Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың Ғылыми әдістемелік кеңесінің 2012 ж мәжілісінің
жүктеу/скачать 444.5 Kb.
|
әл-фараби атындағы қазақ ұлттық УНИВЕРСИТЕТі
«6D020900-ШЫҒЫСТАНУ » мамандығы бойынша PhD ДОКТОРАНТУРАҒА ТҮСУШІЛЕРГЕ АРНАЛҒАН МАМАНДЫҚ БОЙЫНША ТҮСУ ЕМТИХАНЫНЫҢ БАҒДАРЛАМАСЫ АЛМАТЫ 2012 Бағдарлама «6D020900-Шығыстану» мамандығы бойынша Мемлекеттік жалпы білім беру стандартына сәйкес жасалған. Бағдарламаны құрастырушылар: филол.ғ.к., доц. Сейтметова Ж.Р., филол.ғ.к., доцент Ахметбекова А.К., т.ғ.к., доц. Ақтаулова Б.Ж., доктор PhD Мустафаева А.А., к.и.н. доц. Жунис К. А. Бағдарлама кафедралар мәжілісінде қарастырылған ________________ 2012 ж. ____ _________ № ___ Хаттама Арабтану және ирантану кафедра меңгерушісі, проф. ____________ Г.Е. Надирова 2012 ж. ____ _________ № ___ Хаттама Түркітану және үндітану кафедра меңгерушісі, проф. ____________ Р.А.Авакова
Қытайтану кафедра меңгерушісі, доц. ____________ З.С.Батпенова 2012 ж. ____ _________ № ___ Хаттама Жапонтану және корейтану кафедра меңгерушісі, доц. ____________Л.Т.Балақаева Факультеттің әдістемелік бюросында мақұлданған 2012 ж. ____ _________ № ___ Хаттама Әдістемелік бюро төрағасы_________________филол.ғ.к.,доцент Б.А.Атабай Ғылыми кеңес мәжілісінде бекітілген 2012 ж. ____ _________ № ___ Хаттама Ғылыми кеңес төрағасы, Факультет деканы __________________ филол.ғ.д., доцент Б.Н.Жұбатова Ғалым хатшы __________________ филол.ғ.к.,доцент Ұ.Т.Алжанбаева
Оқуға түсу емтихандарының бағдарламасы «Шығыс тілі», «Оқитын ел тарихы» пәндері бойынша магистрды дайындаудағы негізгі білім беру бағдарламасының минимум мазмұнын есепке ала отырып жасалған. «Шығыстану» мамандығы бойынша докторантураға түсу емтиханының мақсаты магистратурада оқу барысында жинақтаған білім қорын анықтау болып табылады. Сондай-ақ докторантураға түсуге талапкердің PhD білім беру бағдарламасын оқу барысында қалыптасатын арнайы біліктілікті табысты меңгеруге қажетті жалпы біліктілігінің сай екенін бағалау болып табылады. Емтихан міндеттері мынада:
Бұл үшін оқуға түсушілер өздерінің шығыс тілінің негізгі курс теориясына қатысты білімдерін, әр түрлі тақырып бойынша ауызша және жазбаша қатынас деңгейіндегі тілді практикалық тұрғыда қолдану машықтарын көрсетулері керек. Оқитын ел тарихының даму заңдылықтарын; оқитын елдің әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуын; Шығыс елдері қоғамдарының әлеуметтік-экономикалық, мәдени және саяси салалардағы біршама өзгерістермен сипатталатын дамуына жаһандану үдерісінің тигізген ықпалын; Шығыс елдерінің дүниежүзілік шаруашылық-саяси жүйесіне интеграциялану кезеңіндегі бұл елдердің тарихындағы іргелі мәселелері жайында білулері қажет. Бағдарламаның мазмұны мен құрылымы шығыс тілін меңгерудің классикалық схемасы есепке алына отырып жасалған: біртұтастық пен сабақтастық, бөлімдердің өзара қарым-қатынасы, дара құбылыстарын және ерекшеліктерін жүйелеу. Бағдарлама оқуға түсушінің оқитын шығыс тілімен байланысты елге ерекше көңіл бөле отырып, шығыс қоғамдары мен мемлекеттерінің ерекшеліктері бойынша, діни даму, халықтың саяси санасы, саяси институттар, саяси партиялар, сыртқы саясат, экономика, мәдениет т.с. бағыттары бойынша білім деңгейін анықтау мақсатында құрастырылған.
Докторантураға түсуші шығыс тілінен және Шығыс елдерінің тарихынан мынадай (магистр деңгейіне сай) көлемде білімге, біліктілік және машыққа ие болуы тиіс. Шығыс тілінің орфографиялық, орфоэпикалық, лексикалық, грамматикалық және стилистикалық норма біліміне ие болу. Лингвистикалық, әлеуметтік мәдени және прагматикалық жақтарын қамтыған сөз коммуникациясының әр түрлі саласында коммуникативті қызметті іс жүзінде атқара білу. Практика жүзінде сөйлеудің негізгі сөз формаларын қолдана білу: баяндау, сипаттау, пайымдау, монолог, диалог, полилог. Сөйлеу мәдениетін және сөйлеу этикетіне қатысты білімге ие болу. Шығыс елдері тарихына, оқитын ел тарихына қатысты білімге ие; оқитын елдің саяси жүйесіне, әлеуметтік-экономикалық құрылысына қатысты сұрақтарға жауап бере алады. Болашақ докторанттар шығыс қоғамдарының даму ерекшеліктерін және олардың іргелі мәселелерін терең түсінулері керек. Бұл аумақты және іргелі шығыстанушылық білім берудің негіздерінің бірі болып табылады. Емтиханның нысаны – құрамалы жазбаша-ауызша емтихан. Емтихан тапсыратын адамдар, емтихан билетіндегі сұрақтарға байланысты өз жауаптарын - жауап беру парақтарына жазады, ал емтихан комиссиясына ауызша жауап береді. Апелляция берілген жағдайда, қарастырудың негізі - жауап беру парақтарындағы жазбаша жазбалар болып табылады.
4. Емтихан тақырыптарының тізімі «Академиялық мақсаттарға арналған шығыс (араб)тілі» пәні 1. Академиялық қатынас. Академиялық қатынас түсінігі. Оқу және ғылыми академиялық ортадағы сипаты: жіберуші, қабылдап алушы, мәтін/дискурс, коммуникация контексті, коммуникация нәтижесі. 2. Коммуниканттар сипаттамасы. Коммуниканттардың тұлғалық сипаттамасы. Автордың ұстанымы, көзқарасы, мақсаты. Адресат факторы. 3. Ғылыми ауызекі түрдегі қатынастың спецификасы. Мақсаты. Мазмұны, құрылымы мен композициясы. Тілдік шығарма. Сындық талдау мен аргумент келтіру тәсілдері. 4. Ғылыми жазба түрдегі қатынастың спецификасы. Мақсаты. Мазмұны, құрылымы мен композициясы. Тілдік шығарма. Сындық талдау мен аргумент келтіру тәсілдері. 5. Ғылыми стиль. Ғылыми мәтіннің/дискурстың ерекшелігі. Аналитикалық шығармалардың жанрлық түрлері. Ғылыми тіл мәдениеті. Академиялық ортадағы тілдік этикеттің ұлттық-мәдени спецификасы. 6. Ғылыми тіл мәдениеті. Ғылыми тілдің жалпы сипаты. Ғылыми қатынас пен ғылыми тілдің жалпы сипаттамасы. Академиялық ортадағы ұлттық-мәдени ерекшелік. 7. Шығыс тіліндегі ғылыми жазба мәтін. Ғылыми жазба стилдің жалпы сипаттамасы және ерекшелігі. Шығыс тіліндегі ғылыми стилдің орны мен рөлі. 8. Ғылыми тілдің негізгі стилдік түрлері және ғылыми мәтіннің жанрлары. Ғылыми жазба тілдің негізгі төрт стилдік түрлері. Ғылыми мәтін авторының стратегиясы мен тактикасы. 9. Аналитикалық шығармалардың тілдік ерекшеліктері. Ғылыми терминология. Активтік және пассивтік конструкциялар. Лексикалық және синтаксистік параллелизм. Стилистикалық тәсілдер. Мазмұндау түрі. 10. Тілдік аналитикалық жұмыстарды дайындау кезеңдері . Жоспарлау. Жоба үлгісін дайындау. Алғашқы нұсқасын даярлау. Қорытынды. Соңғы нұсқасын даярлау. 11. Академиялық оқу. Мәтіндер типологиясы. Ақпарат көздері. Ақпаратты жинау, өңдеу тәсілдері. Алынған ақпаратты сапалы және сандық тұрғыда қолдану. 12. Академиялық хат. Жазба аналитикалық шығармалар/жұмыстар түрлері: эссе, реферат, аннотация, баяндама, курстық/диплом жұмысы. Тілдік құралдарды қолдану. 13. Академиялық қатынастың ауызша түрі. Ауызша аналитикалық жұмыстардың түрлері: презентациялық көрсетілім, ғылыми хабарлама, баяндама, талқылау, диспут. Вербалдық және вербалдық емес компоненттерді қолдану спецификасы. 14. Шығыс тіліндегі ғылыми мәтінді техникалық реттеу. Орфография, пунктуация, аббревиатуралар, цитаталар келтіру, сілтемелер, қосымшалар, библиография. Техникалық реттеуде компьютерлік технологияларды қолдану. 15. Шығыс тілінде ғылыми зерттеу жүргізу техникасы. Тақырып таңдау. Зерттеу әдістері. Зерттеу кезеңдері. Плагиат. Эксперимент/сынақ жүргізу. Теориялық тұжырымдамаларды шығармашылық тұрғыда қолдану. Зерттеу нәтижесіне талдау жасау. 16. Шығыс тілінде филология бағытында ғылыми зерттеулер жүргізудің тәсілдері мен әдістемесі. Зерттеу жүргізудің тәсілдері мен әдістерін таңдау. Теориялық тәсілді қолдану. Эмпирикалық тәсілді қолдану. 17. Ғылыми тіл лексикасы. Ғылыми термин. Жалпы ғылыми сөздер. Ғылым тіліне қойылатын талаптар. Жалпылама қолданылатын ғылыми лексика. Жалпы лексика. Терминология. 18. Ғылыми мәтінді аудару. Ғылыми мәтінді қытай тілінен аударудың қиындықтары. Ғылыми мәтінді қытай тіліне аударудың қиындықтары. Аудармада қолданылатын арнайы тілдік грамматикалық ерекшеліктер. 19. Түпнұсқа шығыс тілінде ғылыми мәліметтерді жинау әдісі Түпнұсқа шығыс тілінде ғылыми мәліметтерді жинау әдістері мен тәсілдері. Шығыс тілінің құрылымдық ерекшеліктері. 20. Түбір және сөздің түбір негізі. Түбір морфологиялық деривация үдерісі кезінде еш өзгеріске түспейтін сөздердің лексикалық және заттық мәнін белгілеуші ретінде. Сөз және түбір қатынасы. 21. Негіз, база, түбір. Түбір типтері. Араб сөздерін морфологиялық тұрғыдан талдауда «түбір» терминімен танысуға тура келеді. Бұл термин қандай мазмұн қамтиды. Түбір дыбыстары ұғымы. Екі әріпті түбір. Үш әріпті түбір. Төрт әріпті түбір. Бес әріпті түбір. Дұрыс және бұрыс түбірлер. 22. Етістікті негіздер. Жалаң негіздер. Сөз және грамматикалық формалар даму тарихы туралы пайымдар айтуда, тілде бар түрлі негіздер мен базаларды қарастыру және салғастыру маңызды. Етістікті негізді – перфект формасын сипаттау. 23. Ішкі өсіммен кеңейген негіздер. Ішкі түбір дыбыстың геминациясы. Интенсивті негіз. Екінші және үшінші түбір дыбыстарының редупликациясы. 24. Есімді негіздер. Қысқа дауысты бір буынды базалар. Қысқа дауысты екі буынды базалар. Бірінші және екінші буында созылыңқы дауыстысы бар екі буынды базалар. Әлсіз дауыссыздың инфиксациясы. Префиксті есім сөздер. 25. Морфологиялық құралдар және сөздер үлгілері. Әр сөз формальды құралдар негізінде формула бойынша жасалады, бұл формула бойынша басқа түбірден болған ұқсас сөздер де құрылады. Сөз жасаудағы формальды құралдар. 26. Полярлылық қағидасы. Грамматикалық тек, түр және есімді топтар. Семит тілдерінде полярлылық құбылысы әрдәйім таза күйінде болмайды. Белгілі грамматикалық элементтер қарама-қарсы категорияны белгілеуде орын ауыстырады. ة (та-марбутаға) аяқталса да, аталық текті білдіретін есім сөздер. Белгілілік артиклінің шығу тегі. 27. Етістік баптары және олардың мәндері. Етістіктің жіктелуі. Араб етістігі біртұтас жүйе болып табылады. Бұл оның морфологиялық категориялар жиынтығында, әсіресе мәндерінде көрінеді. I бап. II бап. III бап. IV бап. V бап. VI бап. VII бап. VIII бап. IX бап. X бап. 28. Шақ функциясы. Атқарылмаған шақ райлары. Араб етістігі морфологиялық тұрғыдан екі шаққа ие. Араб етістігінде жіктеу формаларының екі сериясы бар - префиксті және суффиксті. Атқарылған және атқарылмаған шақ мәндері. Имперфектегі етістік соңғы дауыстының флексиясына байланысты үш модификацияға ие. Ашық рай. Қалау рай. Шартты рай. Бұйрық рай. 29. Есімшелер және қимыл есімі. Араб грамматикасында есімшелер деп етістіктен туындаған есімнің екі категориясын атайды: негізгі етіс есімшесі. Ырықсыз етіс есімшесі. Қимыл есімі араб тілінде қимылдың абстрактылы атауын немесе ахуалын білдіреді. Масдар. Қимыл есімнің қолданысы. 30. Бұрыс етістіктер классификациясы. Етістік классификациясы түбір классификациясына ұқсас. Етістіктер: Қосарланған. Хамзалы. Әлсіз етістіктер. Дұрыс етістіктерге ұқсас етістіктер Бос етістіктер. Нақыс етістіктер. Екі есе бұрыс етістіктер. 31. Есім сөздер классификациясы. Етістіктен туындаған есім сөздер. Жалаң түбірден туындаған есім сөздер. Морфологиялық тәсілдер арқылы етістіктерден туындаған есім сөздер. Араб грамматистерінің классификациясы бойынша: «айқын есім сөз», «ой тасасындағы жобаланған есім сөз», «нақтыланбаған, күңгірт мәндегі есім сөз». Есім сөз (маусуфун). Сын есім (сифатун). Жалғыздылықты білдіретін есім сөз. Қимыл мәнерін білдіретін есім сөз. Мезгіл және мекен қимылы есім сөзі. Құрал-сайман есім сөзі. Жалқылық есім сөз. Қатыстық есім сөз. Кішірейтпе есім сөз. 32. Сапалық сын есім. Сын есімдер етістіктен туындап, әрекет етуші есім (исм фа”ил), әрекетке түсуші есім(исм маф”ул), өз мәніндегі етістіктен туындаған есім болып бөлінеді. Қатыстық сын есім. Сын есімнің шырайлары. Салыстырмалы шырай. Асырмалы шырай. 33. Грамматикалық тек. Түр. Аналық текті есім сөздер: мәні жағынан, форма жағынан. Ортақ текті есімдер. Аналық тек формаларының жасалуы. Екілік түр. Көптік түр. Дұрыс және бұрыс көптік түрлер. Бұрыс көптікте түрленетін есім сөздер. 34. Етістікті сөз тіркесі. Есімді сөз тіркесі. Есім сөздің етістікке бағынуы. Есімнің етістікке тура бағынуы. Есім сөзді етістік арқылы меңгеру. Болу етістіктері. Пайым етістіктері. Бастау етістіктері. Жақындық етістіктері. 35. Есім сөздер қиысуы. Атрибутивті сөз тіркесі. Аппозитивті сөз тіркесі. Жіктік есімдікпен болған аппозитивті сөз тіркесі. «Шығыс елдері тарихының іргелі мәселелері (араб елдері)» пәні
Пәнді оқытудың міндеттері мен ерекшеліктері. Зерттеу мәселесінің өзектілігі, негізгі қағидалар. Мәдениет және өркениет түсінігі. Мәдениеттің міндеттері мен функциясы. Автохтонды және кірме өркениеттер. Географиялық, өркениеттік, әлеуметтік-мәдени, хронологиялық тұрғыдан Шығыс түсінігі. Шығыс тарихын сипаттау мен түсіндірудің негізі ретінде «қоғамдық құрылыс», «өркениет», «мәдениет» категориялары. Ежелгі кезеңдегі, орта ғасырлардағы, жаңа және қазіргі замандағы «Шығыс-Батыс» дихотомиясының проблемасы. Тарихи үрдістің әлемдік және заңдылық түсінігі. Тарихи үрдістің маңызды факторлары ретінде этностардың, нәсілдердің, және жергілікті өркениеттердің жалпы және өзара байланысы. Пәннің қарастыратын мәселесі бойынша қазіргі әдебиетке шолу жасау
Ғасырлар тоғысындағы мемлекет: дәстүрліден қазіргі заманға дейін. Шығыс-Батыс дихотомиясының пайда болуы. Ұлттық өзін - өзі түсіну ерекшеліктері. Отансүйгіштік пен рухани мәдениет. Ортақ ағымдар, рухани өзгерістер мен шығыс мемлеккеттері эволюция тарихының маңыздылығын айқындайтын «ұлттық» даму жолдарын іздеу. Екінші дүниежүзілік соғысы кезіндегі шығыс мемлекеттері. Соғыстан кейінгі кезеңдегі аймақ елдерінің жылдам дамуындағы мемлекет ролі.
XX ғасырдың 90 – жылдарындағы әлемдік геосаясаттың өзгеруі. АҚШ мен европалық державалардың Шығыстағы саясаты. Әлемдік қауымдастық және шығыс мемлекеттері. Шығыс елдеріндегі глобализация мен интеграция. Экономикалық глобализация жағдайындағы мемлекет пен мемлекеттік институттар.
Исламның пайда болуы мен таралуы. Араб елдеріндегі орталықтандырылған мемлекеттің құрылуы. Араб жаулаушылықтары мен олардың салдары. Аббасид халифаты кезіндегі исламның таралуы. Құран және оның мазмұны. Тәфсір мәселесі. Сүннет пен хадистер. Әлемнің жаратылуы жөніндегі Ислам ғылымы. Ислам эсхотологиясы. Әлеуметтік этика мәселесі. Мазхабтар мен олардың қоғамдық өмірдегі мәні. Шариғат. Ислам дәстүрлері мен әдет – ғұрыптары. Исламның негізгі бағыттары, ағымдары мен секталары. Исламның оппозициялық ағымы – шейіттік. Қазіргі Иран мен Пәкістандағы шейіттік. Шейіт сектасы мен жастар мәселесі.
Ислам әлемі. Ислами діни – мәдени дәстүрлер негізі. Қазіргі қоғамдағы ислам ролі. Ислами ұлтшылдық. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі халықтың саяси өміріндегі ислам. Ислам әлеміндегі қоғамдық қайта құрулар. Әлемдік саясаттағы «Ислам факторы». Теократиялық мемлекет идеясы мен ислам әлемі. Ислам фундаментализмі және оның доктринасы. Экстремистік топтар («әл- Қаида» мен «Хизбуллах») және олардың қоғамға қаупі. Ислам реформаторлары: әл- Ауғани, Мұхаммед Абдо. «Ағайынды мұсылмандардың» панисламисттік идеясы. Араб елдерінің қоғамдық-саяси өміріндегі «саяси исламның» рөлі
Қазақстандағы исламтану. Қазақтардың ислами дәстүрлері. Қазақстан Республикасы жетекшілігінің дін бойынша жүргізіп отырған саясаты мен елдің мұсылман тұрғындарын рухани тәрбиелеудегі Исламның ролі. Қазақстандағы исламның дәстүрлі емес ағымдарының пайда болуы және таралуы.
Шығыс елдері мен Европаның отаршыл саясаты. Шығыс халқының ұлттық сана – сезімі. Ұлт- азаттық күрес идеологиясы. Отаршылдық саясатымен күресте ұлттық идеология ролі. Құпия ұйымдар мен олардың антиотаршылдық белсенділігі. XIX ғасыр ортасындағы ірі ұлт – азаттық қозғалыстар. Метрополия – отарлық иелік. Отарлық және жартылай отарлық жүйе. Араб – ислам әлеміндегі отаршылдықтың қалыптасу сатылары Тарихи кезеңдер мен саяси даму. Осман империясының саясаты мен оның әлсіреуі.
Таяу және Орта Шығыс елдеріндегі ұлттық мәселелер. XX ғасырдың басындағы араб елдеріндегі отарлаушы державалардың саясаты. Шығыс халықтарының типологиясы. Тіл мәселесі. Этникалық құрам және тіл мәселелері. Ирақ, Иран, Түркия, Сириядағы күрд мәселесі. Қазіргі кезеңдегі күрдтердің саяси жағдайы. 9. Африкадағы араб елдерінің азаттық күресі. Африкадағы араб елдерінің азаттық күресі. Алжир, Тунис пен Ливияда антифранцуздық күрес. Египеттегі ұлттық көтерілістердің әлеуметтік мәні. Бірінші дүниежүзілік соғыс пен Араб елдері. «Ұлы Араб революциясы». Араб елдерінің саясатындағы панисламизм. Екінші дүниежүзілік соғыс пен Араб Елдері Лигасының құрылуы. XX ғасырдың екінші жартысындағы араб азат ету көтерілістері мен ОАР – дың құрылуы. Ірі өнеркәсіп объектілерін ұлттандыру мәселесі. Тәуелсіз араб мемлекеттері.
Ұлттық этноконфессионалды және әлеуметтік қақтығыстар. Экстремисттік және террористтік ұйымдардың қаупі. Қазіргі терроризм мен оның салдары. Глобализация және халықаралық экономикалық интеграция кезіндегі ұлттық мәселе.
Таяу және Орта Шығыс елдерінің саяси – әлеуметтік құрылымы. Билік жүйесі мен мемлекеттік құрылым. Тұлғалық мәселесі. Демократия. Қауіпсіздік мәселелері. Әскер және оның отарық саясатқа қарсы күрестегі ролі. Милитаризация саясаты мен оның зардаптары. Территориялық кикілжіңдер. Ирақ әскерінің құрылу тарихы. Әскери - әуе күштері. Әскер және диктатура. Әскери жетекшілер қызметі. Түркия, Ирақ, Иран мен Сирия қарулы күштері мен мемлекеттік төңкерістер. Қазіргі кездегі әскери техника мен әскер құрылымын модернизациялау. «Шөлдегі дауыл» мен «Қызыл түлкі» операциялары және әскер рөлі.
Әлемдік демографиялық саясат. Мақсаты, әдістері мен мәні. Шығыс елдеріндегі демографиялық саясат тәжірибесі мен көптүрлілігі. Демография жайындағы қоғамдық ой эволюциясы. Демографиялық және әлеуметтік саясаттың арақатынасы. Демографиялық үдерісті басқарудың жағымды тұстары. БҰҰ мен демографиялық мәселе. Демографиялық ғылым.
Араб – мұсылмандық аймақтағы демографиялық саясаттың көп түрлілігі. Ислам әлеміндегі әлеуметтік даму. Батыс Азияда популяция – демографиялық саясаттың жүргізілуі. Мұнай өндіруші монархиялардағы жұмыс күші мәселелері. Халықаралық миграция. Жалдамалы жұмыс күшінің белсенділігі. Африкадағы Араб елдері. Халық тығыздығы. Әлеуметтік әділеттілік мәселесі. Қазіргі демографиялық ғылым.
Шығыс мемлекеттерінің экономикасы мен экономикалық дамуы. Экономикалық тәуелділіктің алдын алудағы сыртқы фокторларының рөлі. Мұнай өнеркәсібінің дамуы. ОПЕК-тің құрылуы. Энергетикалық дағдарыс. Шаруашылықтың дамуының ерекшеліктері. Өнеркәсіптің дамуы. Мемлекеттік секторының рөлі. Аграрлы- өнеркәсіптік секторының құрылуы. Иран- Ирақ соғысы мен мұнай өнеркәсібінің дағдарысы. «Араб социализмі» және экономикасы. Таяу Шығыстағы экономикалық интеграциясының саясаты. Валюта интеграциясы. Банктік жүйесі мен сыртқы сауда саясаты. Шығыс елдері мен ЕО (ЕС), ДСҰ (ВТО).
Шығыс мәдени-әлеуметтік ұғым ретінде. Батыс пен Шығыстың құрылымдық көзқарасының ерекшеліктері. Шығыстағы тарихи мен саяси процестерінің динамикасы. Батыс пен Шығысқа қатысты өркениеттік көзқарастың ерекшеліктері. Шығыстың саяси процестерінің ерекшеліктері. Саяси партиялардың дәстүрлі мен «постдәстүрлі» қоғамдағы өзінділігі. Саяси модернизациялау мен институционализациялаудың мәселелері. Тәуелсіздік жолындағы даму – Шығыс елдерінің саяси мәдениетінің дамуындағы жаңа кезең.
Араб елдеріндегі саяси - мемлекеттік құрылымдардың түрлері. Монархиялық және республикалық билік. Исламның мемлекет пен қоғамдағы атқаратын ролі мен алатын орны. Шариғат араб елдерінің мәдениетінің құқықтық бөлігі және нормативті жүйесі ретінде. Ислам және қонституциалық құрылым.(Мемлекет басшысының мемлекеттік билік жүйесіндегі, араб монархияларындағы билеуші әулеттер институттарындағы ролі мен орны). Ақылдастар Кеңесі (Шура Кеңесі). Шура Кеңесінінің мемлекеттегі ролі мен алатын орны. Биліктің өкілетті органдарының құрылымдық ерекшеліктері. Конституциямен бекітілген азаматық құқық пен еркіндік мәселелері. Араб елдеріндегі саяси партиялардың ерекшеліктері, олардың әлеуметтік негізі. Бірпартиялық және көппартиялық жүйе. Саяси оппозиция мәселеллері.
Саяси лидердің ерекшеліктерін анықтайтын факторлар және араб елдеріндегі лидерліктің маңыздылығы. Араб қоғамының жүйесіндегі лидердің ролі мен орны, лидерліктің сипаты. Араб әлеміндегі лидерлік феноменнің қалыптасуына әсер етуші факторлар: араб қоғамының сипаты және қазіргі таңдағы араб мемлекеттерінің даму ерекшеліктері. Шейхтар билігінің институты. Араб қоғамындағы умма түсінігі. Саяси лидерлік феномені және саяси лидерліктің фундаментальдік базасы: өтпелі араб қоғамының саяси мәдениетінің ерекшеліктері, мемлекет басшысының айрықша ролі. Әскери – диктаторлық режим. Әскердің, жоғарғы офицерлер мен генералитеттің айрықша ролі. Этникалық фактордың саяси мәдениетке әсері. Авторитаризм және саяси өкілеттілік жүйесі.
Араб әлемі елдерінің мемлекеттік құрылымы мен саяси жүйесінің ерекшеліктері. Қоғамдағы діни, саяси ұйымдардың рөлі. Араб әлеміндегі саяси партиялар мен олардың функциялары. Саяси «либерализм». Араб елдеріндегі саяси партиялардың ерекшеліктері, олардың әлеуметтік негізі. Бірпартиялық және көппартиялық жүйе. Саяси оппозиция мәселелері.
Мұсылман өркениетінің қалыптасуы: діни, саяси, тілдік, этникалық пен мәдени аспектілері. Александрия кітапханасы. Араб әлемінің мәдени- ғылыми орталықтары. «Даналық үйі». Араб перипатетизмнің көрнекті ойшылдары. Метафизика, медицина, геология, ботаника салаларындағы жетістіктері. Архитектура. Хуснихат. Музыка саласындағы ғылымның дамуы. Мұсылман Испаниясының мәдениеті мен оның Батысқа таралуы.
Өркениеттер қақтығысы мен синтезі. Ислам мен ой ағымдары. Парсы-тәжік поэзиясының мұсылман мәдениетіне үлесі. Поэзияның негізгі ойлары: әділетті мемлекет пен бас бостандығы. Ислам өркениетіндегі түркітілдес халықтарының рухани байлықтары. «Дала мәдениеті». «Кұтадғу білік» пен «Диуани лұғат». Дала мен қала ділінің синтезі. Қазақ мәдениетінің тамыры. Көшпенділік өмірінің фәлсафасы. Орхон- Енисей жазулары.
Проблеманың қойылымдық мәселесі, теоретикалық негіздер, терминдер мен категориялар. Аймақтық қақтығыстардың тарихи алғышарттары. Ежелгі мен ортағасырлардағы әлемдік державаларының бәсекелестері. Жаңа заман Шығысындағы империалистік державаларының жаһандық отаршылдық мүдделері. Отарлық жүйенің қирауы мен этникааралық және мемлекетаралық қайшылықтар. Аймақтық қақтығыстардағы діни фактор. Шығыс елдеріндегі ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы аймақтық қақтығыстар – ұлттық тәуелсіздік алу кезеңі.
Араб Шығысы елдеріндегі ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы аймақтық қақтығыстар – ұлттық тәуелсіздік алу кезеңі.Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі кезең – қырғи-қабақ соғыстың басталуы, КСРО мен АҚШ-тың ядролық қауіп жаңдайындағы теке-тіресі.Ядролық қаруды таратпау мәселесі. Қазіргі кезеңдегі Шығыс елдеріндегі аймақтық қақтығыстар және оларды реттестіру жолдары.
Шығыс елдеріндегі этникалық мәселелер. Ресми тілдер. Діни мәселелер. Ұлттық-этникалық дамудың саяси-экономикалық факторлары. Жекелеген этностар және этникалық ұлттардың ұлттық-этникалық өсуі. Мемлекеттік саясат. Этникалық қақтығыстар.Таяу және Орта Шығыстағы этникалық мәселелер. Этноконфессионалды қақтығыстар: Ливан және Судан. Этникалық қақтығыстарды реттестіру жолдары. Алжир мен Мароккодағы берберлер мәселесі. Египеттегі копттар мәселесі. Этникалық үдерістердің мемлекеттік мәселелері және тарихи аспектілері.
Халықаралық және саяси-экономикалық аймақтық ұйымдар және олардың қызметтері. ОПЕК-тіңқұрылуы. ОПЕК халықаралық қорының дамуы және қаржылай көмек институттары. Араб және ислам банктері – АБЭРА, АФЭСР, АВФ, ИБР.
Араб елдерінің аймақтағы мұсылман мемлекеттерімен қарым-қатынасы. Ислам ынтымақтастығы ұйымы. Негізгі теоретикалық концепциялар. Ислам ынтымақтастығы қозғалысының тарихи алғышарты. Халықаралық мұсылмандық ұйымдардың қызметі. Ислам әлемінің лигасы. Ислам Ұйымы Конференциясы.
Араб елдерінің екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі сыртқы саясаты. Араб елдерінің тәуелсіздікке қол жеткізуі. Араб елдерінің сыртқы саясатының ерекшеліктері. Солтүстік Африка, Мағриб, Жерорта теңізі мен Парсы шығанағы араб елдерінің сыртқы саясаттағы басымдықтары. Социалистік және батыстық бағыттағы араб елдері. Араб елдерінің АҚШ, ТМД мен Азия елдерімен байланысы. БҰҰ араб аймағында. Ядролық қарудан бас тарту.
Араб елдерінің сыртқыэкономикалық қызметінің басты бағыттары. Араб елдерінің сыртқы саясатындағы мұнай факторы. Мұнай өндіруші араб елдері ұйымының (МӨАЕҰ) құрылуы мен оның рөлі. МӨАЕҰ – ның әлемдік рыноктағы орны. Экспорттық потенциалдың артуы. Араб елдерінің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету тәсілдері. Серіктестіктің арабтық одағы. Ұйымның саяси және экономикалық міндеттері. Саяси – экономикалық ұйымдар - Мағриб араб одағының құрылуы және оның аймақтық мәселелерді реттестірудегі рөлі. ПШАМЫК. ПШАМЫК елдерінің әскери стратегиясы мен Парсы шығанағы аймағы қауіпсіздігі мәселесі. ПШАМЫК елдері аймақтық қауіпсіздік жүйесінде. ПШАМЫК-тың ЕО елдерімен әскери-техникалық серіктестігінің перспективасы. Қазақстанның шығанақ елдерімен экономикалық және саяси байланыстарын кеңейтуі.
Сыртқы саясат тұжырымдамасын анықтаудағы негізгі факторлар. Геосаяси құрылым. Экономикалық және әскери-саяси жағдай. Араб әлемі және жаһандану мәселесі. Жағрапиялық ерекшеліктер. Тауарды экспорттау мәселесі. Парсы шығанағындағы елдердің әлемдік коммуникацияға ұмтылысы. Діни жағдай. Дәстүрлі құндылықтарды сақтау және насихаттау.
Араб елдерінің АҚШ, ТМД, Азия елдерімен қарым-қатынасы. БҰҰ-ның аталмыш аймақтағы рөлі. Ядролық қарудан бас тарту.Африкадағы араб елдерінің экономикасына басқа инвестициялардың бейімделуі. Ғаламдық қаржылық-экономикалық институттардың Таяу Шығыстағы маңызы. Экологиялық зардаптарды жою мәселесі. Экономикалық және мемлекеттік билік саласындағы араб мамандарының шетелдерде білім алу бағдарламасы. Ғылыми-техникалық, мәдени және гуманитарлық байланыс. Терроризммен күрес мәселесі.
Араб елдерінің өзара ынтымақтасу саясаты. Транспорттық және энергетикалық мәселелер. Шекаралас мемлекеттермен бейбітшілік сақтау. Газ және мұнай құбырларын тарту мәселесі. АҚШ-пен байланыс. Әлемдік қауымдастық пен қаржылық-экономикалық институттарда маңызды орынды иемдену. Дамыған технологияны тарту. Шетел инвестициясын шоғырландыру. Араб қоғамындағы макроэкономикалық тұрақтылық. Экономикалық дамудың объективті факторлары.
Сауд Арабиясы және АСЕАН елдері. Ислам Ынтымақтастығы ұйымының (ОИС) әлемдік маңызы. Палестина және Израиль қайшылықтары: саяси, экономикалық және діни проблемалар. 1980-90 жылдардағы Таяу Шығыс пен Парсы Шығанағы елдері аймағындағы қарулы қақтығыстар. Вашингтонның Парсы Шығанағындағы араб элитасымен одақты нығайтуы. Парсы Шығанағындағы АҚШ пен НАТО-ның рөлі. Араб монархиялық елдерінің Қазақстанмен қарым-қатынасы. ПШАМЫК (ССАГПЗ)- тың Қазақстанмен экономикалық және саяси құрылымдық байланысты нығайтуы. Араб елдерінің Европамен байланысты дамыту.
Суэц кризисіне дейінгі Араб және Израиль мәселесі. Насер билігі тұсындығы Египет. А. Садат кезіндегі елдің сыртқы саясаты. Маңызды мәселелер. Ашық есік саясаты. АҚШ-пен байланыс. Қаржылық-экономикалық қатынастар және әлемдік қауымдастықтағы маңызды орынды иемдену. Дамыған технологиялырды насихаттау. Шетел инвестициясының проблемелары .Марокко және АСЕАН елдері . Ислам Конференциясы Ұйымының әлемдік маңызы. Ливан проблемасы. Израильдің Ливанды басып алуы. Жалпы ұлттық қозғалыстағы друздар мен христиандардың рөлі. Генерал Эмиль Лахуданың сыртқы саясаты. Африкадағы Араб елдерінің Қазақстанмен байланысы. Африкадағы Араб елдері және Еуропа.
Араб әлеміндегі сыртқы экономикалық саясаттың мақсаты. Әлемдік рыноктағы орны. Экспорттық потенциалды дамыту. Мемлекеттердің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Әлемдік транспорттық коммуникация жүйесін қалыптастыру.Шетелдердегі рыноктық қарым-қатынастарды құру тәжірибесін пайдалану. Араб қоғамының сыртқы экономикалық саясатындағы несиелік-банктік жүйесі. Кедендік саясат мәселесі.
Әлемдік сыртқы саясатты ұйымдастырудағы Араб мемлекеттерінің рөлі. ХХ1 ғасырдағы геосаяси жағдай. Араб әлемі және халықаралық ұйымдар. Ядролық қаруды тартапау жөніндегі мүсылман әлемінің көзқарасы.Сыртқы саясатағы негізгі бағыттарды айқындау. ТМД елдерімен қарым-қатынасты жалғастыру. Әледік державалармен қарым-қатынасты тұрақтандыру: Америка, Жапония, Россия және Еуропа елдері. Араб елдерінің Қазақстанмен саяси, экономикалық және мәдени байланыстары.
«Араб көктемі» құбылысы және оның пайда болуының алғышарттары. ХХІ ғасырдағы араб әлеміндегі әлеуметтік, саяси ахуал. Араб қоғамындағы әлеуметтік теңсіздік, жұмыссыздық, сауатсыздық, демографиялық өсім мәселелері. 2011 жылғы Тунистегі Зин әл-Абедин бен Әли билігіне қарсы көтеріліс. 2012 жылғы Египеттегі Хусни Мубарак билігіне қарсы көтеріліс, Либиядағы муаммар Қаддафи билігіне қарсы көтеріліс, Йемендегі Абдалла Салех билігіне қарсы, Сириядағы Башар Асад билігіне қарсыкөтерілістер. 5.Ұсынылатын әдебиеттер тізімі Негізгі әдебиет:
Қосымша әдебиет:
8. Ислам. Религия, общество, государство. М., 1984. 9. Васильев Л.С. История Востока. М., 2001. 10. Д.Б. Малышева. Религия и общественно-политическое развитие арабских и африканских стран. М.. 1986. 11. Зарубежный Восток: религиозные традиции и современность. М., 1983. 12. Л.И. Медведко. К востоку и западу от Суэца. М., 1980 13. Герхард Концельман. Арафат. Перевод с немецкого. Ростов-на-Дону, 1997 14. Лев Баусин. Спецслужбы мира на Ближнем Востоке. М., 2001 15. Олег Гриневский. Тайны советской дипломатии. М., 2000 16. Р.Г. Агаев. Ирак: революция и диктатура. Баку, 1991. 17. З. Бзежинский. Великая шахматная доска. М., 1999. 18. А.М. Васильев. Персидский залив в эпицентре бури. М., 1983. 19. Князев. Египет после Насера. М., 1981.. 20. М.Е. Хазанов. ООН и Ближневосточный кризис. М., 1983. 21. Колобов О.А. Документальная история арабо-израильского конфликта. Нижний Новгород, 1991. 22. Егорин А.З. Египет нашего времени. М., 1998. 23. Багдасаров С.Б., Чавушьян А.Н. Военный и военно-экономический потенциал стран Ближнего и Среднего Востока. М., 1998. 24. Мелкумян Е.С. ССАГПЗ в глобальных и региональных процессах, М., 1999.
Жалпыирандық ата тіл. Иран тілдері тобының бөлініп шығуы. 2.Көне иран тілдері. Көне («өлі»)тілдер. Батыс-иран тілдері. Шығыс-иран тілдері. 3.Ежелгі иран тілдік дәуірі. Негізгі түпдеректер. Тарихтың негізгі деректері. 4.Авеста. Мазмұны. Оның оқылу тарихы. 5.Көне парсы сына жазбалары. Көне парсы сына жазбалары. Оқылуу тарихы. 6.Ежелгі иран тілдік дәуірінің диалектілік қатынастары. Көне иран тілдері диалектологиялық классификациясының негіздері. Көне иран тілдері флективті грамматикалық құрылымының ыдырауы. 7.Орта иран тілдік дәуірі. Негізгі тарихи деректер. Жазу. 8.Орта парсы тілі. Орта парсы тілінің ерекшеліктері. Орта парсы тілінің жәдігерлері. 9.Орта парсы тілінің жәдігерлері. Діни мазмұндағы әдебиет. Тарихи әдебиет. 10.Жаңа иран тілдік дәуірі. Негізгі тарихи деректер. Негізгі түпдеректер. 11.Жаңа иран тілдік дәуіріндегі жазу және жазба әдебиеті. Әдеби парсы тілінің барлық салаларға енуі (саясат, мәдениет). 12.Орталық Азия мен Иранның лингвистикалық картасындағы өзгерістер. Иран тілдері мен басқа тілдердің өзара ықпалдастық үдерістері. Жекелеген иран тілдерінің өзара ықпалдастық үдерістері. 13.Парсы тіліндегі жазба әдебиеттің дамуына ықпал еткен тарихи алғышарттар. Тәуелсіз мемлекеттердің құрылуы. Тахиридтер. Саффаридтер. Саманидтер. 14.Парсы тілінің тарихын зерттеуге арналған түпдеректер. Антология. Түсіндірме сөздіктер. 15.Арабтар жаулап алған алғашқы ғасырлардағы иран тілдеріндегі жазу. Араб жазуы. Ерекшеліктері. 16.Қазіргі парсы тілі. Әдеби парсы тілі. Қазіргі парсы тілінің жазуы жоқ диалектілері мен говорлары. 17.Қазіргі парсы тілінің этимологиялық аспектісі. Төл иран сөздері. Төл парсы сөздері. 18.Сөздік қордың негізгі даму жолдары. Сөзжасам. Ирандық емес лексика. 19.Бұрынғы және қазіргі тілдік қатынастар. Ирандық қордың сөздері. Шетел кірме сөздері. 20.Қазіргі парсы тілінің сөздік құрамының қалыптасуындағы сөзжасамның рөлі. Есімдер жүйесінің сөзжасамы. Араб моделдері бойынша сөзжасам. 21.Парсы тіліндегі ұдайы сөз тудыратын тәсілдер. Сөзжасамның негізгі тәсілдері. Сөзжасамның қосымша тәсілдері. 22.Қазіргі парсы тіліндегі күрделі сөздердің жасалу жолдары. Сөзжасамдық калькалар. Семантикалық калькалар. 23.Етістік жүйесіндегі фразеологизмдер. Қазіргі етістікті фразеологизмдер. Етістік жүйесінде фразеологиялық моделдеу. 24.Сөздік қор дамуының семантикалық факторлары. Сөздер мағынасының өзгеруі. Сөздердің эвфемизмдік мағынада қолданылуы. 25.Қазіргі парсы лексикасының социолингвистикалық аспектісі. Фарси-дари – жалпы әдеби тіл. Қазіргі парсы тілінің демократиялануы. Қарапайым халықтық лексиканың енуі. 26.Ирандық тілдік пуризм. Терминология мәселелері (XX ғ. бірінші жартысы). Неологизмдер. 28.Терминологиялық қордың даму жолдары. Кірме сөздер. Калькалау. Сөзжасам. 29.Сөзді қолданудың әлеуметтік-стилистикалық аспектілері. Қазіргі парсы тілінің функциональды стильдері (ресми, эпистолярлық-кеңсе, ғылыми, ауызекі сөйлеу, қарабайыр сөйлеу). 30. Лексиканың стилистикалық қабаттары. Лексикалық құрамның жалпы сипаты. Фразеологизмдер. 31.Парсы тілінің фразеологизмдері. Фразеологияның объектісі. Фразеологизмдердің жалпы құрылымдық-семантикалық түрлері. 32.Парсы тілінің сөздіктері. Фархангтар. Көне және қазіргі. 33.Қазіргі парсы тілінің морфологиясы. Зат есім. Сын есім. Есімдік. Сан есім. Етістік. 34.Қазіргі парсы тілінің синтаксисі. Жай сөйлем. Құрмалас сөйлем. 35.Қазіргі парсы тілінің фонетикасы мен жазуы. Дауысты дыбыстар. Дауыссыз дыбыстар. «Шығыс елдері(Иран) тарихының іргелі мәселелері» пәні 1.Иран территориясындағы ежелгі өркениет. Ахеменидтер мемлекеті. Сасанидтер мемлекеті. Селевкидтер мемлекеті, Парфян мемлекеті. Мәдениет және дін. Саяси құрылымы. 2. Ежелгі және ортағасырдағы Иран діні. Ежелгі діни наным – сенімдер. Иран жеріне ислам дінінің келуі. Шиизм. 3. Ахаменидтер мемлекеті. Ахеменидтер мемлекетінің құрылуы және ахеменидтердің жаулау жорықтары. Ахеменидтер жаулаған халықтардың көтерілістері. Дария І-дің реформалары. Грек – парсы соғыстары. Ксеркстан кейінгі Ахеменидтер мемлекеті. Ахеменидтер мемлекетінің құлауы. 4. Александр Македонскийдің державасы – Селевкидтер мемлекеті. Гректердің Кіші Азияны, Сирия мен Египетті жаулауы. Вавилон мен Суздың жаулануы. Орта Азия халықтарының грек – македон жаулауларына қарсы күресі. Селевкидтер мемлекеті. Селевкидтер мемлекетінің құлдырауы. Грек – Бактрий және Парфян мемлекеті. 5. Парфя мемлекеті. Парфя мемлекетінің құрылуы және оның селевкидтермен күресі. Римнің Шығысқа экспансиясы және Шығыс Жерорта теңізіндегі билік үшін парфиліктердің Риммен жүргізген күресі. Парфя мемлекетінің мемлекеттік құрылымы. Мемлекет ішіндегі күрес. Парфяға рим әскерінің енуі. Парфя мемлекетінің құлдырауы. 6. Сасанидтер кезіндегі Иран. Сасанидтер державасының құрылуы. Сасанидтер кезіндегі мемлекеттік құрылым. Сасанидтік Ирандағы дін. Сасанидтердің сыртқы саясаты. Хосров І Ануширванның реформалары. Соңғы сасанидтер кезіндегі Иран. Сасанидтер кезіндегі Иранның әлеуметтік – экономикалық дамуы. Сасанидтік Иранның мәдениеті. 7. Араб халифаты құрамындағы Иран (VII ғ.а – X ғ.б). Иранды арабтардың жаулауы. Араб жаулау жорықтарының салдары. Омеядтар кезіндегі Иран. Омеядтарға қарсы күрес. Омеядтар халифатының құлдырауы. Аббасидтер халифатының құрылуы. Ирандағы халық көтерілісі. Аббасидтер халифатының құлдырауы. Зинджилер көтерілісі. 8. X ғ – XIII ғ.б кезеңіндегі Иран. Газневидтер мемлекеті. Селжүктер мемлекеті. Селжүктер державасының құлдырауы. Ирандағы исмаилидтер. Хорезмшах мемлекеті. X ғ – XIII ғ.б. Ирандағы мәдениет пен идеология. 9. Моңғол хандарының қол астындағы Иран (1220 – 1353 жж). Моңғолдардың Иранды жаулауы. Моңғол жорықтарының салдары. Ильхан Құлағу мемлекетінің пайда болуы. Мемлекеттің ішкі құрылымы. Ильхандардың салық жүйесі. Газан ханның реформалары. Иранның саяси құлдырауы. 10. Моңғолдық кезеңнен кейінгі Иран және XIV XVғғ. халықтық көтерілістер. Сарбедарлар қозғалыстары. XIVғ. Иранның басқа аймақтарындағы халықтық қозғалыстар. Темір қол астындағы Иран. XVғ. І жар. ұлт – азаттық қозғалыстар. 11. Сефевидтер мемлекеті (XVI ғ.). сефевидтер мен қызылбаштар. Сефевидтер мемлекетінің құрылуы. Исмаил І мен Тахмаспе І кезіндегі сефевидтердің саясаты. Сефевидтер мемлекетінің нығаюуы. Аббас І-нің саясаты мен реформалары. 12. XVII ғ.а – XVIII ғ.І жар. Иран. Сефевидтер мемлекетінің аумағындағы ұлт – азаттық қозғалыстар. Ауғандар көтерілісі. Россия мен Түркияның араласуы. Надирдің өрлеуі, ауғандардың қуылуы. Надирдің шах мәртебесін алуы. Надир шахтың саясаты. Халықтық көтеріліс және Надир шахтың өлімі. 13. XVIII ғ. ІІ жар. Иран (Зендтер, Каджар династиясының билік орнатуы). Надир шахтың өлімінен кейінгі феодалдық қақтығыстар. Керім хан Зендтің саясаты. Керім ханның өлімінен кейін феодалдық қақтығыстардың қайта өршуі. Аға Мұхамед шах Каджардың өлтірілуі. 14. Англия мен Францияның Иран үшін күресі. ХIХ ғ.б. орыс – иран соғыстары. 1801 ж. ағылшын – иран келісімі. 1814ж. ағылшын – иран келісімі. 1821 – 1823 жж. Иран – түрік соғысы. Бірінші орыс – иран соғысы. Иранның Россиямен болған екінші соғысы. Түркменчай бейбіт келісімі. 15. ХIХғ. ІІ жар. Иран. Иранға шетел капиталының енуі. Герат мәселесі. Иранның Англия және басқа елдермен теңсіз келісімдерге қол қоюуы. 1847 ж. Эрзерум иран – түрік келісімі. Халық наразылығының өсуі. 16. Бабидшілер көтерілісі. Әмір Кебирдің реформалары. Баб және оның ілімі. Мұхамед шахтың қазасы және бабидшілердің мазендеран көтерілісі. Бабидшілердің Зенджандағы көтерілісі. Реформалар. 1856 – 1857 жж. Ағылшын – иран соғысы және Париж бейбіт келісімі. 17. Иранның жартылай отарға айналуы. Ағылшын концессиялары мен займдары. Орыс концессиялары мен займдары. Сыртқы сауда. Иранның саяси әлсіреуі. Буржуазиялық ұлтшылдықтың тууы. 18. 1905 – 1911 жж. Иран революциясы. Революцияның басы. Конституцияның қабылдануы. Бірінші мәжіліс. 1907 жылғы қаңтар – ақпан дағдарысы. Негізгі заңға қосымша енгізу. Империалистік державалардың саясаты. 1907 жылғы ағылшын – орыс келісімі. 1908 – 1909 жж. Териздегі көтеріліс. Мұхамед Али шахтың биліктен кетуі. Мұхамед Алидің шах тағын қайта алуға әрекеті. 1905 – 1911 жж. революцияның басылуы. 19. Бірінші дүниежүзілік соғыс жылдарындағы Иран. Соғыс басында Ирандағы әскери қимылдар. 1915 жылғы ағылшын – орыс келісімі. Неміс және түрік агенттерінің қызметі. Шираздағы көтеріліс. Керман мен Исфахандағы оқиғалар. 20. Қазан ревоюциясынан кейінгі Ирандағы ұлт – азаттық қозғалыстар. Россиядағы Ұлы Қазан революциясы және Иран. Ирандағы ағылшын отарлауы және ағылшын – иран келісімі. Ирандағы ұлт – азаттық қозғалыстардың басталуы. Иран коммунистік партиясының құрылуы. 21. 1921 жылғы мемлекеттік төңкеріс. Азаттық қозғалыстардың Тегерандағы жағдайға әсері. 1921 ж. 21 ақпандағы мемлекеттік төңкеріс. 1921 жылғы кеңес – иран келісімі. 22. Каджарлар династиясының биліктен кетуі. Кластық және саяси күштердің қалыптасуы. Ирандағы американдық мұнай концессиялары. Мильспоның алғашқы миссиясы. Кеңес – иран экономикалық байланыстарының дамуы. Ирандағы саяси күрес. 23. Пехлевилер династиясының билік орнатуы. Ирандағы саяси күрес. Реза ханның билігінің нығаюуы. Каджарлар династиясының құлатылуы. Реза ханның шах титулын иемденуі. 24. Реза шахтың помещик – буржуазиялық режимі. Елді орталықтандыру. Иранның дербес нығаюуы. Кеңес – иран қатынастары. Ағылшын – парсы мұнай компаниясымен кикілжің. Сыртқы саясат. Фашистік Германиямен жақындасу. 25. Екінші дүниежүзілік соғыс кезеңіндегі Иран. Иранның гитлерлік Геранияның Орта Шығыстағы базасына айналуы. Одақтық әскерлердің Иранға енуі және Реза шахтың биліктен кетуі. КСРО мен Иранның ынтымақтастығы. АҚШ экспансиясы. Мильспоның екінші миссиясы. 26. Демократиялық қозғалыстардың басылуы. АҚШ экспансиясынң күшеюуі. Оңтүстікиран хандарының наразылығы. Демократиялық қозғалыстардың күйреуі. Кавам саясаты және американдық экспансияның күшеюуі. Иран халқының антиимпериалистік күресі. Ұлттық майданның құрылуы. 27. Мұнай өнеркәсібін ұлттандыру жолындағы жалпыхалықтық күрес. Моссадық басқарған ұлттық буржуазия үкіметі. АИМК (ағылшын – иран мұнай компаниясы) тоналуы. АИМК-ның Иранмен жасаған қосымша келісімі. Моссадык үкіметі және иран мұнайы үшін күрестің шиеленісуі. 1952 ж. шілдедегі Моссадыкты биліктен кетіру әрекетінің іске аспауы. Англиямен дипломатиялық қатынастардың тоқтатылуы. 28. 1953 жылғы мемлекеттік төңкеріс. Моссадыктың ішкі және сыртқы саясаты. Ұлттық Майдандағы бөліну. Мемлекеттік төңкеріске дайындық және жасау. 29. Иран мұнайын эксплуатациялауды ХМК ( Халықаралық мұнай консорциумы) беру. Оңтүстікиран мұнайын ХМК-ға беру. ХМК-ның Иранды тонауы. 30. Иранның Бағдат пактісіне қосылуы. Иранның бағдат пактісін қабылдауы. Шетел капиталы экспансиясының күшеюуі. Иранның әлемдік саясатында Бағдат пактісінің рөлі. 31. 50 жж.а. – 60 жж.б. Иранда әлеуметтік – экономикалық және саяси дағдарыстың шиеленісуі. Шетел капиталының енуінің күшеюуі. Иранның өнеркәсібі мен ауылшаруашылығы. Халықтың ауыр жағдайы. Жұмысшылар қозғалысы. Шаруалар қозғалысы. Студенттер қозғалысы. Биліктің қитұрқы әрекеттері. Саяси дағдарыстың шиеленісуі.
33. Иранның сыртқы саясаты және кеңес – иран қатынастары (1950 – 1970 жж). Иранның сыртқы саясатына жалпы сипаттама. Иранның әртүрлі капиталистік елдермен қатынасы. Иран және араб елдері. Кеіес – иран қатынастары. 34. Ирандағы «Ақ революция». Революцияның басталуы, себептері және нәтижелері. Биліктің ауысуы. Ислам Республикасының жариялануы. 35. Иран және елдің сыртқы саясаты. Иран және Араб Шығысы елдері. Иран мен Ресей. Иран мен Қазақстан. Иран мен АҚШ. Иран және ЕО елдері. 5.Ұсынылатын әдебиеттер тізімі Негізгі әдебиет: 1. Брагинский И.С. Из истории персидско-таджикской литературы. М., Наука, 1972. 2. Д-р Забихулло Сафо. «Тарих-э адабиат-э Иран». Тегеран., 1371. 3. Д-р Мухаммад Джафар Йаһағғи. «Тарих-э адабиат-э Иран» . Тегеран., 1377/1998. 4.Оранский И.М. Введение в иранскую филологию. М., Наука, 1988. 5.Основы иранского языкознания. Древнеиранские языки. М., Наука, 1980. 6.Основы иранского языкознания. Среднеиранские языки. М., Наука, 1981. 7.Основы иранского языкознания. Новоиранские языки. М., Наука, 1982. 8.Пейсиков Л.С. Лексикология современного персидског языка. М., Изд-во МГУ, 1975. 9.Иванов М.С. История Ирана. М., 1977. 10.Н.В.Пигулевская и др. История Ирана с древнейших времен до конца XVIII века. М., 1958.
12.Агаев С.Л.Иран рождение республики. М., 1984. Қосымша әдебиет: 1.Бартольд В.В. Том 6. Работы по истории ислама и арабского халифата М., Наука, 1966. 2.Бартольд В.В. Том 7. Работы по исторической географии и истории Ирана. М., Наука, 1971. 3.Бартольд В.В. Том 8. Работы по источниковедению. М., Наука, 1973. 4.Бертельс Е.Э. История персидско-таджикской литературы. Москва., 1960. 5.Дандамаев М.А. Ахеменидское государство и его значение в истории древного Востока. М., Наука, 1978. 6.Д-р Реза заде Шафоғ. Тарих-и адабиат-и Иран. Т., 1369. 7.Д-р. А. Зарринкуб. Сайре дар адоб-и форси. Тегеран.,1995. 8.Д-р Мехри Бағари. Тарих-э забан-э фарси. Тегеран., 1378. 9.Д-р Ханлари. Тарих-э забан-э фарси. 1-3 Т. Тегеран., 1378. 10.Луконин В.Г. Культура Сасанидского Ирана. М., Наука, 1969. 11.Оранский И.М. Иранские языки в историческом освещении. М., Наука, 1979 12.Рубинчик И.М. Опыт типологического исследования иранских языков. М., Наука, 1975. 13.Рубинчик Ю.А. "Грамматика современного персидского языка". М., Муравей –Гайд, 2000. 14. Рубинчик Ю.А. Основы фразеологии персидского языка. М., Наука, 1981. 15.Фаррухи. "Дәстур-э зәбан-э фарси". Тегеран., 1380. 16.Ян Рыпка и Иржи Бечка. История Таджикско-персидской литературы. М, Наука., 1971. 17.Ислам. Энциклопедический словарь. М., 1991 18.Крачковский И.Ю. Избранные сочинения. 1-6 тт. М-Л, 1955-1960 19.Лейн Э.У. Нравы и обычаи египтян. М., 1982 20.Массэ А. Ислам. Очерк истории. М., 1982 21.Уотт У.М. Влияние ислама на средневековую Европу. М., 1976 4.Емтихан тақырыптарының тізімі «Академиялық мақсаттарға арналған шығыс (қытай)тілі» пәні 1. Академиялық қатынас. Академиялық қатынас түсінігі. Оқу және ғылыми академиялық ортадағы сипаты: жіберуші, қабылдап алушы, мәтін/дискурс, коммуникация контексті, коммуникация нәтижесі. 2. Коммуниканттар сипаттамасы. Коммуниканттардың тұлғалық сипаттамасы. Автордың ұстанымы, көзқарасы, мақсаты. Адресат факторы. 3. Ғылыми ауызекі түрдегі қатынастың спецификасы. Мақсаты. Мазмұны, құрылымы мен композициясы. Тілдік шығарма. Сындық талдау мен аргумент келтіру тәсілдері. 4. Ғылыми жазба түрдегі қатынастың спецификасы. Мақсаты. Мазмұны, құрылымы мен композициясы. Тілдік шығарма. Сындық талдау мен аргумент келтіру тәсілдері. 5. Ғылыми стиль. Ғылыми мәтіннің/дискурстың ерекшелігі. Аналитикалық шығармалардың жанрлық түрлері. Ғылыми тіл мәдениеті. Академиялық ортадағы тілдік этикеттің ұлттық-мәдени спецификасы. 6. Ғылыми тіл мәдениеті. Ғылыми тілдің жалпы сипаты. Ғылыми қатынас пен ғылыми тілдің жалпы сипаттамасы. Академиялық ортадағы ұлттық-мәдени ерекшелік. 7. Шығыс тіліндегі ғылыми жазба мәтін. Ғылыми жазба стилдің жалпы сипаттамасы және ерекшелігі. Шығыс тіліндегі ғылыми стилдің орны мен рөлі. 8. Ғылыми тілдің негізгі стилдік түрлері және ғылыми мәтіннің жанрлары. Ғылыми жазба тілдің негізгі төрт стилдік түрлері. Ғылыми мәтін авторының стратегиясы мен тактикасы. 9. Аналитикалық шығармалардың тілдік ерекшеліктері. Ғылыми терминология. Активтік және пассивтік конструкциялар. Лексикалық және синтакстік параллелизм. Стилистикалық тәсілдер. Мазмұндау түрі. 10. Тілдік аналитикалық жұмыстарды дайындау кезеңдері. Жоспарлау. Жоба үлгісін дайындау. Алғашқы нұсқасын даярлау. Қорытынды / соңғы нұсқасын даярлау. 11. Академиялық оқу. Мәтіндер типологиясы. Ақпарат көздері. Ақпаратты жинау, өңдеу тәсілдері. Алынған ақпаратты сапалы және сандық тұрғыда қолдану. 12. Академиялық хат. Жазба аналитикалық шығармалар/жұмыстар түрлері: эссе, реферат, аннотация, баяндама, курстық/диплом жұмысы. Тілдік құралдарды қолдану. 13. Академиялық қатынастың ауызша түрі. Ауызша аналитикалық жұмыстардың түрлері: презентациялық көрсетілім, ғылыми хабарлама, баяндама, талқылау, диспут. Вербалдық және вербалдық емес компоненттерді қолдану спецификасы. 14. Шығыс тіліндегі ғылыми мәтінді техникалық реттеу. Орфография, пунктуация, аббревиатуралар, цитаталар келтіру, сілтемелер, қосымшалар, библиография. Техникалық реттеуде компьютерлік технологияларды қолдану. 15. Шығыс тілінде ғылыми зерттеу жүргізу техникасы. Тақырып таңдау. Зерттеу әдістері. Зерттеу кезеңдері. Плагиат. Эксперимент/сынақ жүргізу. Теориялық тұжырымдамаларды шығармашылық тұрғыда қолдану. Зерттеу нәтижесіне талдау жасау.
Зерттеу жүргізудің тәсілдері мен әдістерін таңдау. Теориялық тәсілді қолдану. Эмпирикалық тәсілді қолдану. 17. Ғылыми тіл лексикасы. Ғылыми термин. Жалпы ғылыми сөздер. Ғылым тіліне қойылатын талаптар. Жалпылама қолданылатын ғылыми лексика. Жалпы лексика. Терминология. 18. Ғылыми мәтінді аудару. Ғылыми мәтінді қытай тілінен аударудың қиындықтары. Ғылыми мәтінді қытай тіліне аударудың қиындықтары. Аудармада қолданылатын арнайы тілдік грамматикалық ерекшеліктер. 19. Түпнұсқа шығыс тілінде ғылыми мәліметтерді жинау әдісі. Түпнұсқа шығыс тілінде ғылыми мәліметтерді жинау әдістері мен тәсілдері. Шығыс тілінің құрылымдық ерекшеліктері. 20. Қытай тіліндегі ғылыми мәтіндерді тілдік және стильдік рәсімдеу. Ғылыми мәтіннің тілінің, стилінің ерекшеліктері. Ғылыми мәтіннің нақтылығы, қисындылығы, байланысуы, ақпараттың жеткіліктілігі. Ғылыми мәтіннің тілдік, стильдік ерекшеліктерін бұзу нәтижесінде пайда болатын қателіктер және оны түзету тәсілдері. Ғылыми мәтінді техникалық рәсімдеу ерекшеліктері. 21. Әлемдік тілдік жүйе контекстіндегі қытай жазуы. Қытай жазу жүйесінің пайда болу тарихы, тарихи дамуы. Классикалық ежелгі қытай тілі. Қазіргі қытай жазуының жүйесі. Жаңа тілдік саясат. 22. Қазіргі қытай жазуы. Қытай жазуы өзгерісінің тарихы. Қытай тілінің реформалары. Вэньянь. Дәстүрлі жазу. Жеңілдетілген жазу. 23. Қытай тілінің ерекшеліктері. Қытай тілінің лексикалық құрамы. Жазу түрлері. Иероглифтік жазу ерекшелігі. Ауызекі тіл ерекшелігі. Мәдениеттің тілде көрініс табуы. 24. Қытай тілінің диалектілері. Қытай тіліндегі негізгі диалектілер. Солтүстік диалектілерінің ерекшелігі. Оңтүстік диалектілері. Кантон диалектісі. Нормативтік қытай тілі – путунхуа. 25. Қытай ауызекі тілі. Қытай ауызекі тілінің ерекшелігі. Қытай тіліндегі тондар. Фонетикалық ерекшеліктер. 26. Модальді етістік. Модальді етістік іс-әрекетті орындаудағы мүмкіндікті, қалауды білдіреді. Модальді етістікті сөйлемге баяндауыш қызметін атқаратын бір етістік қосылады. Болымсыз түрі不 үстеуімен жасалады. Сұраулы формасы吗 көмекші сөзі арқылы немесе альтернативті сұрақпен жасалады. Альтернитивті сұрақ модальді етістіктің болымды-болымсыз түрде қайталануымен жасалады (是不是). 27. Мөлшер сөз. Қытай тілінде зат есім мен сан есімнің арасында келетін «мөлшер сөз» қолданылады, ол сан есіммен байланысты болады. 28. Жалғаулық (шылау). Қытай тілінде де жалғаулықтар қолданылады. Олар сабақтастырушы жалғаулықтар және салалас мәнді жалғаулықтар болып бөлінеді. Жалғаулықтардың қолданылу түрлерінде өз ерекшелігі бар. 29. Қытай тіліндегі толықтауыш. Қытай тіліндегі толықтауыш сөйлемде етістіктен кейін келеді, басқа қолданылу түрлері де болады. Толықтауыш әдетте зат есім мен есімдік қызметін атқарады. 30. Етістікті – объектілі құрылым. Етістікті – объектілі құрылым ереже бойынша етістік болып табылады, сонымен қатар екі негізден тұрады: етістікті және атаулы. Етістікті түрі іс-қимылды білдіреді, ал атаулы – осы істің объектісін білдіреді. 31. Екібуынды және үшбуынды сөздердегі тонның өзгеруі. Бейтарап тон. Қытай тілінде екібуынды және үшбуынды сөздерде үшінші тон бірдей қолданылса, бірінші буынның тоны автоматты түрде екінші тонға ауысады. 32. Сөйлемдер. Қытай тіліндегі сөйлемнің түрлері. Қытай тіліндегі сөйлем жай және күрделі сөйлем болып бөлінеді. Жай сөйлем бастауыш пен баяндауыштан тұрады. Күрделі сөйлем сабақтас - салалас, құрмалас сөйлемдер болып бөлінеді. 33. Мекенді білдіретін зат есім. Мекенді білдіретін зат есім – олар орынды білдіретін сөздер мен сөйлемдер болып табылады. Олар: 1.Мекенді білдіретін зат есім. 2. Мекенді білдіретін атаулы зат есім:(бұл сөздер географиялық атаулардан басталады. 3.зат есімдер мен есімдік. 4. Мекенді білдіретін сөз тіркесі (көбінесе "зат есім + мекен б. зат есім "). 34. Сөз алды қосымшасының қызметі. Қытай тілінде сөз алды қосымшасы етістіктің немесе сын есімнің алдында келіп көбінде пысықтауыш қызметін атқарады. Сөз алды қосымшасы тіркестерді анықтай келіп анықтауыш болады. 35. Қытай тіліндегі сөзжасам тәсілі. Қытай тілінде бір иероглиф бір буын болғандықтан, морфеманың басым көбі жалаң түрде болады, сонымен бірге морфемалар да қосбуынды және көпбуындылар да кездеседі. «Шығыс елдері тарихының іргелі мәселелері(ҚЫТАЙ)» ПӘНІ жүктеу/скачать 444.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|