«Экономика негіздері»
жүктеу/скачать 1.48 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Әдістемелік нұсқаулар
- Дәріс 1сұрақ.
| Сабақтың құрылымы:
І. Ұйымдастыру сәті. ІІ. Жаңа тақырыпты меңгеруге оқушылардың дайындығы. ІІІ. Сұрақтар бойынша жаңа материалды баяндау. 1. Еңбекақы, оның мәні, формалары және жүйесі. 2. Халықтың табыстары және оның құрылымы. 3. Халықтарды әлеуметтік қорғау пробдемалары. ІV. Алған білімдерін бекіту. V. Үй тапсырмасы. Әдістемелік нұсқаулар: Осы тақырыпта нарықтық қатынастар жағдайында еңбекақының мәнін ашу, еңбекақының формаларын және жүйелерін сипаттау, оларды пайдалану жағдайларын сипаттау қажет. Еңбекақы қазір көптеген азаматтар үшін табыстың негізгі көзі болып табылады, сондықтан ол қалай қалыптасатынын және оған қандай факторлар әсер ететінін білу қажет. Дәріс 1сұрақ. Еңбекақы - бұл еңбектің ақшалай бейнеленген құны (бағасы). Аралас әлеуметтік белгіленген нарықтық экономикаға Қазақстан Республикасының көшуі жағдайында еңбекақыны төлеудің минималды деңгейіне әлеуметтік кепілі қамтамасыз етіледі, ол еңбекті материалдық ынталандыру, оның өнімділігінің өсуі қызмет етеді. Еңбекақыны дифферциация және оның принциптері: Халық шаруашылығының сфералары мен салалары бойынша еңбекақыны төлеу деңгейлерінде бес жағдайлармен (принциптермен) негізделген анықталған айырмашылықтар бар. Бірінші принцип - еңбекақының қиындылық есебі. Қиын өте мамандандырылғанға қарағанда үлкен құнды құрады, соған сәйкес бұл еңбекті төлеу жоғары болуы қажет. Екінші принцип - еңбек жағдайында айырмашылықтың есебі. Еңбек жағдайы жеңіл және ауыр, қалыпты және зиянды болуы мүмкін. Сондықтан, кімде –кім ауыр және зиянды жұмыста қызмет етсе, қалыпты жағдайда жұмыс істейтінге қарағанда көп алады. Үшінші принцип - саланың маңыздылық және приоритетті есебі. Барлық елдің дамуы байланысты болатын экономиканың өте маңызды салаларында ставкалар мен еңбекақы мөлшері басқаларға қарағанда жоғары. Әртүрлі экономикалық зоналарда еңбекақыны төлеу кезінде аудандық коэффиценттер, яғни еңбекақыға үстеме орнатылды. Бесінші принцип - сол жұмысшының, сонымен қатар барлық ұжымның еңбегінің нәтижелерімен байланысты. Еңбекақыны ұйымдастырудың негізгі принциптері тарифтік жүйеде өзінің бейнесін табады. Тарифтік жүйе еңбектің сандық және 67 сапалық сипаттамасының есебімен төлемді ұйымдастырады және реттейді. Тарифтік жүйе өзіне тарифтік квалификациялық анықтаманы, тарифтік ставканы кірістіреді. Тарифті-квалификациялық анықтама шаруашылық сол немесе басқа салалары үшін жұмыстардың әртүрлі түрлерінің тізімі мен сипаттамасын құрайды. Жұмыстардың барлық түрлері мен сипаттамасын құрайды. Жұмыстардың барлық түрлері разрядтары бойынша және сәйкесті сол немесе басқа жұмысты орындаушының білімдері мен дағдыларына талаптарды көрсетумен және оның қиындығымен бөлінеді. Тарифтік тор сол саланың және осы мамандықтардың жұмысшының мамандандырылған және мамандандырылмаған еңбегі арасындағы айырмашылықты анықтау үшін негіз болып табылады. Тор белгілі бір разрядтар санынан және оларға сәйкесті коэффицентен тұрады. Мемлекеттік емес кәсіпорындарды тарифтік ставкаларды және тарифтік коэфициенттерді, сонымен қатар лауазымдық еңбекақы мөлшерлерді орнату сол кәсіпорындардың шешіміне жатады. Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы» Заңына 2000 жылдың 24 желтоқсан 71 статьясына сәйкес еңбекақының мөлшері жұмыс берушімен өзіндік орнатылады, бірақ Қазақстан Республикасының орнатылған заңдылығымен еңбекақының минималды мөлшерін төмен болмауы мүмкін Барлық елдерде қазіргі жағдайда еңбекақының екі негізгі формалары қолданылады: мерзімді және кесімді. Біздің мемлекеттің жағдайында олардың әрбіреуі жүйелер қатарын иемденеді. Мерзімді еңбекақы жұмыс істелген уақыттың байланысты, ал кесімді өндірілген өнімнің көлеміне және уақыт бірлігіне шаққандағы өндірілген операциялардың санына байланысты төленеді. Сонымен қатар, экономикалық ғылымда еңбекақы номиналды және нақтыға бөлінеді. Номиналды еңбекақы - бұл өз еңбегі үшін жұмысшы қолына алатын ақшаның сомасы. Нақты еңбекақы қазір және ертең өзінің номиналды еңбекақы үшін жұмысшы иемделетін тауарлар мен қызметтердің санын білдіреді. Осы құбылыс инфляция жағдайында әсерін қолданылады. Егер ақшалай (номиналды) еңбекақы өзгеріссіз қалып, бағалар өссе, онда бұл еңбекақының төмендеуіне тең. Сәйкесті құбылыс транспорт, байланыс тұрғындық - тұрмыстық қызметтерге және салықтардың өсуіне бағалардың өсуі кезінеде болады. Кәсіпорынды техникалық жабдықталуының өсіммен байланысты және жоғары технологияларды қолдану еңбекақының дәстүрлі формаларын пайдалануды қысқартады, олар жеке еңбекақының әр түрлі нұсқалармен ауыстырылады. |