XVIII ғ. соңындағышаруалар көтерілісіпатшалық биліккехандық биліктің әлсіздігінкөрсетті. Сондықтан, патша үкіметі рулардың беделді адамдарынан қолдау мен тірек іздей бастады.1817 ж. Бөкейсұлтанқайтыс болғаннан кейін, орыс үкіметі хандық билік институтын мүлдем жоюдышешеді.
Орта жүзде хандық билікті жоюдыСібір генерал-губернаторы М. М. Сперанскийгеұсынылды. Ол 1822 ж. "Сібір қазақтары туралы" Жарғыныәзірледі.Осы Жарғыға сәйкес, Орта жүзде жаңа басқару жүйесімен сайлау жүйесініңқұрылымы енгізілді. Жарғы Сібірді екі бөлікке бөлді: Шығыс және Батыс. Батыс Сібірдің құрамына Тобыл, Томск және Омбы облыстары кірді. Омбы облысы Орта жүздің аумағын және Ұлы жүздің кейбір бөліктерін қамтыды. Бұл бөлік "Сібір қырғыздарының (қазақтар) облысы" деп атала бастады және "Сібір қазақтары туралы" Жарғы осы аймақтар үшін әзірленген болатын.
Жарғы бойынша, "Сібір қырғыздарының(қазақтар) облысы" ішкі және сыртқы округтерге бөлінді. Сыртқы округтерге Ертістің арғы бетіндегі көшпелі қазақтаркірді.Жарғы бойынша, округтер болыстарға және ауылдарға бөлінді. Әрбір округте 15-20 болыстанболуы тиіс болды. Ауылды ауыл старшыны, болысты — сұлтан, ал округты — аға сұлтан басқарды.
Жарғыбилер сотыныңқұқықтарын шектеді. Бұл патшалық Ресейдіңқазақ халқының үстіненбақылауды күшейтті. Сот жергілікті әкімшіліктен бөлінбеді. Жергілікті билік полициялық қызметтермен де айналысты. XIX ғ. 40-шы жылдарыәскери соттардың және облыстық басшылықтардыңрөлі күшейе түсті.
|
Крестьянские восстания в конце XVIII в. показали царской власти слабость ханского правления. Поэтому царское правительство стало искать для себя поддержку и опору среди многочисленной родовой знати.После смерти султана Бокея в 1817 г. русское правительство решает вообще ликвидировать институт ханской власти.
Упразднить ханское правление в Среднем жузе было предложено сибирскому генерал-губернатору М.М. Сперанскому. Он разработал Устав "О сибирских казахах”, принятый в 1822 г. По этому Уставу в Среднем жузе вводились новая структура правления и избирательная система. Устав делил Сибирь на две части: Восточную и Западную. В Западную Сибирь вошли Тобольская, Томская и Омская области. Омская область включала территории кочевий Среднего жуза и некоторые части Старшего жуза. Эта часть стала называться "Областью сибирских киргизов (казахов)”, для нее и был разработан Устав "О сибирских киргизах”.
По Уставу, "Область сибирских киргизов (казахов)” делилась на внешние и внутренние округа. Во внешние округа были отнесены казахи, кочевавшие в Заиртышье. По Уставу, округ делился на волости и аулы. В каждом округе должно было быть 15— 20 волостей. Аулом руководит аульный старшина, волостью — султан, а округом — старший султан.
Устава ограничивал права судов биев. Это говорит о том, что царская Россия усилила контроль за казахским населением. Суд не отделялся от местной администрации. Местная власть наделялась и полицейскими функциями.С 40-х годов XIX в. усиливается роль военных судов и областного руководства.
|
