқы бөлігі). 6.Инъекңия жасайтын жерді саусақпен басып тексеріңіз түйін және тығыздалу болмау керек. 7. Қолыңызды антисептиксіз антисептик деңгейде тазартыңыз. Қолғапты киіңіз 8.Шприцті құрастырыңыз (стандартты қара). 9.Тағайындалған дәрілік ерітіндіні шприцке сорып алыңыз: шприцті бір рет қолданылатын ораудың ішіне салыңыз. (стандартты қара). 10. Қолыңызды тері антисептигімен қайта өңдеңіз. 11. Қолыңызға үш мақта шаригін спиртке батырып алыңыз. 12.Спирттелген екі мақта шариктерімен инъекция жасайтын жерді тізбектілікпен тазартыңыз: ең үлкен аймақты, сосын тұп-тура инъекция жасайтын жерді. Спирттелген үшінші мақта шаригін сол қолдың IV және V саусақ арасында ұстаңыз. 11.Оң қолға шприцті алыңыз: V саусақты иненің канюласына; II саусақпен шприцтің поршенін ұстаңыз; I, III, IV саусақтарды цилиндрге қойыңыз (поршеннің сабы бос болуы керек). 12.Сол қолдың I және II саусақтарымен инъекция жасайтын жердің терісін керіңіз және бекітіңіз. 13.Бөксенің жоғарғы сыртқы бөлігіне инені енгізіңіз (шприңті теріге тік 90° бұрышпен ұстап), терінің үстінен иненің ұзындығын 0,5 см кем қалдырмаңыз. 14.Сол қолды поршенге көшіріп, II және III саусақтармен шприцтің цилиндірінің жиегінен ұстап, I саусақпен поршенді басып, дәрілік ерітіндіні енгізіңіз. 15.Спирттелген мақта шаригін инъекция жасаған жерге қойыңыз. Іб.Оң қолмен инені жылдам қимыл-қозғалыспен шығарып алыңыз. 17.Теріден мақтаны алмай тұрып, инъекция жасаған жерге жеңіл ұқалауды жасаңыз. 18.Шприцтерді, мақта шариктерін қауіпсіз жоюға арналған контейнерге салыңыз. 19.Қолыңызды жуып, кептіріңіз. Ескерту: - санның алдыңғы қыр беті ортаңғы бөлігіне, иықтың сыртқы беті жоғарғы үштің бір бөлігіне бұлшық етке инъекция жасаганда шцрицті тері астына инъекция жасағандай ұстайды инені 45° бұрышпен енгізеді; - майлы ерітінділерді, суспензияларды, басқа да дәрілік ерітінділерді енгізер алдында қан тамырларға иненін түспегеніне козіңізді жеткізіңіз сәл поршенді өзіңізге қарай тартыңыз, егерде шприцте қан көрінсе (тамыр жарақаттанған), онда иненін қалпын өзгертіңіз, оны жоғары және шетке жылжытып тағы да ине қайда екенін тексеріңіз. Ине тамырда еместігіне козіңіз жеткеннен кейін, дәрілік затты бұлшық етке енгізіңіз. Егер де шприцте тағы да қан көрінсешприцті шығарып алыңыз және инъекцияны қайталаңыз, инені ауыстырып және басқа жағына енгізіңіз; - инъекция жасаған жерде инфильтрат пайда болмау үшін жылтқышты қойып, йодтан тор жасаңыз; - майлы ерітінділерді енгізер алдында, су моншасында t-37-38°С жылытыңыз. Асқынулар: иненің сынуы, жүйке бағанасының зақымдануы, ауа және май эмболиясы (тамырдың бітелуі), абсцесс (іріңді ісік), инфильтрат (қатайған тін бөлігі), вирустік гепатит АИТВ, аллергиялық реакциялар, анафилактикалық шок. Инфильтрат – тері астына және бұлшық етке инъекция енгізілгеннен кейін асқыну болып таблады, яғни дәрілердің бір жерге жиналып, шоғырлануы мен қатаюы. Инфильтрат көбне жиі кездестін, егерде: - инъекция жарамсыз инемен енгізілген жағдайда; - инъекция бұлшық етке ерітілмеген майлы ерітіндіні жібергенде; -бұлшық етке және тері астына инъекция үшін арнаулы қысқа ине пайдаланылған. Кейбір дәрілік заттар бұлшық етке қысқа инемен енгізілгенде ұлпаларда химикалық тітіркеністер пайда болады, уақытша сорады соның нәтижесінде ақыры инфильтратқа алып келеді. Инъекцияның дәл орны емес жерге инъекция енгізгеннен де инфильтратқа алып келеді. Абцесс – қуыстан тұратын жұмсақ ұлпалардың қабынуы, іріңге толы және сыртқы ортаның ұлпаларынан құралған пиогенді мембрана болып табылады. Абцесстің асқынуы дәл инфильтраттікіндей болып таблады. Абцесс кезінді тағыда жұмсақ ұлпалардың инфекция бұзылуы нәтижесінде асептика ережесі сақталмайды. Иненің сынуы – инъекция кезінде иненің сынуы мүмкін ол бұлшық етті босаңсытпағаннан және инені дұрыс тексермегеннен болады жәнеде науқасқа инъекция жүргізілер алдында дұрыс түсіндірмегендік пен науқасты тұрғызып енгізіденде болуы мүмкін. Медикоментоздық эмболия бұл болады бұлшық етпен тері астына майлы ерітінділерді инъекция арқылы жібергенде. Май артерия тамырына барып, оны тығындап тастайды, және қалған ұлпаладың қоректенуіне кері әсер етіп, некрозға әкеледі. Некроздың белгілірі: инъекция кезінді қатты аурсыну, ісік, терінің қаттты қызарып кетуі немесе көгеруі, қызудың көтерілуі болып таблады. Венозды катетрлермен жұмыс істеу ережелері. Реанимация бөлімінде науқастың жағдайы және жедел медициналық жәрдем көрсету барысында енгізілген эндотрахеалды түтік, орталық көк тамырдағы катетер, асқазандағы зонд, кеудедегі ЭКГөткізгіштері, электрокардиостимулятор, жүрек қан тамырындағы стенттер және жүректіңжасалма қақпақшалары сәулелік зерттеу әдістерін өткізуде, рентгенограмманы сараптаудағы ерекшеліктерін білуді, өкпе ісінуі, веноздық тоқырау,респиратор-дистресс синдромы шок жағдайындағы өкпенің сәулелік белгілерін толық анықтауды талап етеді. Түйінді сөздер: реанимация, стент, катетер, зонд, эндотрахеалды түтік. Реанимация жағдайындағы науқастың кеуде қуысының рентгенологиялық зерттеулерінің және рентгенограмманы сараптаудың ерекшеліктері бар. Реанимация бөлімінде науқасқа өкпенің жасалма вентилляциясы кезінде шалқасынан жатқан күйдегі кеуденің тура бағыттағы рентгенограммасында зонд,катетер-түтіктердің орналасуын бақылаумен бірге өкпенің қабынулары, инфузионды терапияда сұйықтықтың қалыптыдан көп енгізілуі және ауалануының бұзылыстарымен өкпе қан тамырларында қанның көп болуын ерте анықтау керек болады. Рентгенограмманы сараптауда көп санды ЭКГ-өткізгіштері, жоғарғы қуысты венаға енгізілген түтіктер (катетерлер), эндотрахеалды түтік, асқазанға енгізілген зондтың көлеңкелерінен жиі қиындық туындауы мүмкін. Зерттеу кезінде түтік, зондұшының орналасу деңгейін анықтау қажет, себебі ұштарының дұрыс орналаспауы мүшелердің әр түрлі асқынған ауруларына алып келеді. Реанимацияда науқас шалқасынан жатқан күйде,кассета жауырынға орналастырылып кеуденің артқы тура бағыттағы рентгенографиясы жасалады. Рентгенограммада жүрек көлеңкесінің өлшемдері фокустық қашықтық қысқа болғандықтан алдыңғы тура бағытпен салыстырғанда үлкен, өкпенің жоғарғы алаңында өкпе суреті молайған, өкпе ұшы ауданы кішірейген және көкет күмбезі жоғары орналасқан болады. Тура бағытта тік тұрған күйде плевра қуысындағы 200-400мл.сұйықтықты анықтау мүмкін болса,ал жатқан күйде 500-мл- ден жоғары мөлшердегі, латерографияда 50-100 мл. сұйықтықты анықтау мүмкін. Пневмоторакс кезінде горизонталды жасалған рентгенограммада плевра қуысындағы бос ауаалдыңғы қабырға-көкет синусында, жарықтану жолақ түрінде жүрек немесе көкет контурында анықталады.Сурет-1,2. Жоғарғы қуысты венаға енгізілген катетердің орналасуы Жоғарғы қуысты венадағы катетердің орналасуын және ұшын анықтау мақсатында катетер енгізілген бойдан кеуденің рентгенографиясы жасалады. Катетердің ұшы жоғарғы қуысты венада, оң жүрекшеден 2-см. жоғарыда болуы қажет. Рентгенограммада ол бағдар кеңірдек бифуркациясы деңгейі есептеледі. Катетер түрлері Қолданылуы Орталық веналық қан тамыр катетері Веналық қан тамыр қабырғасына және жүрекке токсикалық әсері бар препараттарды орталық көк тамырға енгізуге арналған пластикалық катетер. Хикман катетері Ұзақ мерзімге енгізілетін катетер,балаларға химиотерапия өткізу үшін бұғана асты немесе иық басы венасына рентгенологиялық бақылаумен енгізіледі, ұшы жоғарғы қуысты венаға қойылады. Шелдон катетері Жедел бүйрек жетіспеушілігінде шұғыл түрде гемодиализ өткізу үшін 2-3-аптаға қойылады Демерс катетері Ұзақ мерзімге қойылатын кең қуысты катетер, бұғана асты венасы арқылы оң жүрекшеге дейін енгізілед Тері астына имплантация жасалатын резервуары бар катетер Бірнеше айналымды химиотерапия өткізу үшін, жоғарғы қуысты венамен оң жүрекшеге дейін енгізіледі. Катетерді енгізу кезіндегі асқынулар 1.Катетердің ұшы оң жүрекшеде болып аритмия шақыруы мүмкін. 2.Катетер ұшы жоғарғы қуысты венада емес, басқа венаға, мысалы ішкі мойындырық венасы, бұғана асты венасына өтуі мүмкін. 3.Катетердің жоғарғы бөлігінің түйінделуі мүмкін. 4.Бұғана асты венасы арқылы енгізілгенде пневмоторакс болуы мүмкін. 5.Сирек жағдайда перикард тампонадасы сияқты ауыр асқынуы болуы мүмкін. 6.Қан тамырдың зақымдалуы және тромбозы. Өкпе күре тамыры катетеризациясы Өкпе күре тамырын катетеризациялау арқылы гемодинамикалық көрсеткіштері тұрақты емес науқастарды бақылау және кіші қан айналу шеңберіндегі қан қысымын анықтау мүмкін. Катетер жоғарғы қуысты венаға, оң жүрекше және қарынша арқылы өкпе артериясына енгізіледі. Ұшының дұрыс орналасуы- оң немесе сол өкпе артериясының басталған орнынан 2-см дисталды болуы керек. Катетерді енгізу кезіндегі асқынулар- орталық венаға өткізілген катетей және өкпе күре тамырының жыртылуы, өкпе инфаркты болуы мүмкін. Электрокардиостимуляторлар Электрокардиостимулятор тері астына кеуде еті артына орнатылады. Электродтары иық-басывенасы (v.brachiocefalis)арқылы оң жүрекше және оң қарыншаға енгізіледі. ЭКС- түрлері: – VVI- оң қарыншада – ДДД- оң жүрекше және қарыншада – ААІ- оң жүрекшеде – VДД- оң қарыншада – Бивентрикулярлы- электрод оң жүрекше, оң қарынша және тәждік венада. Асқынулары- жүрек аритмиясы, перикард тампонадасы, тромбоз, қан тамырдың зақымдалуы, пневмоторакс, инфекция. Қолқа ішілік баллонды контрпульсация Жүрек жетіспеушілігінің ауыр сатысында отадан алдын және кардиогенді шок кезінде коронарлық перфузияны үдерлеу мақсатында қолқа ішіне енгізіледі. Диастола кезеңінде баллон кеңейіп, қолқадан қанның ағысына механикалық кедергі жасайды, систола кезеңінде баллон жіңішкереді, қанның ағысына кедергі туындамайды. Баллонның ұшында рентгенконтрасты маркері бар, ол қалыпты жағдайда сол қолтық асты күре тамыры сағасынан дисталды анықталуы қажет Стенттер және жүректің жасалма қақпақшалары Стенттер- эндоваскулярлы имплантат қолқа немесе тәждік күре тамырдағы стенттерді рентгенограммада анықтау мүмкін. Қолқаға орнатылған стенттердің каркасы бүйір бағыттағы кеуденің рентгенограммасында кеуде омыртқаларының көлеңкесіне қабаттасып көрінеді. Стенттің көлеңкесі имплантат құрамындағы металға байланысты. Жүректің жасалма қақпақшаларының механикалық және биологиялық түрлері бар. Бірінші жасалма қақпақшалар 1960-жылдары қолданылған. Олар металл құрсауға орнатылған қарапайым шарик, бір жармалы қақпақша түрінде болған. Қазіргі таңда гемодинамикалық көрсеткіштері жоғары екі жармалы жасалма қақпақшалар қолданылады. Рентгенограммадағы көлеңке қақпақша құрамындағы металлға байланысты. Асқынулары- тромбоз, эмболия, эндокардит, жүрек жетіспеушілігі. Эндотрахеалды түтік Эндотрахеалды түтіктің орналасуын рентгенографиялық зерттеуде анықтау мүмкін. Түтік ұшының қалыпты орналасуы –кеңірдек бифуркациясынан 2-3см. жоғарыда болуы керек. Түтік ұшы оң бас бронх қуысында болса,ондай жағдайда түтік бифуркация деңгейінде сол бронх тесігін бітеп, сол өкпенің толық ателектазы болуы мүмкін. Тыныс алу жолдарындағы бөгде заттар Бөгде заттардың аспирациясы кіші жастағы балада, егде жастағы мүгедектерде және стоматологиялық ем-дом кезінде жиі кездеседі. Көлемі үлкен рентгенконтрасты бөгде заттарды көмей немесе кеңірдекте, ал көлемі кіші заттар оң бас бронхта және оң өкпе төменгі бөлігінде анықталады. Бронх қабырғасының тітіркенуінен және стеноздық диселектаздан бронхит немесе қабынулық инфильтрация болады. Бөгде заттың толық орналасқан орнын анықтау үшін рентгенография қарама-қарсы екі бағытта жасалуы тиіс. Рентгенонегативті бөгде заттарды жанама белгілері арқылы анықтау мүмкін. 75%- бронхтың қақпақша тәрізді бітелуінен-өкпеде гипервентиляция; 15%- толық бітелуінен-обструктивті ателектаз; 10%-да рентгенограммада белгі анықталмайды. Бір жақты қақпақша тәрізді стенозда аралықтың ( медиастинум )көлеңкесі сау жаққа ығысады. Аспирация кезінде балада үрей, тынышсыздану, демікпе болады, сол себепті рентгенологиялық зерттеу мұқият жасалуды талап етеді. Рентгенологиялық зерттеуде диагноз толық анықталмаса бронхоскопия жасау қажет. Өкпенің ісінуі және веноздық тоқырау Өкпенің ісінуі сол қарыншалық жетіспеушілікте парентералды енгізілген сұйықтықпен бүйректен несеп арқылы шығарылған сұйықтық арасындағы баланстың дұрыс болмауынан өкпеде гипертензия болады. Рентгенограммада өкпе суретінің молаюы, жүрек көлеңкесі көлденең өлшемінің ұлғаюы және плевра қуысында сұйықтық анықталуы мүмкін. Веноздық тоқырау жүрек жетіспеушілігі, митралды қақпақша ақауларында өкпе венасынан қанның ағысының бұзылуынан болады,венада қысым жоғарлаған, қан тамыр қабырғасынан қанның сұйық бөлігі алдын интерстицияға, соңынан альвеолаға шығады. Интерстициалды ісіну өкпенің төменгі бөліктерінде сызықтық ретикулярлық интерстициалды көлеңкелену, қан тамыр, жүрек, көкет көлеңкесі анық емес. Альвеолярлы ісінуде ацинустарға сұйықтық толғандықтан 3-5мм-лік ошақты көлеңкелер пайда болады Венозды тоқыраудың белгілері: Негізгі ( 2-жақта,симметриялы ): – Өкпе суретінің молаюы – Оң төменгі бөлік артериясы диаметрінің ұлғаюы – Керли сызықшалары – Қан тамыр және жүрек шетінің анық еместігі – Көкет күмбезінің анық еместігі – Бөлік аралық қуыстардың ұлғаюы – Ошақты көлеңкелер. Қосымша белгілер: – Кардиомегалия – плевра қуысындағы сұйықтық – динамикада белгілердің жылдам өзгеруі. Респиратор-дистресс синдромы Респиратор-дистресс синдромы ересектерде өр түрлі газды улармен уланғанда, қан қысымының төмендеуімен өтетін шоктарда, өкпе жарақатынан 12-24сағат өткеннен кейін болады. Жаңа туған сәбиде синдром шала, күні жетпей туғанда өкпенің толық жетіліспеуінен, өкпенің жасалма вентиляциясында қысым жоғары болса және гиалиндік мембрана синдромында болады Кесте 1 – Круг бойынша респиратор-дистресс синдромының сатылары және рентгенологиялық белгілері Сатысы Уақыт Себебі Рентгенологиялық семиотикасы Бірінші сағат Интерстициалды ісіну Өкпе суреті молайған, анық емес, бронхтар және түбір құрылымы бұзылған. II 2-24 сағат Альвеолярлы ісіну Диффузды көлеңке III 2-7күн Жасуша пролифера- циясы, гиалиндік мембраналар, альвеолярлы ісіну Сызықтық және ретикулярлы көлеңкелер, ошақты әркелк көлеңкелер. IV 1-аптадан жоғары Фиброздық өзгерістер Фиброзданудың белгілері. Шок жағдайындағы өкпе Шок жағдайындағы өкпе–жедел өкпе жетіспеушілігі және гемодинамикалық бұзылыстармен қоса өтетін өкпе тінінің әртүрлі экстремал жағдайларға жауап ретіндегі бұзылыстары. Рентгенологиялық көрінісі: I- сатыда алғашында өкпе суретінің біркелкі молаюы және оның ұяшық тәрізді бұзылысымен алмасуы. II-сатыда мөлдірлігі сақталған барлық өкпе алаңында ұяшық тәрізді өкпе суреті фонында шеті тегіс ұсақ ошақты көлеңкелер ( 1-3мм) анықталады. III- сатыда өкпе алаңы, өкпе суреті мөлдірлігі төмендеген, ұсақ ошақтар азайып шеті анық емес орташа ошақты көлеңкелер пайда болады. IV- сатыда өкпе алаңының қою көлеңкеленуі. V-сатыда өкпе суретінің фиброзданып молаюы және сирек жағдайда эмфизематозды булла (2-4 см) болуы мүмкін. ПЕРЕФЕРИЛИЯЛЫҚ ВЕНОЗДЫ ЖӘНЕ ЖАЛҒАНҒАН КАТЕТРЛАРҒА КҮТІМ. Мақсаты: Егуден кейінгі асқыну кезіндегі емін жүргізу Қолдану көрсетілімі:Тамыр бітелуінде, инфекциялық жарақаттарда. Дайындаңыз: зарарсыздандырылған бір рет ішке қолдануға арналған катетер, 10 мл шприцті ертіндіні 1-1000арақатынасы, шприц 5 мл зарарсыздандырылған физиологиялық ерітінді, лоток, дәке салфеткалары, қолғап,теріні өңдейтін антисептик,қауіпсіз жоюға арналған контейнер. Іс –әрекет алгоритмі 1.Науқасты тыныштандырып,емшара мақсатын түсіндіреміз,келісімін аламыз. 2. Қолыңызды антисептиксіз антисептик деңгейде тазартыңыз. Қолғапты киіңіз 3. .Екі залалсыздандырылған салфеткаға жалғанған түтікті қойып,емді тоқтатыңыз. 4.Венаға катетер және түтік арқылы дәрілік заттарды ішке енгізу. мл шприцке физиологиялық ерітіндіні сорып алып,сол арқылы катетірді жуамыз. 6.Шприцті жалғаңыз,жалғанған түтік катетірге. 7.Жалғанған түтік катетірге 10 мл шрипцпен дозаланған ерітіндіні катетіргеенгіземіз. 8.Жалғанған түтік катетрынан шприцты алыңыз. 9.Катетердің тығының жабыңыз. 10.Қолданылған шприц пен салфетканы ,қауіпсіз жоюға арналған контейнерге тастаңыз.. 11.Таңуды қадағалап ,оны ауыстырып отырыңыз. 12.Қойылған жерде асқыну болмауын қадағалаңыз. 13.Дәрілік затты енгізгеннен кейін дене қызуының көтерілуі,қызаруы,ісіген жағдайда дәрігерге хабарлаңыз. Ескерту:Әрбір катетерді жалғау кезінде инфекция жұқпау үшін ережелерді қатаң сақтап,қолғап киіп жұмыс істеу керек. Көктамырға егу жасау техникасы. Көктамырдан қан алу техникасы Көк тамырлық инъекциялар көбінесе венепункция (инені көк тамырға тері арқылы енгізу), кейде венесекция (көк тамырды кесу) арқылы жүргізіледі. Көк тамырлық инъекциялар тері астылык және бұлшық еттік инъекцияларға қарағанда өте жауапты шара. Оны әдетте дәрігер немесе арнайы оқытылған мейірбике орындайды, өйткені көк тамырға енгізгеннен кейін дәрілердің қандағы мөлшері, дәрілерді енгізудің басқа түрлеріне қарағанда, анағұрлым тез өседі. Көк тамырлық инъекция жүргізгендегі кателіктердің салдары науқас үшін өте қатерлі болуы мүмкін. Көк тамырлық инъекциялар көбінесе шынтақ бүгісі көк тамырына, білек пен саусақтың беткей көк тамырларына, кейде аяқ көк тамырларына жасалынады. Венепункция жасағанда науқастың қолы мейлінше жазылған күйде болуы үшін оның қолының астына шағын клеенкалы жастықша қойылады. Тек көк тамыр қысылатындай, ал артериядағы қан айналымы сақталатындай күшпен пункция жасалатын жерден жоғары бұрау салынады, Көк тамырдың толуын арттыру үшін науқасқа саусақтарын бірнеше рет ашып жұмуын өтінеді. Инъекция жасайтын жерді спиртпен мұқият өңдейді. Сол қолдың саусақтарымен шынтақ бүгісінің терісін біраз тартқан жөн, бұл көк тамырды бекітуге мүмкіндік беріп, оның қозғалғыштығын шектейді. Венепункцияны әдетте екі сатымен орындайды: алдымен теріні, содан кейін көк тамырды теседі. Көк тамыр жақсы дамыған болса, онда тері мен көк тамырды бірге тесуге болады, Иненің көк тамырға дұрыс түскені инеден қан тамшыларының көрінуімен анықталады. Егер ине шприцпен қосылып түрса, онда иненің көк тамырға дұрыс түскенін бақылау үшін итергішті өзіне қарай біраз тартқан жөн: шприцте қанның пайда болуы иненің дұрыс тұрғанын дәлелдейді. Содан кейін алдында салынған бұрауды шешеді де дәріні көк тамырға ақырындап енгізеді. Көк тамырға иньекцияны орындау Мақсаты: емдік-дәрілік ерітіндіні қанға ағым екпінімен енгізу. Қолдану көрсетілімдері: дәрігердің тағайындауы. Қарсы көрсетілімдері: дэрілік затқа аллергиялық реакцня, болжаған инъекция жаеайтын жердің терісінің және тері шелмайының закымдануы, тесетін көк тамырдың қабынуы (флебит). Енгізілетін жерлері: шынтақ бүгілісінің, білектің, қолдың беткейлік, аяқтың сыртқы беткейлік, бастың (балаларға) беткейлік веналары. Асқынулар: гематома (қан ісік), некроз (өлі еттену), флебит (көк тамырдың қабынуы), тромбофлебит (кок тамырдың тромбозы жэне қабынуы), дэрлік затты қате енгізу, дэрілік жэне ауалы эмболия (қан тамырдың эмболиямен тығындалуы), сепсис (микробтардың қанға тарап кетуі), АҚТҚ, гепатит (бауырдың қабынуы), аллергиялық реакциялар, анафилактикалық шок. Дайындаңыз: залалсыздандырылған: бір рет қолданылатын 10-20 мл шприцті (иненің ұзындығы 4 мм), лотокті, салфеткаларды, мақта шариктерін, 70% этил спиртін, ампуладағы дэрілік ерітіндіні, резеңке қолғапты, клеенкалы валикті, резеңке бұрауды, зарарсыздандыру ерітіндісіндегі пинцетті, шокқа қарсы арналған жиынтықты, қауіпсіз жоюға арналған контейнерді. Іс-әрекет алгоритмі: 1. Наукасқа емшара мақсаты мен барысын түсіндіріп, оның келісімін алып, дэрілік ерітінді туралы қажетті мәліметті беріңіз. 2. Қолыңызды антисептиксіз антисептик деңгейде тазартыңыз. Қолғапты киіңіз 3. Орауды ашып, шприцті құрастырыңыз (стандартты қара). 4. Ампуланы ашар алдында, ондағы дэрілік ерітіндінің атын, дозасын, қоюлығын, сақталу мерзімін оқыңыз, сыртқы түрін караңыз (дәрігердің ем тағайындайтын парағымен тексеріңіз). 5. Ампуладан дәрілік ерітіндіні сорып алыңыз (стандартты қара). 6. Дәрілік ерітіндіні сорып алуға арналған инені алып, контейнерге салыңыз. 7. Көк тамырға инъекция жасауға арналған инені кигізіп, инеден қалпақты алмай түрып ауасын шығарыңыз. 8. Шприцті бір рет қолданатын шприцтің орауының ішкі бетіне салыңыз. 9. Науқасты отырғызыңыз немесе кушеткаға жатқызыңыз. 10.Наукастың шынтақ астына клеенкалы валикті (жастықшаны орналастырыңыз (шынтақ буынында қолды максимальды жазу үшін). 11.Резеңке бұрауды иықтың ортаңғы (үштің бір) бөлігіне салфетканың немесе ішкі киімінің үстінен байлаңыз. 12.Бұрауды былай байлаңыз: оның бос ұштары жоғарыға бағытталған болады, ал ілгегі төмен, қаржілік артериясында тамыр соғуы өзгермеуі керек. 13.Науқастың жұдырығын бірнеше рет қысуын және ашуын сұрап, сосын оның қысуын (қанды көк тамырға қарай айдау үшін). 14.Науқастың білегін қол ұшынан, шынтақ бүгілісіне қарай багыттап уқалаңыз, колдың үшымен сәл ғана шапалакпен шынтақ шүңқыры аймагын үрыңыз (көк тамырдың толуын күшейту үшін). 15.Көк тамырды зерттеңіз. Қолмен сипалап, ең көп толған кок тамырды табыңыз. 16.Шынтақтың бүгілген жерінің ішкі бетінің терісін спирттелген мақга шаригімен екі рет тазалаңыз (мақта шариктерін контейнерге тастаңыз), үшінші мақта шаригін сол қолдың IV жэне V саусақтар арасына салыңыз. 17.0ң колға шприцті алып: II саусақпен - иненің канюлясынан үстап V саусақ - шприңтің поршенінде, III, IV, I - саусақтармен цилиндрді үстаңыз. 18.Шприцте ауаның жоқтығын тексеріңіз 19.Сол қолдың үлкен саусағымен шынтақтың бүгілген жері аймағының терісін біраз қозғалтып, шетіне қарай тартыңыз, көк тамырды бекітуге және қолдағы шприцтің қалпын ауыстырмай отыра, иненің қиығын жоғары қаратып, көк тамырға қатарластыра үстап, көк тамырды тесіңіз, сосын абайлап иненің үштен бір үзындығын көк тамырға енгізіңіз, «қуысқа» түскенін сезгенше. 20.Поршенді озіңізге қарай тартқанда шприцте қан көрінуі керек, иненің көк тамырда екеніне көзіңізді жеткізіңіз. 21.Сол қолмен бүраудың бір бос шетін тартып шешіңіз, науқастан жүдырықты ашуын сүраңыз. 22.Ине көк тамырда екеніне қайтадан козіңізді жеткізіңіз. 23.Шприцтің қалпын өзгертпей отыра, сол қолдың бірінші саусағымен поршенді басып, жаймен дәрілік ерітіндіні кок тамырға енгізіңіз. Шприцтің поршенін апармай. 24.3алалсыздандырылған, спирттелген мақта шаригін тесілген жерге басыңыз, инені шығарыңыз. 25.Тесілген жерді спирттелген мақта шаригімен 3-5 минуттай басып, науқастың шынтақ бүгілісінен қолын бүгуін сүраңыз. 26.Мақта шаригін контейнерге салыңыз. 27.Шприцті инесімен, қолғапты арнайы контейнерге салыңыз. 28.Қолыңызды жуып, құрғатыңыз. ИФА туралы түсінік ИФА-(иммуноферментативті анализ)-антиген немесе антиденелерді анықтаудың лабараториялық әдісі.Қанның имуноферменттік анализі гормондар,иммуноглобулиндер,иммунологиялық комплекстержәне басқа да биологиялық белсенді заттардың деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. ИФА кезінде келесі гормондар анықталады: -Қалқанша без гормондары:тиреотропты гормон,тироксин,трийодтиронин -Репродуктивтігориондар:пролактин,фолликулстимулдеуші гормон, кортизол, эстрадиол,прогестерон,тестостерон т.б ИФА қолданылады: 1.Вирусты ауруларды анықтау үшін 2.Жыныстық қатынас арқылы жұғатын инфекцияларды анықтау үшін 3.Гормондар деңгейін анықтау үшін 4.Онкологиялық ауруларды анықтау үшін 5.Иммунтапшылықьы жағдайларды анықтау үшін 6.Аллергияларды анықтау және емдеу үшін ПЦР туралы түсінік ПЦР(полимеразная цепная реакция) полиеразды тізбекті реакция-диагностикалық зерттеу әдістерінің бірі, биологиялық және медициналық тәжірибеде жұқпалы ауруларды және тұқым қуалайтын ауруларды анықтау үшін қолданылады.ПЦР анализ келесі аурулар диагностикасында маңызды: -АИВ жұқпасы-ерте кезеңде, вирусты жұқтырған сәтте, антидене мөлшері аз болған кезде анықтауға мүмкіндік береді: -Вирусты гепатиттер Қанды зерттеуге алу үшін пациетті дайындаудың жалпы ережелері Зерттеулерге капилярлы немесе көктамыр қанын алуға болады, ол әдетте бір реттік микротейнер немесе вакутейнер көмегімен алынады. Қанның көрсеткіштері бір күннің өзінде бірнеше рет өзгеруі мүмкін, сондықтан анализдерді таң ертең алған дұрыс. Сондықтан барлық лабараториялық нормалар таңертеңгі көрсеткіштерге есептелген. Анализдер ашқарынға тапсырылады. Кешкі тамақ қабылдау уақытымен қан алу арасы 8 сағаттан кем болмауы керек. Шырындар, тәтті шай, кофе ішуге болмайды. Су ішу қан корсеткіштеріне әсерін тигізбейді, сондықтан зерттеу алдында су ішуге болады. Мүмкіндігінше зерттеуден 1-2 күн алдын тамақ рационынан майлы, қуырылған тамақтарды, алкоголтды алып тастау қажет. Зерттеу нәтижелеріне әсер ететін факторларды:физикалық жүктемелерді, эмоционольды қозуды жою керек. Емшарадан алдын 10-15 минут дем алып тынышталу керек. Барлық қан анализдерін рентгенография , УДЗ және физиотерапевтік емшаралардан алдын жүргізу қажет. Қалқанша без қызметін анықтау үшін гормондық дәрілерді қабылдағаннан 24 сағат кейін алынады. Сонымен қатар, зерттеуден 2-3 күн алдын құрамында йод бар препарттарды тоқтату қажет. Гемостаз жүйесін тексеру қанның ұюына әсер ететін дәрілерді қабылдау уақытында жүргізілсе, жолдамада міндетті түрде ескертіледі. Егер қанды тек қана гемостазды зерттеуге алу қажет болса қан екі пробиркаға алынады, екіншщі пробиркадағы қа зерттелінеді, ал бірінші пробирка тасталады. Қанша липидтерді(холестерин) тексеру үшін таңертең ашқарынға 12 сағаттық ашығудан соң алынады. Қанда глюкоза, сарысулы темір, билирубин калий, фосфорды анықтау үшін кемінде 6 сағат ашығу қажет. Зәр қышқылын анықтау үшін зерттеуден 1 күн алдын пуриндерге бай тағамдарды(бауыр, бүйрек), ет, балық, кофе, шәйді шектеу қажет. БИОХИМИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУГЕ КӨК ТАМЫРДАН ҚАН АЛУ Мақсаты: диагностикалық Қолдану көрсетілімдері: науқасты зерттеу. Асқынулар: гематома, тромбофлебит, сепсис, вирустік гепатит, АҚТҚ Қан алатын жерлері: шынтақ бүгілісінің, білектің, қолдың беткейлік веналары. Дайындаңыз: залалсыздандырылган: 10-20 мл көлеміндегі бір рет қолданылатын шприңті, лотокты, мақта шариктерін, салфеткаларды, 70% этил спиртін, масканы, қолғапты, штативтегі таза пробиркаларды, резеңке бұрауды, клеенкалы жастықшаны, қауіпсіз жоюга арналған контейнерді. Іс-эрекет алгорнтмі: 1. Науқасқа емшараның мақсаты мен барысын түсіндіріп, оның рүқсатын алыңыз. Науқастан таңертең тамақ кабылдамағаның анықтаңыз. 2. Зертханаға жолдама жазып, пробирканы нөмірлеңіз. 3. Науқасқа ыңғайлы қалыпты алуына көмектесіңіз. 4. Қолыңызды антисептиксіз антисептик деңгейде тазартыңыз. Қолғапты киіңіз 6. Бір рет қолданылатын шприңтің орауын ашып, оны қүрастырып, инеден қалпағын алмай түрып, ауасын шығарыңыз, шприңті ораудың ішкі бетіне салыңыз 7. Науқастың шынтақ астына клеенкалы жастықшаны салыңыз. 8. Резеңке бүрауды иықтың ортангы 1/3 бөлігіне салфетканың немесе іш киімінің үстінен салыңыз. 9. Бүрауды былай байлаңыз, оның бос үштары жогары қарай бағытталған болады, ал ілгегі төмен. 10.Қаржілік артериясындағы тамырын ұстаңыз (тамыр соғуы сақталу керек). 11.Көк тамырды зерттеңіз. Ең көп толған көк тамырды табыңыз. 12.Көк тамырды толтыру үшін науқастан жүдырығын бірнеше рет қысуын жэне ашуын сүраңыз. Сосын оны қысуын. 13.Спирттелген екі мақта шариктерімен шынтақ бүгілісі аймағын, инъекңия жасайтын жерді реттілікпен тазартыңыз, оларды контейнерге салыңыз. 3- ші мақта шаригін сол қолдың IV жэне V саусақтар арасында үстаңыз. 14.Оң қолыңызға шприңті алыңыз: II саусақ иненің канюлясында, ал III, IV саусақтармен ңилиндрді жоғарыдан орап алыңыз, I саусақты төмен үстаңыз. 15.Сол қолдың үлкен саусағымен болжаған тесетін жерден төмен көк тамырды бекітіңіз. 16.Инеден қалпағын алып, әдеттегідей кок тамырды тесіңіз (науқастың жүдырығы қысылған). 17.Поршенді озіңізге қарай тартыңыз, ине көк тамырда екеніне көзіңізді жеткізіңіз. 18.Сол қолмен ақырын поршенді өзіңізге қарай тарта отырып, 5-7 мл қанды шприцке сорып алыңыз. 19.Резеңке бұрауды шешіңіз, науқас жұдырығын ашуы қажет, жылдам қозғалыспен көк тамырдан инені шығарыңыз. 20.Спирттелген мақта шаригін инъекция жасаған жерге 3-5 минутқа салыңыз, науқастан шынтақ буынынан қолды сәл бүгуін сұраңыз. 21.Шприцтен иненіалып, контейнергесалыңыз. 22.Шприцтен қандыпробирканыңқабырғасынажайқысусызқұйыңыз, оныңшашырамауынқадағалаңыз. 23.Пробирканы су өтпейтін тығынмен жабыңыз. 24.Пробирканы қанменбіргештативпенбіргеконтейнергеқойыңыз, оны тығыз жабыңыз. 25.Науқасқа түруғанемесежайлықалыпалуынакөмектесіңіз. 26.Көк тамырдытескенжерденқан бөлінбегеніне козіңізді жеткізіңіз. Науқастанмақташаригіналып, контейнергесалыңыз. 27.Контейнер мен жолдаманыбиохимиялықзертханағажіберіңіз. 28.Қолғапты шешіп, контейнергесалыңыз. 29.Қолыңызды жуып, кептіріңіз. Ескерту: - биохимиялық анализге көк тамырдан қанды алу таңертең ашқарында 10 мл мөлшерінде жүргізіледі; - ЖҚТБ жэне КЛҮ қан алуды күннін әрбір уақытында 5 мл мөлшерінде жүргізіледі; - қанды алуға арналған пробирка қүрғақ болуы керек (эйтпесе эритроциттердің гемолизі болады). Химиялық таза, қашап қыйыстырылған резеңке тығыны болады; шприцсіз қанды алуға тиым салынады. Тек инемен (қан шашырау қауіпсіздігі бар). - жолдамасында пробирканын нөмерін, зерттеу мақсатын, науқастын аты- жөнін, жынысын, жасын, диагнозын, бөлімін көрсетіңіз; - қауіпсіз жүйесі бар қанды алу вакутайнер (ЕШ УАСЦТАШЕК) медициналық қызметкерлерді максимальды сақтауды, алатын материалдың сапасын қамтамасыз етеді. Вакуумды жүйе құрылысы Қан алатын вакуумды жүйе-бұл қауіпсіз жүйемен қанды алу, тасымалдау және қанның сапалы анализінің үлгісі. Вакуумды жүйенің жұмыс істеу принципі Вакуум әсерінен қан тікелей көктамырдан пробиркаға сорылады және сол сәтте химиялық реавтивпен араласады. Артықщылығы: -қауіпсіздік -тиімділік -үлгісінің бүтіндігінің кепілдігі және зерттеуді қайта жасау -ең аз гемолиз, микроұйынды қан -қан мен химиялық қосымша заттектер көлемінің қатынасы тура -бұраудың әсері минималды -үлгісі залалды Вакутайнер-венедан қанды алуға арналған толық жаблған вакуумдалған пластикалық бір рет қолданылатын жүйе. Ол 3 компоненттен тұрады: 1 Қауіпсіз қақпағы бар екі жақтық ине 2 Бір реттік ұстағыш 3 Белгіленген вакуумды көлемі бар залалсыздандырылған түтік. Стандартты инелер әр түрлі өлшемде шығарылады: Қақпақша түсі Диаметрі Ұзындығы Сары 200(0.9 мм) 38 мм 25 мм Жасыл 210(0.8 мм) 38 мм 25 мм Қар 226(0.7 мм) 38 мм 25 мм Ине Eclipse Ине қосымша қорғаныс қақпағымен жабдықталған, ол инемен шаншып алу кезіндегі кездейсоқ жарақаттап алудан және инфекция жұқтырудан сақтайды. Көзбен бақылауға арналған ине Бұл инені әлсіз қан тамырларда, қан айналымы нашар болған кезде қан алуға қолайлы.Пункцияны үйреніп жатқан жас мамандарға ұсынылады. Қан алуға арналған жинақ Қиын қолжетімді веналар үшін арнайы құрастырылған.Жинаққа инелер әр түрі ұзындықтағы латексті олмаған катетрлер және Люэр-адаптерлер кіреді. Көктамырға түскен соң бекітуге ыңғайлы болу үшін инелердің қанатшалары бар. Кейбір жинақтарда инемен жұмыс істеу кезінде медицина қызметкерлерінің қауіпсіздігін жоғарылату мақсатында қорғаныс құрылғыларымен жабдықталған. Люэр адаптер- әдеттегі ине немесе венозды катетер арқылы қан алу үшін қолданылады. Бір реттік және көп реттік ине ұстағыштар- инені қолайлы енгізу және пробиркаға қауіпсіз біріктіру үшін арналған. ВАКУУМДЫ ЖҮЙЕ КӨМЕГІМЕН ВЕНАЛЫҚ ҚАНДЫ АЛ Қан алатын вакуумды жүйе - бұл қауіпсіз жүйемен қанды алу, тасымалдау және қанның сапалы анализінің үлгісі. Вакутайнер- көк тамырдан /венадан/ қанды алуға арналған толық жабылған вакуумдалған пластикалық бір рет қолданылатын жүйе. Ол 3 компоненттен тұрады: Қауіпсіз қақпағы бар екі жақтық ине. Бір реттік ұстағыш Белгіленген вакуумды көлемі бар залалсыздандырылған (пробирка) түтік. Артықшылығы: қауіпсіздік, тиімділікті,гарантия целостности образца и воспроизводимости исследования,ең аз гемолиз, микроұйынды қан, үлгіні алу аралығының уақыты және оның химиялық қосымша заттектермен жанасуы әр уақытта, қан мен химиялық қосымша заттектер көлемінің қатынасы тура, бұраудың әсері минимальды, үлгісі залалды. Мақсаты: диагностикалық. Қолдану көрсетілімдері: науқасты зерттеу. Асқынулар : гематома (қанісік) , тромбофлебит (венаның және қабынуы) , сепсис (микробтардың қанға тарап кетуі). Қан алатын жерлері: шынтақ бүгілісінің, білектің, қолдың беткейлік веналары. Дайындаңыз : залалсыздандырылған : қауіпсіз қақпағы бар екі жақтық инені, бір реттік ұстағышты, вакуумды түтіктерді, мақта шариктерін, қолғапты, лотокты, тері антисептигін, бұрауды (венозды манжетаны), клеенкалы жастықшаны, масканы, алжапқышты, қорғаныш көзәйнекті немесе экранды, түтіктерді тасымалдауға арналған контейнерді, қауіпсіз жинауға және жоюға арналған контейнерді. Іс- әрекет алгоритмі: Нақасқа емшара мақсаты мен барысын түсіндіріп, оның келісімін алыңыз. Науқастан таңертең тамақ қабылдамағанын анықтаңыз Лабораторияға жолдама жазыңыз. Науқасқа ыңғайлы қалыпты алуына көмектесіңіз. Қолыңызды антисептиксіз антисептик деңгейде тазартыңыз. Қолғапты киіңіз. Қанды алуға арналған жүйені алыңыз. Ораудың саңылаусыздығын, қан алатын негізгі компоненттерінің сақталу мерзімін тексеріңіз. Орауды (қорапшаны ) ашыңыз. Инені алып, қорғаныш қалпағын алыңыз (егерде 2 жақты инені қолданса, онда сұр қорғаныш қақпағын алыңыз). Ине ұстағышқа инені қондарып, оны тірелгенге дейін бұрап бекітіңіз. Науқасты отырғызыңыз немесе жатқызыңыз. Қолдың жоғарғы бөлігін киімнен босатып, қолын төмен қарай түсіріп шынтақ астына клеенкалы жастықшаны салыңыз. Венозды манжетаны (бұрауды) иықтың ортаңғы 1/3 бөлігіне ішкі киімнің немесе салфеткның үстінен салыңыз. Кәріжілік артериясындағы тамырды ұстаңыз (тамыр соғуы сақталуы болу керек). Көк тамырды зерттеңіз.Ең көп толыған көк тамырды табыңыз. Көк тамырды толтыру үшін, науқастан жұдырығын бірнеше рет қысуын және ашуын, сосын оны қысуын сұраңыз. Қолғапты тері антисептигімен өңдеңіз. Шынтақ бүгілісі аймағын, иньекция жасайтын жерді тері антисептигіне суландырған 2 мақта шариктермен тізбектілікпен сүртіп, контейнерге салыныз, 3 – ші мақта шаригін сол қолдың IV және V арасында ұстаңыз Оң қолға жүйені алыңыз. Сол қолдың үлкен саусағымен болжаған тесетін жерден төмен қарай көк тамырды бекітіңіз. Науқастың қолына байланысты ине мен ұстағышты 15 бұрышпен ұстаңыз, қанағымы бойынша инені 1-1,5см енгізіңіз. Сол қолға ине ұстағышты ауыстырып, ал оң қолмен түтікті ине ұстағышқа қондырыңыз, түтік қақпақшасы кіргенге дейін, алға қарай бұрап басыңыз, ол қан ағуды қамтамасыз етіңіз. Залалды түтікке қан аққан сәтте бұрауды (венозды манжетаны) шешіңіз. Ұстағыштан түтікті алынған қан түрімен шығарып алыңыз. Түтіктің ішіндегі затты 8-10 рет аударып араластырыңыз, бірақта шайқамаңыз, сілкімеңіз!. Басқа да зерттеулерге қанды алу қажет болса да, онда ұстағышқа келесі түтікті қондырыңыз. Қанды тасымалдауға арналған контейнерге түтікті салыңыз. Залалсыздандырылған мақта шаригін тамырды тескен жерге қойыңыз , венадан инені және ине ұстағыштан шығарып алыңыз. Иньекция жасаған жерге залалды мақта шаригін салуын, науқасқа шынтақ буынынан қолды сәл бүгіп, 3-5 минутқа ұстауын сұраңыз. Түтіктерге белгілер салыңыз. Қанды зерттеуге алатын журналға берілген мәліметті тіркеп, контейнердегі вакуумды түтіктегі қанды жолдамасымен лабароторияға апарыңыз. Қорғаныш заттарды шешіп, қауіпсіз жинауға және жоюға арналған контейнерге салыңыз. Қолыңызды жуып, кептіріңіз. ИНЬЕКЦИЯДАН КЕЙІНГІ АСҚЫНУЛАР Инфильтрат – тері астына және бұлшық етке инъекция енгізілгеннен кейін асқыну болып таблады, яғни дәрілердің бір жерге жиналып, шоғырлануы мен қатаюы.Инфильтрат көбне жиі кездестін, егерде: - инъекция жарамсыз инемен енгізілген жағдайда - инъекция бұлшық етке ерітілмеген майлы ерітіндіні жібергенде; -бұлшық етке және тері астына инъекция үшін арнаулы қысқа ине пайдаланылған. Кейбір дәрілік заттар бұлшық етке қысқа инемен енгізілгенде ұлпаларда химикалық тітіркеністер пайда болады, уақытша сорады соның нәтижесінде ақыры инфильтратқа алып келеді. Инъекцияның дәл орны емес жерге инъекция енгізгеннен де инфильтратқа алып келеді. Абцесс – қуыстан тұратын жұмсақ ұлпалардың қабынуы, іріңге толы және сыртқы ортаның ұлпаларынан құралған пиогенді мембрана болып табылады.Абцесстің асқынуы дәл инфильтраттікіндей болып таблады. Абцесс кезінді тағыда жұмсақ ұлпалардың инфекция бұзылуы нәтижесінде асептика ережесі сақталмайды Иненің сынуы – инъекция кезінде иненің сынуы мүмкін ол бұлшық етті босаңсытпағаннан және инені дұрыс тексермегеннен болады жәнеде науқасқа инъекция жүргізілер алдында дұрыс түсіндірмегендік пен науқасты тұрғызып енгізіденде болуы мүмкін. Медикоментоздық эмболия бұл болады бұлшық етпен тері астына майлы ерітінділерді инъекция арқылы жібергенде. Май артерия тамырына барып, оны тығындап тастайды, және қалған ұлпаладың қоректенуіне кері әсер етіп, некрозға әкеледі. Некроздың белгілірі: инъекция кезінді қатты аурсыну, ісік, терінің қаттты қызарып кетуі немесе көгеруі, қызудың көтерілуі болып таблады. Ауа эмболиясы – көк тамырдан ауа кеткенде, ентігу, дем алудың қиындауы,дененің жоғарғы бөлігінің көгеруі ауа эмболиясының белгілері олар өте тез пайда болады, (минут) отпей. Жүйке жүйесінің зақымдануы бұлшық етке немесе тамыр астына инъекцияны енгізуден және механикалық әсер арқылы(инъекция енгізілітін жерді дұрыс таңдамағандықтан), немесе химикалық жолмен дәрі тері астында қалып қалуданда болуы мүмкін. Аурудың асқынуы әртүрлі болуы мүмкін – нерв талшықтарынан, параличке (мүгедектікке) дейін апаруы мүмкін. Тромбофлебит – көк тамырдың қабынуы мен оның тығындалып қалуы болып табылады. Тромбофлебиттің белгілірі болады терінің гиперэмиясы, ауру сезімі, вена тамырында инфильтраттың тұзілуі. Некроз (өлу) ұлпаның – Тері астына қателікпен қатты тырыстыратын затты енгізгеннен болады. Көбінде 10% ерітіндіні байқамай салғаннан. 10% кальци хлориді ерітіндісі жергілікті қоздырушы әсерімен қауіпті болып келеді. Гематома – ( тері астына қан кету) бұл венаға инъекция кезінде дұрыс екпегеннен болады. Ұқыпсыздан венаға емес тері астына жибергеннен. Сол себептен терінің астынан дақ пайда болад, инені дұрыс сұқпағаннан вена тамырынан қан ұлпаларға тарап кетеді. Сол кезде венаға егуді тоқтатып дереу бірнеше минуттай мақта шаригімен және спирт пен қысып ұстау керек. Сепсис ортақ инфекциялық ауру. Ол пайда болады асептика ережесін дұрыс сақтамағаннан, әрі ішке инфекция түскеннен, қан құйған кезде, сонымен қатар стирильсіз ерітінділерді қолданғаннан. Әр инъекциядан соң 2 мен 4 айлардың арасында, оларға вирусты гепатит В, С және тағыда басқалар немесе СПИД болады. Аллергиялық реакция – Инъекцияны дәл енгізетін жерге немесе ол жерге емес дәрілік заттарды енгізгенде ол жер қанталауы мүмкін, ащы ринит, ащы конъюнктивита, Квинк күйігі. Аллергиялық реакцияның өте ауыр түрі анафилактикалық шок болып табылады. Аллергиялық реакция науқаста байқалса ол туралы дәрәгерге хабарлау керек, және қандай мөлшерде, қандай дәрі еккені туралы да айтуы қажет. Анафилактикалық шок – аллергияның өте ауыр түрі, әртүрлі дәрі-дәрмекті енгізгеннен пайда болауы мүмкін, кей кезде жәндіктердің шағып алуыда анафилактикалық шокқа алып келеді. Анафилактикалық шок бірнеше минуттармен секундтардан 30 – 40 минутқа дейін пайда болуы мүмкін. Клиникалық көрсеткіші кезінде анафилактикалық шокта қанға гистамин түсіп кетуі, әртүрлі кининдер, буындардың жұмысының бүлінуі, бронхспазмды шақырады, кеңірдектегі күйік, және әртүрлі ұлпалардың бұзылуы. Анафилактикалық шоктың клиникалық көрсеткіші: Терінің қызаруы, денеде қызудың байқалуы, науқас өзінің халі ауыр екенін сезіп, денесінің түгелдей қызып тұрғанын айту, есінен танып қалу. Жөтел, бронхтардың ашылмауы, дем алудың нашарлауы, сонымен қатар демнің тоқтап қалуы ( дем алудың әлсіреуі мен ауыздан көбік ағуы). Квинке ісігі – бетте, ерінде, тілде, жұтқыншақта. Дыбыстың әлсіреу, кеңірдектегі ісік. АҚ-ның төмендеуі коллапсқа дейін. Кеуде торында ауырсыну, кеудедегі ауру немесе қыспа, кейде олардың өсуі. Тамырдың жиі соғуы, синусты тахикардия, жүректің әртүрлі соғсы мен бұзылыстары. Лоқсу, құсу, диарея. Ауаның жеткіліксіздігі, мазаның кетуі, қорқыныш сезімі, бас айналу, әлсіздік, сандырақтау, естен тану, көз қарашығының үлкейіп кетуі. Анафилактикалық шоктан шығу үшін: Денедегі температураның жоғарылауы, кенеттен әлсіздік, жүректің айналасындағы аурулар. Бұл асқыну кей кезде өте тез таралады, дауыс тембрасы өзгеруі, осының бәрі науқасты жан сақтау бөліміне апаруға әкеледі, Кеңірдек ісігін алдын алу – тілді алға тартып, 0,1% -ды адреналин ерітіндісімен газдалған сеппелі сұйықтық немесе шашырататын шприцпен кеңірдектің кілегейлі қабығына себу. Аллергияны алдын алу үшін мұрында немесе конъюнкивалды қапты 0,1% - ы адреналин ерітіндісі мен немесе 1% - ды гидрокартизон ерітіндісімен су араластыра шайу керек. Анафилактикалық шокты алдын алу мақсатында пеницилин ерітіндісін бір рет енгізеді, 1 000 000ӘБ пиницилинді физиологиялық ерітіндімен ерітіп бұлшық етке енгізеді. Анафилактикалық шок кезінде медициналық көмекті науқасқа тез арады, әрі жылдам, әрі ұқыпты көмек көрсету қажет: Тез арада дәрігерді шақыру (еш уақыттада науқасты жалғаз қалдырмау керек). Тез арада аллергиялық дәрі –дәрмектерді жалғастыруды тоқтату керек. Науқасты аарқасымен тіктеп жатқызу. Науқастың басын бұрып, астыңғы жағын алға тартуын сұраңыз, ескерту кезінде (егерде науқастың тісінде протез болса, онда оны шешу керек), және дем алу нәтижесін қараңыз. Таңғышты дәрі- дәрмектен аллергия болған жерден жоғары тағыңыз, содан соң клиникалық симптомдары болмаса бірнеше минуттан соң дереу таңғышты науқастан шешіп алыңыз. Дәрі-дәрмектен аллергия болған жерге 0,1%- ы адреналин ерітіндісін тері астына жіберіңіз, 0,5 мл араластырылған 1:10 қатынасындай изотониялық ерітіндімен тері астына натрия хлоридін енгізіп, 1 мл 0,1% - ерітінді адреналинді тамшылатып енгізіп, егерде АҚ төмен болған жағдайда 10-15 минуттан соң адреналин ерітіндісін қайталау керек. Дәрі-дәрмектен аллергия болған жерге суық басыңыз. Іш киімдерін шешіңіз. Науқастың таза ауамен тыныс алуын қамтамасыз етіңіз. науқасты мұрын арқылы көмірқышқыл газбен қоректендіріңіз. Науқасты жылы жауып, грелка (қыздырма) қойыңыз. АҚ-ды және тамыр соғуын бақылаңыз, . Дәрігердің рұқсатымен енгізіңіз: 60-90 мг низалонды немесе 125-250 мг гидрокартизонды бұлшық етке немесе көк тамырға. 0,1% адреналин 0,5 мл тері астына немесе бұлшық етке. 3. Қарсы гистаминдік препараттар: 1% димидрол ерітіндісі 1,0 мл бұлшық етке. 2,5% пипольфен ерітіндісін 1,0 мл бұлшық етке. 2% супрастин ерітіндісін 2,0 мл бұлшық етке. 4. Бронхспазмді түсіру кезінде: 2,4% ерітінді эуфелина 10 мл мен 10 мл натрия хлорид изотониялық ерітіндісін көк тамырға енгізу. Жүрек ауруының белгілері пайда болған жағдайда коргликон ерітіндісін 1 мл 0,06% ерітіндісінде натрия хлорид изотониялық ерітіндісімен , лазиксті 60-40 мг изотониялық натрия хлорид ерітіндісімен көктамырға тез арада енгізу. Медбике – аллергияның неден болғанын анықтау керек(тамақтанба, жеміс-жидектенбе). Процедура кәбинетінде сөзсізанафилактикалық шокты алдын алатын қорабша болуы тиіс. Науқасқа дәрі-дәрмек берер алдында, одан осы дәріге аллергия болдыма жоқпа соны сұрау қажет. Егер сол сұраққа ия десе, онда дәрігерден сұрау қажет. Егер дәрі енгізген кезде қандайда бір аллергия болса онда ол науқасқа сол дәріні енгізуге болмайды. Егерде науқас ол дәріне ешқашан қолданбаған болса онда оған сынақ ретінде тілінің түбіріне салып сынап кору керек. Егер науқасқа сынақ кезінде сол дірі аллергия берсе онда ол дәріне енгізудің қажеті жоқ. Кейде есте болатын жағдай кейбір дәрілерді бірге енгізудің қажеті жоқ. Дұрыс қабылдау үшін дәрілердің таблицасын көру керек. Инъекция жасар алдында, алдыңғы инъекция енгізген жерге егуге болмайды. Жәнеде ойылған, тырналған, дараланған, жерге инъекция енгізуге болмайды. Егер инъекция кезінде науқас өзін нашар сезінсе егуді тез арада тоқтату қажет, егерде ине көк тамырда қалып қалған жағдайды оны суырып алмау керек, науқасқа көмек көрсету кезінде керек болады.Еш уақытта ауыр науқасты жалғыз қалдыруға болмайды, дәрігерге басқа медбикені жіберу керек. Осы ережелердің дұрыс орындалуы дәрі ауруын кішкене болсада азайтады( анафилаактикалық шокты). Анафилактикалық шокты өткізгендерге инъекция индивидуальды шприцпен енгізіледі. Инсулин – ұйқы безінің гормоны болып табылады және көмірсу алмасуына айқын әсер етеді. Организм (бұлшық етті, майлы) тіндерініңканінің клеткаларымен глюкозаның бірігуін, клеткалы мембрана арқылы глюкозаның тасымалдануын жақсартады, глюкозадан гликогеннің түзілуін және бауырда оның жиналуын қамтамасыз етеді. Қант диабетінің орта және ауыр дәрежелі ауырлығын емдеу үшін қолданады. Инсулин – түссіз сұйықтық, 1 мл 40, 80, және 100 ӘБ болады, жиі 5 мл флаконда шығарылады. Қант диабетінің терапиясы кезінде қарапайым инсулин (6-8 сағ) және ұзақ мерзім әсер ететін (12-36 сағ) инсулин қолданылады. Инсулинді енгізу үшін 1-2 мл сыйымдылықты арнайы шприцті қолданады, онда препаратты нақты дозалау үшін қосымша бөліктері болады. Инсулинді шприцке 1-2 бөлігіне артық алады, енгізу алдында шприцтен ауаны шығарған кезінде шығады және қажетті инсулин мөлшерін енгізеді. Инсулинді іштің алдыңғы-бүйір бөлігіне, жауырын асты аймағына, санның алдыңғы –сыртқы беткейіне және иықтың үштен бір сыртқы бөлігіне тері астына енгізеді. Теріні спиртпен сүртеді және кептіреді. Инъекция үшін ине өткір болу керек . ережесі бойынша инсулин енгізген орынды сағаттың бағыты бойынша ауыстырып отырады. Инсулинді аурудың ауырлығына байланысты тәулігіне 1-3 рет тамақтанудан 15-20 мин бұрын енгізеді. Диабетті кома кезінде ұзақ мерзім әсер ететін инсулинді енгізуге кері көрсетіледі Асқынуы: аллергиялық реакциялар (крапивница, Квинке ісігі, анафилактикалық шок ) липодистрофия ( бір енгізген жерге инсулинді тағы енгізу кезінде инъекция орнында атрофия аймақтары немесе тері асты май қабатының гипертрофиясы пайда болады), инсулинге резистенттілігі (сезбеуі) және гипогликемиялық кома (инсулиннің көп дозасын енгізген кезде )пайда болады. Инсулинді енгізу Мақсаты: қандағы глюкозаның деңгейін төмендету үшін белгіленген уақытта инсулиннің дәл дозасын енгізу. Қоллдану көрсетілімдері: инсулинге тәуелді қант диабеті,кетоацидоз,команы емдеу. Қарсы көрсетілімдері: гипогликемиялық кома,инсулинге алергиялық реакция болған жағдайда. Асқынулар: аллергиялық реакция,майлы дистрофия,ісіктер. Енгізілетін жерлері: иықтың жоғарғы бөлігінің сыртқы беті және жамбастың ортаңғы бөлігінің сыртқы беті,жауырын асты аймағы іш пердесінің алдыңғы беті. Дайындаңыз: инсулин ерітіндісі бар флаконды, тері антисептигін, залалсыздандырылған:лотокты, зарарсыздандыру ерітіндісіндегі пинсетті, мақта шариктерін, бір рет қолданылатын инсулин шприцтерін, қолғапты, қауіпсіз жинауға және жоюға арналған контейнер. Іс-әрекет алгоритмі: Науқасқа емшара мақсаты мен барысын түсіндіріңіз және оны жүргізуге келісімін алыңыз Қолыңызды антисептиксіз антисептик деңгейде тазартыңыз. Қолғапты киіңіз Флаконның жазуын оқыңыз: атын , дозасын, сақталу мерзімін. Дәрігердің ем тағайындайтын парағымен салыстырыңыз. Флакон қорабындағы және этикеткасындағы инсулиннің атын және әріптік белгілерін тексеріңіз. Флакондағы инсулиннің сапасына қарап бақылау жүргізіңіз.Дәрінің қоюлығына көңіл аударыңыз, 1мл инсулиннің ЕД санына. Инсулин мен шприцтің белгілерін көңіл қойып оқыңыз.Қоюлық негізіне қарап , шприцтің бір бөлігінде қанша бірлік инсулин бар екенін есептеңіз. Ұзақ уақытқа әсер ететін инсулин флаконнан 3-5 минуттай екі алақан арасында ысқылаңыз . Ерітінді бір қалыпты лайлы болуы керек (сілкуге болмайды). Қысқа уақытқа әсер ететін инсулин мөлдір , оны араластырудың қажеті жоқ. Флакондағы инсулинді су моншасында 36-37С температурасына дейін жылжытыңыз. Ораудағы инсулин шприцін алыңыз. Ораудың сақталу мерзімін және саңылаусыздығын тексеріңіз.Орауды ашып шприцті құрастырыңыз. Флаконның металды қақпағын пинцетпен ашыңыз. Флаконның резеңке тығынын тері антисептигіне суландырған мақта шаригімен екі рет тазартыңыз . Флаконды шетке қарай қойыңыз, тері антисептигі кепкенше күтіңіз. Инсулин шприцін қолға алып шприцтің поршенін тазартыңыз, қанша бірлік инсулин сорып алу қажеттілігін. Шприцке ауа сорып алыңыз . ауаның мөлшері , енгізілетін инсулиннің дозасына тең келуі тиіс. Шприцке сорып алынған ауаны флакондағы инсулинге енгізіңіз . Науқастың отыруын немесе жатуын сұраңыз. Инекция жасайтын жерді тізбектілікпен тері антисептигіне суландырған екі мақта шариктерімен тазартыңыз , алдымен үлкен көлемді, сосын тура инекция жасайтын орынды.Терісі кебуі керек . Шприцпен қолғапты алыңыз , оны енгізер алдында ауаны шығарыңыз және инсулиннің мөлшерін қажетті дозаға дейін жеткізіңіз. Оң қолыңызға шприцті алыңыз. Сол қолдың 1 және 2 саусақтарымен терінің тазартыған учаскесін үш бұоышты қыртысты негізі төмен қараған жағынын жиыстырыңыз. Тері асты майлы қабаты ортасына 35-40 бұрышпен үш бұрыш қыртысы негізіне , иненің қиығын жоғары қаратып ұстап иненің ұзындығына жылдам қозғалыспен енгізіңіз. Сол қолды босатып , қыртысты жіберіңіз. Инсулинді жаймен енгізіңіз , ине қан тамырларына түспегенін тексеріңіз. Жылдам қозғалыспен инені шығарыңыз, Құрғақ залалсыздандырылған мақта шаригін инъекция жасаған жерге қойыңыз. Науқасты тамақтандырыңыз. Қолғапты шешіңіз. Қолданылған шприцті , мақта шариктерін , қолғапты қауіпсіз жинауға және жоюға арналған контейнерге салыңыз. Қолыңызды жуып, кептіріңіз. жүктеу/скачать 90.01 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|