Әдістемелік нұсқаулардың Нысан бекіту парағы пму ұс н 18. 3/40

бекіту парағы ПМУ ҰС Н 7.18.3/40

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
«Өмір тіршілік қауыпсыздыгы және қоршаған ортаны қорғау» кафедрасы

050731- «Өмір тіршілігінің қауіпсіздігі және қоршаған ортаны корғау» мамандығының студенттеріне арналған

«Радиациялық қауіпсіздік негіздері» пәні бойынша
пәнді меңгеру бойынша

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

Павлодар

Әдістемелік нұсқауларды Нысан

бекіту парағы ПМУ ҰС Н 7.18.3/41

БЕКІТЕМІН

_____________М.К. Кудерин

20__ж. «___»____________

Құрастырушы: аға оқытушы_____________Алдунгарова А.Қ.

050731- «Өмір тіршілігінің қауіпсіздігі және қоршаған ортаны корғау» мамандығының студенттеріне арналған

«Радиациялық қауіпсіздік негіздері» пәні бойынша
пәнді меңгеру бойынша

әдістемелік нұсқаулар

Кафедраның отырысында ұсынылды

20__ ж. «__» ___ хаттама №_____.

Кафедра меңгерушісі _________ Арынғазин Қ.Ш. 20__ ж. «__» ___

СҚФ ОӘК мақұлданды

20__ ж. «__» ___ хаттама №_____.
ОӘК төрағасы _______________ В.А. Козионов 20__ ж. «__» ___
Дәріс 1 Кіріспе

Зат неден жасалынған. Қысқаша тарихы.

Әлем материалдығы туралы жие айтамыз. Кейбіреулеріне олар терең физикалық құбылысқа немесе өмірдің философиялық пайымдауына жататын сұрақтар ойдан жасалынған деп ойлайды, бірақ білімі бар адам айғақты табиғаты туралы көрініс ғылымында тұрақталынған туралы ұсынысы болу керек.

Атомдар

Қоршаған ортаның радиационды ластануы

АЭС апаттың нәтижесінде радиационды ластануының пайда болуына мүмкіншілік бар. Радиационды қауіпсіздік көз қарасынан Қазақстандағы қоршаған ортаның күйі. Қазақстан территориясында радиационды қауіпті объектілері. Радиационды пайдаы қазбалардың қолданылуы, өңдеуі және шығарылуы.

[1,5]

Радиобелсенділік – радиобелсенді деп аталатын сәулеленудің ерекше түрдің сыртқа шығаруымен басқа да бір элементтердің ядерлеріне өзара ауысатын анықталған химиялық элементтердің атомды ядердің қасиеті. Құбылыстың өзі радиобелсенді ыдырау деп аталады, ал сәулелену иондалған деп аталады.

Радиобелсенді ыдыраудың келесі түрлері бар: альфа-ыдырауы, бета-ыдырау (электрондық, позитрондық), электрондық ұстау, ішкі конверсия.

Ядердің радиобелсенді ыдырау кезінде гамма-кванттары сыртқа шығады. Үш эффект өтуінін нәтижесінде зат арқылы өткеннен кейін гамма-кванттары энергиясые жоғалтады: фотоэлектрлік тарту (фотоэффект), компондық шашырауы (комптонэффект), электронды-позитронды жұптың пайда болуы.

Бүкіл табиғи және жасанды көздерінің сәулелену екі түрге бөлінеді – электромагниттық және корпускулярлық. Электромагниттық сәулеленуге рентгендік, гамма-сәулелену және тежеуіш сәулелену. Корпускулярлық иондалған сәулелену өлшеммен, зарядпен және жылдамдықпен сипатталатын бөлшектер ағынынан (корпускулар) тұрады. Олар зарядталған және нейтралды, жеңіл және ауыр деп бөлінеді.
Электромагниттық сәулелену

Соңғы 50-60 жылдары қоршаған ортаның жаңа факторлары құрастырылды және пайда болды. Бұл антропогендік электромагниттық өрісі болып табылады (ЭМӨ).

[5.8.9]
Дәріс 3. Иондаушы сәуле шығару дозиметриясы

Ионизациялайтын сәулеленудің дозиметриясы – сәулелену өрістерін және сәулеленудің затпен өзара байланысын (дозиметриялық өлшемдері) сипаттайтын физикалық мөлшерлері, ионизациялайтын сәулеленудің қасиетін қарастыратын қолданбалы ядерлі физиканың бөлімі болып табылады. Ионизациялайтын сәулеленудің дозиметриясын қысқаша айтатын болсақ – осы мөлшердің өлшеу әдістерінің жиынтығы. Дозиметриялық мөлшердің негізгі қасиеттері – тірі және тірі емес объекттердің сәулеленуге түскен кезде пайда болатын радиационды-индуционды эффектімен олардың байланысы. Радиационды-индуционды эффекттер ионизациялайтын сәулеленудің әсерімен пайда болатын сәулеленуге түсетін объекттеріндегі қандай болмасын өзгерісті деп айтуға болады. Негізгі дозиметриялық мөлшерлері иониациялайтын сәулеленудің дозалары және оның модификациясы деп айтуға болады. Ионизациялайтын сәулелену дозиметриясының міндеттері – нақты сәулеленуге түсетін жағдайларында тірі ағзаларда құрастырылатын дозалық өрістің сипаттамасы.

Ионизациялайтын сәулеленудің дозиметриясын құрастыру қажеттілігі 1985 жылы Рентгеннің (W.К.Röntgen) атымен айтылған сәулеленуді ашқаннан кейін пайда болды. Бір жағынан, рентгендік сәулеленудің биологиялық әрекеті бойынша осылардың белсенді жиналуы, ал басқа жағынан – тірі ағзаның бақыланбайтын сәулеленуге түсу қауіптілігін көрсетті. Нәтижесінде ионизациялайтын сәулелену көздерінің практикада қолдануын дозиметриялық қамтамасыз ету туралы сұрақ пайда болды. 20 ғасырдың басында сәулеленудің негізгі көздері радий және рентгендік аппарат болып саналды және ионизациялайтын сәулеленудің дозиметриясы фотондық ионизациялайтын сәулелену дозиметриясына (рентгендік және гамма-сәулелену) тең болды. Содан кейін ядерлі физиканың техникалық құралдардың даму шаралары, зарядталған бөлшектердің қарқындылығын жаңарту және қрастыру бойынша 1942 жылы алғашқы ядерлі реакторды іске қосудан кейін көздердің саны және олармен байланыста болатын ионизациялайтын сәулелену түрлердің саны елеулі ұлғайды. Осының нәтижесінде зарядталған бөлшектер ағынның, нейтрондардың, жоғары энергетикалық тежегіш сәулеленудің және т.б дозиметриясының әдістері пайда болды. Әр түрлі табиғаттың ионизациялайтын сәулеленудің көп түрлі практикалық қолдануының мәндеттеріне сәйкес болатын дозиметриялық мөлшердің тізімі ұлғая бастады.

[3.5.4]

Дәріс 4. Радиоактивті сәуле шығарудың биологиялық объектілермен өзара әрекеттесуі

Тірі объектілерге радиоционды әсер ету кезінде зарядталған бөлшектердің затпен өзара байланысының үрдісі ең алғашқысын көрсетеді.

Тірі ағзалармен сәулеленудің әр түрлерімен байланысының механизмы. Соматикалық, соматико-стохастикалық және гентикалық эффекттері. Ішкі және сыртқы сәулеленуге түсу, зардап шегу дәрежесі, сәулелі науқас, өлім дозалары.

Радиационды зардап шегу кеінде клиникалық эффектері. Зардап шегу эффекттерін төмендету жолдары. Жеке дозаны анықтау. Халық мекені және жұмыс зонасы үшін сәулеленуге түсудің мүмкін дозалары, мүмкін апаттық дозалары. Сәулеленудің ашық және жабық көздерімен жұмыс жасау ережелері.

[2.7.3]
Дәріс 5. Радиациялық бақылау әдістері мен аспаптары

Ионизациялайтын сәулеленудің өлшеу әдістері: ионизационды, люминесцентты, фотографиялық, химиялық. Қазіргі заманғы дозиметриялық аппаратура. Радиациялық бақылау үшін сынамаларының дайындау әдістері. Аспаптар классификациясы.

[4.8.10]
Дәріс 6. Иондаушы сәуле шығарудан корғау

Қорғау материалдарымен әр түрлі сәулеленудің өзара байланысының үрдістері. Қорғау материалдардың сипаттамасы. Радиацияға қарсы қорғаудың есептері. Жеке және коллективтік қорғау.

[1.4.8]
Дәріс 7. Иондалган сәулелердін көздерімен жұмыс істеу кезіндегі радиациялық кауіпсіздікпен қамтамасыз ету

Практикада сәулеленудің көздері екі түрге бөлінеді: радиация көздерінің табиғи және жасанды. Радиацияның табиғи көздерінен адам ең үлкен мөлшерде сәулеленуге түсу дозасын алады. Радиобелсенділіктің жасанды көздері уран шығару және тау-химиялық кәсіпорындары, атомды-энергетикалық кешені, бұрынғы Семипалатинск полигоны және т.б.

Ядерлі-жанармай циклдың кәсіпорындарымен ғаламдық радиобелсенді ластануы. Ядерлі қондырғылардың дұрыс пайдалану кезінде радиобелсенді ластануы. Радиационды апаттар, АЭС, атомды су астындағы қайықтағы және басқа ұқсас объектілерде апаты кезінде персонал және халықтың радиобелсенді қауіпсіздігін қамтамасыз ету.

Радиобелсенді қалдықтар: пайда болуы, мәселесі және жерлендіру. Радиобелсенді ластанудың дезактивациясы.

Қазақстан Республикасындағы радиобелсенді жағдайы: радиобелсенді ластану компоненттерінің құрамы, республика территориясында радиационды қауіпсіздіктің мәселесі және оның шешу жолдары, Республикалық экологиялық қызметтердің табиғатты сақтау шаруашылығы.

[5.8.6]
Дәріс 8. Радиациялық қауіпсіздіктің қүқыктық аспектілері

Ашық түрде радиобелсенді заттарымен жұмыс жасау. Радиобелсенді қалдықтарды жинау және жою. Радиобелсенді заттарды тасымалдау қауіпсіздігінің негіздері. Радиационды қауіпсіздік қызметтерінің ұйымдастырылуы және міндеттері.

[3.4]
Дәріс 9. Радиоактивті нуклидтердің түзілу және ыдырау процестерін зерделеу

Электромагниттық сәулеленудің көздері.

Электромагниттық өрісі нақты энергияға ие болады және электрлік пен магниттық кернеулікпен сипатталады, еңбек қағидаларын бағалау кезінде қажетті болып саналады.

Электромагниттық сәулелену көздері ретінде радиоехникалық және электрондық қондырғылар, индукторлар, термиялық қондырғылар конденсаторлары, трансформатолары, антенналары, толқын өткізгіш тракттардың фланецты қосылыстар, аса жоғары жиілікті генераторлар қызмет жасайды.

Қазіргі заманғы геодезиялық, астрономиялық, гравиметриялық, аэрофоо түсіру, теңізді геодезиялық, инженерлі-геодезиялық, геофизикалық жұмыстар ультрооғары және аса жоғары жиілікі электромагниттық толқындар спектірінде жұмыс жасайтын қондырғыларды енгізуімн орындалады, жұмыс жасайтын адамдарға 10 мкВт/см2 дейін сәулелену интенсивтілігімен қауіп-қатерге ұшыратқызады.

Электромагниттық сәулеленудің биологиялық әсер етуі.

Электромагниттық сәулеленудің ірі көздері ақпаратты өңдеудің және байланыстың радио – және телевизионды құралдары, радиолокационды және нвигационды құралдары, лазерлі жүйелер, электро ауалы сызықтары болып табылады.

Электромагниттық қауіпсіздік ортвлығының қызметтері біздің нарықта аса дамыған компьютерлер қатарының тәуелсіз зерттеуін

Персоналды компьютерсыз оқу үрдісінде, бизнесте жән кәсіпорында толық еңбек шаруашылығын қазіргі кезде көрмейміз. Бірақ осының барлығы тұтынушының денсаулығына үлкен әсер етеді. Дисплеймен жұмыстың ерекшеліктеріне толығымен баға бермей денсаулықтың науқастарына әкеледі.

Ұсынылады, мысалы, дисплей экраны 50-70 см кем болмай арақашықтықта тұтынушы көздерінен орналасу керек.

ПЭЕМ жұмыс жасау кеінде демалу және еңбек режимы еңбек шаруашылық категориясына тәуелді болады.

ПЭЕМ бүкіл жұмыстар үш категорияға бөлінеді:

1. 
   Эпизодикалық есептеу және 8 сағаттық жұмыс ауысымға 2 сағаттан көп болмайтын ақпаратты енгізу.
   
2. 
   Ақпаратты есептеу немесе 8 сағаттық ауысымға 4 сағаттан көп болмайтындай шығармашылық жұмыс жасау.
   
3. 
   Ақпаратты есептеу немесе 8 сағаттық ауысымға 4 сағаттан көп шығармашылық жұмыс жасау.
   

[2.6.7]
Дәріс 10 Радиоактивті көздерден дозаның куатын есептеу және өлшеу

Халықтың радиационды қауіпсіздігін қамтамасыз ететін негізгі нормативті-құқықты құжаттары. Радиационды қауіпсіздіктің нормалары. Слайдтар.

[5.9.10]
12 Әдебиеттер тізімі

Негізгі әдебиеттер:

1. 
   Закон РК «О радиационной безопасности» от 23 апреля 1998 г.
   
2. 
   Закон РК «Об использовании атомной энергии» от 14 апреля 1997 г.
   
3. 
   Ярмоненко СП. Радиобиология человека и животных. - Москва: Высшая школа, 1988.-424с.
   
4. 
   Голубев Б.П. Дозиметрия и защита от ионизирующих излучений. - Москва: Энергоатомиздат, 1986. - 462с
   
5. 
   Нормы радиационной безопасности (НРБ - 96). Гигиенические нормативы.- Алматы, 1997.-85 с.
   
6. 
   Козлов В.Ф. Справочник по радиационной безопасности. - Москва: Атомиздат, 1991.-384 с.
   
7. 
   Максимов М.Т., Оджагов Г.О. Радиоактивные загрязнения и их измерение. -Москва: Энергоиздат, 1989. - 336с.
   

Қосымша әдебиеттер:

8. 
   Сельскохозяйственная радиоэкология / Алексахин Н.М-, Васильева А.В., Дикарев ВТ. и др. Под ред. Алексахина Р.М-. Корнеева Н_А - Москва: Экология, 1992.-400 с
   
9. 
   Кириллов В.Ф, Книжников ВА, Коренков И. Л. Радиационная гигиена Москва: Медицина, 1988. - 336с.
   
10. 
    Радиационная повреждаемость и работоспособность конструкционных материалов. Под. ред. A.M.Паршина, ПА. Платонова.- Санкт-Петербург: Политехника, 1997.-312 с.:ил.
    

жүктеу/скачать 143.5 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: