§ кЇші тірек бетіне бір›алыпты тарайды деп есептесек, онда µ § , D1 ЁC кілттіЈ диаметрі; dT ЁC винт кіретін тесіктіЈ диаметрі; q ЁC меншікті ›ысым

Егер µ § кЇші тірек бетіне бір›алыпты тарайды деп есептесек, онда µ § , D1 ЁC кілттіЈ диаметрі; dT ЁC винт кіретін тесіктіЈ диаметрі; q ЁC меншікті ›ысым.

Сонда гайка табанында“ы момент былай аны›талады:

Ал Їйкеліс моменті µ §

Орташа диаметрді техникалы› есептеуде былай да алу“а болады: µ §. Егер осы формуламен есептесек, винт басыныЈ немесе гайканыЈ табанында“ы момент барлы› ж±мсал“ан моменттіЈ жартысына теЈ болады. Ал барлы› тартылу моменті: µ §.

Егер орташа есеппен ал“анда d2=0,9d, d`op=1,2d, T=0,2Fd жЩне кілттіЈ ±зынды“ы 14d болса, онда біз кйрсетілген формула бойынша кЇштен 70...100 есе ±тамыз. Сонды›тан б±ранда ›осылысы техникада кйп ›олданылады.

Б±рандалардыЈ пайдалы Щсер коэффициенті. Пайдалы Щсер коэффициенті деп винттегі пайдалы ж±мыстыЈ (Fs) істелген µ § ж±мыс›а ›атынасын айтады:

µ §.

µ §

Гайканы немес винттіЈ ›алапа›шасын кері б±рау“а ›ажетті момент б±ранда моментіне шамалас, тек ›ана момент пен Їйкеліс кЇшініЈ ба“ыты кері йзгереді.

Онда йздігінен тежелу шарты мына“ан теЈ болады:

µ §; µ §.

Егер б±ранда Їшін гайканыЈ табанында“ы Їйкелісті есепке алмаса›: µ §.

Егер µ §< µ § болса, онда б±ранда йздігінен тежеу ›асиетіне ие болады, гайканы ›осымша бекітудіЈ ›ажеті жо›. Бекітуші б±рандалар Їшін кйтерілу б±рышы - µ §-›а дейін; ал Їйкеліс б±рышы - µ §-›а дейін йзгереді.

Кйрсетілген формуласы бойынша µ § б±рышын Їлкейтетін болса›, µ § жо“арылайды. Біра› б±рандалар йздігінен тежелу ›асиетінен айырылады. Сонды›тан, бекіту б±рандаларында µ § б±рышы µ § б±рышынан аз болуы ›ажет µ §< µ §.

Ал жЇкті кйтеретін, ›оз“алыс беретін б±рандаларда, пайдалы Щсер коэффициенті жо“ары болуы керек. Біра› кйтерілу б±рышы µ §= 20ЎK25о -тан ас›анда б±рандаларды дайындау ›иын“а тЇседі. Сонды›тан µ § = 18оЎK25о аралы“ында болуы ›ажет. Пайдалы Щсер коэффициентін кйбейту Їшін винтті механизмдерде тЇрлі амалдар, мысалы, Їйкеліс коэффициенті аз металдарды Їйкеліс беттерін м±›ият йЈдеу жЩне майлау, шарикті винт ж±бы жЩне т.б. ›олданылады.

Б±ранда ›осылыстарын беріктікке есептеу. Б±рандалы ›осылыстардыЈ істен шы“уы

Б±рандаларды беріктікке есептеу Їшін еЈ алдымен олардыЈ бЇліну тЇрлерін айта кеткен жйн. Шамадан арты› кЇш немесе б±рандалы ›осылыстардыЈ конструкциясы д±рыс ›±ралма“анда жЩне оларды д±рыс пайдаланба“анда б±рандалар екі тЇрлі жа“дай“а байланысты істен шы“ады. Біріншіден, б±ранда орамыныЈ беріктігініЈ азды“ынан істен шы“ады. Б±л жа“дай кйбінесе б±рандалар шамадан арты› кЇшпен тартыл“анда орамдардыЈ жаншылуынан жЩне кесілуінен пайда болады. Екіншіден, б±рандалы ›осылыс сыры›тарыныЈ сынуынан істен шы“ады. Сыры›тар кйбінесе ауыспалы ›имасы бойынша сынады. Сондай-а› болаттар ›алпа›шаларыныЈ сынып кететіні де бай›алады.

Б±ранда орамын беріктікке есептеу. Кйбінесе стандарттал“ан, бекіту ›ажетіне арнал“ан, ›алыпта“ы мйлшерлі ›адамды б±рандалардыЈ орамын беріктікке есептемесе де болады. Алайда, Щдетте б±ранда орамдара мынадай жа“дайларда беріктікке есептелуі ›ажет.

1. Винт, бол немес шпилька материалдарыныЈ беріктігі олар б±рал“ан бйлшектер материалыныЈ беріктігінен Щлде-›айда йзгеше (арты› немесе кем) бол“ан жа“дайда. Мысалы, бйлшектер болаттан, ал ›ораптар пластмассадан жасалса жЩне т.б.

2. Шдетте, ±са› б±рандалар орамыныЈ ›имасы аз болады, сонды›тан олардыЈ йлшемдері µ §> 10...12 (d ЁC б±ранда диаметрі; Р ЁC б±ранда ›адамы) бол“ан жа“дайда олардыЈ орам беріктігін есептеу керек.

3. Барлы› кЇш, ›уат жЩне жЇріс беруге арнал“ан б±рандалы ›осылыстардыЈ орамдарын да беріктікке есептеген жйн. Жо“арыда кйрсетілгендей, б±ранда орамында кесілу кернеуі мен жаншу кернеуі пайда болады.

Б±ранда орамында“ы кесілу кернеуініЈ шамасын былай табамыз:

µ §,

µ §.

µ §,

Б±ранда орамында“ы жаншылу кернеуі. Жалпы винт пен гайка Їшін жаншылу кернеуі: µ § немесе µ §.

Егер гайка мен винттіЈ материалы бірдей болса, онда винттіЈ орамын кесілуге есептейміз (МЕСТ бойынша Н = 0,8 d).

Шр тЇрлі кЇш тЇскен жа“дайда болт сыры“ын беріктікке есептеу Ось кЇші тЇсетін винттерді есептеу. Олар практикада аз ›олданылады. Мысалы, жЇк кйтергіш машинаныЈ ілмегіне тек осьтік кЇш Щсер етеді. Б±л жа“дайда болт сыры›тары созылады, сонды›тан оларды созу“а есептейді

µ §;

м±нда“ы А ЁC ішкі диаметр бойынша алын“ан ›има ауданы; F ЁC винте тЇсетін ось кЇші.

µ §; µ §

µ §;

1.Пісіріп ›осудыЈ тЇрлері.

2.Винт ж±птарыныЈ теориясы.

3. Керлісті ›осылыстарды беріктікке есептеу.ясы.

4.Б±ранданыЈ негізгі тЇрлері.

љолданылатын о›улы›тар.ТЩжібаев С. Д. љолданбалы механика; 294-331 бет.

ТЩжірбелік саба›тар ЁC студенттердіЈ дербестігін жЩне да“дылар мен іскерлікке ие болуын дамыту“а ба“ыттал“ан, о›у саба›тарыныЈ бір формасы.

ТЩжірбелік саба›тар, пЩнніЈ ›иын с±ра›тарын тереЈ о›ып Їйренуге жа“дай жасауы жЩне студенттердіЈ йздік ж±мыстарына ›ортынды жасаудыЈ негізгі формасы ретінде ›ызмет етуі керек. Осы саба›тарда студентер мЩлелелерді сауатты баядау“а о›ып Їйренеді жЩне кЩсіптік жете білуін дамыту“а жа“дай жасайтын жа“дайларды ›арастырады, йз ойларын мен пікірлерін еркін айтады. ОсыныЈ бЩрі ›азіргі маман“а ›ажетті, да“дылар мен іскерлікке ие болуына кймектеседі.

№1. 1.љатты дене статикасы.

Есепті шы“ару“а арнал“ан Щдістемелік н±с›ау.

Есепті шы“ару келесі тЩртіп бойынша жЇзеге асырлады:

а) Тепе ЁCтеЈдік теЈдеуін ›±рамыз

в) Белгісіз кЇштерді аны›таймыз.

г) Тексеру жЇргіземіз.

љолданылатын о›улы›тар.

И.В. Мещерский. Сборник задач по теортической механике ЎЄ M.: Наука, 1968. Есеп 35-70, бет -24.
№2 НЇкте ›оз“алысыныЈ теЈдеуі. Жылдамды›тарды .Їдеулерді аны›тау.

Есепті шы“ару“а арнал“ан Щдістемелік н±с›ау

а) љоз“алыс теЈдеуінен нЇктеніЈ траекториясын аны›таймыз.

б) љоз“алыс теЈдеуінен уа›ыт бойынша туынды алып, жылдамды›ты аны›таймыз.

в) љоз“алыс теЈдеуінен уа›ыт бойынша екінші туынды алып, Їдеуді аны›таймыз.

љолданылатын о›улы›тар.

И.В. Мещерский. Сборник задач по теортической механике ЎЄ M.: Наука, 1968. Есеп 35-70, бет -24.
№3. љоз“алыстыЈ диффер. теЈдеуі. ДинамиканыЈ негізгі теоремалары.

Есепті шы“ару“а арнал“ан Щдістемелік н±с›ау.

а)Денеге Щсер ететін кЇштерді аны›таймыз.

б)Сызбада кЇштердіЈ ба“ытын кйрсетеміз.

в)Алын“ан теЈдеу бойынша ›оз“алыс заЈын аны›таймыз.

љолданылатын о›улы›тар.

И.В. Мещерский. Сборник задач по теортической механике ЎЄ M.: Наука, 1968. Есеп 111-126, бет- 56.
№4. Тік кЇш жЩне тік кернеу эпюрлерін салыу.

Есепті шы“ару“а арнал“ан Щдістемелік н±с›ау.

а) Тік кЇшті аны›таймыз.

б)Тік кернеуді аны›таймыз.

в)Алын“ан шамалардыЈ эпюрін т±р“ызамыз

љолданылатын о›улы›тар.

Степин. Н.В. Сборник задач по сопративление материалов ЎЄ M.: Наука, 1988 Есеп 221-244, бет-113.

№5. Б±раушы момент жЩне б±ралыу б±рышы эпюрін салыу.

Есепті шы“ару“а арнал“ан Щдістемелік н±с›ау.

а) Б±раушы моментті аны›таймыз.

б)Б±ралыу моментініЈб±рышын аны›таймыз.

в)Алын“ан шамалардыЈ эпюрін т±р“ызамыз

љолданылатын о›улы›тар.

Степин. Н.В. Сборник задач по сопративление материалов ЎЄ M.: Наука, 1988 Есеп 291-302, бет-171.

№6 КйлденеЈ кЇш жЩне иілу моментері эпюрін

а) КйлденеЈ кЇшті аны›таймыз.

б)Иілу моментін аны›таймыз.

в)Алын“ан шамалардыЈ эпюрін т±р“ызамыз

љолданылатын о›улы›тар.

Степин. Н.В. Сборник задач по сопративление материалов ЎЄ M.: Наука, 1988µ § Есеп 303-307, бет-187.

№7 Сы“ыл“ан стережндердіЈ орны›тылы›а есептеу.Есепті шы“ару“а арнал“ан Щдістемелік н±с›ау.

а) љауіпті кЇшті аны›таймыз.

б)Пуассон коэффициентін аны›таймыз.

в)Эйлер формуласы бойынша есептеу жЇргіземіз

љолданылатын о›улы›тар.

Степин. Н.В. Сборник задач по сопративление материалов ЎЄ M.: Наука, 1988 Есеп 331-344, бет-413.

а) П.Ш.К. аны›таймыз

б) Берліс санын аны›таймыз

в) Э.двигатель маркасын таЈдаймыз

љолданылатын о›улы›тар.

Ицкович Г.М. Сборник задач по детали машин ЎЄ M., 1975бет -24.

Есепті шы“ару“а арнал“ан Щдістемелік н±с›ау

а) ДйЈгелек материалын таЈдаймыз.

б) БерлістіЈ геометриялы› йлшемдерін аны›таймыз.

в) Беріктік жЩне иілу кернеуі бойынша есептеу жЇргіземіз.

љолданылатын о›улы›тар.

Ицкович Г.М. Сборник задач по детали машинЎЄ M., 1975. бет -117
№10. Конусты тісті берлісерді жобалау. Есепті шы“ару“а арнал“ан Щдістемелік н±с›ау.

а) ДйЈгелек материалын таЈдаймыз.

б) БерлістіЈ геометриялы› йлшемдерін аны›таймыз.

в) Беріктік жЩне иілу кернеуі бойынша есептеу жЇргіземіз.

љолданылатын о›улы›тар.

Ицкович Г.М. Сборник задач по детали машинЎЄ M., 1975. бет -123

а) ДйЈгелек материалын таЈдаймыз.

б) БерлістіЈ геометриялы› йлшемдерін аны›таймыз.

в) Беріктік жЩне иілу кернеуі бойынша есептеу жЇргіземіз.

љолданылатын о›улы›тар.

Ицкович Г.М. Сборник задач по детали машинЎЄ M., 1975. бет -147

а) ШкивтердіЈ диаметрін аны›таймыз.

б)исаралы› ›ашы›ты›ты аны›таймыз

в)Берліске Щсер ететін кЇштерді табамыз.

љолданылатын о›улы›тар.

Ицкович Г.М. Сборник задач по детали машинЎЄ M., 1975. бет-104

№13 Домалау подшипниктерін ж±мыс істеу мерзіміне есептеу.

Есепті шы“ару“а арнал“ан Щдістемелік н±с›ау.

а) КЇштерді табамыз.

б)Подшипник тЇрін аны›таймыз

в)Ж±мыс істеу мерзіміне есептейміз.

љолданылатын о›улы›тар.

Ицкович Г.М. Сборник задач по детали машинЎЄ M., 1975. бет-182
№14 Біліктерді беріктікке есептеу.Есепті шы“ару“а арнал“ан Щдістемелік н±с›ау.

а) Білік диаметрін аны›таймыз.

б)Білік материалын таЈдап аламыз.

в)Беріктік шартынан еЈ Їлкен кернеуді аны›таймыз.

љолданылатын о›улы›тар.

Ицкович Г.М. Сборник задач по детали машинЎЄ M., 1975. бет-166.

а) Болт диаметрін аны›таймыз.

б)Болт материалын таЈдап аламыз.

в)Беріктік шарты бойынша есептейміз.

љолданылатын о›улы›тар.

Ицкович Г.М. Сборник задач по детали машинЎЄ M., 1975. бет-50