Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
Осының нәтижесінде халық ауыз әдебиетінің көркем де көрнекті үлгі- лерінен, қазақ әдебиетінің көрнекті өкілдерінен, әсіресе, Абай, Ыбырай шығармасынан бас тартқан кез дері де аз емес. «Шолпан», «Таң», «Те- мір қазық» журналдары мен «Ақ жол» газетінің төңірегіне топтасқан ақын- жазушылардың бәрі дерлік «ұлт шыл- дар» саналып, олардың «әдеби мұ- раны жариялаудағы мақсаты хан дық, байшылдық дәуірді насихаттау», «Абай – ұлтшылдық әдебиеттің ба- сы» деген қате ұғымдар орын алды, көп мәселені орынсыз насырға шап- тырып отырды. Мәдени-әдеби мұраны игеру мен пайдалануда «әр ұлтта екі түр- лі мәдениеттің элементтері болады» деген лениндік қағида қатты дә- ріптелді. Соның салдарынан Алаш зиялыларына қарсы күрес ұраны, әдеби-теориялық білімді меңгеру са- ласындағы тәжірибесіздік, идеоло- гия майданындағы толып жатқан ай- тыстардың ықпалынан әдеби-та рихи зерттеуге тежеу саларлық кейбір ма- қалалар да жазылып қалды. С. Мұ- қанов өзінің «Қара тақтаға жазы- лып жүрмеңдер, шешендер» және кейіндеу жазған «Әркім өзінше ой- лайды» атты мақалаларында артық сілтеп, кем өлшегендері жоқ емес, пролеткультшылдық ой-толғамдары айқын байқалады. Алайда 1920 жылдардың алғаш- қы жартысында жалпы әдебиет, оның қоғамдық рөлі, әдеби мұра туралы пікір білдірген мақалалар дың бәрі дерлік нигилизмге, тұр пайы социо- логизмге толы болды десек қате бо- лар еді. «Ұлтшыл әде биетшілерге» қарсы күрестің әсе рінен Абай шы- ғармашылығы жө нін де сыңаржақ пі кір айтқанымен С. Мұқанов фоль- клорлық мұра туралы біршама дұрыс көзқараста болды. «Қазақ әдебиеті һәм Ыбырай» атты мақаласында ес- кі әдеби мұраның иесі үстем тап емес, еңбекші халық мұңын жырла- ған ақын, жыршылар болғанын дә- лелдейді. «Қазақ әдебиетін төменгі сатыда деп далаға тастауға болмай- ды. Мәдениетті елдер бірте-бірте өнерленген. Ендеше қазақтың алдағы аз жылда мәдениетті болуына сөз жоқ. Ол күнді күтіп отырмай қазақ әдебиетін тексерудің негізін қазір сала беру керек....Әдебиет екі түрлі ғой, біреуі – ауыз әдебиеті, біреуі – жазба әдебиеті. Қазақ жазба әдебиеті әлі жан-жақты толық өркендеп болған жоқ. Ал ауыз әдебиеті бізде бай, әдемі деуге болады» деген пі- кірінің өзі зерттеушілік ойдың өре- сін сездіреді. Сонымен қатар, ауыз әдебиетінің халықтың тұрмыс-тір ші- лігі, әлеуметтік өміріне тығыз бай- ланыстылығына тоқтала келіп, ав- тор халық әдебиетінің ең көрнекті өкілдері деп Шөже, Орынбай, Шал, Біржан, Ақан, Ыбырай, т.б. ақын- жыр шылардың өнерпаздығына кө ңіл аударады. Олардың шығармаларын Ре по зи то ри й К ар ГУ |