I. есептің берілуі. Крамер формулалары

I –Integer, R-real, C-char, B-boolean

2.6 Паскаль тілінде программалау.

Алгоритм сызықтық , тармақталу және циклді болып кездеседі. Оның жалпы жазылу түрі:

Машинаға түсінікті тілдердің бірінде жазылған алгоритмді программа деп атайды.

Паскаль тілінде программаның структурасы
proqram <аты>;

таңбалар бөлімі (label);

тұрақтылар бөлімі (const);

типтер бөлімі (type);

айнымалылар бөлімі (var);

процедуралар және функциялар бөлімі (procedure,function);

операторлар бөлімі.
Input, output-стандартты атаулар. Input (ендіру)-программаға клавиатурадан ендіру операторы. Оutput (шығару)-экранға не қағазға басып шығару операторы енгізілген кезде жазылады. Оларды жақшалармен қоса программа тақырыбына енгізбей кету мүмкін, компьютер оларды тақырыпта бар деп автоматты түрде қабылдайды.. Программаға операторлар бөлімінен басқа бөлімдердің енгізілуі міндетті емес. Олар қажеттілігіне қарай енгізілуі тиіс.

Паскаль операторлары:

• 
  ендіру (read);
  
• 
  шығару операторы (write);
  

• 
  шартты оператор (if);
  

• 
  "әзірше" циклінің операторы (while);
  
• 
  "үшін" циклінің операторы (for);
  
• 
  "дейін" циклінің операторы (repeat);
  
• 
  көшу операторы (goto);
  
• 
  бос оператор т.б.
  

Оператор құрамына бір не бірнеше қызметші сөз енуі мүмкін. Олардың біріншісін жай, екіншісін құрылымды опрератор деп атайды. Паскальдағы меншіктеу, ендіру, шығару, көшу және бос операторлары - жай, қалған операторлар құрылымды.

Операторлар бөлімі жай және құрылымды операторлардан тұруы мүмкін. Ол BEGIN- нен басталып, END -пен аяқталады да, олардың аралығы нүктелі үтір арқылы ажыратылып, орындалушы операторлар жазылады. END қызметші сөзінің соңына нүкте қойылуы тиіс, ол - программаның аяқталу белгісі. BEGIN

(басы), END (соңы)–ашу, жабу жақшаларының ролін орындайтын қызметші сөздер.Меншіктеу операторының жазылу үлгісі:

Оперативті жадыдан мәндерді монитор экранына шығару WRITE операторы арқылы беріледі. Мысалы, х,у айнымалыларының мәндерін экранға шығару операторы – write(x, y), мұнда х,у айнымалыларын WRITE (жазу) операторының параметрі деп те атайды. Параметрлері үтір арқылы бөлініп, жай жақшалар ішінде жазылады.

WRITE операторының түрлі түрде жазылу мысалдары:

1) WRITE (x);

2) WRITE(x,‘ ‘, y); (‘ ‘) - бос орын белгісі

3) WRITE (3*x+5,’ ‘, y+2);

4) WRITE (x:n:m); WRITE(x/2:7:3)

5) WRITE (‘х-ті енгіз.);

Паскальда белгілі мақсатта пайдаланылатын жүйелік файлдар бар. Олардың стандартты атаулары:

INPUT- клавиатурадан ендіру файылының аталуы

OUTPUT-экранға шығару файылының аталуы

LST-принтерде басып шығару файылының аталуы т.б.

Паскаль тілінде құрылатын программада операторлар мүмкіндігінше нөмірленбейді(белгі қойылмайды); әр опрератордан соң нүктелі үтір таңбасы қойылады (ол операторларды ажырату белгісі ); бір жолға сыйғанша бірнеше операторды орналастыру мүмкін. Операторларды жол басынан бастап жазу, бір жолға бірнеше операторды орналастыру және ЕND қызметші сөзінің алдындағы оператор соңына нүктелі үтір таңбасын қою міндетті емес. Программаны оқуға ыңғайлы етіп орналастырса болғаны. Қызметші сөздер мен атауларды жазуға үлкен не кіші латын әріптерін пайдаланудың айырмашылығы жоқ.

2.7 Берілгендерді сипаттау

+, -, /, *, div, mod және <><=>=стандартты функциялар: abs(x), odd(x), chr(x), sqr(x), sqrt(x) т.б.

Бүтін типтерге келесі арифметикалық операциялар орындайға болады:

+, -, /, *, div, mod және стандартты функциялар: abs(x), odd(x), chr(x), sqr(x), sqrt(x) т.б.

2.8 Сызықтық алгоритм

Сызықтық алгоритм негізінде құрылған программаны сызықтық деп, оның жай типті айнымалыларды пайдаланып құрылған түрін қарапайым деп те атайды.
1.1-мысал . 854 пен 456 сандарының қосындысын табу керек болсын.

Program kos; схемасы

begin

à:=854; b:=456;

s:=a + b
S:=a + b;

write’s:=’, s:7:5;

end.

Барлық меншіктеу операторларын пайдаланып, айнымалылардың түрлі мәндерімен жұмыс істеу ыңғайлы емес, себебі әр жолы , меншіктелінетін мәндерді алмастыру керек.

READ x1,х2,...,хк

Мұндағы хі і=1,2,3,...,к ендірілетін мәндерді сәйкес түрде қабылдайтын айнымалылар.

Енді мысалды READ операторын пайдаланып, программаны жалпы жағдайға лайықтап жазайық.

begin

readln a,b ;

end.

Программаның орындалу барысында READ операторы кездессе, машина айнымалылар мәндерін ОЖ- ға ендіруді күтіп, тоқтап қалады. Мәндерді клавиатурадан аралықтарына бос орын қалдырып теріп, Enter пернесін басса, программаның орындалуы одан әрі жалғасады.

READ опреторының алдында мәндерді ОЖ ендірілуі тиіс айнымалыларды WRITE операторы арқылы экранда көрсетіп қойған жөн.

1.2 мысал. Қабырғалары берілген, үшбұрыштың ауданын табу керек.

program audan;

var

begin

read a, b, c;

P:=a+b+c/2;

S:=SQR p*p-a*p-b*p-c;

write ’p:=’,p:4:2,‘s:=’,s:4:2

end.
WRITE, READ- Паскальдың стандартты атаулары. Кейде олардың соңына LN жалғауын қосып, WRITELN, READLN түрінде жазу қажет. Мысалы:

readln a, b, h;

writeln x: 6: 2.

Мұндай оператор орындалған соң курсор экранда өзінің тұрған орнынан келесі жолдың басына ауыстырылады да, кезекті оператордың орындалуы экранда осы жерден бастап, көріне бастайды. Егер келесі жолды бос күйінде тастап кету қажет болса, программаға соңғы орындалатын LN жалғаулы операторлардан соң параметрсіз WRITELN операторын енгізсе болғаны.
1.3 - мысал. x, у үшін х²-sin(у) мәнін экранға шығару программасын құру керек.

program f;

uses crt;

var x, y, p: integer;

begin

clrscr;

readln (x, y);

p: =sqr(x) -sin( y);

writeln;

end.
Программаның орындалуы экранда мынандай түрде болады.

{Ctrl+F9 (компиляцияға жібереміз)}

x, y=

45

{Alt+F5 (жауабын аламыз)}

Мұндағы clrscr (clear screen-экранды тазалау).

Uses crt, keupressed Турбо Паскальдағы тиісті жүйелік программалардың crt атаулы бөліміндегі экранның текстік режимін басқару құралдары.

Символдық шамаларды жолмен және бағана бойымен жазу.

program semia;

uses crt;

begin

writeln('Ernur,', 'Ainur,');

writeln('Adiljan,', 'Aisulu,');

writeln ('Marat,', ' Aknur');

writeln('Leila,', 'Timur,');

writeln;

Түсініп оқуға жеңіл болу үшін күрделі программның әр жеріне түсініктемелер жазылады. Олар { } не (*) символдарының аралықтарына орналастырылады, мысалы: {Аудан}, {*Периметрдің жартысы*}. Компьютер түсініктемені оқымай тастап кетеді, ол тек программаны оқуды оңайлату үшін ғана қажет.

BEGIN

WRITELN (' x x ' );

WRITELN (' x x ' );

WRITELN (' x х х х х x ' );

END .

Баспасы х

x x

1.5- мысал. А,В сандарының арифметикалық және геометриялық ортасын анықтайтын программа жазыңдар, а, в санының арифметикалық ортасы (а+в)/2­; в, а санының геометриялық ортасы:

VAR

BEGIN

P=SQR(A*B);

S;=(A+B)/2;

WRITELN (' P= ',P);

WRITELN (' S= ',S);

END.

VAR

BEGIN

C:=SQRT(SQR(A)+SQR(B)); {есептеу}

S:=A*B/2;

WRITELN(‘S=’, S);

WRITELN ('C=',C); {Жауабын шығару}

END.

PROGRAM Esep-2;

VAR

X,Y,Z :REAL; { айнымалыларды сипаттаймыз}

WRITELN(‘X=’);

READ (X ); {X-ті енгіземіз}

WRITELN(‘Y=’);

READ (Y ); {Y-ті енгіземіз}

Z:=(ABS(X)-ABS(Y))/(1+ABS(X*Y));

WRITELN (' Z= ',Z);

END.

2.9 Шартты Оператор. Жай Шарт.

Шартты көшу операторы.

Шартты көшу операторы, белгілі бір шарттардың орындалуына байланысты, операторлардың орындалу тәртібін өзгертіп отырады. Бұл операторларды екі түрде жазуға болады;

Толық түрі Толық түрі Паскаль тілінде

Егер шарт IF-THEN-ELSE

онда 1 -серия if A then B else

әйтпесе 2-серия жазылу үлгілері

бітті IF (шарт) THEN(оператор1 )ELSE(оператор 2)
Екі серияның біреуі ғана орындалады. Егер шарт сақаталатын болса, онда 1 - серияны, ал шарт орындалмаса, 2 - серияны орындау керек.


Қысқаша түрі Паскальда

егер шарт онда серия бітті

IF-THEN(қысқартылған түрі) Жазылу үлгісі IF(шарт) THEN(оператор) Бұл жағдайда шарт сақталса, онда серия орындалады, ал қарсы жағдайда серияны аттап өтеді.

Мұндағы IF (егер), THEN (онда), ELSE (әйтпесе) - қызметші сөздер
ELSE сөзінің алдындағы оператордың соңына нүктелі үтір қойылмайды.

Толық түрде берілген IF опрераторының орындалуында шарттың мәні ақиқат болса, басқару бірінші операторға, жалған болса, екінші операторға өтеді. Қысқартылған түрде берілген IF опрераторының орындалуында шарттың мәні ақиқат болса, басқару операторға, жалған болса, оны аттап өтеді.

2.1 мысал. Функцияның мәнін есептеу керек.

х²+3, x<1

y=

sinx +4, x>=1

Программа:

program man;

(*функцияның мәнін есептеу*)

var x, y: real;

begin write(‘x=?’);

readln(x);

if x<1 then y:=sqr(x)+3

else y:=sin(x)+4;

write(‘ y’,y:6:3)

end.
2.2. мысал. Экранға екі санның үлкенін шығару керек.

program Esep–1;

var x, y: Integer;

begin

Writeln ('екі санды енгіз');

{ бос орын тастап екі бүтін сан енгіземіз}

readln (x,y);

If x>y then writeln (x)

{ егер х, у-тен үлкен болса, онда х-ті шығарамыз }

else writeln (y)

{ әйтпесе y – ті шығарамыз}

readln; end.

2.3-мысал. Клавиатурадан енгізілген сандар (0;5) интервалына жататындығын не жатпайтыныдығын анықтайтын программа жазайық.

program Esep–2;

var x: integer;

begin

writeln (‘x санын енгіз ‘);

readln (x);

if (x>0 and x <5)

then writeln (x, ’(0,5) – ге жатады ‘)

else writeln (x, ‘ (0,5) – ге жатады’)

end.
2.4-мысал. a*b-(a-b)*a/b өрнегінің мәнін 0.01 дәлдікпен студенттің есептегенін дұрыстығын тексеру керек.

program urnek;

a,b,c,t,z:real;

begin

writeln(‘ а мен b енгіз ’)

readln(a);

readln(b);

c:=a*b-(a-b)*a/b;

t:=round(c*100)/100;

write (‘0.01 дәлдікпен есептелген мән, студенттің есептегені=?’);

readln(z);

if z=t then write(‘жарайсың дұрыс!’);

else write (‘дұрыс емес!’);

end.
Мұндағы t - өрнек мәні 0.01 - ге дейінгі дәлдікпен меншіктелінетін айнымалы (мәнді есептеу мен дәлдіктеуді машина орындайды);

Z-студенттің 0.01 дәлдікпен дайындаған жауабы.

2.10 Құрама оператор

Кейде then, else қызметші сөздерінен соң бірнеше операторлар енгізілуі мүмкін. Паскальда осы сияқты бір серияда орындалатын операторлар тізбегі бір оператор түрінде қарастырылады да, оны құрама оператор деп атайды. Құрама оператор да Begin, END операторлық жақшаларына алынып жазылады және END -тен соң нүкте қойылады.

Мысалы:

begin x:=5.2; y:=3*x+7

write(‘y=”;y’)

end.

2.5-мысал ах²+вх +с=0 теңдеуінің нақты облыстан алынған түбірлерін табу керек.

Программа:

program kvi :

uses crt;

var a,в,с,d,х1,х2: real;

begin clrscr: write (‘а,в,с=’);

readen (а,в,с); d:=в*в-4*а*c

if d<0 then write (‘нақты облыста түбір жоқ’)

else begin

x1:= (-в+sqr(d))/(2*а);

x2:= (-в-sqr (d))/(2*a);

write (‘х1=’,х1:5:3,’ x2=’, x2:5:3)

end.

Программа then - нен соң екі оператор енгізілгендіктен, олар begin-end операторлық жақшаларына алынады.
2.11 Құрама шарттар

2.6 мысал. I облыста М(х,у) нүктесі радиусы 5-ке тең дөңгелекте жататынын анықтайтын тексері керек.

Программа:

Program D1 ;

uses crt ;

var x, y: real;

begin clrscr;

writeln (‘x, y=?’); readln(x,y);

if (x*x+y*y =25) and (x=0)

and (y=0) then write (‘ true’)

else write (‘false’)

end.
2.7 мысал. Функцияның мәндерін есептеу алгоритмін жазыңдар.

õ2 ,óõ²

y= ó4, õ3, ó3

õ3, ó2õ-1
program мән uses crt;

var x,y: real;

begin clrscr;

read(x);

if x<2.0

then y:=x*x

else if x<3.0

then y:=4.0

else y:=2*(x-1);

write (y=,y)

end .

2.8 мысал. Қайсыбір айнымалы литерлік шама латын алфавитінің әрпі екендігін анықтайтын программа жазыңдар.

Программа:

program латын;

var sim: char;

begin

read(sim); (*Char типі реттелгендіктен, шарт былай жазылады*)

if (Sim >=A) and (Sim<=Z)

then

write (‘Sim’,Sim,’латын алфавитінің әрпі’ )

else write (символ латын алфатиінің әрпі емес)

end.

Есептер шығару барысында екі емес, көптеген варианттарды қарастыруға тура келеді. Мұны бірнеше шартты операторды пайдалану арқылы іске асырылады. Мұндай жағдайда then және else қызметші сөздерінен кейін жаңа шартты оператор жазылады.
2.9- мысал. а, в,с бүтін сандары берілген. Егер авс болса, онда барлық сандарды олардың квадраттарымен, егер а>в>с болса, онда олардың әрқайсысының ішіндегі үлкенімен алмастырыңдар, қарсы жағдайда әрқайсысының таңбасын өзертіңіз.

Шешуі:

Есептердің шартын төмендегідей етіп жазып көрейік:

егер авс болса а:= а², в:=в², с:=с²,

егер а>в>с болса, онда а:=с, в:=с;

басқа жағдайда а:=-а, в:= в, с:= -с

program Esep;

var а,в,с: integer;

begin

writeln (‘а,в, с сандарын енгіз);

readln (a,в,с);

if (aв) and (вс)

then begin

a:= sqr (a); в: = sqr (в); c: = sqr (c)

end.

else if (а>в) and (в>c)

then begin a: =c; в:=c end;

else begin a:=-a; в:=- в; c:=-c end;

writeln ( a:3; в:3; c:3) ;

readln

end.

Ескерту. Бірінің ішінде бірі орналастырылған операторлар қысқартылған шартты оператор болса ( біздің қарастырылған мысалдағыдай), онда шартты операторлардың арасындағы шекара туралы түсінбестік тууы мүмкін. Мұндай жағдайда қызметші сөз ең else жақын if -ке тиісті деп есептеу керек.

ҚОРЫТЫНДЫ

Паскаль тілінде программа жазғанда мынадай мәселелерді ескеру керек:

1. Басқа тілдердегідей Паскаль тілінде де, "қызметші" сөздер бар. Мысалы: begin, end т.б. Олардың атын басқа мақсаттарға пайдалануға болмайды. Оларды басқа символдарды

Паскаль тілінде программа жазғанда мынадай мәселелерді ескеру керек:

1. 
   Басқа тілдердегідей Паскаль тілінде де "қызметші сөздер " бар. Мысалы: begin, end т.б. Олардың атын басқа мақсаттарға пайдалануға болмайды. Оларды басқа символдардан ажырату үшін ерекше әріптермен жазады, ал жазбаша программа құрған кезде олардың астын сызып отырады.
   
2. 
   Паскальдың кейбір варианттарында бас әріптер мен кіші әріптер өзара ажыратылмайды. Мысалы: А, а әріптері бірдей таңба болып есептеледі.
   
3. 
   Программаның көпшілігінде айнымалылар, константалар, процедуралар бір-бірімен бірінші алты немесе сегіз символ арқылы ажыратылады. Сондықтан ұзындығы 6-8 символдан көп айнымалылардың, константалардың, процедуралардың қажеті шамалы.
   

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. 
   Лапчик М.М. «Вычисления. Алгоритмизация. Программирование» Москва «Просвещение» 1988г.
   
2. 
   Гусева А.Н. « Учимся информатике: задачи и методы их решения» Диалог - МИФИ 1988 г.
   
3. 
   И.А. Бабушкин, Н.А. Бушмелева, С.М. Окулов, С.Ю. Черных «Практикум по Турбо Паскалю» Выпуск 1,2,3 № 44,46,48 1997 г.
   
4. 
   Н. Культин «Турбо Паскаль для начинающих» БХВ – Петербург 2000 г.
   
5. 
   С.А. Абрамов, Г.Г. Гнездилова, Е.Н. Капустина, М.И. Селюн «Задачи по программированию» Москва «Наука» 1988 г.
   
6. 
   Н. Культин «С++ в примерах и задачах » БХВ – Петербург 2000 г.
   

ҚОСЫМША

uses crt;

var i,j,k,l,m,n,h,g1,g2:integer;

s,x1,x2,x3,d:real;

a:array[1..9,1..10] of integer;

x:array[1..9] of real;

begin

clrscr;

l:=0; h:=0;

writeln('****************Kramer****************');

writeln('*****Vvedite razmer massiva*****');

write('n= ');

readln(n);

write('m= ');

readln(m);

writeln('*****Vvedite massiv *****');

for i:=1 to n do

for j:=1 to m do begin

write('a[',i,',',j,']= ');

readln(a[i,j]);

end;

clrscr;

writeln('*****Dano massiv*****');

for i:=1 to n do begin

for j:=1 to m do

write(a[i,j]:4);

writeln;

end;

writeln('**********************');

writeln;

for i:=1 to n-1 do begin

l:=l+1;h:=h+1; g1:=-a[l,h];

for j:=h to n-1 do begin

g2:=a[j+1,i];

for k:=l to m do

a[j+1,k]:=a[i,k]*g2+a[j+1,k]*g1;

end;

end;

{for i:=1 to n do begin

for j:=1 to m do

write(a[i,j]:4);

writeln;

end;}

writeln;

writeln;

writeln;

x[m-1]:=a[n,m]/a[n,n];

for i:=n-1 downto 1 do begin

s:=0;

for j:=i+1 to n do

s:=s+a[i,j]*x[j];

x[i]:=(a[i,m]-s)/a[i,i];

end;

for i:= 1 to n do

writeln('x[',i,']= ',x[i]:4:2);

readln;

end.

жүктеу/скачать 261.17 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: