Дипломдық жұмысты орындауға тапсырма № Студент

Азотты және фосфорлы тыңайтқыштарды қолданудың экономикалық тиімділігін анықтау үшін тәжірибе нәтижелерін егіс жағдайларынан қарай қайта есептедік. Ол үшін вегетациялық тәжірибеде алынған өнімді келесі тәсілмен ц/га қайта есептедік:

мұндағы

ыдыстың ауданын мына формуламен анықталады:

м²

хлорлы фондағы өнімі:

0,0962 м² – 8,2 г

10000 м² – х

852390,85:1000 = 852,39 кг/га

852,39 : 100 = 8,52 ц/га

Азотты тыңайтқышты қолдану нұсқасындағы фонға қосылған өнім

43,13-8,52 = 34,61

Басқада нұсқалардағы өнімді және оның қосымшаларын осы әдіспен анықтады.

Тыңайтқыштың нормасы кг/га есептелді.

Тәжірибеде 1 кг топыраққа 0,2 га зат немесе 0,43 г мочевина (Co(NH₂)₂) қосылды. 10 кг топырағы бар ыдысқа кететін мочевинаның мөлшері 4,3 г, ал гектарға шамамен 450 кг, өйткені 10 кг топыраққа немесе 0,0962 м² мочевина қажет.

Жоғарыда көрсетілген әдіспен P₂O₅ нормасын анықтағанда, 375 кг қос суперфосфатқа тең болады.

Азотты және фосфорлы тыңайтқыштарды қолданудың экономикалық тиімділігін келесі мәліметтерді ескере отырып анықтадық.

1. 
   1 ц күріш дәнінің сатып алу бағасы – 30000 тенге.
   
2. 
   1 т мочевинаның (46% N) құны – 80000 тенге.
   
3. 
   1 т қос суперфосфаттың құны – 64500 тенге.
   
4. 
   Комбайнердің 1 т күрішті бастыруға төленетін еңбек ақысы – 2500 тенге.
   
5. 
   1 т минералды тыңайтқыштарды себу – 450 тенге.
   
6. 
   1 т минералды тыңайтқыштарды артып-түсіру жұмыстарына кеткен шығындар – 1500 тенге.
   
7. 
   5 км-ге 1 т минералды тыңайтқыштарды тасымалдауға кеткен шығындар – 700 тенге.
   

Кесте 11 Хлорлы тұздылық кезінде күрішке минералды тыңайтқыштарды қолданудың экономикалық тиімділігі

1. Хлорлы тұздылық (0,05% CI) күріш өсімдігінің өсуіне, дамуына вегетациялық массасының жиналуына кері әсер береді. Осы жағдайларда мочевинаны қосатын болсақ, күріштің қуыстүптілігін, өсімдіктің биіктігі мен салмағын арттырады. Қос суперфосфат мочевинаға қарағанда сәл әлсіздеу әсер етеді, ал бірге қосқан кезде жақсы нәтиже береді.

2. Хлорлы тұздылықтағы топырақта күріштің азотты тыңайтқыштарды Церлинг лабораториясының көмегімен диагностикалауға болады. Күрішті азотпен орташа қамсыздандырған кезде бұтақтану фазасындағы өсу нүктесінде 75 мг/кг, трубалану және гүлдену фазасында 25,0 – 37,5 мг/кг аммиак болады. Ал Магницкийдің лабораториясының көмегімен күріш өсімдігін фосформен қамтамасыз етуге болады.

3. Күріштің азотты және фосфорлы қорегі туралы олардың жапырағындағы жалпы азот пен фосфорлы қарап айтуға болады. Мочевинаны және оны қос суперфосфатпен бірге қосқанда жалпы азоттың, сонымен қатар ақуыздың азоттың құрамы, ал қос суперфосфатпен бірге – фосфордың құрамы артты.

4. Хлорлы тұздылық күріш өсімдігінің өніміне кері әсер береді. Мочевинаның әсерінен өнім құрылымының көрсеткіштері жақсарды. Олар азотты-фосфорлы тыңайтқыштарды бірге енгізу нұсқасында үлкен мәнге ие болды. Осы нұсқада бақылаушы және тұзды фондағы күріш дәндерінің өнімділігі көп болды.

5. Хлорлы тұздылық шарттарында минералды тыңайтқыштарды күрішке қолданғанда жоғарғы экономикалық тиімділік анықталды. Мочевинаны және оны қос суперфосфатпен бірге қосқандағы құны сәйкесінше 25 және 16 сомды құрады.

Қазіргі ауыл шаруашылығының өндірісі әр түрлі күрделі машиналармен, құралдармен, агрегаттармен үздіксіз қамсыздандырылып отырды. Бұлармен жұмыс жасау сәйкес білімді талап етеді, ал электр энергиясын кеңінен қолдану үшін жұмысшылар, қызметкерлер мен колхозшылар электр қауіпсіздігінің сұрақтарымен толығымен танысулары керек. Ауыл шаруашылығын химиялау ұлы химикат әдістерін үйренуді талап етеді. Өйткені оларды дұрыс қолданбаса уланып қана қоймайды, сонымен қатар өрт пен жарылыс туындауы мүмкін.

Сельхоз еңбектің және өндірістің күрделілігі өсімдіктер мен жануарлардың дамуының үздіксіз өзгерісін әрдайым бақылап,олардың өнімділігін берілген деңгейде ұстап тұру үшін дер кезінде шара қолдануға келіп тіреледі. Көбінесе, ауа-райы жағдайларына байланысты механизаторлар жоспарланған жұмыстарын бітіре алмайды, бірақ оларға түнгі уақытта жұмыс істеуіне тура келеді.

Осылайша жұмысшы ауысымдардың біртексіздігі туындайды. Осы жерде әкімшілік механизаторлардың еңбегін ұйымдастыру қабілеттілігі маңызды роль атқарады.

Жеке қорғаныс құралдары жұмысшыларды күйіктен және уланудан, өндірістік жарақаттардан, электр тогының ұруынан, жарық, жылу және басқа шағылысуларының зиянды әсерінен қорғау үшін, сонымен қатар кәсіби аурулардың алдын-алу үшін қолданады.

Жеке қорғаныс құралдары ұжымдыққа қарағанда әр адамды жеке қорғайды. Өзінің функционалды белгілері бойынша олар тыныс, көру, есту, сонымен қатар тері қабаттарын және ағзаны толығымен қорғайтын құралдар болып бөлінеді. Оларды жеке құрғақ, әрі заттар мен материалдардан тұйықталған орындарда сақтайды.

Трактор құрылымына қойылатын қауіпсіздік талаптары ГОСТ 12.1.019 -76 регламенттеледі және олар сельхоз тракторлар мен сельхоз машиналарға таратылған.

Жоғарыда аталған машиналардың барлығын тракторшыны жарақаттанудан қорғау үшін кабиналармен қамтамасыз етеді. Барлық тракторларды толық металды кабиналармен немесе сырлармен жабдықтайды.

Қауіпсіз жұмысты қамтамасыз етпейтін машиналар, агрегаттар (зауыт талаптарына сай қамсызданбаған механизмнің болмауы, жұмыс орны, жөнделмеген рульдік басқару, дауыс сигналдарының болмауы, бірінші медициналық көмектің қорабының және өрт сөндіру құралының болмауы) тасымалдауға жіберілмейді.

5.2 Пецтицидтермен және минералды тыңайтқыштармен

жұмыс жасаудағы еңбек гигиенасы.

Минералды тыңайтқыштармен және пестицидтермен жұмыс жасау ұйымдардағы, кәсіпорындардағы және «сельхозхимия» жүйесінің мекемелеріндегі еңбекті қорғау бойынша жұмыстарын ұйымдастыру ережелерімен регламенттеледі.

Минералды тыңайтқыштар мен пестицидтерді қабылдау, сақтау және жіберу үшін қоймалар қолданылады. Колхоздар мен совхоздарға минералды тыңайтқыштарды олардың рельсті қоймалары немесе ерекше орналасу орындары болған жағдайда көлікпен жіберіледі. Минералды тыңайтқыштардың және пестицидтердің базалары мен қоймаларындағы жұмыстың қауіпсіздік шарттарын жасау үшін: машиналар мен механизмдерге техникалық қарауға арналған және аккуммулятор зарядтайтын арнайы орындар машинаны тазалауға арналған компрессорлық қондырғылар, тұрмыстық мекемелер, канализация және т.б. болуы керек.

Минералды тыңайтқыштарды сақтау шарттары қойылымдардың физико-химиялық қасиеттері мен түрлеріне байланысты, сондықтан қоймаларды жалпы және арнайы деп бөледі.

Тыңайтқыштарды, әсіресе азотты тыңайтқыштарды дұрыс қолданбағаннан оларды сақтауға және тасымалдауға үлкен қауіп төнеді. Олардың вентельдерінің қатты жабылғандығына, монометр көрсеткіштеріне, сұйық деңгейіне және т.б. назар аудару керек.

Өсімдікті қорғаудың химиялық құралдарын қолданғанда үлкен ұқыптылық қажет, жеке қорғаныс құралдарын дұрыс және дер кезінде қолдану қажет.

Пестицидтермен жұмыс жасауға дені сау, медициналық бастаудан өткен, пестицидтердің қасиеттерін жақсы білетін және олармен дұрыс жұмыс жасай алатын адамдар жіберіледі. Жұмыс уақыты 6 сағаттан аспау керек. Әрбір колхозда, совхозда ауылшаруашылық мәдениетін пестицидтермен өңдеудің есебі жүргізілуі керек. Пестицидтермен жұмыс жүргізер алдында тұрғындарды және жақын арадағы медпункты ескертеді. Уақытша қауіпті учаскелерге лакты бояулы материалдармен, сигналдың бояулармен боялған тасымалданатын қауіпсіздік белгілері мен уақытша шекаралар қойылады.
5.3 Шаруашылықтағы өртке қарсы қауіпсіздік жағдайының сипаты

Жылу бөле және жарықтың шағылысуымен жүретін жанғыш заттар мен тотықтырғыштардың әрекеттесуінің күрделі физика-химиялық процесінжану деп атайды.

Жану пайда болу үшін өрт көзі, зат және ауада 14% жоғары оттегі болу керек.

Материалдық шығын әкелетін, басқарылмайтын жануды өрт деп атайды. Өрттің себептері әр түрлі болады. Көбінесе олар адамның кінәсінен, кейде найзағай жарқылдауынан болады.

Өрт қауіпсіздігі - өрт болмайтын объектінің жағдайы, ал өрт болған жағдайда өрттің қауіпті факторларының адамға әсерін тигізбейтін және материалдық құндылықтарды қорғау қамсыздандырылатын объектінің жағдайы.

Объектінің өрт қауіпсіздігі ГОСТ 12.1.004-76 ССБТ сәйкес өртті болдырмау жүйесімен, өрттен қорғау жүйесімен және ұйымдық шаралармен қамтамасыз етіледі.

Селолық кеңестер, колхозды басқару және кәсіпорынның басшылары өрт қауіпсіздігін және өрттен қорғауды жүзеге асыру үшін штаттың өрт-қарауылдық қорғанысын және өз еркімен құрылған ұйымды құрады, ал өндірістік учаскелермен фермаларды оларды бөлімшелер құрайды.

Өртті сөндіру құралдары: сұйық және бу күйіндегі су, химиялық қосылыстың нәтижесінде және механикалық жолмен алынатын көбіктер, СО₂, топырақ пен жамылғылардың барлық түрі. Оттегінің концентрациясын төмендету үшін СО₂ басқа инертті газ-азотты қолданады. Өртті сөндіру үшін өрт сөндіргіш ұнтақтар қолданылады.

Өртті сөндірудің техникалық құралдарының ішінен көбікті өрт сөндіргіштер ОП-5, сонымен қатар ОУ-2 мен ОУ-5 көмір қышқылды өрт сөндіргіштер қолданылады. Ауыл шаруашылығында өртті сөндіру үшін қол және механикалық насостар, сонымен қатар жөнделген сельхоз машиналары қолданылады.

М-600, МГ-800-А маркалы тасымалдағыш бензинді екі тактілі мотополепалар мен бензинді двигательдері бар МН-1200, МП-1400, МП-1600 мотополепалары қолданылады.

Мотополепадан басқа өртті сөндіруде АЦН-200 сияқты өрт автокөліктері (мұнда өрт насосы, цистерна және көбік араластырғыш бар) және су беруге арналған АНГ-20 типті автонасостар қолданылады.

Дипломдық жұмыстың тәжірибесін жүргізген ОҚМУ 5 жылдың ішінде өрт жағдайлары тіркелмеген, өйткені ол жерде кешенді шараларды жүзеге асыру әдістерімен өрт қауіпсіздігі ережелері қатаң сақталады.

Селолық жерлердегі өрттік сумен қамсыздандыру жылдың кез-келген мерзімінде қажетті ағыста, 3 сағаттың ішінде өрт болған жерге суды жеткізулері керек.

Мекеменің сырттай өрт сөндіруіне кететін судың шығымы кесте бойынша есептеледі.

Ал, селолық тұрғын пунктері мен поселкелері үшін – 5,10,15 л/с. Ондағы адамдардың саны сәйкесінше 500, 5000 және 20000 адам. Құс ұяларын, тұрғын және қоғамдық мекемелерді іштей сөндіруге кететін судың шығымы 2,5-5 л/с құрайды.

Ауылдық жерлерді табиғи су қоймалары сумен қамсыздандыруы мүмкін.

Кесте 12 Ауыл шаруашылығы мекемелеріндегі орындардағы бір өртті сырттай сөндіруге кететін судың шығымы.

Өндірістің категориясы	Мекеменің өртке төзімділік дәрежесі	Мекменің көлеміне қарай судың шығыны (л/с)
		до 1000 м3	3000-5000 м3	5000-20000 м3	20000-50000 м3	50000-200000 м3
Г, Д А, Б, В Г, Д В Г, Д В	І және ІІ І жәнеІІ ІІІ ІV және V ІV иV	5 10 10 10 10 15	5 10 10 15 15 20	10 15 15 20 20 20	10 20 25 30 30 30	15 30 - - - -

Ішкі және сыртқы өртті сөндіруге кететін суды мына формуламен есептейді:

Мұндағы: - сыртқы және ішкі өртті сөндіруге кеткен судың меншікті шығыны, кестеден алынады;

Мұндағы:

Мұндағы: - судың ағысы; = 9,8 м/с².

Мұндағы:

Бір құралмен кететін судың шығыны былай анықталады:

V.

Мұндағы: - шашу диаметріне тәуелді шығын коэффициенті (0,5-0,9);

Жану және өртті сөндіру кезінде өндірістік және мәдени-тұрмыстық мекемелердегі басты мақсат адамдарды және материалдық құндылықтарды өрт аймағынан нәтижелі эвакуациялау болып табылады. Эвакуациялаудың мүмкін болатын ұзақтығы адамға жағдай жасалу уақытына, критикалық t⁰-сі (60⁰С), мекемедегі оттегі концентрациясын төмендету, улы заттардың пайда болу уақытына байланысты.

Адамдардың қорғаныс жылдамдығы V ішкі эвакуациялауда 16 м/мин, текпешек бойымен төменге қарай қозғалысы – 10 м/мин, жоғары қарай – 8 м/мин.

I, II дәрежелі өртке төзімді мекемелерден адамдарды шығарудың мүмкін болатын уақыты – 6 мин, III және IV дәрежелі – 4 мин, V дәрежелі – 3 мин, балалар мекемелері үшін шығару уақытын 20% азайтады.

Табиғатты қорғау мемлекеттік, халықаралық және қоғамдық шаралардың жоспарлық жүйесі болып табылады. Олар табиғи ресурстарды рационалды қолдануға, қорғауға және қалпына келтіруге, қоршаған ортаны ластанудан және адам қоғамының бұзылуынан қорғауға бағытталған.

Табиғатты қорғаудың негізгі қазіргі мақсаттары – табиғи ресурстарды рационалды және жоспарлы қолдану, қоршаған ортаны ластанудан қорғау.

Табиғи ресурстар – бұл табиғаттан табылатын адамдардың өмір сүруінің әр түрлі құралдары: топырақтаңы өнімділігі; әр түрлі мақсаттарда қолданылатын су; бұлақтар, орман, тас көмір, мұнай; қосымша азық ретінде қолданылатын жабайы өсімдіктер мен жануарлар.

Сонымен, табиғи ресурстар – бұл берілген деңгейде өндірістік күштердің дамуы жеткілікті мөлшерде зерттеліп, адам қоғамын материалдық қажеттіліктермен қамтамасыз етуге қолданылатын табиғи денелер.

Табиғи ресурстар классификациялануына қарай таусылатын және таусылмайтынболып, ол бірінші кезекте қалпына келетін және қалпына келмейтін болып бөлінеді. Таусылатынға климаттың пайдалы элементтері жатады: күн радиациясы, жауын-шашындар, жел энергиясы. Су ресурстары таусылмайды, бірақ олар қажетті кезде қажетті жерде тапшы болуы мүмкін. Оларды дұрыс қолдану экономикалық шығынға, кеңістікті орнатуға және уақытқа әсерін тигізеді.

Таусылатын табиғи ресурстар қалпына келуі және келмеуі мүмкін. Қалпына келетін ресурстарға жер қойнауының байлықтары (пайдалы қазбалар) жатады, олардыкөптеп қолдана берсе таусылады. Қалпына келетіндерге топырақ, өсімдік және фауналық ресурстар жатады, олар қолдануға қарай қайта қалпына келеді. Топырақ табиғи дене ретінде жойылмайды.

6.2 Қазақстанда табиғатты қорғау бойынша негізгі шаралар

Еңбек етушілердің жаппай демалысын жоспарлы ұйымдастыруға байланысты табиғатты қорғау облысындағы жаңа мақсаттар орман суларының алдында туындайды. Қазақстанда демалыс үшін табиғи ландшафттар қолданылады. Табиғаттағы демалыс адамдардың денсаулығын жақсартып, олардың еңбекке қабілеттігін қайта қалпына келтіреді.

Қазақстанда табиғатты қорғау мемлекеттің басты мақсаты болады.

Қазақстанның табиғатты қорғау бойынша шаралардың тиімділігін арттыру, қалдығы аз және қалдықсыз технологиянық процестерді кеңінен ендіру керектігі айтылған. Соған қоса елдің су ресурстарын қорғауды жақсарту керек. Тазалау құралдары мен қондырғыларының жұмыстарының тиімділігін арттыру. Халық шаруашылығын егін егуге және басқа қажеттіліктеріне тазаланған қалдық және бұлақ суларын қолдануды кеңейту.

Жер қойнауын қорғауды жақсарту және минералды ресурстарды кешенді қолдану. Пайдалы қазбаларды қазу барысында, байытуда және өңдеуде шығымдарды азайту. Қазақстанның экономикалық аймағының табиғи ортасын және Қазақстанның континентальді шельфтарының сақталуын қамсыздандыру. Табиғи ортаның жағдайын және ластану көздерін мемлекеттік бақылау жұмыстарын жоғарлату, осы қызметтердің техникалық қамсыздануын тиімді автоматты құралдар мен қондырғылармен жақсарту. Елдегі табиғатты қорғау жұмыстарын басқаруды жоғарлату
Қазақстандағы табиғатты қорғау бойынша негізгі шаралар

1. 
   Қазақстанның қызыл кітап шығарылған, оған өсімдіктер мен жануарлардың жойылып бара жатқан түрлері енгізілген.
   
2. 
   Қазақстанда Ата заңында табиғатты қорғау туралы үш баб (№18,64,647) қарастырылған.
   
3. 
   Қазақстанда жойылып бара жатқан өсімдіктердің өсіпір көбейту үшін ботаникалық бақша құрылған. Қазақстанда қоршаған ортаны, жануарларды, атмосфералық ауаны және суды қорғау туралы бірнеше заңдар қаулылар қабылданған.
   

1. Жерлер мыналардан қорғалады:

а) Жел эрозиясынан – ол өсімдік аз орналасқан кез келген егіс аумағында, сонымен қатар жаңадан дәндер өнген жерлерде пайда болуы мүмкін.

Жел эрозиясымен күрес келесілерді қарастырады:

− біріншіден, егіс далаларын желден қорғау;

− екіншіден, топырақтағы ылғалдылықты сақтау, өйткені ол желдің әсеріне кедергі береді.

б) су эрозиясынан – су эрозиясы кеңінен таралған және ол көбірек бұзады. Су эрозиясының бір түрі ирригациялық эрозия болып табылады, ол шамадан тыс суарғанда пайда болады. Топырақтағы су эрозиясымен күрес су ағысын қысқарту арқылы жүреді, яғни терең қазу. Бұл жағдайда топырақ суды өзіне көбірек сіңіріп оны өз бойында көбірек ұстайды. Беттік ағысты әлсіретудің және өнімді жоғарылатудың қарапайым және мүмкін болатын әдісі – топырақты өңдеу болып табылады. Соқалаудың тереңдігін, ұзындығын, учаскеге байланысты кететін су мөлшерінің шығынын, топырақтың су өткізгіштігі және басқа да факторларын орнату.

Ұйымдық – шаруашылық, агротехникалық, орман жаңартушылық және гидротехникалық шаралардың кешені қолданылады.

Су – суарылатын жерлердегі өнім факторларының бірі, барлығын,а қажетті, оны қорғау және тиімді пайдалану қажет, өзендер мен су қоймаларын таза сақтау керек. Суарылатын суды экономдаудағы басты резерв ауыл шаруашылығындағы мәдениеттердің өнімділігін жоғарлату, өсімдік салмағының бірлігіне кететін суды азайту, суакруды механизациялау болып табылады.

Ауыл шаруашылығында дұрыс қолданылмаған инсекцидтер мен гербицидтер өзенге және каналдарға түскен жағдайда суға кері әсерін тигізеді.

Тұрғындардың ішуіне арналған су адамдардың денсаулығына қауіпсіз сапаларға ие болуы керек. Сондықтан сумен қамсыздандырудың қайнар көзінің биологиялық және бактериологиялық жағдайы әрдайым қолданылып тұруы керек.

Өндірістік қалдықтар ауылшаруашылығы мәдениеттерінің және орманның өсуіне үлкен зиян келтіреді.

Ластанған атмосферада көбірек тараған және өсімдік үшін улы болатын газ – бұл күкіртті газ болып табылады (күкірттің қос тотығы). Сонымен қатар фтордың қосылыстары, хлорлы көміртек және т.с.с. Оның өсімдікке кері әсер беретіндігі туралы көптеген зерттеулер бар.

Дизельдік двигательдері бар тракторлар мен комбайндар атмосфераны зиянды компоненттермен ластайды.

Атомосфералық ауаны қорғау үшін ормандарды көбейту керек, орман өрттерімен күрес жүргізу керек, өсімдіктің жеке түрлеріңн зиянкестерден және аурулардан қорғау қажет.

Табиғатта жануарлар мен өсімдіктер тығыз байланыста болады. Жануарлар өсімдіктермен қоректеніп қана қоймай, оларға пайда әкеледі, атмосфераны көмір қышқыл газымен байытады, топырақты көңмен тыңайтады және т.с.с.

Тасымалдау кезінде жануарларды қорғау оларды қорғаудың негізгі формасы болып табылады. Эксплуатациялау бұл тек қана жануарларды ет үшін, тері, жүн және басқа өнімдер алу үшін ғана емес. Тіпті ең аз таралған жануарды да генетикалық форма ретінде тасымалдауға болады. Сондықтан жануарларды ақылмен эксплуатациялау әдісімен және аз таралған өсімдіктерді қорғаудың табиғатты қорғауда маңызы зор