И. А. Зимняя педагогикалық психология
жүктеу/скачать 2.21 Mb. Pdf көрінісі
|
| кезеңде сәйкес жаңа құрылымдардың пайда болуын тудыратын нәрсе,
ӛз тарапынан тиянақты кезеңдегі ары қарай дамудың бас желісі болып табылады» [238, 45 б.]. Педагогикалық схема бала дамуындағы ӛзгерістердің соңынан «ілесе алмауы» мҥмкін (Л.С. Выготский), нәтижесінде қиын тәрбиеленбеу, ҥлгермеу әсерлері пайда болады, олардың себептерінің бірі бала қалыптасуының динамикасында болуы мҥмкін. Ж. Пиаже [173] тҥрлі жастағы субъекттердің типтік ерекшеліктерін анықтауға оның интеллектінің дамуы позициясынан келді. Ол ӛз теориясының бастапқы ахуалдарына негізделді: а) функциялар арасындағы (бейімделу, ассимиляция, аккомодация) арасындағы ара қатынасты қамтамасыз ететін, интеллектуалды даму ҧмтылатын бӛлшектер мен тҧтас арасындағы тҧрақты қатынастар ретіндегі тепе-теңдік принципіне және б) қҧрылымдыққа, мҧнда қҧрылым дегеніміз «ақыл-ой жүйесі немесе тұтастық, олардың белсенділік принциптері осы құрылымды құрайтын бӛлшектердің белсенділік принциптерінен ӛзгеше» [150, 22-23 б.]. Ж. Пиаже, интеллект дамуының тӛр негізгі кезеңдерін бӛледі, олар сенсомоторлық интеллект қҧрылуынан және тілдің пайда болуынан кейін жҥреді, немесе тілді меңгеруді мҥмкін қылатын «символдық функциялар» пайда 161 болғаннан кейін, ал бҧл 1,5-нан 2 жасқа дейінгі аралықта болады. Осыған сәйкес: - 1,5-нан 2 жасқа дейін «4 жасқа дейін созылатын кезең басталады және бұл ол символдық және түсініктерге дейінгі ойлаудың дамуымен сипатталады; - 4-тен 7-8 жасқа дейінгі кезеңде алдыңғыға сүйене отырып интуитивті (кӛрнекі) ойлау құрылады, оның прогрессивті буындасуы тікелей операцияларға әкеледі; - 7-8 ден 11-12 жасқа дейін нақты операциялар қалыптасады, яғни манипуляциялауға болатын және интуицияда қамтуға болатын обьекттерге жататын ойлаудың операционалдық топтасулары; - 11-12 жастан және бүкіл жастық шақ кезеңінде формалды ойлау ӛндіріледі, олардың топтасуларын кемелді рефлексивті интеллект сипаттайды» [173, 177 б.]. Ж. Пиаже мен Л.С. Выготский схемаларында тҥрлі негіздерде жҥргізілген кезеңдер шекарасын салыстырса, мысалы мектепке дейінгі және кіші мектеп жасын, онда олар сәйкес келуі ықтимал. 4-тен 7-8 жасқа дейін Мектеп жасы 3-тен 7 жасқа дейін 7-8-ден 11-12 жасқа дейін Мектеп, немесе кіші мектеп жасы 8-ден 12 жасқа дейін Кӛріп отырғандай, бҧл шекаралар ең алдымен, балаларға білім беру мен олардың әр сатыға ішкі психологиялық дайындығын теңестірудің, ӛркениеттің генетикалық санасында тарихи қалыптасқан, әлеуметтік мәдени тәжірибесімен анықталады. Л.С. Выготский әділ белгілегендей, педагогикалық схема немесе, басқаша айтқанда, жас ерекшелік дамуды кезеңдерге бӛлудің әлеуметтік мәдени және тарихи негізі зерттеушілердің барлығы дерлік формалды бӛлетін, негізгі болып табылады, әсіресе кезеңдерге бӛлудің кӛпсимтоматикалық негізін ҧстанғандар тарапынан. Бҥкіл дҥние жҥзінде ҥйренушілерді, олар оқитын (оқушылар, гимназистер, реалистер, студенттер) білім беру жҥйесінің сипатына сәйкес атайды. Осы атаулардың ішінде оқытудың жасы мен сатысына сәйкес одан да бӛлшекті белгілеулерді ажыратады. Бҧл бір, ҥйренушінің субъекттік болмысын әлеуметтік мәдени және жас ерекшеліктік кезеңдерге бӛлудің негізінде жатқан, мәдени-тарихи дифференциация. Ол баланың мемлекеттің қоғамдық институттардағы (мекемелердегі) іс- әрекет сипатымен байланысты. Осыдан білім беру сатыларындағы кезеңдердің атауы да шығады – мектепке дейінгі, мектеп жасы (кіші, 162 орта, жоғары), студенттік. Бҧл субъекттік болмыстың 6-дан 22-23 жасқа дейінгі жас сатысындағы кезеңдерге бӛлудің педагогикалық ӛлшемдері жайлы куәландырады. Келесі кезеңдерге бӛлу жалпы қабылданған болып есептеледі [96, 39 б.]: мектепке дейінгінің алдындағы жас (3-5 жас), мектепке дейінгі (5-7 жас), кіші мектеп жасы (7-11 жас), жеткіншек (орта мектеп) жасы (11-15 жас), ерте жастық шақ, немесе жоғары мектеп жасы (15-18 жас) және студенттік кезең (кеш жастық шақ, ерте кемелді жас) –17–18 – 22–23 жастар (Б.Г. Ананьев бойынша). Осыған сәйкес, әр білім беру кезеңдерінің типтік субъекттері мектепке дейінгі, кіші мектеп оқушысы, жеткіншек, жоғары сынып оқушысы, студент болады. Бҧл жерде, адам ӛміріндегі әр жас кезеңі оның кӛрсеткіштері ретінде болатын кӛптеген факторлардың жиынтығымен анықталады. Д.Б. Эльконин дамудың ӛзін де, және оның кезеңдерін де шарттаушы негізгі ҥш факторларды, кӛрсеткіштерді атайды. «Бала ӛміріндегі белгілі бір жасы, немесе оның дамуының сәйкес кезеңі, – бұл ӛте бір тұйықталған кезең, оның мәні ең алдымен осы кезеңнің бала дамуының жалпы кӛрсеткішіндегі орнымен және функционалды мағынасымен анықталады. Әр жас, немесе кезең, келесі кӛрсеткіштермен сипатталады: 1) дамудың белгілі бір әлеуметтік ситуациясымен немесе осы кезеңде баланың үлкендермен қатынасқа түсуінің нақты формасымен; 2) іс-әрекеттің жүктеу/скачать 2.21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|