Древние культы и традиционная культура казахского народа

бастап К- Бекхожпнге дейшп казак акын-жазушыларыныц 
eMipi 
мен творчествосы о к л а д ы . Алайда барлык жазушыны таныс- 
тыратын алгы сездщ орынына монографиялардан дербес цита- 
талар жур. Онда жазушыныц не туган жер1, не окыган окуы, не 
жазтан ецбектер1 айтылмайды. Opi карай 6ipep елещн, немеее 
романнан узшд1 бередт Оеыдан балаларымыз рухани керец бо­
лады. Ал 4-класка арналтан окулытымыздыц хат TinTi мушкш. 
Окулык б1рыцгай хрестоматия лык ыцтайда курылган. Б1рде 
6ip эдебиет мэнш тусщщретш сез жок. Тым болмаса: “Ертек 
детен не?”, “Жыр детен не?”, “Мухтар Эуезов юм?” детендей 
сурактарта карапайым жауап беруте болар едт Бул окулыктарда 
энциклопедиялык сынай тур той, кэдушп дерек, хабар жок.
Казак эдебиет! окулыгы орныга коймаган. Ол орныкпады деп 
кынжылуга болмайды. Улгл тутарлык орыс эдебиетл окулыгы 
езгерш устшде. Оны езгерту женшдег! шюрлерд1 б!з де улгл 
тутуымыз керек. Ойткеш эдебиет окулыгыныц туп 
Herisi -
улттык мэдениет кордалану устшде, эдебиет жазылу жэне зерт- 
телу барысында. Сондыктан эдебиет окулыгыныц езгерюке 
ушырап, унем1 когамдык 
niKip-талас 
тугызып отыруы олкылык 
емес, куптарлык жэйт.
Окулыкты жетщщрш отыру мектеп реформасыныц да бас­
ты шарты. “Усовершенствовать действующие и создать новые 
учебники и учебные пособия по всем курсам. Высокая идей­
ность, научность, доступность, кратность, точность, ясность 
и живость изложения, совершенство методического аппара­
та - неотъемлемые требования к каждому учебнику. Привле­
кать к их написанию лучших учителей, опытных методистов, 
видных ученых, осуществить меры по их дополнительному 
стимулированию труда авторов” (“О реформе общеобразова­
тельной и профессиональной школы. “Политиздат, М., 1984, 
46-бет). Болашак окульщтыц-эдеби-педагогикалык энциклопе­
дия туршде жазылу туралы niKipiMi3 мэселенщ методологпялык 
кшп, жалпы идеялык, мэселен окушыныц 1-кластан бастап 
10-класка дешнг! аральщта алатын эдебп бшмдер жиынтыгы.
Неш окытудыц жалпы салмагын аныктаганнан кешн оны калай 
окытудыц мектеп педагогпкасында ежелден белгш сараланган
332

дацгыл жолы бар. Бул туралы мугалима К. Назарталиеванын 
айтканын куптау керек секщц: зешш толтан 9-10 класс 
окушыларына с ал мак кеб1рек болтаны дуры с та, ауыз эдебиет! 
улгшер1 бастауыш кластарта, кшжентайларга жен. Асан-Кайгы. 
Казтуган, Шалкшз Актамберд1, Махамбет, Абай аталарыныц атын 
да, ездершщ санасына лайык елецдерш де казак балдыргандары 
балалар бакшасында ак жатка 6myi кэдж.
Таза мшс1з асыл тас 
Су тубшде жатады,
Таза мшс1з асыл сез 
Ой тубшде жатады.
Су тубшде жаткан тас -
Жел толкытса шыгады,
Ой тубшде жаткан сез -
Шер толкытса шыгады.
(Асан-Кайгы)
Мектепке 
дейшп жэне 
бастауыш мектеп педагоги­
ка саласыныц маманы ертедеп казак ауыз эдебиетшен неш 
гздейд1 - соны табады. Жэне сулулык пен юсшж казынасына 
тап болады. Онда таглымды тэрбпе де, танымды табпгат та 
тутас, Kip шалмаган, каймагы шайкалмаган пэк калыпта. 
TinTi 
тш ашарлык жацылтпаш нускалары каншама! Казак фолькло- 
ры мен кене шайырларыныц гпбратты сезш каз1рде казак ба- 
ласы, жасырары жок, улкешп, мпы каткан шакта естш, окып 
жур. Олар педагогпкалык кур ал боларлык децгейшен етш, таза 
эдебп туынды ретшде кызмет аткаратын туста, балгын окушы, 
шэюрт емес, ере сек окырман кезшде колына туеш журген 
жагдайы бар. Амал не?!
Элемдж рухани дэулети игеру 
y m i H
улттык иплжт! 
бойымызга cinipin, жаттыгуымыз керек. Ойткеш элемдж 
дунпенщ зацды белшеп - улттык казына. ¥лттык парасат- 
ты мецгермей кэмелет neci болу мумюн емес. Бул - тарих 
дэлелдеген акнкат.
Окулык жазу - енер. О л эр адамныц колынан келе де бермейдт 
Туши: ашык бэйге жариялау кажет. Ыздщ ппар1м1зше, окулык
333

айтылган принциптерд1 сактай отырып жазылса, сез жок 
мектептеп эдебиет окулыгыныц окушыларга да, окытушыларга 
да, жалпы агарту 
iciHe, 
элеумет1м1зге, коммуниста тэрбиеге 
6epepi 
мол болар едт Заманымыздыц ескелец талабы да со- 
лай. Kasipri заман бшмдшер заманы. Б ш м - эр нэрсеищ ата- 
уын бшу емес. Сол заттардыц касиеттерш, белгшерш 
6ip- 
6ipiHe 
байланыстыра алу, осы байланыстардан ю сш к улгюш 
сузу. Он - он бес акын-жазушыныц туган, елген жылын, 
6ipep 
шыгармасын окып бш н, мектеп табалдырыгынан аттап 
шыгу 
K asipri 
жас 
yniiH 
жеткшкшз. Эдебиет жанды процесс. 
Окушы осы процестщ “жанын” 
6myi 
шарт. Оны 
6myi 
ушш 
оныц бшм1 энциклопедиялык сипатта болу керек. Бш мнщ
энциклопедиялык сипатта болуы - оныц кыска, тужырымды, 
ужымды калыпта туруы. Белгш
6ip 
пэннен орта, 6ipaK жан- 
жакты энциклопедиялык бшм1 бар адам ол пэннщ кез келген 
саласы туралы орта мектеп программасыныц талабына сэйкес 
ой тужырымдай бередт..
Ал айда окулыкты каншама жаксарт, оны “жандандыра- 
тын”, “ел1” ютапты прштетш маман. Колына алтын ютап 
бер, дайындыгы темен маман ол ютапты езшен “етюзген” 
туста ж1бек жунге айналмасына юм кепш? Сондыктан мектеп 
окулыгы туралы сез - жалпы бш м беру жуйес1 туралы эцпме. 
Мектеп вузга, вуз - мектепке... 
B i p i M e H
6ipi куйыскан 
TicTecin 
жаткан кубылыстар. Басы аягы б1теу шецбер.
Б ш м жэне ецбек. 1986. №1

жүктеу/скачать 5.74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: