Химия және химиялық технология факультеті
жүктеу/скачать 40.35 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Аналитикалық, коллоидтық химия және
- Тақырыбы
- Балабекұлы Д.
|
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Химия және химиялық технология факультеті Аналитикалық, коллоидтық химия және сирек элементтер технологиясы кафедрасы «Философия» пәні бойынша №2 БОӨЖ /БӨЖ Тақырыбы: Коперниктің, Галилейдің, Бруноның және Кеплердің жаратылыстанулық-ғылыми жетістіктері Орындаған: «Фармацевтикалық өндіріс технологиясы» мамандығының 2-курс студенті Жеңісбекқызы Жансая Тексерген: PhD Философия докторы, Философия кафедрасының аға оқытушысы Балабекұлы Д. Алматы, 2024 Коперниктің, Галилейдің, Бруноның және Кеплердің жаратылыстанулық-ғылыми жетістіктері Жоспар
Кіріспе Негізгі(Әр ғалымның жетістіктеріне жеке тоқталу) Қорытынды Жаратылыстану ғылымының тарихында Коперник, Галилей, Бруно және Кеплер сияқты ғалымдардың рөлі өте зор. Олардың жетістіктері тек астрономия және физика ғана емес, сонымен қатар философиялық ой-пікірлердің дамуына да ықпал етті. Бұл рефератта біз олардың ғылыми жетістіктерінің философиялық аспектілерін қарастырамыз.Коперник, Галилей, Бруно және Кеплер Еуропалық Ренессанс кезеңінде өздерінің астрономиялық және философиялық жетістіктері арқылы ғылымға үлкен үлес қосқан тұлғалар. Олардың еңбектері кейіннен Ғылым революциясын қалыптастыруда маңызды рөл атқарды.Философиялық ғылыми жетістіктердің маңызы кең ауқымды, өйткені олар адамзаттың әлемді қалай түсінетініне терең әсер етеді. Мұндай жетістіктер астрономия, физика, философия және теология салаларындағы түсініктерді дамытуға әкелді және бүгінгі күнгі ғылыми және технологиялық прогрестің негізін қалады. 1. Николай Коперник (1473-1543) Коперниктің гелиоцентрлік жүйе идеясы орталықтан алшақтаушылықтың философиялық ұғымын кеңейтті. Бұл тұжырымдама адамзаттың өзін-өзі түсінуіне терең әсер етті, себебі бұрынғы антропоцентристік көзқарастарды қайта қарауға мәжбүр етті. Коперниктің моделі адамның ғарыштағы ролін қайта бағалауға және ғылыми рационализмнің дамуына ықпал етті. Николай Коперниктің философиялық және ғылыми жетістіктері әлемнің түсінігін кардиналды түрде өзгертті және орта ғасырлық космологиялық көзқарастарға үлкен сын болды. Оның ең маңызды еңбегі — "Күннің айналасындағы шеңберлер туралы" (лат. "De revolutionibus orbium coelestium"), ол геоцентрлік жүйені гелиоцентрлік жүйемен алмастырды. Бұл еңбек астрономиядағы үлкен революцияны бастағанмен, философиялық тұрғыдан да көптеген маңызды мәселелерді көтерді. Коперниктің философиялық ғылыми жетістіктерінің негізгі аспектілері: Гелиоцентрлік модель Коперниктің ең үлкен жетістігі — Жердің және басқа планеталардың Күнді айнала айналатындығы туралы модельді ұсыну. Бұл теория бұрынғы Птолемейдің геоцентрлік жүйесіне қарсы шығып, көптеген ғылыми және философиялық мәселелерді қайта қарауға мәжбүр етті. Антропоцентризмге сын Гелиоцентрлік көзқарас адамды әлемнің орталығынан алып тастап, космостық көзқарасты демократияландырды. Бұл адамның ғарыштағы рөлі мен орнын қайта бағалауға әкелді, және адамзаттың өзін-өзі түсінуін тереңдетті. Рационализм және эмпирицизм Коперник өзінің моделін математикалық дәлелдемелермен негіздеді, бұл ғылымдағы рационалды ойлаудың және нақты бақылаулар мен эксперименттердің рөлін нығайтты. Бұл әдістер кейінірек ғылыми революцияға негіз болды. Ғылыми консенсустың маңыздылығы Коперниктің идеялары қоғамда үлкен пікірталастар туғызды, бұл ғылыми идеялардың қабылдануы үшін консенсустың қажеттілігін көрсетті. Оның еңбектері астрономияның дамуына көп үлес қосты және кейіннен көптеген ғалымдарға ықпал етті. Болжау бойынша Жаңа заман ғылымының бастамасы - жалпы еуропалық тұрғыда (ХVІ-ХVІІ ғғ. басы), Коперниктің көзқарасы, Галилей мен Ньютонға негізделген классикалық механиканың заңдары, дүниенің ғылыми бейнесі. Польша астрономы Николай Коперник (1473-1543) Краков университетінде оқыған (1491-1496). Содан кейін Италияға астрономия, медицина, философия мен құқық салаларында білім алуға барған; сол жерде грек тілімен бірге ежелгі авторлардың космогониялық идеяларын меңгерген. Өзінің «Əлемнің жаңа механизмі» (1505-1507) атты шығармасында математикалық түрде Аристотель-Птолемейдің теориясының жалғандығын дəлелдейді. Оның өмірінің ең жоғарғы нəтижесі мен мақсаты - «Аспан деңелерінің қозғалысы туралы» шығарма, өлгеннен кейін шықты. Сол шығармасында Коперник гелиоцентрлік жүйе туралы теориясын ұсынды; осыдан бастап телеологиялық-организмиялық дүниеге көзқарасқа қайшы детерменистік-механистикалық дүниеге көзқарас бастамасын алды. Жер басқа планеталар сияқты «қарапайым» екен делінген. 2. Галилео Галилей (1564-1642) Галилейдің телескоп арқылы жасаған байқаулары ғылымдағы бақылау мен эксперименттің маңыздылығын көрсетті. Оның жұмыстары эмпирицизм философиясын нығайтты, бұл әлемді түсінудегі ақиқаттың тексерілген және бақылаудан өткен дәлелдерге негізделгенін көрсетті. Галилейдің методологиясы заманауи ғылыми әдіснаманың негізін қалады. ХVІІ ғ. табиғаттанушының жаңа рөлі анықталған - табиғатты жаратушының геометрия тілінде жазылған «Табиғат кітабы» арқылы ашу (Галилей). Галилейлік типтік ғалымдар табиғат кітабын рационалдық түрде оқыған. Жаңа заманның ең жоғарғы жетістігі - ойлаудың ғылыми тəсілінің қалыптасуы, эксперимент ғылыми əдіс түрінде математикалық əдіспен бірігіп жəне теориялық табиғаттану - оны негіздейді. Галилей мен Декарт сезімнің аржағында математикалық заңдарды көрген. Экспериментке қызығушылық орта ғасырдағы қатып қалған рационалдылыққа берілген баға. Мысалы,Галилейдің инерция принципі идеалдық эксперимент арқылы ашылды. Галилей парадоксалдық бейнені тұжырымдайды - шексіз шеңбер бойынша қозғалыс шексіз сызыққа тең; бүкіл қызықты жағдайларда теориялық идеализация мен қарапайым тəжірибенің, теориялық құрылыс пен тікелей бақылау арасында сəйкестік жоқ, олар қайшы. Ғылыми-теориялық ойлаудың мəні байланыс-заттарды іздеуден, бақылау жағдайларды өзгертумен, эмпириялық материалды ассимиляциалаудан, басқа пəндік аймақты шығарудан басталады. Теоретикалық идеализация, теоретикалық конструкт қатал табиғаттанудың тұрақты бөлшегі; олардың мысалдары: математикалық нүкте, сандар, графиктар, абстрактылық автоматтар т.б. Галилео Галилейдің философиялық жетістіктері оның ғылыми көзқарастары мен әдіснамасында көрініс тапқан. Оның жұмысы қазіргі заманғы ғылыми революцияның бастауын қалады және ол ғылыми ойлаудың негізгі элементтерін дамытуда маңызды рөл атқарды. Міне, Галилейдің ең басты философиялық жетістіктері: Эмпиризм және Экспериментация Галилей ғылыми теорияларды тексеруде бақылау және эксперименттердің маңыздылығын атап өтті. Оның Пизаның мұнарасынан денелердің құлауын зерттеуі өз заманы үшін ғылыми тәжірибеде төңкеріс жасады, ол материалдардың массасы түсіру жылдамдығына әсер етпейтінін көрсетті. Ғылыми Реализм Галилей ғылымның объектілерінің өздігінен бар екендігін және олардың табиғатын түсіну үшін ғылыми зерттеулерді жүргізу керектігін мойындады. Ол ғылыми білімнің объективтілігін және материалдық әлемді түсінудегі оның рөлін атап өтті. Математикалық Тіл Галилей табиғаттың математикалық тілде жазылғанын айтты. Оның айтуынша, табиғаттың заңдары математикалық түрде бейнеленуі мүмкін және осы тіл арқылы табиғаттың құпияларын ашуға болады. Бұл көзқарас ғылымда математикалық модельдеудің маңызын күшейтті. Методологиялық Тәуелсіздік Галилей ғылым мен діннің әртүрлі сұрақтарға жауап беретінін алға тартты, олардың әрқайсысы өзіндік әдіснамалық тәсілдерге ие екендігін көрсетті. Бұл көзқарас кейіннен ғылыми ойлаудың дамуына зор әсер етті. Галилейдің философиялық көзқарасының бұл элементтері ғылымды жүргізудегі негізгі қағидаттарға айналды және кейінгі ғалымдарға зор ықпал етті. 3. Гиордано Бруно (1548-1600) Бруноның ғарыштың шексіздігі туралы идеялары және көптеген әлемдер теориясы ғылыми ортада ғана емес, сонымен қатар философиялық ортада да үлкен дау тудырды. Оның пантеистік көзқарастары құдайды табиғатпен теңестіру арқылы діни және философиялық дүниетанымдарға сын түрінде болды. Бруно (1548-1600) — итальяндық философ, астроном және математик, көбінесе оның космологиялық көзқарастары мен ғылыми революциядағы рөлі арқылы танымал. Оның еңбектері қазіргі заманғы ғылымды формалдауға зор ықпал етті, және ол бірнеше маңызды философиялық ғылыми жетістіктер жасады: Космос туралы көзқарасы Бруно коперниканың идеяларын қолдады және одан әрі дамытты, жер орталық емес, тек бір ғана ғаламшар екенін айтып, Гелиоцентрлік модельді қолдады. Ол сондай-ақ жұлдыздардың күн сияқты басқа жұлдыздар екенін және олардың айналасында өздерінің планеталары болуы мүмкін екенін алға тартты. Шексіздік теориясы Бруноның ең маңызды ғылыми жетістіктерінің бірі — космостың шексіздігі туралы ойлары. Ол ғаламның шексіз екенін және онда шексіз көптеген жұлдыздар мен планеталардың болуы мүмкін екенін ұсынды. Бұл идеялар дәстүрлі христиан космологиясына қарама-қарсы келді және шіркеу үшін қауіпті болды. Пантеизм Философиялық тұрғыдан Бруно пантеист болды; ол бүкіл космосты тірі, рухани өмірдің бір бөлігі деп санады. Оның ойынша, табиғат пен космос жан-жақты біртұтастықта болып, барлық нәрсе Бірлікке бағытталған. Религияға қарсы көзқарастар Бруноның діни көзқарастары да жаңашыл болды. Ол католик шіркеуінің догмаларын сынға алып, діни сенім мен ақыл-ой арасындағы қайшылықты көрсетуге тырысты. Джордано Бруноның бұл идеялары заманы үшін өте радикалды болды және соңында оның өлім жазасына кесілуіне алып келді. Оның көзқарастары ғылымның дамуына зор әсер етті және кейіннен жаңа философиялық және ғылыми тұжырымдамалардың пайда болуына себепші болды. 4. Иоганн Кеплер (1571-1630) Кеплердің планеталардың қозғалысы туралы заңдары математиканың астрономиялық зерттеулердегі маңызын көрсетті. Оның жұмысы, әлемнің математикалық тілде сипатталатындығы туралы Платонның идеясын дамытты және ғарыштық заңдылықтардың объективтілігін және анықтығын көрсетті. Кеплер үш негізгі тақырыпты ұсынады: Ғарышты аспанмашинасы деп, Ғарышты математикалық гармония деп, Ғарышты жалпы теологиялық реттіліктің үлгісі деп қарастырған. Өзінің теориясын құруда Эйнштейн материалды емес формалды бірінші деп, бірлестік пен космогониялық көлем (заңдардың тең құқықтық қолдануы), тəжірибелік деректерге қатысты, тұрақтылық пен инварианттылық. Тақырыптық талдауды басқа тұжырымдамалармен шатастыруға болсада, ғылымда пайда болып жатқан тақырыптарды жаңа өлшем түрінде шығаруға болады. Йоханнес Кеплердің философиялық жетістіктері өзінің ғылыми зерттеулерімен тығыз байланысты. Оның космологиялық және астрономиялық көзқарастары оның философиялық ойлауына негіз болды, сонымен қатар бұл көзқарастар оның ғылыми тәсіліне де әсер етті. Міне, оның кейбір философиялық жетістіктері: Құдай мен Ғалам Кеплер өзінің ғылыми жұмыстарын діни сеніммен тығыз байланыстырды. Ол Ғаламды Құдайдың геометриялық жоспары ретінде көрді және өзінің астрономиялық заңдарын Құдайдың жаратылыс үшін қолданған математикалық принциптерінің көрінісі деп түсінді. Оның көзқарасы бойынша, ғылыми зерттеулер әлемнің Құдай жасаған тәртібін түсінуге көмектеседі. Рационализм Кеплердің философиялық ойлауы рационализммен белгіленген, ол ғылымдағы бақылаулар мен эксперименттерді логика және математикалық анализ арқылы түсіндіруге тырысады. Оның пікірінше, табиғаттың заңдары математикалық және рационалды. Музыкалық Гармониялық Космология Кеплер "Гармониялық әлем" (Harmonices Mundi) атты еңбегінде әлемдегі музыкалық және математикалық гармонияны зерттеді. Ол планеталардың орбиталдық қозғалысындағы математикалық қатынастарды музыкалық гармониялармен салыстырды, бұл көзқарас барлық жаратылыста біртұтастық пен тәртіптің болуын көрсетті. Теория мен Эмпиризмнің Бірлігі Кеплер ғылымда теория мен эмпиризмді (бақылаулар мен тәжірибелер) біріктіре білген. Ол бұл екеуінің бір-бірімен үйлесімді жұмыс істеуінің маңыздылығын көрсетті. Кеплердің философиялық көзқарастары қазіргі ғылым мен философияның дамуына зор әсер еткен және оның ғылыми-философиялық ойлау жүйесінің бүгінгі күнгі бағалауларына негіз болып табылады. Коперник, Галилей, Бруно және Кеплердің ғылыми жетістіктері тек ғылымға ғана емес, сонымен қатар философияға да терең ықпал етті. Олардың идеялары ғылыми рационализмді, эмпирицизмді және математикалық универсализмді дамытуға ықпал етіді. Философиялық ғылыми жетістіктердің маңызы кең ауқымды, өйткені олар адамзаттың әлемді қалай түсінетініне терең әсер етеді. Мұндай жетістіктер астрономия, физика, философия және теология салаларындағы түсініктерді дамытуға әкелді және бүгінгі күнгі ғылыми және технологиялық прогрестің негізін қалады. Коперниктің гелиоцентрикалық моделі, Кеплердің ғарыштық денелердің қозғалыс заңдары, Галилейдің телескоп арқылы жүргізген бақылаулары сияқты жаңалықтар астрономиялық объектілердің өзара әрекеттесуін және кеңістіктің құрылымын түсінуге көмектесті.Адаамдардың өздерін және Жерді ғаламшарлық контекстте қайта бағалауына мүмкіндік берді. Бұл өзгерістер адамзаттың өзін-өзі түсінудегі өзекті ауысуларға әкелді, өйткені біздің планетамыздың ғарыштағы орнын және маңызын қайта бағалады.Философиялық зерттеулер эксперимент және бақылау арқылы нақты дәлелдерді талап етеді. Галилей сияқты ғалымдардың жұмыстары ғылыми методты қалыптастыруға көмектесті, бұл басқа да ғылым салаларына жаңа тәсілдер әкелді. Бұл тұлғалардың әрқайсысының жетістіктері ғылым мен философияның дамуында маңызды буын болып табылады, өйткені олар адамзаттың әлемді түсіну жолын кеңейтті және тереңдетті. Ұсынылатын əдебиеттер 1. Əлемдік философиялық мұра. Жиырма томдық. 10 - том. Ғылым мен техниканың батыстық философиясы. - Алматы: Жазушы, 2006. - 560 б. 2. Əлемдік философиялық мұра. Жиырма томдық. 13 - том. Классикалық емес батыс философиясы. - Алматы: Жазушы, 2006. - 528 б. 3. Рорти Р. Философия и зеркало природы. - Новосибирск, 1991. 4. Американский философ Джованна Боррадори беседует с Куайном Дэвидсоном, Патнэмом и др. - М., 1998. 5. Шлик М. Поворот в философии // Хрестоматия по философии. - М.,1997. 6. Никифоров А.Л. Философия науки: история и методология. - М., 1998. 7. Современная западная философия. Словарь. - М., 1991. 8. Карнап Р. Философские основания физики. - М., 1971. жүктеу/скачать 40.35 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|