Ғылымдар бойынша ХХV республикалық студенттік ғылыми конференциясының
жүктеу/скачать 5.25 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- СОТҚА ДЕЙІНГІ ТЕРГЕП-ТЕКСЕРУ КЕЗЕҢІНДЕ ЖӘБІРЛЕНУШІНІҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН ЗАҢДЫ МҮДДЕЛЕРІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ Сейфула Т., Жақсылық Н.
- Имашев Б.Е.
| Литература
1.Анатомия коррупции: причины и последствия для казахстанского общества www.uralskweek.kz 2. Коррупция в Казахстане и ее влияние на экономику страныwww.regnum.ru ӘОЖ 343.144:343.255 СОТҚА ДЕЙІНГІ ТЕРГЕП-ТЕКСЕРУ КЕЗЕҢІНДЕ ЖӘБІРЛЕНУШІНІҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН ЗАҢДЫ МҮДДЕЛЕРІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ Сейфула Т., Жақсылық Н. - ЮМ-20-1к3 тобының студенттері Имашев Б.Е. – з.ғ.к., доцент Қазақстан Республикасының Конституциясы Қазақстанды демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет деп жариялап, оның ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары деп мойындады (ҚРК-ның 1 б.) [1]. Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын мойындау, сақтау және қорғау – мемлекеттің міндеті.Сотқа дейінгі тергеп-тексерудегі тұлғаның құқықтары процессуалдық кепілдіктер жүйесімен қорғалып, оның конституциялық құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыру мүмкіндігін тудырады және олардың заңсыз шектелу мүмкіндігін тоқтатады. Азаматтардың құқықтарының кепілі деп мемлекет пен қоғам қалыптастырған материалдық, саяси, идеологиялық және құқықтық жағдайды айтамыз, азаматтарға берілген құқықтарын нақты пайдалану мүмкіндігі осыған байланысты.Қылмыстық іс жүргізуде күдіктінің қорғануға құқығын іске асуын қамтамасыз ету маңызды болып келеді. Қорғану құқығы – бұл мемлекетпен кепілдендірілген, күдіктінің өзіне қарсы тағылған айыпты жоққа шығару, кінәсіздігін немесе кем дегенде, кінәсін заңмен анықталынған жолдармен дәлелдеу мүмкіндігі танылады. Мысалы, күдіктіге айып тағылғаннан кейін, заң бойынша, одан міндетті түрде жауап алу керектігі туралы ереже күдіктінің қорғану құқығының басты кепілдігі. Жауап алу алдында күдіктіге қорғаушымен тілдесу (хабарласу) құқығына рұқсат беру, тергеу әрекеттерінің барысында өзінің мінез-құлқын дұрыс ұстау тактикасын таңдауға мүмкіндік береді.Қорғау құқығын іске асыру айыптың ұстанымын тиянақтауға септігін тигізеді. Осылайша, қорғану құқығы – бұл қылмыстық жауаптылыққа тартылатын тұлғалардың заңды мүдделерін қорғау құралы және де қылмыстық іс жүргізуде ақиқатқа жетудің маңызды кепілі.Күдіктінің қорғану құқығы маңызды мәнге ие, ол сот әділдігін жүзеге асырудағы маңызды принциптерінің бірі ретінде Конституциялық нормада көрсетілген. Қорғану құқығы заң құрылысының негізі болатын кінәсіздік презумпциясына сүйенеді. Осыған сәйкес, әр айыпталушы оның қылмыс жасағандығы үшін кінәлілігі заңмен көзделген тәртіппен дәлелденуге және соттың заңды күшіне енген үкімімен белгіленгенге дейін кінәсіз деп саналады.Кінәсіздік презумпциясы cотқа дейінгі тергеп- тексерудің объективті және жан-жақты жүргізілуін, айыпталушыны әшкерелейтін ғана емес, сондай-ақ оны ақтайтын мән-жайлардың айқындалуын талап етеді. Бірақ, өкінішке орай, тәжірибеде бұл талап іс бойынша өндірісті жүргізетін тұлғалармен жүзеге асырылмайды.Кінәсіздік презумпциясының негізіне сәйкес, айыпталушы сөзсіз қылмыскер ретінде танылмайды.[2] Күдіктіге заңмен тыйым салынбаған барлық құралдармен өзінің кінәсіздігін дәлелдеу құқығы, сонымен қатар, білікті қорғаушы – адвокаттың көмегі қоса беріледі.Әр қылмыстық істе көптеген мән-жайлар анықталуы қажет, себебі, адамның кінәлі немесе кінәсіз екендігі жайлы, ал егер, кінәлі болса, онда ол жазаға лайықты ма, әлде жоқ па деген сұрақтардың шешілуі осыған байланысты. Кінәлілікті нақты және шынайы анықтау керек, өйткені, онсыз жаза түгіл, ең жеңіл жаза туралы да сөздің болуы мүмкін емес. Адамның кінәлілігі немесе кінәсіздігі жөніндегі мәселені неліктен сот шешеді? Әрекеттегі заңнама қылмыстық істер бойынша сот әділдігін жүзеге асырудағы негізгі, маңызды рөлді сотқа берген. «Қазақстан Республикасында сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады», – деп ҚР Конституциясының 77-бабы анықтайды [1, 30 б.].Бұл қылмыстық жауапкершілікке тартылатын адам үшін өте маңызды кепілдік болып табылады, 251 себебі, ол заңмен белгіленген тәртіпке сәйкес күдіктіге қорғану құқығын қамтамасыз ететін, және оның тағдырын тек сот қана шешетінін біледі. Кінәсіздік презумпциясы және сот әділдігі принципін жүзеге асыру үшін жалпы көп нәрсе қажет: жаңарған өміріміздің қажеттілігін көрсететін, демократиялық, адам құқықтарын қорғауды басшылыққа қоятын нақты қалыптасқан заңдар; осы заңдарды дұрыс қолданатын жетік, жоғары білімді, интеллектуалды судьялар; арнайы сот мәжілісіне арналған кең, жайлы ғимараттар; соттардың аудио-бейне аппаратпен, компьютерлермен, ксерокстармен, байланыс құралдармен, транспорт, күзет және т.б. қамтамасыздығы – бұл жиынтық сотты дербес, тәуелсіз, өктем, беделді мекеме етеді. Бірақ, ең маңыздысы үлкен басты Сот болу үшін – тәуелсіздік қажет. Мемлекеттік құрылымдардан, жоғары лауазымды тұлғалардан, саяси партиялардан және басқа да қоғамдық бірлестіктерден тәуелсіз болады. Соттардың тәуелсіздігінің дұрыс, нақты болуы және ол тәуелсіздікті айнадағылармен ұғынып қабылдану талабына сәйкес, кінәлілігі және жазалау туралы немесе ақталғандығы туралы немесе ақталғандығы туралы соттың шешімі әділ, тура деп қабылданады.Қазақстан Республикасы Конституциясының 77-баптың 1-бөлігінде: «Судья сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және Конституция мен заңдарға ғана бағынады» – деп айқындалған [1]. Күдікті күдіктінің пайдасына қарастыру қағидасы айыпты негіздейтін дәлелдерге қатысты ғана емес, сондай-ақ, айыпты жоққа шығаратын ақтау дәлелдемелерге қатысты әрекет етеді.Айыптау дәлелдемелеріндегі күдік айыптың негізінен олардың жойылуына әкеліп соғады. Ақтау дәлелдемелеріндегі күдік, егер олар жойылмаған болса, онда олар айыпталушыны толық ақтайтын мән-жайлардың болуын көрсетеді. Тергеуші мен прокурор айыпталушыны ақтайтын дәлелдерді жоққа шығарғанға дейін, айыптауды дәлелденген деп санауға болмайды. Онда, айыпталушымен мәлімделген алиби, өзінің айғақтайтын мәнін, іс бойынша жиналған басқа да дәлелдемелермен сөзсіз жоққа шығарылмағанша (әшкереленбегенше) сақтап қалады.Күдікті дәлелдерді күдіктінің пайдасына қарастыру кезінде оны ақтайтын бұл дәлелдер, нәтижесінде, өздерін толық жоққа шығарғанға дейін дәлелдемелер жүйесінде қалады, сондай- ақ, ақиқатқа жетудің өте сенімді және нәтижелі (тиімді) кепілдіктер құрылады, өйткені, айыпталушыны ақтайтын дәлелдемелер жоққа шығарылмағанша, сот өндірісінің органдары айыпты дәлелденген (айғақталған) деп тани алмайды.Осылайша, күдіктінің пайдасына қарастырылатын күдік туралы қағида, тек айыпталушы үшін ғана кепіл болып табылмайды, сонымен қатар, сот әділдігінің мақсатына жету кепілі болып қызмет атқарады.Біздің көзқарасымыз бойынша, бұл мәселе туралы едәуір дұрыс пікір айтқан М.С.Строгович: «Егер істегі дәлелдемелер жиынтығы күдіктінің қылмыс жасамағандығын, ең болмаса, ықтималдықтардың қандай да бір бөлігімен болжауға негіз берсе, онда осыған сәйкес пайда болған күдік күдіктінің пайдасына қарастырылуы тиіс, дегенмен бұл күдік бір қарағанға дұрыс емес болатын. Әрине, күдік жасанды жолмен ойланып табылуы мүмкін емес. Бұл мәселенің басқаша шешілуі нәтижесінде, қылмыстық іс бойынша объективтік шындық емес, тек ықтималдық қана анықталынуы тиіс» [3,128 б.].Заң, тергеушінің алдына тұлғаны айыпталушы ретінде тарту кезінде, іс бойынша жиналған дәлелдемелер негізінде, сезіктінің кінәлі екендігіне сенімнің қалыптасуын талап етеді. Дәлелдемелердің жеткіліксіздігінен жасалған қылмыста сезікті тұлғаға айып тағылмауы керек.Қылмыстық іс жүргізу заңының бірден-бір маңызды және негізді ержелерінің бірі тергеушінің міндетін: айыпталушыны әшкерелейтін де, ақтайтын да, сондай-ақ кінәсін жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлар іс бойынша анықталуын айқындайды (ҚПК 24 б.). Айыпталушы ретінде тарту актісі ақтайтын мән-жайлардың болуын жоққа шығармайды, сол себептен, күдіктінің кінәлілігі туралы нақты тұжырымдарды ұсынбайды. Айыпты тағу қылмыстық жауапкершілікке тартылған адамның құқығын қамтамасыз ету үшін қажет, оны неге айыптағанын білу, өзінің қорғануын қамтамасыз ету үшін керек, ал оларды тексеру мен өтініштерін қанағаттандыру іс бойынша ақиқатқа жету үшін қажетті шарт болып келеді. «Кінәсіздік презумпциясында статистикалық мәні жоқ, күдіктінің кінәлілігінің ықтималдығының аса немесе кем туралы түсініктен шықпайды, көп жағдайда айыпталушы кінәлі болатынына бағытталмайды» [2,11 б.]. Айыптың уақытылы тағудың маңыздылығын көрсету керек: мерзімінен бұрын айыпты тағу, кінәсізді қылмыстық жауапкершілікке тартуы мүмкін, ал ұстау – сезіктінің қорғану құқығын бұзу, болуы мүмкін дәлелдемелерді жоғалту, тергеудің объективті болмауы.Олай болса, тергеуші өз қызметінде кінәсіздік презумпциясымен байланысты заңның ережелерін жүзеге асыруы, күдіктіге оның құқықтары мен заңды мүдделерін сотқа дейінгі тергеп тексеруде сақталуына кепіл болады. жүктеу/скачать 5.25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|