Дәрістер тірек конспектілері

Саяси тәртіп, саяси жүйенің мінездемесі ретінде

Барлық саяси жүйесі бар мемлекеттер үкіметті қалыптастыруда мынадай формаларға бөлінеді:

1. 
   Демократиялы (демократиялы тәртіп)
   
2. 
   Демократиялы емес (тоталитарлы және авторитарлы тәртіп)
   

1. 
   Әрқашан шыншыл сайлаулар жүргізу
   
2. 
   Азаматтардың бостандығын, құқықтарын бұзбау
   
3. 
   Көп партиялы жүйенің болуы
   
4. 
   Тәуелсіз баспасөз, көп ақпарат алу әдісі
   

5 лекция

Жоспар:

1. 
   Мемлекет ұғымы
   
2. 
   Қазіргі кездегі мемлекеттер түрлері
   
3. 
   Құқықтық мемлекет
   

Мемлекет категориясы анықтауыштардың бірі болып табылады, өйткені барлық басқармалық функцияларды мемлекет жүзеге асырады. «Мемлекет» термині екі мағынада беріледі.

1. 
   Кең мағынада: Мемлекет – бұл шекарамен шектелген, басқармалық орталығы бар территория. Алғашқыда мемлекет туралы көзқарас мұндай болған.
   
2. 
   Тар мағынада: Мемлекет – бұл үкіметті жүзеге асыратын саяси институт. Саясатта мемлекет туралы сөз әрқашанда тар мағынада беріледі. Мемелкет жайында сөз айтар алдында ең біріншіден оның пайда болу себептерін анықтау керек. Бұл туралы Маркстік теориясында кең түсіндіріледі. Бұл теория мемлекеттің пайда болу себептерін келесідей түсіндіреді:
   

1. 
   Пайда болған алғашқы қауымның ыдырау нәтижесінен қоғам байлар мен кедейлер болып бөлінеді. Байлар мен кедейлер арасында өте үлкен қарама-қайшылықтар бар және бұл қарама-қайшылықтары қандай да бір әдістермен шешуге болмайды. Кедейлерді байларға жұмыс істеткізу үшін, басқарушы класс арнайы ұйым ұйымдастырып, оған күш береді. Осы ұйым күшінің иесі – мемлекет және бұл бірінің жұмысын бірі жұмыс істеуге итермелейді.
   
2. 
   Бірақта ғылымда тағы да бірқатар теориялар бар. Олардың кейбіреулері мемлекеттің пайда болуын былай түсіндіреді: Бұрынғы заманда соғыстардың нәтижесінде бір халық, екінші халықты жаулап алады және жаулап алушылар жеңілгендерді бағындыру үшін мемлекет құрайды, ал бұл мемлекеттер жаулаған халықты тұншықтырады.
   
3. 
   Ал келесі теория мемлекеттің пайда болуын былай түсіндіреді, әртүрлі тайпалардың қоршауында болып және олардың агрессиясын көрген халық, олардан қорғану үшін бірігеді.
   
4. 
   Адам табиғаттан – қоғамдық пенде болып табылады, сондықтан ол қоғамнан тыс өмір сүре алмайды. Осы себептен адамдар бірігіп, мемлекет құрайды.
   

Ерекшеліктер:

1. Қоғамда үкіметтің орнауы, яғни бұл үкімет барлық қоғамға жатпайды, ол тек қана белгілі бір басқарушылық адамдарға жатады. Және бұл адамдар үшін басқару ісі мамандық болып табылады. Алғашқы қауымда белгілі бір мәселелерді шешуге руме тайпаның барлық мүшелері қатысты. Тайпа көсемі де басқа адамдармен бірге еңбек әрекетімен айналысты. Бұл мемлекеттің пайда болуынан бастап басқарушы адамдармен басқалармен жұмыс істемейді. Олар тек қана басқарады, егер ертеде басқарушылар сыйлық алуды тілесе, ал қазір олар төлемді талап етеді. Яғни қоғамнан тыс шығып өз категорияларын құрайды.

3. 
   Шекараның болуы. Мемлекеттердің пайда болуынан бастап шекаралар жүргізілді және шекараны бұзу, мемлекеттің ішкі ісіне араласу болып саналады.
   
4. 
   Күш жұмсауға заңдық құқығы. Адамның өміріне араласып, оны азаматтығынан айыруға тек қана мемлекеттің құқығы бар.
   
5. 
   Заң шығару құқығы. Ешкім (партия, класс) заң шығару құқығы жоқ.
   
6. 
   Әскерді, мемлекеттік аппараттарды қамтамасыз ету үшін салық алу құқығы.
   

1. 
   Дәстүрлі мемлекеттер – Алғашқы мемлекеттер бірігуі, өткен салттар мен дәстүрлерге сүйеніп. Бұрынғы көсем-монарх болып ауысады. Дәстүрлі мемлекет монархиялық мемлекет болып саналады.
   
2. 
   Конституциялық мемлекеттер – негізін реттелген және қабылданған конституция құрайды.
   

Конституция –мемлекеттің негізгі құжаты, барлық заңдар мен кодекстердің алдында мәртебесі үлкен. Қазіргі заман конституциясы бірнеше бөліктен тұрады.

1. 
   мемлекеттердің саяси құрылысын анықтайды
   
2. 
   Азаматтардың негізгі құқығын анықтайды.
   
3. 
   Үкімет органдарының құрылымын, қызметін және бір-бірімен қарым-қатынасын анықтайды.
   

1. 
   Қазіргі заман мемлекеттердің барлығы басқару түрі бойынша 2 ірі түрге бөлінеді.
   

1. 
   Монархиялар – негізгі ерекшелігі – басқарушы монарх болып табылады, заңдық соттық басқару өз қолында. Бұл басқару түрі мұра болып қалады. Монархиялар 2-ге бөлінеді.
   

• 
  Абсолютті монарх өзі елді басқарады
  
• 
  Шектелген (конституциялық)
  

2. 
   Республикалар – негізгі ерекшелігі – басқарушы болып халық табылады. Ол өз басшылығын тікелей немесе жалғастыра жүзеге асырады, тікелей – сайлау кезеңінде, жалғастыра – сайлау өкілдері арқылы (депутаттар т.б.) Республика үшін сайлау органдарының нақты болуы тән.
   

• 
  президенттік
  

Парламент басшылықты жүзеге асырушы парламент. Мұндай республикалар саяси қарым-қатынастағы орташа дамыған мемлекеттерге тән (Африка).

Қазақстан Республикасы бұл президенттік республика. Президент жұмысы өте кең, сондықтан оны алып тастау мүмкін емес. Қазіргі заман мемлекеттердің территориялық құрылысының сызығы бойынша саяси болу.

1. 
   Унитарлы территориялы құрылыс. Оның территориясында 1 ғана субъекті үкімет бар. Мұндай мемлекеттерге басқарушы орталығының шешімі барлығына міндетті. Мемлекет бойынша бір заң, бір президент (Қазақстан)
   
2. 
   Федеративті мемлекет құрылымы. Мұнда бірнеше субъекті басқару бар (Ресей, Германия, АҚШ). Басқару орталығымен қатар жергілікті басқару субъекті бар. Ресейде орталық үкіметімен қатар бірнеше субъекті үкімет өмір сүреді. Ресейдегі мұндай бөліну ұлттық бөлінуімен байланысты. Бірақ мұндай шарт міндетті емес, АҚШ-та барлық азаматтар, американдықтар, бірақ мұнда басқару орталығымен қатар басқару штаттары бар. Әрбір жеке штатта өз заңы бар, ең қиын мәселе орталық басқару қызметі мен жергілікті басқару қызметінің бөлінуі. Осылардың әрқайсысы өзіне көп басқарушылықты немесе күшті алғысы келеді. Осының себебінен қақтығыс болуы мүмкін (Шешенстан).
   
3. 
   Конфедеративті мемлекет құрылымы бірнеше мемлекеттер достастығы. Бірақ бұл достастық барлық аспектілері қоспайды, тек қажеттерді ғана (СНГ).
   

Құқықты мемлекет және оның негізгі нышандары.

Құқықты мемлекет идеялары мемлекеті құрылымымен анықталады, ол ондай мемлекеттің жоқтығымен мақтанады. Құқықты мемлекет ол идеал утопия. Құқықты мемлекетте 1-ші орынды адам алады. Мұндай мемлекетте адам толық бұғаудан босатылу тиіс. Мемлекет адамды оның құқығын қорғау үшін қолдан келгенін жасау керек. Негізгі нышандары:

1. 
   Дамыған азамат қоғамның бар болуы.
   
2. 
   Мемлекет іс-әрекет сферасындағы шектеулік.
   

3. 
   Барлық азаматтардың құқықтық теңдігі.
   
4. 
   Құқықтың азаматтарға, кәсіп орындарға, ұйымдарға ортақ болуы.
   
5. 
   Халық тәуелсіздігі. Халық басшылығы. Бұлбасшылық мемлекет тұрғысынан қорғалып, сақталынады. Халық басқарудың негізгі және соңғы көзі болады, соңғы сөзді халық айтады.
   
6. 
   Үкіметтің бөлінуі. Үкімет бір, ол адамдарға тиісті, өз басшылығын өкілдер арқылы жүзеге асырады. Жоғарғы басшылық бір болса да, ол 3-ке бөлінеді:
   

• 
  заңдық
  
• 
  орындаушылық
  
• 
  соттық
  

а) Әр басқаруды басқа 2 басқаруға қарсы қойып өлшеу

б) бөліну қоғамды неғұрлым компоненті басқаруға мүмкіндік береді.

7. 
   Қоныстандыру әдісінің тыйым салу әдісінің үстемдігі.
   
8. 
   Индивидтің бостандығын шектейтін жалғыз басқа адамдардың бостандығы мен құқығы. Азамат барлық істерін жасай береді. Басқа адамның бостандығын бұзбағанша. Осылайша қазіргі заманғы мемлекеттер нақты үшін топтарға бөліне алады, өзіне тиісті мінездемелермен. Осы үлкен топтарда жүздеген басқару түрлерін жүзеге асыратын нюанстар бар, ол территориялы құрылыс түрінде. Барлық мемлекеттер басқару түріне қарай бөлінеді:
   

• 
  демократиялы
  
• 
  демократиялы емес
  

Жоспар.

1. 
   Демократия ұғымы.
   
2. 
   Демократияның қазіргі концепциялары.
   

1. 
   Келісілген жағдайда барлық сұрақтар шешігетін ұжымдар және жетекшіні таңдаған кезде ұжымның әр мүшесі қатысып, өз көзқарасып білдіре алады.
   
2. 
   Демократия – мемлекетті қалыптастырудағы ерекше ретінде қарастырылады және ас мемлекеттің басқа типтерімен қатар тұрады.
   
3. 
   Демократия мемлекетті қалыптастыруда ерекше үлгісі ретінде қарастырылады, ол ерекшелік құндылық басып табылады, осындай кұндылыққа демократиялық мемлекетте еркіндік, теңдікті жатқызады.
   
4. 
   Демократия қағамды дамытудың мақсаты ретінде қарастырылады, ол жайлы көбінесе монархиядан, тоталитарлық мемлекетке көшу кезеңінде көп айтылады.
   

Демократиялық мемлекет әр түрлі болуға мүмкін, бірең оларға ортақ белгілер де бар, ол ортақ белгілер мемлекетті демократия категориясында біріктіраді. Сондай негізгі белгілерге малсалар жатады:

1. 
   Халықты биліктің көзі деп қарау және демократиялық мемлекетке халыққа билік беріледі.
   
2. 
   Әр түрлі елдердей азаматтардық тау хуқылы болуы. Бұл әр түрлі деңгейде іспе асады, бірақ барлық азаматтардың сайлау құңығы бар екндігін білдіреді.
   
3. 
   Шешімді қабылдаған немесе іспе асырған кезде көпке аздың бағынуы.
   
4. 
   Мемлекеттің негізгі басімдерініз таңдалуы.
   

Демократиялық қоғамды билікті жүргізуші кім деген сұрақтар тоңірегінде бірнеше көзқарастар, бірнеше концепциялар бар. Кең түнде таранғандары: ұжымдық, жеке және плюралистік козқарастар.

Қорыта иелгенде, біз демократиялық мемлекетте билік жүргізу әр түрлі жобада іске асады, ол қойылатын шартқа байланысты болады.

7 лекция

Тақырып: Тоталитаризм

1. 
   Тоталитаризм түсінігі
   
2. 
   Авторитаризмнің негізгі белгілері
   
3. 
   Авторитаризм
   

Тоталитарлы мемлекет – қоғамның өмір сүру барысында мемлекет жағынан жан-жақты үлкен көлемді бақылау жүреді.

Тоталитаризм – үкімет тарапынан қоғамды қадағалап отыратын, ұжымның мақсаты мен идеологиясына бағынатын қоғамдық жүйе және қоғам өмірін ұйымдастыратын саяси тәсіл болып табылады. ХХ ғасырларда тоталитаризм саяси жүйе ретінде қалыптасып, осы ғасырдың 40-50 жж. Теориясы жүзеге асты. Тоталитаризм үлгісі: фашистік Германия және Кеңес үкіметіболып табылады. ХХ ғ. Жедел қарқынмен индустрия дамыды. Экономикалық даму әлеуметтік және саяси сфераларға әсерін тигізеді. Мемлекет техникасының дамуы арқылы миллиондаған адамдардың санасына ақпараттық агенттіктер арқылы әсер етіп, бағындырды.

2. Индустрияның дамуы арқылы монополиялар пайда болып, олар экономиканың барлық салаларын қамтыды, енді адамдар санасында қоғамды құру деген идея пайда болды. Оңай басқарылатын, керек бағытқа бұра алатын, бағынғыш қоғам пайда болады. Осы индустриялды ғасырда адамдар санасында ерекше ұжымдық – механизм дүниетанымы қалыптасты. Бұл дүниетанымның негізі – қоғамның үлкен механизмі ретінде қарастырылуы және осы механизмде әр индивид механизмінің бір бөлшегі. Ал үкімет өз кезегінде осы механизмді басқаратын оператор. Және де бұл механизмдегі әр адам өз жұмысын нақты істеп, оператордың талабын орындауы керек. Әйтпесе механизм сынып қалады, яғни қоғам құлдырайды. Сондықтан сынбау үшін адам индивидтікке салынбай қоғамның талабына сай өз міндеттерін дұрыс атқару керек. Тоталитаризмнің орнауына психологияның әсері болды. Адам ұжымнан тыс өмір сүре алмайды, өзіне әлсіз деп сезінуге сендірді. Қоғам және ұжым адамның бүгінгі күнге де, болашағына да сенім әкелді. 1. Класқа кірген адам өзінің эмоцияларын сыртқа шығара алуы. Мысалы: СССР-де жұмысшы кластағы адамдар байлар мен капиталистерге қарсы шыға алды және жазаланбады. Ал Германияда ариялық нәсілге жататындар басқа халықтарды құртуға мүмкіншіліктері болды, олар да бірақ жазаланбады. Мұндай психологиялық факторлар тоталитарлық тәртіптің пайда болуына және сақталуына себеп болды. Тоталитарлық тәртіптің пайда болуына сақталуына себеп болды. Тоталитарлық тәртіптің пайда болуына негіз болған әлеуметтер: экономикалық, саяси, кризистік периодтағы жағдайлар қоғамның жағдайын нашарлатады яғни ешқандай классқа жатпайтын қарапайым адамдарға әсер етеді. Себебі оларды қолдайтын ешкім болмай, олардың жағдайы мүлде нашарлайды. Сондықтан ол әр түрлі үгіттерге көніп, сенеді. Міне нағыз осылар тоталитарлық тәртіптің орнауына негіз болды. Тоталитарлық тәртіптің негізі:

1. 
   қоғамның индустриалы дамуы
   
2. 
   қоғам өмірінде ұйымдастырушылықтың өсуі
   
3. 
   монополиялардың пайда болуы
   
4. 
   ұжымдық-механикалық дүниетанымның таралуы
   
5. 
   тұлғаның әлеуметтік жағдайына психологиялық қанағаттанбау
   
6. 
   негізгі жұмысшылардың жағдайын нашарлататын экономикалық кризистер
   

1. 
   Барлық тоталитарлық тәртіптердегі спецификалық ерекшеліктері бар, олар барлық тоталитарлық мемлекеттерде жүзеге асады. Утопиялық идеал барлық тоталитарлық мемлекеттергетән. СССР-де идеал болып коммунистік болашақ табылады. Ал Германияда мұндай идеал болып бақытты рейх табылады. Барлық тоталитарлық тәртіптің ерекшелігі – мақсатқа жету үшін барлық әдістер қолайлы. Қоғамның дамуының ең негізгі компоненті ретінде идеология болды. СССР үшін мұндай идеология Марксизм – Ленинизм болып табылады. Ал қалған идеологиялардың өмір сүруіне құқықтары болмады. Бұл идеялар патерналистік тұрғыдан қарастырылады. Басқарушы барлық мәселелерді шешті, адамдарға тек соны ғана орындау қалды. Бұл бұйрықтарды орындау жақсы нәтижеге жеткізеді және барлық мәселелерді шешеді.
   
2. 
   Ақпараттар агенттігінің мемлекет монополиясы. Ақпарат агенттері тек мемлекетке тиісті. Мемлекетлауазымды ерекше қызметші болып барлық ақпараттарды басқарады. Ал басқарусыз тоталитарлы мемлекет үшін азаматтарды біріктіру мақсатында дұшпан бейнесі пайда болады. Бұл бейне мемлекеттің өз ішінде де, және халықаралық алаңда болды. СССР - өмір сүруінің соңғы жылдарында осындай дұшпан бейнесі болып – империализм саналды. Тоталитарлық тәртіп империализмде дұшпанда көріп, оған жоламауға тырысып, қашқақтады.
   
3. 
   Бір ғана басқару партиясы бар саяси жүйе дамиды. Ол елдегі барлық басқаруды қолға алады. Бұл партия қоғамдағы нақты жинақталған түрлі игіліктерге құқығын береді.
   
4. 
   Тоталитарлы тәртіп қоғамда жаңа адамды қалыптастыруға ұмтылады. Ол индивид өз идеяларына берілген үкіметке сөзсіз бағынатын адам болуы қажет.
   
5. 
   Адамды күнделікті бақылау керек болса оның жеке өмірінде бақылау.
   

Ол демократиялы емес тәртіптер қатарына жатады. Демократия мен тоталитаризм қоғам өмірінің көп сфераларын бақылауды байланыстырады. Ал адаммен тұлға өмірінің бақылаусыздығын байланыстырады.

Авторитаризм жеке адамның және топтың жеке басшылығы. Бірақ саяси сфералардан тыс өзінің және қоғамның автономиясын сақтайды. Біздің ғасырда авторитаризм тәртібі маңызды емес, көбіне бұл тәртіп тоталитарлы және демократиялы мемлекет болып кетеді.

Авторитарлық тәртіптің ерекшеліктері:

1. 
   Үкіметті 1 адам немесе 1 топтың адамы (патша) басқарады, мемлекетте көп халық үкіметтен шектеледі. Халық мұндай мемлекеттерде үкіметтің саясаттың бір ғана объекті болып саналады. Бұл мемлекетте адам азамат емес, бағынушы болып есептеледі.
   
2. 
   Басқарудың шексіздігі және ел адамның берілген басқаруды бақылай алмауы. Басқару қандай болсын белгілі заңдар бойынша өмір сүреді, бірақ бұл заңдар бағынушыларға міндетті болып табылады. Албасқарушы немесе үкімет үшін бұл заңдарды орындау міндетті емес, ол кез-келген сәтте бұл заңды жойып, басқа жаңа заңды шығаруы мүмкін.
   
3. 
   Үкімет күшіне сену. Авторитарлық тәртіпте үкіметті немесе басқаруды қолдату үшін міндетті түрде күш қолданбайды, бірақ кез-келген сәтте күш қолдануы мүмкін.
   
4. 
   Үкімет монополиясы және саяси оппозицияны болдырмау. Мұнда бір ғана партия бар, қалғандарына рұқсат жоқ, ал егер ондай болып қалса ол міндетті түрде монарх бақылауында болады. Әйтпесе мүлде болмайды.
   
5. 
   Мемлекет тарапынан қоғамды тотальды бақылаудан бас тарту және саяси сфераға мүлде қатынаспау немесе шектеулі қатынасу.
   
6. 
   Үкімет органдарына өкілді сайлау емес, тағайындау.
   

Тақырыбы: «Саяси партиялар»

Жоспар.

1. 
   Саяси партия ұғымы.
   
2. 
   Партиялық жүйесі.
   
3. 
   Қазақстандағы саяси партиялар.
   

Саяси өмірде мемлекет пен қатыр партиялар да үлкен орын алады, олар саясаттың негізгі субъектісі болып табылады. Саяси партиялар қандай ба бір класстық, ұлттық, әлеуметтік топтың қажеттіліктерін қарастыратын ұйым болып есептеледі. Саяси партиялар 19-20 ғ. дами бастады, бұл бірнеше дәлелдермен түсіндіріледі:

1. 
   19-20 ғ. аралған көптеген елдер дамыған капиталистік елдер қатарына қосылды. Бұл мемлекеттердің негізгі таптары болып буржуазия мен пролетариат таптары есептеледі, және олар достаспас таптар болғандықтан, араларында әрқашан күрес жүреді. Осы таптардың қажеттіліктері мен тәптәушылықтарын қорғау үшін, күресті басқыру үшін саяси партиялар құрылады. Жұмысшы тап өз партияларын, буржуазиялық тап өздерішінін.
   
2. 
   Халықтар мен ұлттардың ұлттық сана - сезімі оянып, дамиды, сондықтан олар өз қажеттіліктерін ақамдау үшін партиялар құрады.
   
3. 
   Биліктің танымдық және сайлаулық жүйесі құрылады. Биліктік құрылымға кіру партияның өзіне байланысты. Қоғамның белгілі бір табылың қолдауымен партия биліктің құрылымына енгісі келеді. Кез келген саяси партияға мынадай белгілер тәң:
   

1. 
   Қоғамның белгілі бір табылың қажеттіліктерін айқылдайтын идеологияның кесі болып партия табылады.
   
2. 
   Партия – жергілікті деңгеден халықаралық деңгейге дейінгі адамдардың ұзақ бас қосуларының ұйымы.
   
3. 
   Партияның қоғамдық бағыттардан ерекшілігі – билікті алудың және ұстаздың мақсатты құрылымы.
   
4. 
   Сайлау компаниялары кезінде немесе олардың арасында халықты демеуге талпынада.
   

Кез келген саяси партия белгілі бір функцияларды, міндеттерді атқырады. Ол партияның функциялары мысалар:

• 
  әлеуметтік топтардың активтілігі;
  
• 
  саяси идеологияларды ойластыру;
  
• 
  мемлекеттегі билік ана үшін күресуге қатысу;
  
• 
  қоғамдық көзқарасты қалыптыстыру;
  
• 
  қоғамды саяси тәрбиелеу;
  
• 
  мемлекеттік аппаратқа кадрларды даярлау және ұсыну;
  
• 
  мемлекеттік билікті іске асыруға қатысу.
  

Саяси партиялар әр түрлі, және олар өте көп, сондықтан партияда саяси партиялардың типтілігі бар. Саяси партиялардың бірнеше типтілігінің ішінде, кең тарағамы негізгісі басып құндылықтарын бағалай алатын партиялар табылады. Осыған байланысты партиялар:

• 
  коммунистік;
  
• 
  әлеуметтік-демократиялық;
  
• 
  либералдық;
  
• 
  консервативтік;
  
• 
  фашистік.
  

Коммунистік – Марксистік, Лениндік идеологияны қосдайтындағы. Негізгі мақсаты – тапсыз коммунистік қоғам құру. Көп елдерде бұл партия билік басында бірнеше жылдар бойы болды, бірақ бірде-бір елде олардың мақсаты іске асқан жаң 80 жылде соңы мен 90 жылде басында. Батыс Еуропа елдері мен КСРО-да демократиямендыру үшін процестер өтті. Оның нәтижесіне Батыс Еуропаның бірқатар елдерінде коммунистік билік жойылды.

Әлеуметтік – демократиялық партиялардың да мақсаты – осындай. Социализм құру; айырмашылығы: компартиялар революциялық жолмен жаңа қоғам орнатуды кездесе, әлеуметтік – демократтар қоғамдық бірізділікпен эволюциялық жасда өзгертуді қалайды. Қазіргі кезде бұл партиялардың саны өте көп, және олар көп елдерде билік басында.

Либералдық – бұл партиялар өз іс - әрекеттің ең жоғары шықына жеке тұлғамы және оның қажеттіліктерін қояды. Бұл партиялардың негізгі құндылығы – құңықтары. Олар адамды мемлекет билігінен, мемлекет қорлауынан сақтайды. Либералдық партия кезінде мемлекет жеке тұлғаның құқығын кепілі басып есептеледі.

Консервативтык – бұрынғы тәртіптер мен дәстүрлерді қайта жаңғыртуда кездесу. Саяси бағыт ретінде консервативтік партия отбасы тұтастығын, азамат абырайын қорғайды.

Фашистік – негізгі құндылығы болып қатаң орталық және қатаң тәртіп есептеледі, олар жеке тұлға қажеттілігінен мемлекет қажеттілігін жоғары қояды.

Партиялық жүйе.

Саяси өмірге қатысу мүмкіндігі бар саяси жүйелер қоғамның саяси жүйесін құрастырады. Партиялық жүйе бір-бірімен бәсенелесу негізінде қалыптасады. Партиялық жүйеге сандың көрсеткіш иегіз басады. Партиялық жүйе: бір, екі және компартиялық басып бөлінеді. Бірпартиялық жүйе – демократиялық емес мемлекеттерге байланысты; тоталитарлық, авторитарлық. Бұл мемлекетті бір ғана билік жүргізуші партия болады.

Екіпартиялық жүйе – бұл билік үшін күресті екі партия жүргізетін жүйе, олардың ішіндегі жеңіске жеткені биліктің қарама-қарсы құрылымынен көп орын ала алады. Өте көп, бірақ негізгі күрес республикалық және демократиялық партиялар арасында жүреді және жеңіске жеткені ғана билік басына тұра алады.

Компартиялық жүйе – партиялардың саны өте көп болады, олардың барлығы да билідене таласа алады және олар бірлесіп үкімет құра алады, осындай партиялық жүйеде бір уақытта билік басында бірнеше саяси партия отыра алады.

№9 лекция

ТАҚЫРЫБЫ: САЯСИ ҮРДІС.
ЖОСПАР:

1.Саяси үрдіс ұғымы

2.Саяси жүйенің өзгеру жолдары

Саясатқа қатысушылар өте көп, олар жеке тұлғалар, саяси ұйымдар, бірлестіктер болуы мүмкін. Қатысушылар саяси аренада сөз алғанда, көптеген теориялық әзірлемелер мен жоспарлар іске асуы әбден мүмкін. САЯСИ ҮРДІС- саясаттың әр түрлі субъектілермен іске асатын шындық. Саяси үрдісті алдын ала болжауға болмайды, оқиғалар қалай дамитынын да айта алмайды, бұл саясатты іске асыруды көрінетін категория. Саяси үрдісті институцияланған және интситуцияланбаған тұтастық ретінде қарастыруға болады, өз әрекеттерін билық аймағында жүзеге асыратын, қоғамның саяси жүйесінің өзгеруі мен дамуына апаратын жол. Саяси үрдістердің орталық негізгі мәселесі алдымен дұрыс саяси шешім табуды көздейді, ол шешім тұрғындардың көбінің көзқарасымен сәкес келсе екен дейді. Барлық субъектілер саяси үрдіске әр түрлі уақытта қатысады, үрдіске әр түрлі белсенділікпен араласады, қоғамның дамуында саяси үрдістердің арқайы кезендерін көруге болады.

Демократиялық мемлекеттерде бұл кезең сайлау алдындағы кезеңде саяси үрдіс активтеленеді, сосын жаңа сайлаулар өткенше күрт төмендейді. Демократиялық емес мемлекеттерде бұл кезеңдерді байқауға болады. Негізгі мақсаты саяси үрдісте әлеуметтік мақсаттағы топтарды қатыстырып, олардың үрдісті қабылдауда белсене араласуын қалайды.Саяси тәртіпті қабылдау әр түрлі типте: популизм, элитизм, консерватизм, демократизм, радикализм.

Популизм- биліктің жалпы ойлауды қалайтыны, саяси шешімдер тез қабылданады. Билік көпшіліктің қалауымен жүреді, лозунг, шақыруларды қолданады. ЭЛИТИЗМ- саяси элита сапалы, квалификациялық түрде барлық мәселелерді шешеді деп ұйғарады, ал халық осы элитаның шешімімен келісуі керек. Осылай саяси шешім сапалы іске асады дейді. КОНСЕРВАТИЗМ- шешімді іске асыруда бар билікті сақтап қалу, жаңалық үрдіске кіргізуді онша қаламайды. ДЕМОКРАТИЗМ- саяси шешімдер халық игілігіне жарауын, халық қажеттіліктерін өтеуін қалайды, ең алдымен туғаннан бері бар азаматтық құқықтарды қолдау. РАДИКАЛИЗМ- саяси шешімдер революциялық жасмен іске асуына негізделеді, бар билік жүйесін тамырынан үзу.

Қоғамның саяси жүйесінде өзгерістер әр түрлі жолмен жүреді, қоғамның өзгертуінің ең кең таралған жолдары болып мынылар табылады: революция, реформалар. І. РЕВОЛЮЦИЯ- қоғамдағы сапалы өзгерісті ең қолайлысы деп есептейді, ең негізгісі күш қолдану дейді. Революция тарихындағы өзіне тән ең негізгі белгілерді атап кетсек:

• 
  революция келіспейтін жоғдалттар нәтижесінде пайда болады, басқа жолдарәлеуметтік бағытты әлсіздендіреді.
  
• 
  революция саяси- әлеуметтік тоқарау кезінде пайда болар.
  
• 
  революционерлердің іс-әрекеттерінің шешілгендігі. Революциялық өзгерістер өзімен бірнеше қайшылықтар әкеледі:
  

• 
  революциялық іс-әрекеттерді болжауға болмайды, ойлардан алмақ кетеді.
  
• 
  революциядан соң зардап шегушілер көп, революциялық генетиқалық фоннацияға өзгеріс әкеледі.
  

ІІ. РЕФОРМА- өзгерістің біртіндеп келуін қарастырады, ол күш қолдануды емес, қоғамның барлық топтарын бейбітшілікке шақыруды қарстырады.

Революциялық теорияларды қолдаушы болып Марксизм табылады, революция- осар үшін қоғамның дамуының ең қолайлы жолы.

Реформаны қолдаушылар қазіргі социал-демократтар. Қазіргі таңда көбі реформаны қолдайды.

Револяция мен реформалар көп аймақтардың назарын өзіне аударады, сондықтан басқа да саяси формалар шет қалады. Бейбіт саяси үрдісті тоқырауға әкелетіндері:

1) көтеріліс

2) бүлік

3) бүлікшілік

4) шатық

Ұйымдардың іс-әрекеттерінің шектелуі, саяси бағдарламалардың өздерін қызықтырмауы, көтерілісіне әкеледі. Көтеріліске қатысушылар өз іс-әрекеттерін ақтай алады.

Бүлік жиіліктің жоғары дәрежесімен сипатталады. Негізінде бүлік- саяси билыктің саяси шешімі мен іс-әрекетіне қарсы реакциясы. Бүлік локальды шектерден аспайды.

Бүлікшілік бүлікке өте жақын, бірақ оның негізгі белгісі- әскери күш пен негізге сүйіну. Бүлікшілерді, негізнде, әскер құрайды және бүлікшілік жақсы ұйымдастырылған. Әскер бүлікшілікті ұйымдастыруға азаматтарды қосқан сайын өз шектеумігін жоғалтады. Шатық бүлікшілікке жақын, бірақ тек қана әскери күштің қатасуымен сипатталады.

Айтылған саяси үрдістер саяси жүйесінің дамуының белгілі бір сатысында, анық айтқанда, саяси дағдарыс кезінде пайда болады. Саяси дағдарыс қоғамға өкіметтін өзгерілуі керек болған кезде пайда болды. Саяси дағдарыс кезінде өкімет авторитеты бірте-бірте төмендейді, өкімет мемлекеттегі жағдайды қолында ұстай алмайды және оның қоғамды билеуге мұршасы келмейді.

Саяси үрдістер үшін тағы бір басты фактор- саяси кампанияларды жүргізу. Саяси кампаниялар жұмысшыларды белгілі бір мәселе жайында қуатты агитация жүргізуді, бұл мәселені шешу үшін көпшілікті мобилизациялауды сипаттайды, кампанияда ақпарат көздерін көп қолданады.

Саяси кампанияның мысалы- Қазақстаң(президентін 2030 бағдарламасы). Бұл бағдарлама республика дамуының стратегиялық бағытын сипаттайды және бұл құжаттың мемлекет алдында тұрған міндеттерді шешу үшін халықты мобилизациялауы тиіс. Саяси кампаниялар үшін қысқа мерзімді шектер өте маңызды боп табылады. Егер бұл шектер айқындалмаған болса қызығушылық тез жоғалып керекті нәтиже болмайды. Кеңес қоғамында маңызды болған компоненттердің бірі САЯСИ ПЛЮРАЛИЗМ, басқаша айтқанда көптеген әлеуметтік қызығушылықтардың танылуы және олардың саясаттағы білдіру тәсілдері. Плюрализм бола алады:

1. 
   Конструктивті.
   

Ол әлеуметтік топтардың жалпы дамуына қарамастан, қоғамға тиімді болуына әкеледі.

2.Деструктивті.

Қызығушылықтар тобы қоғамда дауды туғызып, өкімет пайда болған проблемаларды шеше алмайтын кезде болады.

ПЛЮРАЛИЗМ- саяси жүйелерді есепке алып, саясатты іске асыру мүмкіндігі.

жүктеу/скачать 231.5 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: