«геоморфология және геология негіздері»

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.И.СӘТБАЕВ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Қ.Тұрысов атындағы геологиялық барлау институты
«Жалпы геология, минералогия және петрография» кафедрасы
Г.С.Шакирова
«ГЕОМОРФОЛОГИЯ ЖӘНЕ ГЕОЛОГИЯ НЕГІЗДЕРІ»
Пəннің оқу-əдістемелік кешені
(5B071100 – «Геодезия жəне картография» мамандығы үшін)
Алматы 2011

2
5B071100 – «Геодезия және картография» мамандығы үшін «Геоморфология
және геология негіздері» пәні бойынша оқу-әдістемелік кешен. Құрастырған:
Шакирова Г.С., Алматы: ҚазҰТУ, 2011 ж. 87 б.
Құрастырған: Шакирова Гулимшат Сатыбалдиевна – аға оқытушы,
білімі жоғары, жалпы ғылыми-педагогикалық стажы 10 жыл,
ҚазҰТУ-дағы еңбек стажы 13 жыл;
Аңдатпа (аннотация)
Оқу-әдістемелік кешен ҚР ЖМББС мазмұнына, пәндердің біліктілік
сипаттамасына сәйкес 050711 – «Геодезия және картография» мамандығына
арнап құрастырылған, ОӘК-де оқылатын пәннің негізгі мазмұны көрсетілген. Бұл
студенттер оқылатын пәнді қабылдауына және керекті практикалық тәжiрибелер
алуына, өзіндік жұмысын ұйымдастыруына және білімін тексеруіне мүмкіндік
туғызады.
Оқу-әдістемелік кешенінде геоморфология жөнінде негізгі түсініктер, бедер
туралы жалпы мәліметтер және бедер түзілу факторлары ашып көрсетілген.
Эндогендік және экзогендік бедертүзілу процестердің өзара қарым-қатынасы
және олардан қалыптасқан алуан түрлі бедер пішіндері сипатталған.
Пікір беруші: аға оқытушы Хабиева А.
Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің бекіткен типтік
оқу жоспары бойынша басылды.
© Қ.И.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті

3
МАЗМҰНЫ
1 ПӘННІЊ ОЌУ БАЃДАРЛАМАСЫ - SYLLABUS
4
1.1 Оќытушылар туралы мәлiметтер:
4
1.2 Пән туралы мәлiметтер:
4
1.3 Пререквизиттерi:
4
1.4 Постреквезиттерi:
4
1.5 Пәнніњ міндеті мен маќсаты:
4
1.6 Тапсырмалардыњ тiзiмi мен т‰рлерi және оларды µткiзу мерзiмдерi 5
1.7 Әдебиеттер тізімі
8
1.8 Бiлiмдi баќылау және баѓалау.
8
1.9 Курстыњ саясаты мен процедурасы
11
2. НЕГIЗГI ТАРАТЫЛАТЫН МАТЕРИАЛДАР МАЗМ¦НЫ
11
2.1 Курстыњ таќырыптыќ жоспары
11
2.2 Дәрiстiк сабаќ конспектiлерi
13
2.3 Лабораториялыќ сабаќтардыњ жоспары
64
2.4 Оќытушыныњ жетекшiлiгiмен орындалатын студенттердiњ µзiндiк
ж±мыстары бойынша µткiзiлетiн сабаќтардыњ жоспары (СО¤Ж)
70
2.5 Студенттердiњ µздiк ж±мыстары бойынша сабаќ жоспары (С¤Ж)
72
2.6 Дұрыс жауаптардың кілті көрсетілген өздік бақылауға арналған
тест тапсырмалары
74

4
1 ПӘННІЊ ОЌУ БАЃДАРЛАМАСЫ - SYLLABUS
1.1 Оќытушылар туралы мәлiметтер:
Сабаќ ж‰ргізетін оќытушылар:
Шакирова Гүлімшат Сатыбалдиевна, аға оқытушы
Байланыс т‰рi: 2577149
Кафедра болатын уаќыты: 8.30 – 17.00; 314 БОК, 416 БОК, 215 БОК.
1.2 Пән туралы мәлiметтер:
Пән атауы: «Геоморфология және геология негіздерімен»
Кредит саны: 3
¤ткiзу орны: 215 БОК; 343 БОК
1-кесте
Оќу жоспарыныњ кµшiрмесi
Курс
Семестр
Кредитт
ер
Дәрiстер, 1 аптада
№ академиялыќ
саѓаттар
Лаб
. сабаќт
ар
Тәжирибе
лiк/
семин.
сабаќт.
С¤Ж
*
СО¤Ж
*
Барлыѓы, 1
аптадаѓы
академ.
саѓаттар
Баќылау
т‰рлерi
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2
3
3
2
1
-
2
2
7
АБ
1.3 Пререквизиттерi: оќытылатын пәндi игеруге ќажеттi б±рын µтiлген
пәндер: химия, физика.
1.4 Постреквизиттерi: пәндi оќыту барысында алынѓан бiлiмдердi ќолданатын
келесi пәндер тiзiмi: топография, картография
1.5 Пәнніњ міндеті мен маќсаты:
- Жер және жер қыртысының құрылысы және заттық құрамы;
- эндогендік және экзогендік процестер олардың бедер түзудегі маңызы;
- бедердегі геологиялық құрылымды нышандау ;
- геология-геоморфологиялық объектілерді карталау принциптері
Пәнді оқу нәтижесінде студенттер төмендегілерді білу қажет:
- әр типті және бедер пішіндерінің аэрофототүсірімдерін дешифрлеуді
меңгеру;
- топографиялық 
негізде 
орындалған, геологиялық 
карталарда
морфометриялы, морфографиялы, морфогенетикалық сипаттауды анықтау;
- белгілі бір аумақтың және оның қалыптасу заңдылықтарын анықтауда
бедер 
сипаттау 
үшін 
әртүрлі 
масштабтағы 
геологиялық 
және
геоморфологиялық карталарды қолдана білу;
- қолданбалы тапсырмаларды шешу үшін бедер туралы алынған
мәліметтерді қолдана білу.

5
1.6 Тапсырмалардыњ тiзiмi мен т‰рлерi және оларды µткiзу мерзiмдерi
1. Минералдардың физикалық қасиеттерін танып үйрену
2. Минералдарды класс бойынша оқып үйрену
3. Таужыныстарының негізгі типтерін танып үйрену
4. Геологиялық карта
5. Геологиялық қима
6. Геологиялық-геоморфологиялық профиль тұрғызу
7. Жалпы геоморфологиялық карталардың мазмұны және оларды оқу
8. Топографиялық карталарда және аэрофототүсірімдерде бедердің әртүрлі
типтері және пішіндерінің бейнеленуімен танысу.
2- кесте
Тапсырмалардыњ т‰рлерi және дайын болу уаќыттары
Тексеру
т‰рлерi
Ж±мыс
т‰рi
Ж±мыс таќырыбы
Берiлген
әдебиетке
сiлтеме (бетi
кµрсетiлген)
¤ткiзу
уаќыт
ы
1
2
3
4
5
Минералдардың
диагностикалық
қасиеттерін 
ажыратып
үйрену.
Минералдардың физикалық қасиеттері
Аѓымдаѓы
баќылау
Лаб.
ж±мыс
№1 отчет
Кіріспе. Жер, оның заттық құрамы және
құрылысы.
1 нег. (110-
114)
Минералдарды 
зерттеу. Минералдар
жинағы: пирит, халькопирит, сфалерит,
галенит, магнетита, гематит, лимонит,
кварц, кальцит, гипс.
Аѓымдаѓы
баќылау
Лаб.
ж±мыс
№2 отчет
Жер бедері туралы жалпы мәліметтер
2 нег. (3-14)
Минералдарды 
зерттеу.
Минералдар
жинағы: ортоклаз, плагиоклаз, мүйіз
алдамышы, пироксен, оливин, биотит,
мусковит, хлорит, анартас, тальк,
серпентин.
Аѓымдаѓы
баќылау
Лаб.
ж±мыс
№3 отчет
Эндогендік процестер және олардың
әрекетінен жасалған бедер пішіндері.
Тектоникалық қозғалыстар.
2 нег. (14-23)
2 нег. (23-33)
Минералдарды 
зерттеу.
Минералдар
жинағы: ортоклаз, плагиоклаз, мүйіз
алдамышы, пироксен, оливин, биотит,
мусковит, хлорит, анартас, тальк,
серпентин.
Аѓымдаѓы
баќылау
Лаб.
ж±мыс
№4 отчет
Эндогендік 
геологиялық 
процестер
Жерсілкіну. Олармен байланысты бедер
пішіндері. Жерсілкіну энергиясы және
күші. Ошағы, гипоцентр, эпицентр.
Жерсілкінуді зерттеу әдістері.
2 нег. (33-54)
Аѓымдаѓы -
баќылау
Лаб.
ж±мыс
№5 отчет
Таужыныстарды 
зерттеу. Магмалық
таужыныстарды зерттеп үйрену.
2 нег. (54-64)
2 нег. (82)

6
Магматизм 
және 
бедертүзу.
Жанартаулардың геологиялық әрекеті
және бедер түзудегі маңызы. Лавалық
үстірт. Вулкан қалқандары. Кратер.
Метаморфтық таужыныстарды зерттеп
үйрену.
Аѓымдаѓы
баќылау
Лаб.
ж±мыс
№6 отчет Континенттер мен мұхиттардың ірі бедер
пішіндері (мегапішіндер). Геологиялық
және бедертүзудегі маңызы. Материк.
Платформалар. Материктік қозғалмалы
белдеулердің ірі бедер пішіндері.
3 нег. (15-45)
Аралыќ
баќылау
АБ-1
1-6 сабаќтар таќырыбы бойынша
Шөгінді таужыныстарды зерттеп үйрену.
Аѓымдаѓы
баќылау
Лаб.
ж±мыс
№7 отчет
Экзогендік процестер. Мору процесі.
Морфомүсін. Куэста. Физикалық мору.
Химиялық мору. Органикалық
мору.
Элювий. Топырақтар. Аяздық процестер.
3 нег. (79-106)
Геологиялық карта және геологиялық
қима.
Аѓымдаѓы
баќылау
Лаб.
ж±мыс
№8 отчет Беткейлік гравитациялық процестер және
бедер пішіндері. Беткейлік процестер.
Беткей 
дамуы. Беткей 
жасы. Су-
гравитациялық 
процестер. Сырғыма.
Солюфлюкция. Дефлюкция. Су-беткейлік
процестер.
3 нег. (110-
130),
Геологиялық қима. Геологиялық қима
тұрғызу. Геоморфологиялық кескін.
Аѓымдаѓы
баќылау
Лаб.
ж±мыс
№9 отчет Флювийлік 
процестер 
және 
бедер
пішіндері. Аллювий түзілімдері. Арналық
емес және арналық ағын. Жайылма,
террасалар жаралуы. Өзен аңғары дамуы
типтері. Бедер 
түзіліміндегі 
ағын
сулардың ролі.
3 нег. (136-
141),
3 нег., (147-
152)
Аѓымдаѓы
баќылау
Лаб.
ж±мыс
№10
отчет
Геологиялық - геоморфологиялық кескін
тұрғызу.
3 нег. (141-
147),
3 нег. (152-
164)
Карст процестері және бедердің карст
пішіндері. Карст құрылуының шартты
жағдайлары. Карст базисі. Ашық және
жабық карст. Жер бетілік карст пішіндері.
Жер астылық карст пішіндері.
1 нег. (72-76)
Аѓымдаѓы
баќылау
Лаб.
ж±мыс
№11
отчет
Геоморфологиялық карта туралы түсінік. 2 нег. (211-
219)

7
Гляциалдық 
процестер 
және 
оның
әрекетінен жасалған бедер пішіндері.
Мұздықтар жаралуы және қоректенуі.
Мұздықтық бедер пішіндері. Көпжылдық
тоңбасу 
және 
тоңбасу 
пішіндері.
Континенттік және тау мұздықтарының
геоморфологиясы мен түзілімдері.
1 нег. (80-83)
Аѓымдаѓы
баќылау
Лаб.
ж±мыс
№12
отчет
Геоморфологиялық картаны оқу және
сипаттап жазу.
Эолдық процестер және оның әрекетінен
жасалған бедер пішіндері. Эолдық процесс
түрлері. Шөлдер және олардың түрлері.
Эолдық түзілімдер. Лесстен құрылған
бедер пішіндері.Бедердің дефляциялық
және корразиялық пішіндері.
1 нег (84-86)
2 нег (188-190)
Аѓымдаѓы
баќылау
Лаб.
ж±мыс
№13
отчет
Топокартада 
және 
аэротүсірімдерде
бедердің типтері және пішіні.
Жағалық теңіздік процестер және бедер
пішіндері.Жаға туралы түсінік, Абразия.
Абразиялық жаға типі. Теңіз террасалары.
Теңіз жағалауларының бедер пішіндері.
Жағалық 
сызық. Жаға 
белдемінің
аккумуляциялық 
пішіндері. Жағалық
сызықтың бастапқы жіктелу типтері.
1 нег. (77-79)
2 нег. (199-
204)
Аѓымдаѓы
баќылау
Лаб.
ж±мыс
№14
отчет
Топокартада және аэрофототүсірімдерде
бедердің типтері және пішінін талдау
және сипаттап үйрену.
Антропогендік 
бедер 
пішіндері.
Антропоген 
геологиясы. Антропоген
кезеңінің жіктелуі. Антропогендік бедер
пішіндері мен түзілімдер.
1 нег. (98-114)
Аѓымдаѓы
баќылау
Лаб.
ж±мыс
№15
отчет
Қазақстанның 
геоморфологиялық
картасын талдау және сипаттап жазу
Геоморфологиялық зерттеудің әдістері.
Геоморфологиялық
картографиялау.
Геоморфологиялық зерттеу әдістері және
карталау. Геоморфологиялық зерттеулер
құрылымы.
Геоморфологиялық әдістердің қысқаша
сипаты. Геоморфологиялық әдістердің
жер 
бетінің 
геологиялық
тарихын
зерттеудегі маңызы. Геоморфологиялық
карта 
типтері.
Карта 
және
геоморфологиялық
кескін
құру
принциптері. Шартты белгілер.
1 нег. (21-25)
2 нег. (208-
219)

8