Диплом жүмысы тақырыбы: «Бастауыш сыныпта есім сөздерді оқыту»
жүктеу/скачать 1.89 Mb.
|
N >І N Мүнда Р, - сөз формасыныц пайда болу ыктималдығы; Ғ, - абсолютті жиілік; N - тавдама (жиын) колсмі; -— = ./, - қатынасты жишік; 2р - сенімділік коэффициенті. Ксйбір мүмкін болған жағдайларда қатынасты қатслік үшін мына формуланы қолданамыз: ■ 20
Осыдан жиілік пен таңдаманың және кдтынасты кдтеліктің арасындагы өзара байланыс формуласын аламыз [16,31-33]. М = -ү- мүнда N - сөз қолданыстардың келемі; 5 { 5 - бақылаудың қатынасты қателігі; іх - сөз формаларының қатынасты жиілігі. Сенімділік деңгейінің мондеріне осы зерттеудс сүйенетін мәнділік деңгейлері сәйкес кследі. Бүл болжамдарды текссру үшін 5% жәні 1% мәнділік деңгейлерін қолданамыз. Мәнділік деңгейі мен сенімділік мына шамалармсн беріледі: 5% немесе 0,05; 95% немесе 0,95. Мәнділік деңгейі алдын-ала белгіленген нәтижелерден кездейсоқ ауытқу ықтималдыгын білдіреді. Соңғы кездері қолданбалы зерттеулерде сенімділік дсңгсйлсрі /?=0,95 немесе 0,99 шамаларымсн алынуда. Тіл білімінде аса үлксн сенімділік деңгейлсрі қажет болмайтындықтан /»=0,95 шамасын қодданады. Бүдан былайгы эксперименттерімізде осы мөлшерді пайдаланбақпыз. Сенімділік деңгейі (р) сенімділік коэффицентімен (2р) байланысты жәнс оган бслгілі бір дәрежеде тәуелді. Соған байланысты /7=0,95 болса, онда 2Р=1,96 [16,36]. Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, жиілік создікке берілген белгілі бір жиіліктегі түрлі сөздер қамтылуы үшін минимадды шектегі таңдаманы төмендегідей формуламен алута болады. М (Гшек=0,00004). Жеткілікті мөлшердегі таңдама көлемін аныктауда одстге мына талаптар қойылады: ч Байқаудың жіберілуі мүмкін қатынасты қателігі £=0,33 2) Сенімділік /;=0,95; 2,, =1,96 21 3) Сөзбен қамтылу 70% дсмек, 
1.96' (I- 0,0004) н 90()00 0,332 -0,00004 Әйтсе дс біздің карастырғанымыз таңцамалы колем емсс, мәтіндерді түтастай зерттеу болғандықган, 200 000 сөз қодданыс мөлшері жеткілікті келем болып табылады. Бірақ зерттеу мақсатына сәйкес БСО мәтіндерімен езара салыстырылатын әр түрлі тандамаларды ескере отырып, бүлардың барлығын, яғни, БСО мәтіндерін де шартты түрде "таңдама" дсп атауды үйғардық. Демек, жеткілікті мөлшсрдсгі мәтін көлсмі бақылаудың жіберілуі ықгимал қатынасты және абсолютті қатсліктері, берілген сснімділік. алдын-ала анықгалған мәтіннің сөзбен қамтылуы және онымен байланысты нақгы жиіліктің томенгі шсгі секілді шамаларга байланысты болады [16,33]. Бүл барлық шамалар бір-бірімен өзара тығыз байланысты жәнс тілдің қүрылысы мсн мәтіннің лингвистикалық қүрылымына тоуслді. Анықталған тандама негізіндс 50 жылдардағы БСО мәтіндеріндегі сөздер мсн сөз формаларыныц жиілік сөздігі (ЖС), алфавитті-жиілік создігі (АЖС) жоне ксрі алфавитті-жиілік создіктері (КАЖС) алынды (1,2-кестелер). Қазақ мәтіндеріне статистикалық талдау жасау кезінде қиындықтар кездесті. Атап айтқанда, түрақты тіркестерді ажырату. күрделі сөздер мен терминдерді жскс қарастыру т.б. Сондықтан да шартты түрдегі критерийлер белгілеу жолымсн бүл қпындықтарды жеңіддетуге тырыстық. Мәтін бірлігі ретіндс "сөз қолданыс" деген атауды қолдандық. Мәтінге статистикалық зерттеу жүргізу кезіндс сыртқы формалары бір-біріне сойксс келетін сөз қолданыстары көптеп кездеседі, бүларды "со:з формасы" деп алдық. Бүл сөз формалары алфавитті-жиілік сөздіктің бірлігі рстінде де қолданылады. Негізгі лексикалық мағыналары өзара жақын сөз формаларыныц жиыны "сөз" деп аталатын лексикалық бірліктсрді қүрайды. Жиілік сездіктегі әрбір сөз бастапқы негізге немесе түбірге кслтірілді, Мысалы, барды, барып, барган, барма, барамын т.б. сөз формаларының негізі ретіндс бар сөзі алынды. Зерттеу жүргізілген мәтііідерімізде бастапқы негіз немесе түбір ретінде есім сөздер үшін жекеше түрдсгі атау септігі формасы, ал етістіктер үшін П-жак "Үйрық рай формасы алынды. Себебі, кейбір сөздіктерде алынып келген түйық рай формасы сөз топтарын ажыратуда, яғни сөздерді белгілі бір топқа жатқызуда қиындық келтіретін болды. Үстеу, одағай,
Зерттсу барысында сөздср мен сөз формаларына арнайы *ндекстеу жүргіздік немесс орбір созді шартты түрдс алынған бір 22  таңбамен бслгілсп отырдық. Бүл сөз таптарының классификациясына негізделді. Қазіргі тіл біліміндс создер негізгі үш белгісінс қарай таптастырылуда: лсксикалық магынасы, морфологиялық қүрылымы және синтаксистік қызмсті [41,182]. Осы үш белгілсрін салыстыра отырып, әрбір сөзді белгілі топқа қатысты белгілермсн таңбаладық. Бүл жерде сөздерді индекстсу мен оларға морфологиялық талдау жасауда кері алфавитті-жиілік создіктерді де пайдаландық [42,17]. Сөздерді бүлайша лексика-грамматикалық топтарға бөлу кезіндс кейбір қиындықгар байқалды. Атап айтканда, омонимдерді ажырату кезінде әрбір сездің мағынасы тек контекстс қарастырганда ғана анықгалды. Бүл омонимдерді ажыратуға септігі тигенімен, бір соз табынан ішіндегі омонимдерді ажыратуда сөз топтарына қарасты таңбаларға қосымша цифрлар белгілеуге мәжбүр болдық (8,10-кестелер). Сонымен, сөздердің белгілі бір лексика-грамматикалық топқа қатыстылығы мына төмендегіше белгіленді: з - зат есім, с сын есім, а - сан есім, е - етістік, ү - үстеу, л - еліктеу сөздер, м -есімдік, ш - шылау, о - одағай, д - модаль сөздер (әртарап, бейтарап сөздер), к - көмскші есімдер. Ал снді лексикалық омонимдерді ажыратуда 2- кісі аттары, 4- қысқарған сөздер, 5 - ойын аттары, 6 -газет-журналдар, оқулықтар, коркем шығармалар мсн ғылыми еңбектердің аттары, 7 - географиялық атаулар, 8 - ру, тайпа, үлт аттары, 9 - жануарлардың аттары деп алынды (3-6-кестелер).
Әдсгте жиілік сөздіктері алынатын мәтіндерді зерттеудің екі түрі белгілі: мәтіндердің барлығын түтас қарастыру жәнс тандамалы зерттеу. Мәтіндерді түтасымен зерттеу кезіндс бізді қызықтырған нысанадаҮы лексикалық бірліктің барлық қолданыстары түгел қамтылуы тиіс. Ал таңдама (выборка) арқылы зерттеуде белгілі бір мақсатқа сәйкес әр түрлі көлемдегі тандамалы мәтіндер сараланып. таңдалып шіынады. Мүнда сң аз мөлшердегі минималды таңдама мәтін көлемі шамамен алғанда 1000 сөз қолданыстағы мелшер болып табылады. Зерттеу барысында бүл ею әдістің ішінде мәтівді түтасымен қарастыру түрін қолданғанымызбен, кеіібір эксперименттсрде тандама мәтін арқылы зерттеу одісін де пайдаланып отырдық. Егер жиілік сөздік таңдама одісі арқылы алынатың болса, онда алынған статистикалық модсль түпнүсқасының ерекшеліктсрін қаншалықты қамти алатындығы жайлы сүрақ туындайды. Мүндай жағдайда алынған мотіншн (таңдаманың) өз түпнүсқасына сәйкестілігі болса, онда бүл таңдаманың дүрыс алынгандығын көрсетеді. Алынған жиілік сөздіктің сапасын көрсететін екінші бір жағдай - тізімге (рссстргс) алыиған -өздердің әлі зерттелмеген, жаңа мәтіндерде қаншалықты кездссіп отыратындығы. ^ерттеуімізге негіз етіп алынган 50 жылдардағы БСО мөтіндерін У/0-2000 жылдардағы БСО жонс БӘ мотіндсрімен салыстыруда осы
1-кесте - 1950-2000 ж.ж. БСО мен БӘ мәтіндері бойынша пайдаланылған материалдар
Сонымен бірге ол мәтіндердегі сөз тудырушы және сез түрлендіруші қосымшаларды қиындықсыз тез тауып алуға көмектеседі. Бүларға қоса, кері алфавитті-жиілік сөздіктегі сөз тұлғаларының соңғы әріптеріне қарай бірыңғайласып тәртіппен орналасуы зерітеушіге омонимдес қосымшалардың сыңарларын бір-бірінен ажырата білугс де септігін тигізеді. Ал, олардың мәтіндегі қолданысын керсстетін жиілік көрсеткіштері ол қосымшалардың тұрақгы-тұрақсыздығы, өнімді-өнімсіздігін, нормалану жағдайындағы ерекшелік сипатын анықтауға жәрдсмі тиеді. 2-кестс — 50-70 ж.ж. БСО мәтіндерінің орбір пән бойынша сөзбен қамтылу статистикасы 
жүктеу/скачать 1.89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
үндағы Гшек - моні сенімді лексикалық бірліктіц томенп шегінің (Ғшек) монінс сәіікес келетін лексикалық бірліктердің катынасты жиілігі,