Әл-фарабидің Ғылыми мұраларын мәдениеттанулық

ӘЛ-ФАРАБИДІҢ ҒЫЛЫМИ 
МҰРАЛАРЫН МӘДЕНИЕТТАНУЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІН ТАЛДАУ 
Жасаған: Алимбаев Даурен 
Курс : 1 курс 
Топ : 106 А 
Мамандық : Жалпы медицина 
Тексерген : Омарғазы Ерғали 

ЖОСПАРЫ 
• Кіріспе 
• Әл-Фарабидің мұралары 
• Қазіргі заман ғалымдарының бағалауы 
• Қорытынды 

ӘЛ-ФАРАБИ 
•
Әбу Насыр Әл-Фараби (араб.:
وبأ
رصن
دمحم
يبارافلا ,Әбу Насыр Мұхаммад ибн Мұхаммад
Тархан ибн Узлағ әл-Фараби ат-Турки 870 –
950
ж.
ш.)
—
әлемге
әйгілі
ойшыл,
пәлсапашы, әлеуметтанушы, математик,
физик, астроном, ботаник, лингвист, логика,
музыка зерттеушісі. Отырар қаласында
туған. Әбу Насыр Әл-Фараби — түркі
ойшылдарының ең атақтысы, ең мәшһүрі,
“Әлемнің 2-ұстазы”[2] атанған ғұлама. Оның
заманы
“Жібек
жолы”
бойындағы
қалалардың,
оның
ішінде
Отырардың
экономикасы мен мәдениетінің дамыған
кезіне дәл келеді.

ҒЫЛЫМ ЖОЛЫ
Әбу Насыр Әл-Фараби Орта Азия, Парсы, Ирак, араб елдері қалаларына
жиһанкездік сапарлар жасап, тез есейді. Ол жерлерде көптеген ғұламалармен, 
ойшыл-ақындармен, қайраткерлермен танысып, сұхбаттасты. Тарихи деректер
бойынша 70-ке жуық тіл білген. Өздігінен көп оқып, көп ізденген ойшыл философия, 
логика, этика, метафизика, тіл білімі, жаратылыстану, география, математика, 
медицина, музыка салаларынан 150-ге тарта трактат жазып қалдырды. 
Шығармаларында көне грек оқымыстыларының, әсіресе, Аристотельдің еңбектеріне
талдау жасады (Аристотельдің “Метафизика”, “Категория”, “Бірінші және екінші
аналитика” сияқты басты еңбектеріне түсіндірмелер жазған). Арабтың атақты
ғалым-географы ибн-Хаукал өзінің “Китаб Масалик уә мамалик” атты еңбегінде
және 13 ғасырлырда өмір сүрген ибн-Халликан өзінің “Уфиат әл-аиан фи әл-Заман” 
атты еңбегінде Әбу Насыр Әл-Фарабидің арғы аталарының аттары (Тархан, Ұзлақ) 
таза түркі тілінде келтірілген. Болашақ ғалым алғашқы сауатын туған жерінде өз
тілімен ашса да, 12 — 16 жас шамасында керуенге ілесіп, білім іздеп Бағдатқа
кетеді.

ЕҢБЕКТЕРІ 
«Китаб
әл-mūsīqā
әл-
Кабир» («Музыканың ұлы
кітабы»)
кітабындағы
иллюстрация. "Shahrud"
деп аталатын музыкалық
құралдың кескіні
Әл-Фарабидің
«Китаб
Ихса'
әл-
'улум»
(Қазақша:
«Ғылымдар
энциклопедиясы
Әл-Фарабидің
Компиляция кітабы,

ӘЛ-ФАРАБИ МҰРАЛАРЫ
• «Ғылымдар тізбегі» деген еңбегінде сол кездегі ғылымды үлкен-үлкен бес 
салаға бөледі:
• 1) тіл білімі және оның тараулары;
• 2) логика және оның тараулары;
• 3) математика және оның тараулары;
• 4) физика және оның тараулары, метафизика және оның тараулары;
• 5) азаматтық ғылым және оның тараулары, заң ғылымы және дін ғылымы

ӘЛ-ФАРАБИ МҰРАЛАРЫ 
Әбу Наср Әл-Фараби дүниетанымы — екі әлемнің: көшпелілер мен
отырықшылар өркениетінің және Шығыс пен Грек-Рим мәдениетінің
өзара байланыстарының нәтижесі. Әбу Наср Әл-Фараби заманының
әлеуметтік-саяси
көзқарастарын, тіл мәдениетін, философиялық-
гуманитарлық
(философия,
логика,
этика,
эстетика,
саясат,
социология,
лингвистика,
поэзия,
шешендік,
музыка)
және
жаратылыстану (астрономия, астрология, физика, химия, география,
космология, математика, медицина) ғылымдары салаларын терең
меңгеріп, осы бағыттарда өзі де құнды ғылыми жаңалықтар ашты.

ҚАЗІРГІ ЗАМАН ҒАЛЫМДАРЫНЫҢ БАҒАЛАУЫ
•
Атақты ғалым,франсуз тарихшысы ойы Әл-Фараби феномені – теңдесі жоқ
құбылыс. Оның баға жетпес ғылыми мұрасының жалпыадамзаттық маңызы бар. 
Ұлы ойшыл – орта ғасырларда ірі сауда орталығы, ғылым-білім және мәдениет 
ошағы болған Отырардың тумасы.
Әл-Фараби туралы ойы Әл-Фараби еңбектерін аударып, жариялау XII 
ғасырларда басталды. Ғұлама ғалымның интеллектуалды капиталы – көне грек 
философиялық мәтіндерінен аударылған еңбектер, түсініктемелер, сондай-ақ
гуманитарлық және жаратылыстану ғылымдарын синтездеген жеке шығармалар.

ҚОРЫТЫНДЫ 
•
Батыс пен Шығысты жалғаған,әлемдегі екінші ұстаз,атақты ойшыл ғалым Әбу
Насыр Әл-Фарабиді бағалайтын болсақ ол кісінің еңбектерін шексіз жоғарыға
қоюға болады.
•
Ғалымның ұлылығы ретінде 1100 жылдығына орай шығарылған ЮНЕСКО шешімі
бойынша 1975 жылы Алматыда халықаралық конференция өткізілді.
•
Сөзімізді түйіндесек, ІХ-Х ғасырларда Отырарда дүниеге келіп, өмірінің көп
бөлігін араб елдерінде өткізіп, еңбектерін түгелдей дерлік араб тілінде жазып
қалдырған ұлы бабамыздың араға бес-алты ғасыр салып (һижра ІХ /милади ХҮ)
хатқа түскен бұл шығармасын оқып, аударып, зерттеп, ғылыми айналымға енгізу –
ұлт алдындағы парызымыз болмақ.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
• Қазақстан тарихы 8-сынып 115-117 беттер 
• Машанов А.«Білім және еңбек» журналы, – 1962. № 1. 29. 
• Дәріс Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры, 
филология ғылымдарының докторы, профессор А.Хаван 
• Stud.kz сайты