Химияның негізгі ұҒымдары бойынша есептер шығару аңдатпа
жүктеу/скачать 50.18 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Түйінді сөздер
|
Бигазиева Райхан Махсотовна Батыс Қазақстан облысы, Орал қаласы, М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті ХИМИЯНЫҢ НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАРЫ БОЙЫНША ЕСЕПТЕР ШЫҒАРУ Аңдатпа Білім мен іс-әрекеттің тығыз өзара әрекеттесуі ойлаудың әртүрлі әдістерін қалыптастырудың негізі болып табылады, мысалы: пікірлер, тұжырымдар, дәлелдер. Өз кезегінде, есептерді шешуде қолданылатын білімді екі түрге бөлуге болады: оқушы тапсырма мәтінін талдау кезінде алатын білім және онсыз оны шешу процесі мүмкін емес білім. Бұған әртүрлі анықтамалар, негізгі теориялар мен заңдарды білу, әртүрлі химиялық ұғымдар, заттардың физикалық және химиялық қасиеттері, қосылыстар формулалары, химиялық реакциялар теңдеулері, заттардың молярлық массалары және т.б. кіреді. Осылайша, осы мақаланың мақсаты химияның негізгі ұғымдары бойынша есептерді шығару болып табылады. Түйінді сөздер: химия, есептерді шығару, оқыту, функция, дағдыларды дамыту. Химиялық тапсырмалар- көбінесе сұрақ жағдайы бар танымдық тапсырмалар, оның ішінде жағдайлар, функционалдық тәуелділіктер және жауап беру талаптары [1]. Дидактикалық мақсатына сәйкес тапсырмалар білім мен дағдыларды интегративті қолдану, химиялық тілдің сандық және сапалық сипаттамалары арасындағы тұтастықты белгілеу құралы болып табылады. Негізгі химиялық мәселелерді шешу процесі қызықты болуы керек және есепті шешуді ұнататындардың қанағат сезімін тудыруы керек. Оқу процесіне міндеттерді енгізу оқушылардың дербестігі мен белсенділігін қамтамасыз етуге, берік білім мен іскерлікті қалыптастыруға, оқытудың өмірмен байланысын жүзеге асыруға мүмкіндік береді, сондай-ақ оқушылардың кәсіби бағдарлануына ықпал етеді. Мәселелерді шешу дағдыларын дамыту тек бір жолмен мүмкін - үнемі, жүйелі түрде мәселелерді шешеді. Міндеттерді шешу барысында оқушылар ойлаудың (білімнің) мазмұндық жағын да, сондай-ақ әрекетті (іскерлікті) дамытуды анықтайтын күрделі ойлау қызметін жүзеге асырады. Білім мен дағдылардың тығыз өзара әрекеттесуі әртүрлі ойлау әдістерін қалыптастырудың негізі болып табылады. Оқушылардың есептерді шешуде ойлау процесін құру қабілетін қалыптастыруға деген ұмтылыс сабақтар мен үй тапсырмаларын нақты жоспарлау негізінде тапсырмалар жүйесін құруға әкелді. Білім және ғылым министрлігінің мектеп алдына қойған міндеттерінің бірі – бұл мета-пәндік әмбебап білім беру әрекеттерін қалыптастыру, атап айтқанда: - мәтінді түсіну; - мәтінді құрылымдау, негізгі және екінші, негізгі идеяны бөліп көрсету, сипатталған оқиғалардың тізбегін құру мүмкіндігі; - міндеттерді шеше білу; - мәтіннен қажетті ақпаратты табу, оны жалпылау және түсіндіру; - семантикалық оқу негіздерін меңгеру [2]. Мұның бәрі кез-келген қызмет саласында білім алу үшін қажет. Химия сабақтарында оқушылар осы ғылымның символдық тілін меңгеруі керек. Танымның жаратылыстану әдісінің құрамдас бөлігі - объектілер мен құбылыстарды сипаттау үшін модельдерді қолдану. Бұл химиялық процестердің, графиканың, схеманың, трансформация тізбегінің модельдері. Символдық құралдар зерттелетін материалды құрылымдауға, түрлендірулер мен құбылыстардың мәнін, реттілігін анықтауға, уақытты үнемдеуге мүмкіндік береді. Мектептегі химия курсында түрлер бойынша біріктірілген мәселелерді шешу қарастырылған [3]. Тапсырмалардың барлық түрлерін негізгі мектепте меңгеру керек, жоғары сыныптарда олар тек молекулалық формулаларды шығару мәселелерін шешеді. Қазіргі уақытта химияны зерттеуге арналған сағаттар санының азаюына байланысты сабақтардағы мәселелерді шешу кейде азайтылады. Бұл теорияны ресми жаттауға әкеледі, оқушылар химия туралы білімнің практикалық маңыздылығын көрмейді, химиялық процестерді өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, медицинада, күнделікті өмірде қолдану туралы білмейді. Нәтижесінде олар логикалық байланыстарды, химиялық құбылыстар арасындағы байланысты орната алмайды, есептерді шешудің ұтымды әдістерін таба алмайды. Химиялық мәселелерді шешу химия ғылымының негіздерін білудің маңызды жағы болып табылады. Тапсырмаларды оқу процесіне қосу оқытудың келесі дидактикалық принциптерін жүзеге асыруға мүмкіндік береді: - оқушылардың дербестігі мен белсенділігін қамтамасыз ету; - білім мен дағдылардың беріктігіне қол жеткізу; - оқытудың өмірмен байланысын жүзеге асыру; - химияны политехникалық оқытуды, кәсіби бағдарлауды жүзеге асыру [4]. Тапсырмаларды шешу оқушылардың практикалық біліктері мен дағдыларын алуға көмектеседі (есептеулер мен тәжірибелер жүргізу). Тапсырмалар оқушылардың ойлау қабілетін дамытудың маңызды құралы болып табылады. Шешім қабылдау процесінде оқушылар еңбекқорлықты, мақсаттылықты дамытады, жауапкершілік сезімін, мақсатқа жетуде табандылықты дамытады. Мәселелерді шешу барысында оқушылардың дүниетанымын дамытуға мүмкіндік беретін табиғат бірлігін көрсететін пәнаралық байланыстар жүзеге асырылады. Рационалды ойлау әдістерін қалыптастыратын, білімнің формализмін жоятын, өзін-өзі бақылау дағдыларын қалыптастыратын, тәуелсіздікті дамытатын мәселелерді шешудің даму функциясы. Міндеттердің тәрбиелік рөлі, мысалы, есептеу міндеттері оқушыларға химияның сандық жағын нақты ғылым ретінде ашады. Тапсырмалар арқылы теория практикамен байланысады, оларды шешу барысында заттар мен процестер туралы химиялық ұғымдар бекітіліп, жетілдіріледі. Мәселелерді шешуге негізделген, әсіресе сапалы, проблемалық оқытуды ұйымдастыру оңай. Мәселелерді шешу барысында оқушылардың ойлау (білім), сондай-ақ нақты (операциялар, әрекеттер) жағынан да дамуын анықтайтын күрделі ойлау әрекеті жүреді. Жеке міндеттердің маңыздылығына қарамастан, тұтас білім беру процесінің әсері жүйені құруы керек әр тақырып бойынша барлық тапсырмалармен қамтамасыз етіледі. Осылайша, оқу процесін ресурстық қамтамасыз етудің негізгі элементі - міндеттер жүйесі. Есеп жүйесі - бұл бірқатар талаптарды қанағаттандыратын тақырып бойынша сабақтар блогына арналған тапсырмалар жиынтығы. 1. Толықтық. Жүйесіндегі тапсырмаларды отырса, міндеттері барлық оқытылатын ұғымдар, фактілер және басқалар. 2. Негізгі міндеттердің болуы. Тапсырмалар біріктіруші орталықтардың айналасындағы түйіндерге топтастырылған - басқа мәселелерді шешуде қолданылатын және пәндік мазмұнды игеру үшін түбегейлі маңызы бар фактілер мен қызмет әдістерін қарастыратын міндеттер. 3. Байланыстылық. Тапсырмалардың бүкіл жиынтығын түйіндерінде негізгі міндеттер, олардан жоғары - дайындық және көмекші, төменде - тергеу, жалпылау болатын байланысқан графикпен ұсынуға болады. 4. Әр деңгейдегі қиындықтардың өсуі. Жүйе жоспарланған оқу нәтижелерінің минималды, жалпы және жетілдірілген деңгейіне сәйкес келетін үш ішкі жүйеден тұрады. Әрбір ішкі жүйеде тапсырмалардың қиындығы үнемі өсіп келеді. 5. Мақсатты бағдар. Әр тапсырма үшін оның сабақ блогындағы орны мен мақсаты анықталады. 6. Мақсатты жеткіліктілік. Жүйеде сыныпта және үйде жаттығуға арналған тапсырмалар жеткілікті, шешім әдістерін бекітуге арналған ұқсас тапсырмалар, әр түрлі бағыттағы жеке және топтық тапсырмалар, оқушылардың өзіндік (соның ішінде зерттеу) қызметі үшін, қосалқы нұсқаларды ескере отырып, ағымдық және қорытынды бақылау үшін. 7. Психологиялық жайлылық. Тапсырмалар жүйесі әртүрлі темпераменттердің, ойлау түрлерінің, есте сақтау түрлерінің болуын ескереді. Мысалы, оған ауызша жаттығулар мен жазбаша тапсырмалар, графикалық тапсырмалар және басқалар кіреді. Химиялық есептерді шешу жүйесі ауызша, жазбаша және эксперименталды түрде шешілетін сапалы есептерді қамтуы керек [5]. Мұғалім өз жүйесін сабақтар мен үй тапсырмаларын нақты жоспарлау негізінде жасайды, ал оқушылардың үй тапсырмаларын орындауы қателіктерді міндетті түрде анықтай отырып жүйелі түрде бақыланады. Бұған әртүрлі анықтамалар, негізгі теориялар мен заңдарды білу, әртүрлі химиялық ұғымдар, заттардың физикалық және химиялық қасиеттері, қосылыстар формулалары, химиялық реакциялар теңдеулері, заттардың молярлық массалары және т.б. Мұғалім өз жүйесін сабақтар мен үй тапсырмаларын нақты жоспарлау негізінде жасайды, ал оқушылардың үй тапсырмаларын орындауы қателіктерді міндетті түрде анықтай отырып жүйелі түрде бақыланады. Ұсынылған міндеттердің саны күшті шеберлікті қалыптастыру үшін жеткілікті болуы керек, бірақ артық емес, өйткені қызығушылық жоғалады. Мектептегі химиялық тапсырмалардың түпкілікті дамыған жіктемесі жоқ. Химия әдістемесі бойынша оқу құралдарында, есептерді шешуге арналған арнайы әдістемелік құралдарда және кітаптарда есептерді жіктеудің әртүрлі нұсқалары берілген. Бүгінгі таңда химиялық мәселелерді жіктеудің бірыңғай тәсілі жоқ. Мектептегі химиялық тапсырмалардың түпкілікті дамыған жіктемесі жоқ. Ауызша, жазбаша және эксперименттік жолмен шешілетін химиялық мәселелерді сапалық және сандық деп жіктеу жалпыға бірдей танылған. Химияның негізгі ұғымдары бойынша есептер шығару жүйесін үш топқа бөлуге болады: 1. Заттың химиялық формуласын немесе формуланы шығару арқылы шешілетін мәселелер. 2. Химиялық реакция теңдеуін қолданатын есептер. 3. Заттардың ерітінділерімен байланысты міндеттер. I. Қарапайым химия есептері бойынша реакция теңдеулерін пайдаланбай шешілетін есептер: 1. Заттардағы элементтер массаларының арақатынасын есептеу. 2. Қосылыстағы элементтің массалық үлесін оның формуласы бойынша есептеу. 3. «Масса – моль» қатынасы бойынша есептеулер. 4. «Көлем – моль» қатынасы бойынша есептеулер. 5. Газдардың салыстырмалы тығыздығын қолдана отырып есептеулер. 6. Заттың қарапайым формуласын шығару. 7. Заттың шынайы формуласын шығару. 8. Авогадро санын қолдана отырып шешілетін есептеулер. 9. Заттардың ерітінділерімен байланысты міндеттер. 10. Қоспадағы тапсырмалар. II. Химиялық реакциялар теңдеулерін қолдану арқылы шешілетін есептер. 1. Басқа заттың белгілі массасы бойынша заттардың массасын есептеу. 2. Біреуінде қоспалар бар заттарды қолдану міндеттері. 3. Реакция өнімінің шығуы мен өндірістік шығындарға арналған міндеттер. 4. Химиялық формуланы табуға арналған тапсырмалар. 5. Заттар ерітінді түрінде берілген тапсырмалар. 6. Қоспадағы тапсырмалар. Есептеулерде қарапайым арифметикалық амалдар, пропорциялар және теңдеулер жүйесін шешу жиі қолданылады. Химиялық білімді қолданбай, тек математикалық әрекеттер қарастырылған есептерді химия курсында сәтті деп санауға болмайды. Мұндай есептер математика сабақтарында шешіледі, мысалы: «суды зарарсыздандыру үшін 1 литр суға 0,2 мг хлор қосылады. 1000 литр суды хлорлау үшін қанша миллиграмм хлор қажет болады?». Бұл мәселені шешу үшін химиялық білім емес, қарапайым математикалық әрекеттерді орындау мүмкіндігі қажет. Жоғарыда келтірілген тапсырма химиялық мағынаға ие болады, егер оның негізгі мәселесі басқаша қалыптасса, мысалы: «1000 литр суды хлорлау үшін қажет хлордың мөлшерін анықтаңыз?». Бұл мәселені шешу үшін оқушылар Авогадро заңын, «зат мөлшері», «молярлық көлем» ұғымдарын білуі керек. Осылайша, тапсырмаларды таңдағанда келесі талаптар орындалады: химия бойынша теориялық материал оның басқа ғылымдармен, өмірмен байланысын көрсететін есептер мазмұнына негізделуі керек. Сонымен қатар, материалдың математика туралы білімдерін жаңартып, күрделіліктің жеткілікті деңгейінде ұсынылуы маңызды. Содан кейін мұғалім мүмкіндігінше олардың қажеттіліктерін негіздеу үшін өмірлік мысалдарды тартады. Химияны зерттеуде эксперименттік тапсырмалар сияқты тапсырмалар түріне маңызды орын беріледі. Құрылымында эксперименттік міндеттер, сондай-ақ есептелген тапсырмалар шарттар мен талаптардан тұрады. Бұл міндеттердің басты ерекшелігі - оларды шешу үшін химиялық эксперимент қажет. Оларда бейорганикалық және органикалық заттарды зерттеуге байланысты тапсырмалар бар. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 1. Бекишев Қ. Химия есептері. - Алматы: РБК, 2001. – 98 б. 2. Ахметов М.А. Решение задач повышенной трудности // Химия в школе. - 2005. - №4. - С. 56-58. 3. Гузей В.В. О системе задач и задачном подходе к обучению // Химия в школе. - 2001. - №8. - С. 12-18. 4. Мейрамов Н.М. Есептер шығару негіздер. – Алматы: Баспа, 2014. – 25 б. 5. Беспалов П.И. Практикум по методике обучения химии в средней школе / П.И. Беспалов. - М.: Дрофа, 2007. - 222 с. жүктеу/скачать 50.18 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|