- -
Эрзянь кельс ютавтовксось: Эрюш Вежай.
Elias Lönnrot
Элиас Лённрот
KALEVALA
КАЛЕВАЛА
Eeppinen runoelma
karjalaisten ja suomalaisten
muinaisten kansanrunojen pohjalta
Эпосонь морокерькс
карелэтнэнь ды суомитнень
кезэрень морост кувалма
Эрьва ие, даволковонь комськавксовоце чистэнть, тешкстневи “Калевалань” Чи. Самай се чистэнть, 1835 иестэнть, те ине морокерьксэнь пурныцясь-теицясь, эсь прянзо ломанень икеле апак невтне, каштангалемавтомо, тешкстызе-сёрмадстызе икельцвалонть эсь ладсевксэнзэ-теевксэнзэ кавто ловноматешкссэ – «E.L.». Теде мейле кедьсэсёрмадовксонзо сон максызе типографияс. 1835-1836 иетнестэ те морокерьксэсь лиссь кавто книгасо пек вишкинька, ансяк 500 экземпляронь, тиражсо. Тень лангс апак вано Лённрот поладызе важодеманзо поэманть лангсо седе тов кемнилее иень перть. Педе пес эпосонь морокерьксэсь прядозель ды нолдазель ломанень сельме икелев 1849 иестэнть. Те шкантень сондензэ кармасть содамо Европанть келес. пингестэнть эйстэдензэ содавиксчись сравтовсь весе Модамасторонть ланга.
Тедеде педе пес прядозь «Калевалантень» топоди 150 иеть. Неть иетнень перть сон ютавтозель 45 кельс. Киртязь ютавтовкст лововить малав 150. «Калеваланть» лангс ванозь ды сонзэ ёжонзо-виензэ марязь ламо лияяк раськень ломанть кармасть ловомо эйсэнзэ невтемакс раськеёжомарямонь кепедема шкатнестэ. Лангозонзо ванозь пурнызь эсь раськень эпосост: эстэсь Ф.Крейцвальд – эстононь «Калевипоэгенть», американь цёрась Г.Лонгфелло – «Моронть Гайаватонь кувалма». «Калеваланть» оймезэ певерьдсь видметь Латышень масторонть лангскак, косо латышесь А.Пумпур пурнась латышень эпос «Лачплесис». Эрзятнененьгак ней ули мейсэ каштангалемс – А.М.Шаронов пурнызе ды теизе минек раськенть эпосонзо – «Мастораванть».
Суоминь ды карелэнь раськетнень туртов сынст «Калевалась» – раськень сюпавчист. Суомитнень туртов сон топавтызе васеньчинзэ: пувтынзе-вельмевтинзе превсэст-седейсэст раськень ёжомарямотнень, вейсэндизе ды кемекстызе суоминь нациянть. !917 иестэ Суомись кармась кидеяк а аштиця масторокс. Кавто войнатнесэ Советской империянть каршо «Калевалась» кемекстась суоминь раськенть ойме виензэ.
«Калевалась» кода арсевкс-теевкс – шедевр, вадрядояк вадря невтевкс кода од литературатнень истя касозь литературатнень туртовгак. Сон саи мель кода эсь вадря формасонзояк истя ломанень вечкема потсонзояк. Сонзэ эрьва моропельксэсь, эрьва лопинесь – тёкшос кепедезь поэзия.
Ловныцятне муить эйсэнзэ кенярксонь ды оймень витема лисьмапря.Кие карми ловномо седе пштистэ, се несы, кода пек ламоксть понгонить эйсэнзэ валт, конатнень юрост сёрмадови вейкетьстэ, кода суоминь, истя эрзянь кельтнесэяк. Авейкетьксчист ансяк вейкесэ: суоминь валось сёрмадозь латинэнь ловноматешксэ, а эрзянсесь – рузонь. Карадо каршо сёрмадовксось лезды ловныцянтень эсь сельмсэ неемс: суоминь ды эрзянь кельтне (kieli) – пек малавикст.
Эрюш Вежай.
Васенце морось
Ушодома моро,стихтне 1-102. Менельавась валги иневедень толконпряс,косо пекии варманть ды веденть пельде ды тееви Ведьавакс,с.103-176. Яксярго теи пизэ Ведяванть кумажанзо лангсо ды канды алт,с.177-212. Алтнэ кеверить пизэстэнть ды тапсевить, пелькскетнестэ тееви модась, менелесь, чипаесь, ковось, пельтне, с.213-244. Ведявась теи ведьулот, мода нерьть-чиреть, домка ды алка таркат иневедьсэнть, с.245-280. Вяйнямёйнен чачи Ведяванть эйстэ. Сонзэ кувать кандтнить толконтнэ. Окойники сон лотки ды лиси ведьстэнть мода лангс, с.281-344.
M
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85
90
95
100
105
110
115
120
125
130
135
140
145
150
155
160
165
170
175
180
185
190
195
200
205
210
215
220
225
230
235
240
245
250
255
260
265
270
275
280
285
290
295
300
305
310
315
320
325
330
335
340
|
ieleni minun tekevi,
aivoni ajattelevi
lähteäni laulamahan,
saaani sanelemahan,
sukuvirttä suoltamahan,
lajivirttä laulamahan.
Sanat suussani sulavat,
puheet putoelevat,
kielleni kerkiävät,
hampahilleni hajoovat.
Veli kulta, veikkoseni,
kaunis kasvin kumppalini!
Lähe nyt kanssa laulamahan,
saa kera sanelemahan
yhtehen yhyttyämme,
kahtaalta käyttyämme!
Harvoin yhtehen yhymme,
saamme toinen toisihimme
näillä raukoilla rajoilla,
poloisilla Pohjan mailla.
Lyökämme käsi kätehen,
sormet sormien lomahan,
lauloaksemme hyviä,
parahia pannaksemme,
kuulla noien kultaisien,
tietä mielitehtoisien,
nuorisossa nousevassa,
kansassa kasuavassa:
noita saamia sanoja,
virsiä virittämiä
vyöltä vanhan Väinämöisen,
alta ahjon Ilmarisen,
päästä kalvan Kaukomielen,
Joukahaisen jousen tiestä,
Pohjan peltojen periltä,
Kalevalan kankahilta.
Niit ennen isoni lauloi
kirvesvartta vuollessansa;
niitä äitini opetti
väättessänsä värttinätä,
minun lasna lattialla
eessä polven pyöriessä,
maitopartana pahaisna,
piimäsuuna pikkaraisna.
Sampo ei puuttunut sanoja
eikä Louhi luottehia:
vanheni sanoihin sampo,
katoi Louhi luottehisin,
virsihin Vipunen kuoli,
Lemminkäinen leikkilöihin.
Viel on muitaki sanoja,
ongelmoita oppimia:
tieohesta tempomia,
kanervoista katkomia,
risukoista riipomia,
vesoista vetelemiä,
päästä heinan hieromia,
raitiolta ratkomia,
paimenessa käyessäni,
lasna karjanlaitumilla,
metisillä mättähillä,
kultaisilla kunnahilla,
mustan Muurikin jälessä,
Kimmon kirjavan keralla.
Vilu mulle virttä virkkoi,
sae saatteli runoja.
Virttä toista tuulet toivat,
meren aaltoset ajoivat.
Linnut liitteli sanoja,
puien latvat lausehia.
Ne minä kerälle käärin,
sovittelin sommelolle.
Kerän pistin kelkkahani,
sommelon rekoseheni;
vein kelkalla kotihin,
rekosella riihen luoksi;
panin aitan parven päähän
vaskisehen vakkasehen.
Viikon on virteni vilussa,
kauan kaihossa sijaisnut.
Veänkö vilusta virret,
lapan laulut pakkasesta,
tuon tupahan vakkaseni,
rasian rahin nenähän,
alle kuulun kurkihirren,
alle kaunihin katoksen,
aukaisen sanaisen arkun,
virsilippahan viritän,
kerittelen pään kerältä,
suorin solmun sommelolta?
Niin laulan hyvänki virren,
kaunihinki kalkuttelen
ruoalta rukihiselta,
oluelta ohraiselta.
Kun ei tuotane olutta,
tarittane taarivettä,
laulan suulta laihemmalta,
vetoselta vierettelen
tämän iltamme iloksi,
päivän kuulun kunniaksi,
vaiko huomen huviksi,
uuen aamun alkeheksi.
Noin kuulin saneltavaksi,
tiesin virttä tehtäväksi:
yksin meillä yöt tulevat,
yksin päivät valkeavat;
yksin syntyi Väinämöinen,
ilmestyi ikirunoja
kapehesta kantajasta,
Ilmattaresta emosta.
Olipa impi, ilman tyttö,
kave luonnotar korea.
Piti viikoista pyhyyttä,
iän kaiken impeyttä
ilman pitkillä pihoilla,
tasaisilla tanterilla.
Ikävystyi aikojansa,
ouostui elämätänsä,
aina yksin ollessansa,
impenä eläessänsä,
ilman pitkillä pihoilla,
avaroilla autioilla.
Jopon astuiksen alemma,
laskeusi lainehille,
meren selvälle selälle,
ulapalle aukealle.
Tuli suuri tuulen puuska,
iästä vihainen ilma;
meren kuohuille kohotti,
lainehille laikahutti.
Tuuli neittä tuuitteli,
aalto impeä ajeli
ympäri selän sinisen,
lakkipäen lainehien:
tuuli tuuli kohtuiseksi,
meri paksuksi panevi.
Kantoi kohtua kovoa,
vatsantäyttä vaikeata
vuotta seitsemän satoa,
yheksän yrön ikeä;
eikä synny syntyminen,
luovu luomatoin sikiö.
Vieri impi veen emona.
Uipi iät, uipi lännet,
uipi luotehet, etelät,
uipi kaikki ilman rannat
tuskissa tulisen synnyn,
vatsanvaivoissa kovissa;
eikä synny syntyminen,
luovu luomatoin sikiö.
Itkeä hyryttelevi;
sanan virkkoi, noin nimesi:
«Voi, poloinen, päiviäni,
lapsi kurja, kulkuani!
Jo olen joutunut johonki:
iäkseni ilman alle,
tuulen tuuiteltavaksi,
aaltojen ajeltavaksi
näillä väljillä vesillä,
lakeilla lainehilla!
«Parempi olisi ollut
ilman impenä eleä,
kuin on nyt tätä nykyä
vierähellä veen emona:
vilu tääll’ on ollakseni,
vaiva värjätelläkseni,
aalloissa asuakseni,
veessa vierielläkseni.
“Oi Ukko, ylijumala,
ilman kaiken kannattaja!
Tule tänne tarvittaissa,
käy tänne kutsuttaessa!
Päästä piika pintehestä,
vaimo vatsanvääntehestä!
Käy pian, välehen jou’u,
välehemmin tarvitahan!”
Kului aikoa vähäisen,
pirahteli pikkaraisen.
Tuli sotka, suora lintu;
lenteä lekuttelevi
etsien pesän sijoa,
asuinmaata arvaellen.
Lenti iät, lenti lännet,
lenti luotehet,etelät.
Ei löyä tiloa tuota,
paikkoa pahintakana,
kuhun laatisi pesänsä,
ottaisi olosijansa.
Liittelevi, laattelevi;
arvelee, ajattelevi:
“Teenkö tuulehen tupani,
aalloillen asuinsijani?
Tuuli kaatavi tupasen,
aalto vie asuinsijani.”
Niin silloin ve’en emonen,
veen emonen, ilman impi,
nosti polvea merestä,
lapaluuta lainehesta
sotkalle pesän sijaksi,
asuinmaaksi armahaksi.
Tuo sotka, sorea lintu,
Liiteleikse, laateleikse.
Keksi polven veen emosen
sinerväisellä selällä;
luuli heinämättähäksi,
tuoreheksi turpeheksi.
Lentelevi, liitelevi,
päähän polven laskeuvi.
Siihen laativi pesänsä,
muni kultaiset munansa:
kuusi kultaista munoa,
rautamunan seitsemännen.
Alkoi hautoa munia,
päätä polven lämmitellä.
Hautoi päivän, hautoi toisen,
hautoi kohta kolmanneksi.
Jopa tuosta veen emonen,
veen emonen, ilman impi,
tuntevi tulistuvaksi,
hipiänsä hiiltyväksi;
luuli polvensa palavan,
kaikki suonensa sulavan.
Vavahutti polveansa,
järkytti jäseniänsä:
munat vierähti vetehen,
meren aaltohon ajaikse;
karskahti munat muruiksi,
katkieli kappaleiksi.
Ei munat mutahan joua,
siepalehet veen sekahan.
Muuttuivat murut hyviksi,
kappalehet kaunoisiksi:
munasen alainen puoli
alaiseksi maaemäksi,
munasen yläinen puoli
yläiseksi taivahaksi;
yläpuoli ruskeaista
päivöseksi paistamahan;
yläpuoli valkeaista,
se kuuksi kumottamahan;
mi munassa kirjavaista,
ne tähiksi taivahalle,
mi munassa mustakaista,
nepä ilman pilvilöiksi.
Ajat eellehen menevät,
vuoet tuota tuonnemmaksi
uuen päivän paistaessa,
uuen kuun kumottaessa.
Aina uipi veen emonen,
veen emonen, ilman impi,
noilla vienoilla vesillä,
utuisilla lainehilla,
eessänsä vesi vetelä,
takanansa taivas selvä.
Jo vuonna yheksäntenä,
kymmenentenä kesänä
nosti päätänsä merestä,
kohottavi kokkoansa.
Alkoi luoa luomiansa,
saautella saamiansa
selvällä meren selällä,
ulapalla aukealla.
Kussa kättä käännähytti,
siihen niemet siivoeli;
kussa pohjasi jalalla,
kalahauat kaivaeli;
kussa ilman kuplistihe,
siihen syöverit syventi.
Kylin maahan kääntelihe:
siihen sai sileat rannat;
jaloin maahan kääntelihe:
siihen loi lohiapajat;
pä’in päätyi maata vasten:
siihen laitteli lahelmat.
Ui siitä ulomma maasta,
seisattelihe selälle:
luopi luotoja merehen,
kasvatti salakaria
laivan laskemasijaksi,
merimiesten pään menoksi.
Jo oli saaret siivottuna,
luotu luotoset merehen,
ilman pielet pistettynä,
maat ja manteret sanottu,
kirjattu kivihin kirjat,
veetty viivat kallioihin.
Viel’ ei synny Väinämöinen,
ilmau ikirunoja.
Vaka vanha Väinämöinen
kulki äitinsä kohussa
kolmekymmentä keseä,
yhen verran talviaki,
noilla vienoilla vesillä,
utuisilla lainehilla.
Arvelee, ajattelevi,
miten olla, kuin eleä
pimeässä piilossansa,
asunnossa ahtahassa,
kuss’ ei konsa kuuta nähnyt
eikä päiveä havainnut.
Sanovi sanalla tuolla,
lausui tuolla lausehella:
“Kuu,keritä,päivyt,päästä,
otava, yhä opeta
miestä ouoilta ovilta,
näiltä pieniltä pesiltä,
asunnoilta ahtahilta!
Saata maalle matkamiestä,
ilmoillen inehmon lasta,
kuuta taivon katsomahan,
päiveä ihoamahan,
otavaista oppimahan,
tähtiä tähyämähän!”
Kun ei kuu kerittänynnä
eikä päivyt päästänynnä,
ouosteli aikojansa,
tuskastui elämätänsä:
liikahutti linnan portin
sormella nimettömällä,
lukon luisen luikahutti
vasemalla varpahalla;
tuli kynsin kynnykseltä,
polvin porstuan ovelta.
Siitä suistui suin merehen,
käsin kääntyi lainehesen;
jääpi mies meren varahan,
uros aaltojen sekahan.
Virui siellä viisi vuotta,
sekä viisi jotta kuusi,
vuotta seitsemän, kaheksän.
Seisottui selälle viimein,
niemelle nimettömälle,
manterelle puuttomalle.
Polvin maasta ponnistihe,
käsivarsin käännältihe.
Nousi kuuta katsomahan,
päiveä ihoamahan,
otavaista oppimahan,
tähtiä tähyämähän.
Se oli synty Väinämöisen,
rotu rohkean runojan
kapehesta kantajasta,
Ilmattaresta emosta.
-----------
| М
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85
90
95
100
105
110
115
120
125
130
135
140
145
150
155
160
165
170
175
180
185
190
195
200
205
210
215
220
225
230
235
240
245
245
255
260
265
270
275
280
285
290
295
300
305
310
315
320
325
330
335
340
|
ель превсэм вельмесь,
арсема теевсь:
моро серьгедемс,
валом певерьдемс,
минек раськеденть,
кезэрь буеденть.
Кургсом валт соласть,
кельбрязом пурнавсть,
кельстэм певерить,
кснавокс кеверить.
Седейбелькскем, сырнень браткем,
эйкакшпингень вечкень ялгам,
вейсэ моро серьгедтяно,
ёвтамо минь ушодтано,
бути мартот вастовинек,
кавто ёндо вейс ютынек!
Пуромкшнетяно чуросто,
чуросто прянок нетяно
неть кажмасторонь ёнкстнэсэ
чаво Похьянь келетнесэ.
Кедьте кедьс минь кундатано,
суронь сур минь сювордтано,
мазы морот таргатано,
парстине сынст ладсетяно,
кадык кунсолыть сынст парсте,
мельс сайсызь седе домкасто,
минек сырнень од ломантне
раськень пиже касовкскетне:
седикелень моронь валтнэнь
пурнызь-ванстызь маралятне
кезэрь Вяйнё – эсь каркссонзо,
горнань кургсо – Илмаринен,
торонь прясо – Кавкомелись,
налчирькесэ – Ёвкахайнен
Похьянь паксятнень томбалькссэ,
Калевалань вирьсэ-кальсэ.
Сынст тень тетям морсилинзе,
узерькечкень валакалезь, авам эйзэст тонавтсь эйсэм,
мушко суреть чить-веть штерьдезь,
сестэ, зярдо эйкакшпингстэм
пильгалонзо налксинь-велинь,
ульнинь вишка потякинекс,
ловсов кургине тякинекс.
Сампонть валонзо пек ламольть,
Ловхинть – пек ламольть кулянзо.
Сампось таштомсь моро марто,
куля марто сыредсь Ловхи,
озолмасо кулось Випу,
Лемминкяйнен – киштемасо.
Улить ламо лия морот,
ламо озксвалт лият содан,
конат - муезь ки чирестэ,
каль тарадсто конат саезь,
куро ютксо муезь-сезнезь,
улить касовксстояк таргсезь,
саезь - човсезь тикше прясто,
кистэ-янстояк кепедезь,
стадань ваномо якамсто,
зярдо ракшань стадат ванынь,
медень кстыень кочкамосто,
вирень маней кужотнева,
Мурикки тетеренть марто,
ды мазыйка Киммонь вакссто.
Моронь валтнэнь макссь якшамось,
вайгель лувтнэнь – пиземетне.
Лия валтнэнь кандтнесть вармат,
иневедень толкунт ёртнесть.
Нармунть- валтнэнь ладсизь морокс,
чувтонь прятне – теизь ёвксокс.
Нень мон кирес тапарякшнынь,
ёвтнематнень пурнынь кесакс.
Озоккес ёвкстынь киретнень,
кесактнэнь – эсь нурдынетнес;
ускинь нурдсо эсь кудозом,
озоккесэ – эсь ригазом;
путынь утомс лався пряс
вачкинь пижень ваканкас.
Тарго ёвкстнэ - тарькс таркасо,
Чоподасо кувать аштесть.
Паряк, тарьксстэнть совавтомат,
Кельмевкс морот, ёвтнематне?
Кудос кептернесь совавтомс,
Эзембряс сонзэ путома?
Козо кулозтнень путокшныть,
Мазый пазаватнень алов?
Эли панжомс валонь паргонть,
Ёвтнематнень тосто таргамс?
Тапаркс-киресь калавтома,
Кесак сюлмотне нолдтнемат?
Мором виевстэ серьгедьса,
седе мазыйстэ поладса,
бути максыть тень розькшеде,
шуж пия тень каиндерить.
А туевттядо пиядо,
а каявттадо позадо,
коське-пись кургсояк моран,
вачонь пекесэяк ёвтнян,
те чокшненть туртов ды кенярксокс,
юты чинть туртов ды содавиксчис,
сыця чинть туртов ды кецямос,
од валскень туртов ды вадря ёжос.
Истя, марсинь, морот морокшность,
содан, истя ёвксткак ладсекшнесть:
вейтень-вейте ветне валгонить,
вейтень-вейте читне валдомить,
Вяйнямёйненгак шачсь ськамо,
пингстэ-пингс ине морыцясь,
Илма тейтерьстэ-авасто,
пешксе ава-кандницясто.
Ульнесь тейтерькс, Менельавась,
ёлганя, менелень тейтерь.
Кувать тейтерьксчинзэ ванстась,
пингень перть ваньксчисэ якась,
коштонь келей кардазтнэва,
менель элень уматнева.
Апаркстомсь сонзэ ёжозо,
налкстась истя эрямозо,
свал вейкинекс улемасо,
тейтерьксчисэ аштемасо,
кошт-менелень кардазтнэсэ,
келей менель паксятнесэ.
Вана валги седе алов,
толкон юткс састо новоли,
иневедь валдо копорес,
штапо ведень келей келес.
Вачкодсь виев варма пувавкс,
чилисемасто кежейстэ,
ведень човтнэнь кавшакавты,
ведень пандотнень лыкавты.
Вармась тейтеренть нурявтнесь,
толконось сонзэ утякстнесь
иневедень сэнь кутьмерьга,
лаки човов толкон прява:
пекиясь тейтерь вармадонть,
иневедьстэнть сон стакалгадсь.
Кандтнесь пекень стака сталмонть,
пекень пешксесэ сон якась
сисем сядот кизэть-телеть,
вейксэшка ломанень пингеть.
Эзь чачтавт кеняркс умаресь,
цёравтомо пекс путозесь.
Эвтсь-пивтсь тейтересь ведявакс.
Уйсь чиёнов, уйсь валгомав,
уйсь чилисемав, пелевеёнов,
укшнось сон мик менельчирес
чачтам толонь майсемасонть,
пекень виев сэредькстнэсэ;
эзь чачтавт кеняркс умаресь,
цёравтомо пекс путозесь.
Ильси тейтересь, аварди,
мери истя, валт певерди:
«Вай, пайстоман, илыктеман,
уцяскавтоман мон эйде!
Кода истя ютавтыя
эрямпингем менель ало
варма марто нурякстнекшнезь,
толконпрясо утякстнекшнезь
неть келей ведень элетнесэ,
лаки човонь келетнесэ!
Пародояк паро улевель
менель тейтерекс кадовомс,
аволь кода течи истя
ведень авакс эвтемс-пивтемс:
тарьксэнь-тарькст кирдян,
пайстомо чить печтян,
толкон ютксо эрямсто,
ведьсэ экшелямсто.
«Вай Укко, тон Верепаз,
менельалксонь кирдиця!
Тук тей лездамосо,
сак тей тердемасо!
Прядыть монь майсемам,
авань пекесэредькс тевем!
Сак эрязасто, капшак веркасто,
седе курокке макст тень лездамо!»
Кулось-ютась шка аламо,
теке, мерят, сятконь пикстерькс.
Мазый яксяргине ливти;
сёлминесэнзэ либорды,
ванкшны-вешни пизэнь тарка,
варштни, козонь теемс кудо.
Чилисемав ды валгомав,
пелевев ливти, чипелев.
Эзь муе тарка сон тосо,
таркине мик минень-сюнонь,
козонь ладсевель пизэзэ,
аравтоволь кудынезэ.
Чары-вели, вели-чары;
Арси-теи, теи-арси:
«Теян варма лангс кудыне,
толкон пряс пурнан ашкине?
Вармась комавтсы кудынем,
ведесь саласы ашкинем.»
Вана сестэ ведень авась,
ведень авась, менелявась,
кепедизе полдапрянзо,
куманжанзо толкон ютксто,
яксяргонтень пизэнь таркакс,
сэтьме-вадря эряммасторкс.
Тона яксяргось, шенжеесь,
велязевсь-тейсь, чаразевсь-тейсь.
Ваны: ведень авань полда
неявсь тензэ сэнь ведь лангсо;
ловсь эйсэнзэ пиже штемекс,
тусто-тусто тикшев сильдейкс.
Чарась-велясь, велясь-чарась,
полдапрянть лангс састо озась.
Сезэнь ладсизе пизэнзэ,
алыинзе сон алонзо:
кототне сырнестэ алтнэ,
сисемцесь – раужо кшнистэ.
Ушодсь нарвамост алнэтьнень,
прянь полданть лембелгавтомо.
Нарви чи, нарви омбоце,
нарви вана колмоце чи.
Вана тесэ сонсь Ведявась,
сонсь Ведявась, Менельавась,
мари толокс кумажанзо,
пильге киськесь пицезь пици;
лови: полдазо палы ва,
весе санонзо солыть ва.
Ноцковтызе кумажанзо,
сорновтынзе сэрьпельксэнзэ:
алтнэ кеверьсть ведентень,
иневедь толкононь юткс;
тапавсть алтнэ пельксэнь-пелькс,
лазновсть сынь мик вейкень пес.
Эзть алтнэ бутрасо ёмакшно,
эзть човорявт ведень потмакссо.
Теевсть эйстэст пек парт-мезть,
Паморькскестэст – мазыйть-мезть:
алонь алце пелькскестэнть –
алце Мода масторось,
алонь верьце пелькскестэнть –
теевсь Вере менелесь;
верьце пелетюжастонть
теевсь пси Чипаенек;
верьце пелеашинесь
се ковокс сеск теевкшнесь;
мезьтне алсонть сёрмавт ульсть,
неть тештекс теевсть менельсэ,
мезьтне алсонть чополт ульсть,
нетне пелекс велявтнекшнесть.
Шкатне икелев капшить,
иеть вейке омбо мельга
од чипаень лисемасо,
одонь ковонь касомасо.
Яла укшны Ведень авась,
Веднень авась, Менель авась,
нонат ведьтнень сэтьме лангаст,
сувсо вельтязь толконтнэва,
икелензэ – лымби ведесь,
удалонзо – маней менельсь.
Вана ютыть вейксэ иеть,
кевери кеменьце кизэсь –
венсти прянзо иневедьстэнть,
отьма ведьстэнть рунго невти.
Кармась эрьмезень тееме,
тёкштевензэ топавтнеме
валдо иневедь келесэнть,
штапо-чаво ведь элесэнть.
Косо кедензэ каясы,
сезэ моданерть сюворды;
косо потмакс пильгсэ токи,
калонь отьмат кары-чуви;
косо оймензэ таргасы,
сесэ теи келей плёсат.
Бокасо модас нежеди:
сесэ лиссть валаня чиреть;
пильгсэнзэ модас нерькстави:
сесэ тейсь кал налксема таркат;
прязо моданть марто васты:
сесэ ичевти ведьулот.
Уи седе васов модастонть,
иневедь певтеме келес:
теи тосо модань лутавкст,
касты ведьалонь кевпандот
эзэст венчень понгонемга,
венчсэ уинь ваякшнемга.
Ва сарот, усият анокт,
модань лутавкстнэяк ведьсэнть,
менель пельтне тозонь пштедезь,
модат-масторт путозь лемсэ,
теезь кев лангсояк тешкстнэ,
ветязь кикстнэ пандочамас.
Зярс эзь чачо Вяйнямёйнен,
менельалонь ине морыйсь.
Кезэрь пингень Вяйнямёйнен
майси авань пексэ-потсо
колоньгеменьшка мик кизэть,
знярояк кувака телеть,
лытась иневедь келева,
сувсо вельтязь толконтнэва.
Арси-теи, теи-арси,
кода улемс, кода эрямс
чопода се таркасонзо,
вишка, тесна кундосонзо,
косо ковонтькак эзь некшне
козонь чипаесь эзь варштне.
Мери валт сон истят,
Ёвты истят озолмат:
«Ков, нолдак, Чипай, лездак,
Овтава*,эйсэм тонавтт,
кода лисемс кенкшкетнева,
те вишкине пизынестэнть,
тесна, вишка кудынестэнть!
Кода модас тень пачкодемс,
пильгсэ лангозонзо чалгамс,
ковонть менель лангсо неемс,
чипаентень кеняргалемс,
Овтавасто превть сайнекшнемс,
теште лангс покш мельсэ ваномс?»
Бути Ковсь эзизе нолда
Чиськак кинзэ эссе невте,
кирдсь сон тосо аламнешка,
сэредьксэв эсь эрямонзо:
лыкавтынзе ортынетьнень
сурнэсэ, кона лемтеме,
панжизе камбраз синьдерьксэнть
керш пильгинень покшке сурсонть;
лиссь комадо поровт трокска,
полда лангсо кудыкельксстэ.
Прась комадо сон ведентень,
кедень венстязь толконс чопавтсь;
кадовсь иневедень куншкас,
толкон юткс кадовсь маралясь.
Экшелясь тосо ветешка иеть,
кода ветешка, истя котошка,
ие сисемце, мейле кавксоце.
Лоткась цёрась окойники,
лемтеме моданерь песэ,
вирьтеме, чаво масторсо.
Полда лангс васня сон нежедсь,
кедь лангсо мейле кепедевсь.
Стясь Ковонть лангс сон ваномо,
Чипаентень кенярдомо,
Овтавастонть превть саеме,
тештнень покш мельсэ ванкшнеме.
Се ульнесь чачтазь Вяйнямёйнен,
раськенек содавикс морый
ёлганя кандтницястонзо,
Менель тейтерьстэ-авасто.
------------
*Овтава –овтоава( otava), сисем тештень тештекурось, Покш кечесь.
|
Омбоце морось
Вяйнямёйнен лиси вирьсэ апак вельтя мода лангс ды туевти Пеллервойнен Сампсонь се моданть чувтсо озавтнемензэ-видемензэ, с.1-42. – А лиси ансяк тумонть лисевксэзэ, ансяк сестэ, зярдо сонзэ видьсызь омбоцеде, модастонть лиси лисевксэзэ ды сравтсынзе тарадонзо весе Модомасторонть велькска, вельтясынзе эсь лопасонзо ковонть ды чипаенть, с.43-110. – Вишка цёра лиси иневедьстэнть ды сяворьсы тумонть; одс кармасть неявомо ковось ды чипаесь,с.111-224. – Нармушкатне морыть-чоледить чувтнэнь лангсо; моданть ланга касыть тикшеть, цецят, умарть; ансяк зярс арасть шужонь лисевкстнэ, с.225-236. – Вяйнямёйнен муи лейчирень чуварстонть зярыя шуж видьмекст, кери вирь, эйсэнзэ пултамга-сандемга, ды кады апак керя, касомо, вейке килей, нармуннень оймсеме ойсемга, с.237-264. – Куцьканось, сюк меремга, тень кис верьгеди тол Вяйнямёйненэнь туртов, сандезь виренть тензэ пултамга, 265-286. – Вяйнямёйнен види шуж, озны моданть сюпавсто раштамонзо кис,с.287-378.
N
10
15
20
25
30
|
ousi siitä Väinämöinen
jalan kahen kankahalle
saarehen selällisehen,
manterehen puuttomahan.
Viipyi siitä vuotta monta,
aina eellehen eleli
saaressa sanattomassa,
manteressa puuttomassa.
Arvelee, ajattelevi,
pitkin päätänsä pitävi:
kenpä maita kylvämähän,
toukoja tihittämähän?
Pellervoinen, pellon poika,
Sampsa poika pikkarainen,
sep on maita kylvämähän,
toukoja tihittämähän!
Kylvi maita kyyhätteli,
kylvi maita, kylvi soita,
kylvi auhtoja ahoja,
panettavi paasikoita.
Mäet kylvi männiköiksi,
kummut kylvi kuusikoiksi,
kankahat kanervikoiksi,
notkot nuoriksi vesoiksi.
Noromaille koivut kylvi,
lepät maille leyhkeille,
tuomet kylvi tuorehille,
raiat maille raikkahille,
pihlajat pyhille maille,
pajut maille paisuville,
katajat karuille maille,
tammet virran vieremille.
| С
10
15
|
тясь-тейсь сестэ Вяйнямёйнен,
кавто пильгсэ нежедсь модас,
усиянь модакувонтень,
чувтовтомо масторонтень.
Ютавтсь истя иеть ламо,
яла седе тов сон эри
се лемтеме усиясонть
касовкстомо се таркасонть.
Арси-теи, кавтолдозеви,
кувать сон прянзо яжакшны:
кие моданть видевлизе,
видьметнень путневтнелинзе?
Пеллервойнен, паксянь цёра,
Сампса цёрась паморькскешка,
се модатнень виднесынзе,
видьминетнень путнесынзе!
Види моданть, види-теи,
види модат, пезнатаркат,
види латкотнень-лушмотнень, кевпокольс ацавт лашмотнень.
Пандтнэнь видинзе пичесэ,
сырттьнень видинзе кузнэсэ,
лайметнень –калькуракштнэсэ,
начкотнень - од лисевкскесэ,
пандо алга килейть виднесь,
лепеть – коське модатнева,
лёмзёркст – седе алкатнева,
калькуракштнэнь –начкотнева,
пизёлкстнэнь – пазонь таркава,
кальтнень – почаня модава,
саразумарькст-калгодкстнэва,
тумот – лейнетнень чиретнева.
|
Достарыңызбен бөлісу: |
