Кәсіпорынның төлем қабілеттілік және несие

Қаржы тұрақтылығына әсер ететін өлшемдердің бірі бұл оның төлем қабілеттілігінің болуы. Төлм қабілеттілігі дегенімізде біз кәсіпорынның өзінің ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді міндеттемелер негізінде есеп жүргізу қабілетілігіне айтылады. Міндеттемелер бұл субъектінің өзінің қарыздарын өз мезгілінде өтеу міндетті. Қысқаша айтқанда кәсіпорынның валюталық және т.б есеп шоттарында нақты ақшалардың болуы.

Қарыздарды өтеу үшін потенциалды қаржы болып дебиторлық қарыз болып есептелінеді. Ол қаржылардың нормалы ауыспалы айналым нәтижесінде нақты ақшаға айналады, кейде ол субъектің товар-материалды құндылықтар запасында айналуы мүмкін. Оларды реализация ету арқылы субъект ақша қаржыларын алады. Басқа сөзбен айтқанда қарыз қаржыларды теориялық өтеудің жолы субъектінің барша ағымдағы активтермен қамтамасыз етілуі . Егер субъектің ағымдағы активтері қысқа мерзімді міндеттемелердің жиынтығынан артық болса онда ол қарыздарды өтеуге дайын болады. Дегенмен, егер субъекті ағымдағы активтердің барлығын қарыздарды өтеуге жұмсап қойса, ол жағдайда өндірістік қызмет тоқтап қалуы мүмкін. Себебі өндіріс құрал – жабдықтардың ішінде тек негізгі құралдар ғана қалады. Ақшалар материалдық айналмалы қаржыларды сатып алуға жұмсалмайды, ақшаның барлығы қарыздарды өтеуге (төлеуге) кетеді.

Сондықтан кәсіпорынның төлемқабілеті бар деп есептейміз, егер субъектінің қарамағындағы ағымды активтердің жиынтыға ағымдағы міндеттемелердің мөлшерінен анағұрлым жоғары болған ол үздіксіз жағдайда есептелінеді. Кәсіпорын тек қана қарыздарды өтеп қана қалмастан өндіріс процесі мен µнімдерді релизация ету ‰шін ќажет болѓан ќаржыларѓа ие болуы тиіс, сонда ѓана субьектініњ тµлем ќабілеті болады.

Субьектініњ тµлем ќабілетіне талдау жасау кєсіпорындаѓы наќты аќшалар мен т‰сетін аќшалардыњ жиынтыѓы бірінші дєрежелі ќажеттіліктерді тµлеу жаѓдайы мен есептелінеді. Осыѓан байланысты кєсіпорынныњ тµлем ќабілеттігі екіге бµлінеді.

1. 
   Аѓымдаѓы тµлемќабілеттілік. Ағымдағы төлемқабілеттік баланысты ќ±растырып жатќан (уаќытта) мезгілде аныќталынады.
   
2. 
   Күтетін (переспективалы) төлемқабілеттілік.
   

К‰тетін (переспективалы) тµлемќабілеттілік тµмендегідей жолмен аныќталынады. Наќты бір к‰нде кєсіпорынныњ тµлейтін ќаржыларын мезгілі µткен міндеттемелермен салыстыру арќылы аныќталынады.

Кєсіпорынныњ тµлемќабілеті – тµлем ќабілеті коэффиценті арќылы аныќталынады. Б±л тµмендегідей формалармен белгіленеді: Белгілі бір кезењдегі ќолдаѓы наќты аќшаныњ ш±ѓыл тµлем жиынтыѓына болѓан ќатынасына айтылады. Егер тµлем ќабілеттілігі коэффиценті // болса, ондай жаѓыдайда субьекті тµлем ќабілетіне ие болады, егер коэффицент

Тµлем ќабілеттілік ќаржыларѓа аќшалай ќаржылар , ќысќа мерзімді ќ±нды ќаѓаздар жатады. Себебі олар жылдам релизация етіледі жєне тез аќшаѓа айналады, дебиторлыќ ќарыздардыњ бір бµлігі оныњ ќарамаѓына т‰суіне сенім тудырады.

Ағымдағы міндеттемелерге мыналар кіреді: өтеуге( төлеуге) тиісті қарыздар, банктің қысқа мерзімді несиелері, қысқа мерзімді қарыздар, кредиторлық қарыздар және басқа пассивтер .

Ағымдағы міндеттемелерге қарағанда төлемді қаржылардың жоғары болуы субъектің төлем қабілеттілігі туралы мәлімет береді. Төлеуге шамасы келмейтіндік деп – субъектінің банктегі есепшоттарындағы ақшаның болмауы туралы белгінің берілуі, банктерде қысқа мерзімді несиелердің, қарыздың, қаржы органдарына борышты болуы еңбек ақысы бойынша қаржы төлем төлеу мерзімінің бұзылуына айтылады. Субъектің нақты төлем қабілеттілігі оның қысқа мерзім ішінде талдау жасау кезінде анықталынады. Ағымдағы төлеу қабілеттілігінің сан және сапалық сипаттары субъектің қаржы игілігіне тәуелділігімен анықталынады. Субъектің қаржылық икемділігі – көрінбеген төтенше жағдайларға байланысты ақша қаржылардың түсуіне орай күтілмеген үзілістерге қарсы тұру қабілеттілігімен сипатталынады. Бұл субъектің әртүрлі қаржы көздерін иелену қабілетін білдіреді. Бұл жағдай акционерлік капиталды көбейту, активтерді сату және қайта орнын өзгерту, субъекті қызметінің дәрежесі мен сипатын өзгерту шаралыра мен іске асады.

Ағымдағы (қысқа мерзімді) төлемқабілеттілік өте тар түсінікте болып, ол келешекте тарқалу мүмкін емес. Ағымдағы төлем қабілеттілігіне мыналар әсер етеді:

1. 
   Субъектің қаржылық икемділігі.
   
2. 
   Акционерлік капиталды көбейту, т.б.
   

А) Абсалюттік өтімділік коэффиценті бұл ақша қаржылары мен шұғыл реализация етілетін құнды қағаздардың шұғыл (мерзімді) міндеттемелер мен қысқа мерзімді пассивтерге болған қатысы арқылы анықталынады. Ол ағыдағы борыштардың қай бөлігі баланс жасалынып жатқан немесе жақын уақыттарда өтелетінін білдіреді. Бұл көрсеткіштің нормал шегі төмендегідей көріністе болады.

К.ал 0,2-0,5. Дүниежүзілік тәжірибеде шаруашылық жүргізуші субьекті үшін қауіпсіз жағдай дәрежесі: 0,2-0,3 болады.

Б) Аралық өтеу коэффицентін мынандай әдіспен анықталады: алдыңғы көрсеткіштің алымына дебиторлық қарыз бен басқа активтер қосылады, ал бөлімінде сол бұрынға көрсеткіштегі (мерзімді) шұғыл міндеттемелер қалады (несиелі борыштар мен қысқа мерзімді несиелер) немесе ағымдағы міндеттемелер. Бұл жағдай дебиторлармен өз уақытында өткізу жағдайында субъектін болжам жасайтын төлеу мүмкіндігін білдіреді. Сонымен бірге бұл ағымдағы міндеттемелердің қай бөлігі ақша қаржы есебінен өтелгендігін білдірумен бірге тағы да ол алда күтілетін, болатын жүктелген өнім, орындалған жұмыс пен көрсетілген қызмет үшін төленгендігін білдіреді. Аралық өтеу коэффицентінің төменгі нормал шегі былай көрінеді: Кпл1; Кейбір мамандар бұл коэффицентің теориялық жақтан анықталған бағасы деп: 0,7-0,8 диапозонындағы аралықты белгілейді.

В) Өте қиын өтімділік коэффициенті бұл белгілі бір кезеңде дебиторлық борыштың бір айналымның орташа ұзақтығы, айналымдылық нормативі 73 күнге тең болған көптеген өркениетті нарықты елдерде субъектін күтіп отырған төлем қабілетін сипаттайды. Ағымдағы өтімділік коэффициенті (өтеудің жалпы коэффициенті) барша ағымдағы активтердің ( алдағы кезеңдердегі шығындарды айырып тастағаннан соң) шұғыл және қысқа мерзімді көлеміне міндеттемелердің қатынасы арқылы белгіленеді яғни ағымдағы міндеттемелердің көлеміне қатынасы арқылы көрінеді.

Өтеудің жалпы коэффициенттері былай белгіленеді: кәсіпорындағы өтімді қаржылар көбірек шұғыл және қысқа мерзімді міндеттемелердің (суммасы) жиынтығын өтей алатын жағдаймен белгіленеді. Осынысымен ол баланс құрылымының тұрақтылық дәрежесін белгілеумен бірге, ол өзінің қысқа мерзімді қарыздар бойынша тез есеп жүргізе алатын қабілетті де білдіреді. Бұл коэффициент жоғары болған сайын қысқа мерзімді міндеттемелерді төлеуге үлкен сенімділік пайда болады, сонымен бірге ағымдағы активтердің сату немесе жою кезінде пайда болған зияндарға кедергі жасайды (ақша қаржыларынан басқа). Нормал мағынадағы бұл көрсеткіштің шегі: Кmл  2 болады. Берілген бұл шектік соны білдіреді: субъектінің өтімді қаржыларға болған оптимал қажеттігі ағымдағы міндеттемелерден екі есе жоғары болған дәрежені білдіреді. Ағымдағы өтімділік коэффициенті - бұл белгілі кезеңде яғни барша ағымдағы активтердің бір айналымының орташа ұзақтығына тең болған кезеңдегі субъектің күтіп отырған төлем қабілетін сипаттайды.

Б±л кµрсеткіштіњ нормал маѓынасы бойынша басќа пікірлер де бар: Ол 1 мен 3-тіњ арасындаѓы шек. Тµменгі шекарада аѓымдаѓы міндеттемелерді µту ‰шін аѓымдаѓы активтер кем дегенде жетерлі дєрежеде екен деп есептелінеді, б±л жаѓдайда субьекті тµлеуге шамалы келмейтіндік деп есептелінеді.

Аѓымдаѓы активтердіњ аѓымдаѓы міндеттемелердіњ ‰стінен 2 еседен (кµбірек) жоѓарыраќ болѓандыѓы кµњілге ќонымды болмайды: себебі компания µзініњ ќаржыларын ±тымды орналастырмаѓандыѓын жєне оныњ пайдалану коэффицентініњ тиімсіз екендігін білдіреді.

¤тімділіктіњ ‰ш кµрсеткішін есептегенде бµлшектіњ алымы бір-бірімен айырмашылыќ етеді, бµлімі болса сол кµлемде µзгермей ќалады. Б±л кµрсеткіштердіњ єрќайсысы субьектініњ ќаржы жаѓдайыныњ єрт‰рлі жаќтарын аныќтап береді, дегенмен б±л кµрсеткіштердіњ барлыѓы субьектіњ ќаржы жаѓдайын баѓдарлайтын индикаторы болып табылады.

Егер аѓымдаѓы активтер мен аѓымдаѓы міндеттемелердіњ араќатынасы 1:1 ден тµмен болса, б±л жаѓдайда субьект ќарызын тµлеуге жаѓдайы келмейді. Активтердіњ µтімділік дєрежесініњ єрт‰рлі мµлшерде болатындыѓын есепке ала отырып активтердіњ барлыѓы µз мезгілінде тєртіппен релизация етіле бермейді: б±л жаѓдайда субьектініњ ќаржы жаѓдайына ќауіп ќатер пайда болады. Егер “Ктп” єлденеше 1:1 араќатынасынан жоѓары болса, м±ндай жаѓдайда субьект жоѓары мµлшерде еркін ресурстарѓа ие болады, еркін аќша кµздері есебінен ќалыптасады.

Субьектілердіњ тµлем ќабілеттілігін сипаттайтын кµрсеткіштердіњ бірі-борыш тµлеу ќабілеттілігі. Нарықтық экономика жаѓдайында субьектініњ ќарыз ќаржы кµзі – банк несиесі болып есептелінеді. Мерзіміне байланысты б±л несие ќысќа мерзімді жєне ±заќ мерзімді несие болып бµлінеді. Несиеніњ мерзімділігі оныњ ќайтарылу мерзімімен аныќталынады: ќысќа мерзімді несиелер бір жыл мерзімге дейін беріледі, ал ±заќ мерзімді несиелер бір жылдан кµбірек мерзімге беріледі.

Ќысќа мерзімді несиеге субьектініњ айналмалы ќаржы кµздерініњ бірі болып есептелінеді. Ол аѓымдаѓы ќызыметтер процесінде жетпей ќалѓан аќша ќаржыларына деген ќажетіліктен орнын толтыру ‰шін м‰мкіндік береді. Субьект бір жылдан кµбірек мерзім ‰шін капитал шыѓындарѓа несие алу м‰мкін. Б±л жаѓдайда несие субьектініњ ќарыз ќаржы ресурстарыныњ ќайнар кµзі ретінде ќызымет етеді яѓни б±л µндірісті ±лѓайтуѓа, оны реконструкциялауѓа, жања техникаларды енгізуге, ќымбат баѓалы ќ±рал саймандарды сатып алуѓа, жєне т.б. маќсатты баѓдарламаларды дамытуѓа ж±мсалады.

¦заќ мерзімді несиелердіњ бір бµлігі аѓымдаѓы активтерді сатып алуѓа ќарастырылады. Ќысќа мерзімді ссудалар ќарыз алушыларѓа аѓымдаѓы ќызыметтер ‰шін бері леді де ол тµмендегідей маќсатќа ж±мсалады.

іріленген обьектілер ‰шін материалдыќ запастар мен µндірістік шыѓындар ‰шін, б±ѓан ќоса бір жылѓа дейінгі т‰сірілген товарларды ќ±жаттандыдру істері ‰шін ж‰ргізіледі.

Несие алу ‰шін заемшы банкке негізделген т‰рде жазбаша µтініш пен ±сыныс жасайды. Онда ссуданыњ маќсаты, кµлемі, пайдалану мерзімі, µтеудіњ наќты мерзімі кµрсетіледі, сонымен бірге несиелік шаралар мен экономикалыќ тиімділігі туралы ќысќаша сипаттама бері леді.

Б±дан басќа бір мезгілде банкке µтініш – міндеттеме бері леді, ол банкте ссуда есепшотын ашу ‰шін ќажет болады. Сонымен бірге заемшы ссуданы пайдалану мерзіміне ќарамастан тµмендегідей материалдарды ±сынады:

- техника – экономикалыќ дєлел: Б±л орында шаралар жоспарланѓан шыѓындардыњ, айналмалы активтердегі ќозѓалыс єрекетін, алда к‰тілмеген релизация етілетін µнімдердіњ жєне пайдаланѓан ссудадаѓы ненің есебінен µтеуді белгілейтін есептеулері арќылы беріледі.

• 
  қаржылық және статистикалық есептермен т.б мәліметтер: бұл заемшының қаржы жағдайы мен борыш төлеу қабілеттілігін анықтау үшін қажет.
  
• 
  формалар бойынша өз мезгілінде ссудаларды қайтаруды құруды қамтамасыз ету бойынша міндеттемелер; банк тәжірибесінде қабылданған құжаттар: шұғыл міндеттеме, кепілдік міндеттеме, сақтық куәліктер және т.б.
  

Банк несиелік келісім жасауға дейін субъектің борыш төлеу қабілеттілігіне талдау жасайды және қарыз міндеттемелері бойынша есеп айыру мезгілі белгіленеді, жаңа несиелерді алу үшін алдын –ала шарттар жасасады. Субъектің борыш төлеу қабілеттілігі – бұл несие алудың құқығы мен мүмкінділігі. Бұл алдын алған несиелер бойынша есеп жасаудағы ағымдағы қаржы жағдайындағы оның ұқыптылығымен сипатталынады, сонымен бірге ол әртүрлі қаржы көздері арқылы ақша қаржыларын жұмылдыру қажеттігі бойынша мүмкіндігімен белгіленеді.

Борышты төлеу қабілеттілігіне талдау жасау заемшыға сапалы баға беру мақсаты болу қажет. Бұнда несие беру шарттары туралы банкпен мәселелердің шешілуі анықталынады. Бұл орында субъектің өз уақытында несиені өтеу қабілеті анықталынады, несиенің дәлелденгендігіне және мақсатқа сәйкестілігіне баға береді, банк пен заемшының арасындағы несиелік қатынастар туралы пікірлер белгіленеді.

Субъектің қызметін талдау жасаудан алдын төмендегідей жағдайларды анықтауды қажет етеді:

1-зерттеуді қажет ететін субъект қызметінің кезеңін анықтау керек.

2-алдын ала әртүрлі аналитикалық есептерді өткізу қажет:

3-өз-өзіне талдау жасалуын қадағалау тиіс.


2.4 Баланс µтімділігіне талдау жасалынуы.

Бізге белгілі болѓан µтімділіктіњ екі концепциясының болуы.

Оның біріншісі: Субьектініњ µзініњ ќысќа мерзімді міндеттемелерді тµлей алатын ќабілеті бар деп т‰сіну ќажет, немесе µзініњ боршын жылдам тµлей алатын ќабілеттілік деп те айтылады. Б±л жаѓыдай ќысќа мерзімді міндеттемелерді, ағымдағы активтерді реялизация ету арќылы наќты аќшаѓа ие болуымен орындалады. Б±л концепция тµлем ќабілеті концепциясына жаќын концепция, тек ќана айырмашылыѓы: пайдаланылып жатќан кµрсеткіштер мен есептеу єдістерін ѓана µзгерістер болады.

Екінші бір концепция, б±нда - µтімділіктіњ б±л аѓымдаѓы активтердіњ тез арада аќша ќаржысына айналу м‰мкіндігініњ дайындылығына айтылады. “Лик вид” немесе “µтімділік” деген сµз б±л “аќшаѓа жењіл жєне жылдам айналуы” деген маѓынаны білдіреді. ¤тімділіктіњ дєрежесі уаќыт кезењініњ ±заќтылыѓымен аныќталады. Ќысќа кезењ болѓан сайын оныњ µтімділігі жоѓары болады. ¤тімділіктіњ ењ тиімді аныќтамасы: б±л субьект міндеттемелерін, оныњ активтері арќылы жабу дєрежесімен аныќталынады.

Аќшамен жабу мезгілі міндеттемелерді жабу мезгілімен сєйкес келеді. Б±л жаѓдай кµбінесе субьектінің тµлем ќабілеті мен несиелік ќабілетіне тікелей тєуелді болады.Сондыќтан µтімділік – б±л активтермен міндеттемелер арасында т±раќты тепе- тењдіктіњ болуын білдіреді. Сонымен, µтімділіктіњ мєні сол ол µзімен бірге баланстың µтімділігін білдіреді. Сондыќтан да тµлем ќабілеті мен несиелік ќабілеттерге баѓа беру- бухгалтер лік баланстарды терењ ‰йреніп, зерттеуді ќажет етеді.

¤тімділік балансына талдау жасау ќаржыларды актив бойынша салыстыруда, олардыњ µтімділік дєрежесімен пассивтер бойынша міндеттемелердіњ және олардың өтеу мерзімі бойынша топтарѓа бµлінуімен белгіленеді. Актив пен пассив статьяларын топтау – ењ жоѓары µтімділіктен ењ тµменгі µтімділікке яѓни µтімділіктіњ тµмендеуіне айналудыњ ќатал тєртібі арќылы іске асады, сонымен бірге ол µтеудіњ ењ жоѓары мерзімінен ењ тµменгі мерзіміне дейінгі µзгеріспен топтарға бµлінеді.

¤тімділік дєрежесіне байланысты яѓни аќша ќаржыларына айналу жылдамдыѓына байланысты субьект активтері тµмендегідей топтарѓа бµлінеді.

А₁. Ењ кµбірек µтетін активтер: Б±ѓан кµбінесе субьектініњ аќша ќаржылары мен ќ±нды ќаѓаздар кіреді: Аќшалай ќаржылар мен ќ±нды ќаѓаздар айнымалы ќаржылардыњ ењ кµп жұмылдырылған бµлігі, аќша тез арада тµлеуге дайын болады, ол ќ±нды ќаѓаздар болса жедел наќты аќшаларѓа айналады.

А₂. Жылдам реализация етілген активтер. Б±ѓан ќысќа мерзімді дебиторлыќ ќарыздар мен басќа активтер кіреді. Дебитор ќарыздардың жиынтыѓы белгілі бір мерзімде есепшоттарѓа т‰седі жєне µзініњ міндеттемелерін тµлеуге ж±мсалады. Есептеу ќ±жаттарымен µз мезгілінде сатушыларѓа тµленбеген тауарлар бойынша мезгілі µткен борыштар аз µтімді болады. ¤з мезгілінде тµлемніњ т‰суіне сенім жоќ болады.

Нарыќта экономикалыќ жаѓдайда кєсіпорын мезгілі µткен ќарыздарѓа шыдай алмайды, ш±ѓыл б±л мєселе бойынша шара ќолданады, себебі ол єр ќандай дебитор ‰лкен кµлемде пенямен айыпп±л тµлейді, µйткені оныњ банкрот болып хабарлануы м‰мкін. Сондыќтан нарыќтыќ жаѓдайда субьектілердіњ µтімді ќаржыларын есептегенде кєсіпорынныњ аќшалай ќаржысына ќысќа мерзімді дебиторлыќ ќарызды да ќосады.

A₃. Жай (медленно) релизация етілетін активтер. Б±ѓан баланс активініњ екінші бµлімі кіреді, яғни “ТМЗ” мен баланс активінің бірінші бөліміндегі ұзақ мерзімді инвестициялар кіреді “Болашақ кезеңнің шығыстары кірмейді

А₄. Қиын (трудно) реализация етілетін активтер. Бұған баланс активінің бірінші бөлімі кіреді, тек бұдан алдыңғы топқа кіретін статялардың алып тастау керек, яғни тек “ұзақ мерзімді инвестицияларды” алып тастау керек.

Баланс активтерін µтімділік дєрежесіне ќарай бµлгенде негізгі µлшем – кассада наќты аќшаныњ болуы яѓни есеп айырысу, валюта жєне аѓымдаѓы есепшотарда наќты аќшаныњ банкте болуы.

Баланс пассивтері оныњ тµлем мерзіміне ќарай тµмендегідей топтарѓа бµлінеді.

П₁ – ењ ш±ѓыл міндеттеме. Б±ѓан несиелік борыштар, ссудалар, мерзімінде тµленбеген басќа ќысќа мерзімді міндеттемелер таѓы басќалар кіреді.

П₂ – ќысќа мерзімді міндеттемелер - б±ѓан ќысќа мерзімді несиелер мен қарыздар заемдер жєне ж±мысшылар ‰шін берілген ссудалар.

П₃ - ±заќ мерзімді міндеттеме. Б±ѓан ұзақ мерзімді несиелер мен ќарыздар кіреді.

П₄- тұрақты міндеттемелер – бұған Пассив тегі 1 бөліміндегі “меншікті капитал ” кіреді.

Баланс өтімділігін анықтау үшін актив пен пассивтегі топтардың қорытындысын бір – бірімен салыстыру қажет, сонда баланстың абсалютік өтімділігі мынадай қатынастар болған жағдайда есептелінеді..

А₁ П₁

А₂ П₂

А₃ П₃

А₄ П₄

Баланс өтімді деп есептейді сондай жағжайда : егер те,ңсіз алғашқы үш топтары өздеріне сәйкес топтағы міндеттемелердің орнын толтыра алатын жағдай болса баланс өтіміді деп есептелінеді. Керісінше жағдай болса, онда баланс өтімді деп есептелінбейді. Үш теңсіздіктің орындалуы төртінші теңсіздіктің де орындалуын өзіне тартады, сондықтан жоғарыдағы үш теңсіздік негізгі рол атқарады.

Актив пен пассивтегі бірінші топ статьяларын салыстыру қорытындысы жақын арадағы түсім мен төлемнің арақатынасын білдіреді (үш айға дейін).

Актив пен пассивтің екінші топтағы статьяларын салыстыру қорытындысы алдағы жақын кезеңде төлем тәртібінің жақсарғандығы немесе нашарлағандығы туралы мәлімет береді (мерзім 3-6 дейін).

Қорыта айтқанда бірінші және екінші топтарды салыстыру нәтижесі ағымдағы өтімділікті анықтауға мүмкіндік береді, оның төлем қабілеттілігі туралы мәлімет береді.

Актив пен пассивтің 4-ші топтардағы қорытындыны салыстыру нәтижесі субъектінің міндеттемелердің орнын толтыру, оның меншік иелері жағының іске асатынын білдіреді. Бұл жағдай тек субъект жойылған жағдайда ғана іске асады.

Үздіксіз принциптердің сақталуы немесе әрекеттегі субъект әрқашан тұрақты түрде меншікті айналмалы капиталдың болуын талап етеді. Бұл үшін субъект 4- ші теңсіздікті орындау қажет.

А₄≤ П₄ меншікті қаржылардың көздері жұмылдырылмаған активтерден жоғары болуы тиіс. Бұл схеманы талдау жасау өз уақытында есептесулерді іске асыру жағынан қаржы жағдайы туралы мәлімет береді. Жасалынған талдаулар баланс өтімділік туралы конмлекс баға береді. Өтімділіктің жалпы еселігі коэффициенті төмендегі формуламен белгіленеді.

К_ОЛ.= ;

М±нда К_ОЛ = жалры µтімділік еселігі (коэффициенті).

- еселік салмаѓы (весовые коэффициеты).

А₁ жєне П₁ актив пен пассивтегі топтардыњ ќорытындысы .

Баланс µтімділігініњ жалпы еселігі-коэффициенті аѓымдаѓы субъект активіндегі жалпы µтімділік жиынтыѓыныњ жалпы тµлемді міндеттемелердіњ жиын,тыѓына болѓан ќатынасты білдіреді. Б±л кµрсеткіш 0,9 дєрежеден тµмен болѓан жаѓдайда теориялыќ мањызы боладыда, ол субъектініњ міндеттеменіњ барша т‰рлері бойынша жақын арада жєне бµлімдер бойынша есеп айырысын іске асырады. Єрт‰рлі субъектілердіњ балансындаѓы тµмендегідей дєрежеде салмаѓы еселігі шектерге баѓынѓан жаѓдайда ѓана баланс µтімділігі байќалады.

Олар мыналар:

Б±дан мынадай нєтиже туады. < 0,5 Кµрсетілген шектеулерді тµмендегідей терілген салмаќ коэффициенттері ќанаѓаттандырады.

= 1; =0,5; = 0,3

М±ныњ нєтижесінде µтімділіктіњ жалпы кµрсеткіштері мынандай кµріністі береді.

К ⁰_Л.= ;

Осы кµрсеткіштіњ кµмегімен субъектініњ тµлем ќабілетініњ жалпы баѓасы беріледі жєне µтімділіктіњ жаѓдайына баланысты ќаржы жаѓдайыныњ µзгергенін кµрсетеді.

“ЖШС Бағара” кєсіпорында активтердіњ µзгеруін есептейтін кµрсеткіштер кєсіпорынныњ м‰ліктік жаѓдайы туралы кµрсеткіштер арќылы сипатталады.

1. 
   ¤ндірістік маќсаттаѓы 1 М‰лік коэффициенті кєсіпорынныњ µндірістік потенциалын сипаттайды. Ол тµмендегідей аныќталады.
   

Б±л жаѓдайда б±л кµрсеткіштегі нормал шек ќою: К_П0,5 есептелінеді.

Коэффициентіњ тµмендегені негізгі ќорлардыњ есебінен µзгерген. Негізгі ќорлардыњ өсуі нєтижесінде ќорланѓан тозу кµбейген, м±ныњ нєтижесінде активтердіњ ќ±ны 18154 мыњ тењгеге кµбейген. Соныњ себебінен коэффциент тµмендеген.

2. Субъект активтерініњ ж±мылдыру коэффициенті тµмендегідей формуламен белгіленеді.

К_МОБ1= К_МОБ1=

3. Ж±мылдырѓан жєне ж±мылдырылмаѓан араќатынас коэффициенті тµмендегідей формуламен белгіленеді.

4. Негізгі ќ±ралдардыњ наќты ќ±н коэффициенті.

Тµмендегі формуламен белгіленеді. Б±л м‰мкіндіктердіњ активте 50% кем болмауы керек.

К_РОС=

К_РОС1= К_РОС2=

Есеп дєурінде коэффициент барша активтер ќ±ныны кµбеюі есебінен тµмендеді.

5. Негізгі ќ±ралдардыњ техникалыќ жаѓдайын сипаттайтын кµрсеткіш – тозу коэффициентті. Ол 50 % тен жоѓары болмау керек.

Ол былай есептелінеді:

Кизи=

Кизн₁ = Кизи₂ =

Тозу кэифицентініњ µсуі – тиімді жаѓыдай емес. Тозу ќарќыныњ кµбеюі нєтижесінде негізгі құралдардың бастапќы ќ±ны тµмендейді. Ќалдыќ ќ±ны азаяды.

Баланс активтерініњ ќ±ру кµздеріне талдау жасаѓанда м‰ліктердіњ т‰суі, сатып алынуы және жасалуы жаѓынан олар меншікті жєне ќарыз капиталдары есебінен ќалыптасады. Олар арасындаѓы ќарым ќатынас олардыњ ќаржы т±раќтылыѓын аныќтайды. Меншікті капитал мен міндеттемелердіњ жиынтыѓы – жиынтыќтық капиталды ќ±райды.

Жыл басында =149200 + 8517=157717

Жыл аќырында= 132478+43398=175876

1. 
   Тєуелсіз коээфицент. Б±л субьектініњ ќарыз ќаржыларына тєуелсіз жаѓыдайын білдіреді.
   

Кн.,= Кн.=

Ењ тµменгі кµрсеткіш:- 0,5 – 0,6 болуы ќажет. Іс жүзінде тµмендеген, дегенмен минималды дєрежеден тµмен емес.

2. 
   Ќаржыландыру коэфицентті, б±л кєсіпорынныњ ќаржылыќ т±раќтылыѓын сипаттайды ол тµмендегідей формула арќылы аныќталады.
   

Б±л дєрежеде жоѓары болѓан сайын банкілер мен инвесторлар ‰шін ќаржыландыруѓа ±мтылу жоѓары болады. Б±л коэффициент субъектініњ ќанша бµлігі µзініњ меншікті ќаржылар арќылы жєне ќарыз ќаржылар арќылы іске асќандыыѓн білдіреді. 1- ден тµмен болмаѓаны тиімді болады.

3. 
   Ќарыз жєне меншікті ќаржылар араќатынасы коэффициенті. Нормал жаѓдай: К_3/С=<1.
   

К_З/С1= К_З/С2=

4. 
   Ќаржы т±раќтылыѓы коэффициенті немесе инвестициялардыњ орнын толтыру коэффициенті.
   

К_ф4=

К_Фу1= К_Фу2=

Нормал жаѓдай 0,75 < К_Фу0,9

Себебі ±заќ мерзімді міндеттемелер кєсіпорында жоќ.

Пассив µзгерісіндегі кµрсеткіштерді есептеу.

1. 
   Меншікті айнымалы капитал. Оны аныќтау ‰шін тµмендегідей формула ќолданылады.
   

С_ОК1= 149200 – 132182 = 17018.

С_ОК2= 132478 – 123442 =9036.

Азайѓаны ќолайсыз тенденция.

2. 
   Ж±мылдыру коэффициенті.
   

К_М1= К_М2=

Оны оптимал мөлшері К_м0,5 болуы қажет.

3. ТМЗ-ның орнын толтыру коэффициенті. Ол былай анықталады.

Нормал жағдай төмендегідей көріністе болу қажет:

Қаржы жағдайы тұрақтылық жағдайына қарай 4 типке жіктеледі.

1. 
   Қаржы жағдайының абсалют тұрақтылығы мынадай жағдайда қалыптасады: С_ок>ТМЗ
   
2. 
   Қаржы жағдайының нормал тұрақтылығы теңсіз жағдайда сипатталады. С_ок/д>ТМЗ<ОИ
   

3. 
   Қаржы жағдайының тұрақсыздығы теңсіз ситуация сипатталған жағдайда болады ТМЗ>ОИ немесе ОИ<ТМЗ
   
4. 
   Дағдарысқа ұшыраған қаржы жағдайы бұл алдындағы теңсіздікке субьектінің несиесі мен қаржысы болған жағдайда көрінеді. Бұл көбінесе өз мезгілінде төленбеген, төлем мерзімі өткен кредиторға айтылады.
   

1. 
   Жыл басында абсолют тұрақтылық.
   
2. 
   Жыл соңында нормал тұрақтылық
   

2. 
   
   жүктеу/скачать 476 Kb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: