Қышқаша анықтамалық кітап ҚҰрастырғАН: Аяпберген Талант Талғатұлы

Қышқаша анықтамалық кітап 
ҚҰРАСТЫРҒАН:Аяпберген Талант Талғатұлы 
Алғы сөз
Бұл оқу құралы жоғары оқу орындарына оқуға түсушілерге арналған кітап 
болып саналады,Бұл кітапта әр тақырыптарға байланысты нақты ҰбТда 
келетін сұрақтар қамтылған. 
Бұл кітап саған өте үлкен көп көмегін тигізеді деп ойлаймын. 
Автордың шешімі бойынша материалды көшіріп,таратуға тиым салынатынын 
және оған қарсылық білдіретінің ескертеді.Тек өзіңіз пайдалаңыз және 
сыныптас,курстас,достарыңызға тіпті мұғаліміңізге де беруге болмайды.өзіңіз 
біліп тұрғандай бұл кітап үшін қаншама уақыт , қаншама түндер кетті . Егер 
таралып кетіп жатқаны аңықталса сіз жауап беретіңізді ескеркім келеді .
1-Қоректену
Омыртқасыздар, күйіс қайыратын жануарлардың ас қорыту жүйесі
1 Асқорыту бездері- 
ұйқы безі, бауыр,Сілекей
2 Өт бөлетін асқорыту безі-
Бауыр 
3 Панкреатин сөлін бөлетін без-
Ұйқы безі 
4 Жауынқұртта алғаш рет пайда болған мүше-
Сілекей безі
5 Сиырдың 4 асқазан бөлімі-
Ұлтабар 

6 Сиырдың асқазан бөлімдер-
Ұлтабар,месқарын,жұмыршақ,Қатпаршақ 
7 Сиырдың ең үлкен қарыны-
Месқарын 
8 Жұмыршақтың рөлі-
Үлкен қарыннан келген ас ұсталып 
микроағзалармен ұзағырақ ыдырату
9 Қарын сөлі толы нағыз қарын-
ұлтабар 
10 Кітаптың беттеріне ұқсайтын қарын бөлімі-
Қатпаршақ 
11 Ұқсас үдерістер жүретін сиырдың қарын бөлімдері- 
Месқарын, жұмыршақ 
1- ми, 2- қарын, 3- тоқ ішек, 4-Бүйен, 5- Ауыз қуысы, 6- өңеш 
7- кеңірдек, 8-өкпе, 9- жүрек, 10- Бауыр, 11- көкет, 12- Аш ішек
Тістің құрылысы мен қызметі , типтері
Тістер 
Ит тістер 
Кіші азу тістер
Күрек тістер 
Үлкен азу тістер 
1 Тістің қызметі-
Асты механикалық үгу, сөйлеуге қатысу 
2 Қызылиектен шығып тұрған тіс бөлігі-
Тіс қаптамасы 
3 Тіс қабаттары-
Кіреуке, дентин, Пульпа 
4 Тістің көп бөлігін құрайтын тіс қабаты-
Дентин 

5 Тістің сыртқы құрылысы- 
қаптамасы,мойны,түбірі 
6 жақ сүйектеріндегі арнайы ұяшықтарында орналасқан-
Тіс түбірі 
7 тіс типтері-
Кіреуке,ит,кіші азу, үлкен азу тіс 
8 Күректің қызметі-Тістеу кесу
9 Күрек тістер саны-8 
10 жыртқыштарда жақсы жетілген тіс типі-Ит тіс 
11 Ит тістер саны-4 
12 кіші азу тіс саны-8 
13 Үлкен азу тіс саны-12 
14 Бір түрбірлі тіс типтері-Күрек тіс, Ит тіс 
15 3 жасқа толғанға дейін шығып болады-Сүт тіс 
16 Сүт тістер саны-20 
17 Тіс пен қызылиекке зиян-Никотин 
18 Тұрақты тістер толық шығып болады-12-14 жас 
19 Микробтардың әсерінен дентиннің зақымдануы-Тіс жегі 
Адамның асқорыту жүйесінің құрылысы мен қызметтері
1 Тағамды дұрыс пайдалу туралы ғылым- Диетология
2 ЕҢ қатты ұлпа- тіс
3 Сілекей бездері- шықшыт, тіласты, жақасты . 
4 Шықшыт безінің өзегі ашылады- Ұртқа
5 Тіласты безінің өзегі ашылады- тіл астына 
6 жақасты безінің өзегі ашылады-Тіл астына 
7 Әрі асқорыту , әрі тыныс алу мүшесі- Жұтқыншақ
8 Сілекей безі тәулігіне қанша литр бөлінеді- 1,5-2 л
9 Бұлшық етті түтік, ұзындығы 25 см – Өңеш
10 Тыныс алғанда ауаны көмейге өткізетін мүше- жұтқыншақ
11 Асқорыту жолының кеңейген бөлімі- Асқазан 
12 Ауыз қуысында бактерияларды жоятын зат- лизоцим
13 Бауырдың басты қызметі- Өт бөлу
14 Асқорыту мен тыныс жолдары түйіседі- жұтқыншақ
15 Ең үлкен асқорыту безі- Бауыр
16 бауырда жиналатын көмірсу- Гликоген
17 Тамақтың құрамындағы майларды қорытады- өт

18 Аш ішек бөлімдері- Мықын ішек, Ұлтабар, Аш ішек
19 Тоқ ішек бөлімдері- Жиек ішек, тік ішек, соқыр ішек
20 Тоқ ішектің құрт тәрізді өсіндісі- Аппендикс
21 Тоқ ішектің аш ішектен басталатын жері- Бүйен
22 қарынныі ішкі сілемейлі қабығындағы ұсақ бездерден бөлінеді- 
Қарын сөлі
23 Қарын сөлінің құрамында болатын қышқыл- Тұз қышқылы
24 Барлық органикалық заттарды ыдырайды- Ұлтабарда
25 Ұлтабардың ұзындығы- 25-30 см
26 Бауырдың вирустық ауруы- Гепатит
27 Бауырда паразитті таспа құрттардың әсерінен болатын ауру- 
Эхиноккоз 
28 Ас толығымен қорытылып , қанға сіңеді- Аш ішекте
29 Аш ішектен екі еседей жуан, ұзындығы 1,5-2 м болатын ішек- Тоқ 
ішек
30 Су толығымен сіңіріліп, К, В12 дәрумендері сіңірілетін ішек 
бөлімі- Тоқ ішек
31 Майларды ыдырататын фермент- Липаза
32 Көмірсуларды ыдырататын фермент – Амилаза
33 қарын сөлінің құрамында болатын фермент- пепсин
34 Нәруыздарды ыдырататын фермент- пепсин
35 Өт болмаса қызметін тоқтатын Фермент- Липаза
36 Асқазанда негізінен ыдырайтындар- ақуыздар
37 Тоқ ішектің соңғы бөлімі- тік ішек
38 Ауызда ферменттердің әсерінен ыдырайды- көмірсу
39 Ең үлкен асқорыту безі- бауыр
40 Бауырдың салмағы- 1,5-1,7 кг
Асқорыту жолы ауруларның себептері
1 жақсы піспеген балық , нашар қуырылған еттен пайда болатын 
ауру- Іш сүзегі және тырысқақ 
2 Тамақтан уланудың ауыр түрі-Ботулизм
3 жұқпалы ішек аурулары- Қантышқақ, дизентерия 
Адам ағзасындағы дәрумендердің маңыздылығы 

1 Биологиялық белсенділігі жоғары , тіршілік етуге қажет ерекше 
органикалық заттар- Дәрумендер
2 Дәрумендер бөлінеді- суда еритін,майда еритін
3 Суда еритін дәрумендер- С,РР, В тобы барлық дәрумендер
4 майда еритін дәрумендер- К, Е, Д, А
5 Витамин деген термин пайда болған жыл- 1912 ж 
6 Дәрумендерді ашқан ғалым- Н.И.Лунин 
7 Адам үшін қажетті витаминдердің мөлшері- 120-220 мг
8 Витаминнің жетіспеушілігі- Гиповитаминоз 
9 қандайда бір дәруменнің ұзақ уақыт болмауы-авитаминоз 
10 Витаминнің шамадан тыс болуы-Гипервитаминоз 
Түрлері
Атқаратын 
қызметі 
Кездесетін жерлері
Жетіспегенд
е пайда 
болатын 
аурулар
С 
витамині
Аскарби
н 
қышқыл
ы 
60-100 
мг 
Ауруға қарсы 
тұру,сүйек пен 
тістің беріктігі, 
Қантамырлард
ы бекітеді. Зат 
алмасу
Итмұрын,қара 
қарақат,лимон,цитруст
ы дақылдар, 
қырыққабат
Құрқұлақ 
ауруы, тез 
шаршау, 
әлсіздік, 
қазылиек 
қабынып, 
қанау, тістер 
түзу, 
буындар ісу
В1 
витамині
Тиамин 
1,5-2,5 
мг
Жүйке жүйесі, 
жүрек-қан 
тамырына әсер 
етеді
Күріш,бдай,арпа,сұлы 
себектері,Сүт өнімдері, 
жұмыртқа жидек
Бери-Бери
Дене 
қалтырайды
, жүрегі жиі 
соғады,аяқ 
қолы 
дірілдейді, 
ұйқышыл , 
басы 
ауырады, ми 

жұмысы 
нашарлайды
В2 
витамині
Жүйке жүйесі, 
зат алмасу, қан 
түзу 
Ашытқы, бидай, кебегі, 
бұршақ, ет, сүт, 
жұмыртқа саруызы
Көру 
бұзылуы, 
мөлдір 
бөлігі 
қабынады
В5 
витамині
Энергия, 
холестерин 
түзіледі
Өсімдік пен жануар 
өнімдеріне, бауыр, нан
Орталық 
жүйке 
жүйесі 
бұзылады
В6 
витамині
Нәруыз 
алмасуы, 
майлардың 
алмасуы, 
бауыр мен 
терідегі зат 
алмасуға 
қатысады
Ішекте синтезделеді
Анемия, 
дерматит, 
тырыспа 
аурулары
В 12 
витамині
Қан түзу, бауыр 
жұмысын 
жақсарту, 
жүйке 
ұлпаларын 
жаңарту
Бауыр, Бүйрек, балық, 
жұмыртқа ішек 
микрофлорасы 
синтездейді
Қатерлі 
анемия 
РР 
витамині 
Асқазан, ішек 
жұмысын 
реттеу 
Жануартекті өнім, 
ашытқы, ет, жұмыртқа, 
қара нан, жержаңғақ 
Пеллагра 
Н 
витамині 
Энергия 
жұмсауға 
көмектеседі. 
Жұмыртқа, бауыр, 
жасыл өсімдіктер, 
жержаңғақ,бүйрек, 
асқазанда түзіледі
Бұлшық ет ауруы, 
ұйқысыздық, 
жүрек 
айналу,идепрессия
А 
витамині
Ретинол
Ағза өсуі иен 
дамуы, 
эпителий 
Бауырда, сүт, 
жұмыртқа 
саруызы, сарымай, 
Ақшам соқыр

1-2 мг
ұлпасының 
жаңаруы, 
қалыпты 
көру
қаймақ, 
уылдырық, балық 
майы , сәбіз, өрік, 
итмұрын, асқабақ, 
каротин
Д 
витамині
Күн 
дәрумені
Кальций мен 
фосфор 
сіңіру
Балық майында, 
бакырында, 
жұмыртқада, сүтте, 
майда
Мешел ауруы
Е 
витамині 
Зат алмасу, 
көбею 
Көгөніс, өнген 
дақыл, өсімдік 
майы, жұмыртқа 
Бедеулік 
К 
витамині 
Қан ұюына 
әсер етеді
Саумалдық, 
шпинат, қалақай, 
Асқабақ, сәбіз 
Қан ұюының 
бұзылуы 
Өттің әсерінен майлардың эмульгациялануы 
1 Ең үлкен асқорыту безі- Бауыр 
2 Ең алғаш ұлуларда пайда болған мүше- Ұлу
3 Өттің құрамы- су , холестерин, өт қышқылы, билирубин
4 Бауыр жасушаларынан синтезделеді- Өт қышқылы
5 Негізгі сары түс беретін пигмент- билирубин 
6 Эритроцит қан жасушалары бұрылғаннан кейін түзілетін 
гемоглобиннен синтезделеді- Темір
7 Өт қышқылдарының бейтарап, майларды орасан көп мөлшердегі 
ұсақ тамшыларға бөлінуі- эмульгация 
8 Панкреатин сөлінің басты ферменті- Липаза
9 Ұйқы безінің басты ферменті- Липаза
10Бауырдың секреті- Өт
11 Ұйқы безінің ферментері- Амилаза,Липаза, трипсин 

1.1 Тест 
1.Қоректік заттардың қаңға сіңуі 
А. Абсорбция 
В. Секреция
С. Физикалық
Д. Еханикалық
2. Ферменттер әсерінен астың қорытылуы 
А. Физикалық
В. Абсорбция
С . Механикалық
Д. Секреция
3. Көмірсуды ыдырататын фермент
А. пепсин
В. Амилаза
С. Липаза
Д. Трипсин
4.Пепсин ферменті ыдыратады
А. май
В.Бейорганикалық зат 
С. Нәруыз
Д. Көмірсу
5. Майды ыдырататын фермент
А. лизоцим
В. Липаза
С.Трипсин
Д. Пепсин
6. Бактерияларды жоятын фермент
А. Липаза
В. Лизоцим

С. Мальтоза
Д. Пепсин
7. Қан ұю үшін қажет дәрумен
А.А 
В.С 
С.К 
Д.Е 
8. Май ыдырайды
А.Май қышқылдарына
В. Нәруыздарға
С. Аминқышқылдарына 
Д. Майға
9.Өт қандай ортада белсенді
А. Қышқыл
В. Бейтарап
С. Негізгі
Д. Сілтілі
10. Сүт тістер саны
А. 32 
В. 20 
С. 23 
Д.56 
11. Асқазан бұлшықеттерінің орналасу бағыттары
А. Сақина
В. Ұзынан
С. Қиғаш
Д. Ромб
Е. Тігінен
F. Дельта

12. А витамині жетіспегенде пайда болатын ауру
А. Ақшам соқыр
В. Құрқұлақ
С. Мешел 
Д. Рахит
13. с витамині жетіспегенде пайда болаын ауру 
А. Мешел 
В. Құрқұлақ
С. Гемофилия
Д. Дальтонизм
14. Өт болмаса , қызметін тоқтатын фермент
А. Амилаза
В. Липаза
С. Лизоцим
Д. Пепсин
15. Бауыр ең алғаш қандай жануарда пайда болды
А. Ұлу
В.шұбалшаң
С . Доңыз
Д. Сиыр
2- Бөлім Заттардың Тасымалдануы 
Өсімдіктер ағзасындағы тасымал 
1. Тамыр бөлімдері- Өткізу, сору, өсу, бөліну
2. Тамыр қызметі- Қоректік заттарды жер үсті мүшелеріне жеткізу
3 Өткіз Ұлпалары бар бөлік- Орталық цилиндр
4 Сору аймағынан сіңірілген заттардың сабаққа түсуін қамтамасыз 
етеді- Өткізу аймағы
5 Тамырдың ішкі бөлігіндегі өткізгіш ұлпалар- Флоэма, ксилема
6 Су мен минералды заттарды тасымалдайды- Ксилема

7 Жапырақтан тамырға фотосинтез барысында түзілген
органикалық заттарды тасымалдайды- Флоэма 
8 Тамырдың бірінші реттік қабығы жасушаларының сыртқы 
қабығы- Эпиблема
9 Тамыр мен жапырақ арасында заттарды өткізетін басты мүше- 
сабақ
10 Ағаш сабағының қабаттары- Өң, тоз, тін
11 Тыныс алу үшін тоздан кейін пайда болған негізгі ұлпа- Тін
12 Жапырақ қабықшасына ұқсас мөлдір- Өң
13 Ағаштың қызып кетуден сақтайды- Өң 
14 Өлі жасушалардың қалың қабаты- Тоз
15 Ең қалың, қуатты негізгі қабат- Сүрек
16 Негізі қор жинаушы ұлпа- өзек
Ксилема- Сүрек 
Флоэма- қабық
Тамырдан жоғары қарай сабақ 
пен жапыраққа 
бейорганикалық заттардың 
көтерілуіне жауапты. Су мен 
минералды заттарды 
тасымалдайды
Жапырақтан тамырға 
фотосинтез барысында түзілген 
органикалық заттарды 
тасымалдайды. Нәруыз, май, 
көмірсуларды тасымалдайды
Түктері арқылы өткізеді 
Електәрізді түтікшелері арқылы 
өткізеді 
Жасушалары өлі, арасындағы 
көлденең қалқалары бұзылған 
Жасушалары тірі, ерекше 
байланыс- елек түзілген 
Тамырда жұлдызша түрінде 
орналасқан 
Тамыр орталық цилиндріндегі 
жұлдызшалар сәулелерінің 
арасында орналасқан 
Сабақта сүректің ортасында 
орналасқан 
Сабақтық қабықтың ішкі қабаты 
қабығында орналасқан 
Жануарлар ағзасының тасымалы 
1 Қан арқылы негізгі тасымалданатын зат- оттегі
2 Қан айналым жүйесі- тұйық , ашық 

3 Тұйық қан айналым жүйесінің қанның түсі- қызыл
4 Ең алғаш тұйық қан айналым жүйесі пайда болды- Буылтық 
құрттар
5 Қан тамырлар бойымен таралады- тұйық
6 Ашық қан айналым жүйесінің қанның түсі- түссіз
7 Ең алғаш жүрек пайда болды- Ұлу 
8 Ұлуларда қан айналым жүйесі- 2 жүрекше , 1 қарынша
9 Балықтарда қан айналым жүйесі- 1 жүрекше, 1 қарынша
10 Қосмекенділерде қан айналым жүйесі- 2 жүрекше, 1 қарынша 
11 Жүрегі 3 қуысты жануарлар- жылан, тасбақа, кесіртке
12 Жорғалаушылардағы қан айналым шеңбер саны- 2 
13 құстар мен сүтқоректілер қан айналым жүйесі- 2 жүрекше, 2 
қарынша
14 шаянның жүрегі- баскөкірегіндегі бес қуысты қапшық тәрізді
15 Өрмекшінің жүрегі- құрсағында орналасқан көпқуысты түтікше
16 Бунақденелілер жүрегі- түтікше тәрізді, тек зиянды заттар 
тасымалдайды 
Адам ағзасының ішкі ортасы
1 Адам ағзасының ішкі ортасы- Қан, Лимфа, Ұлпа сұйықтығы 
2 Қоршаған ортаның өзгеруіне қарамастан ағзаның өз 
көрсеткіштернінің тұрақтылығын сақтау- Гомоэтаз 
3 Қанның қызметтері – Гуморальдық, Қорғаныш, тасымалдау
4 Дәнекер ұлпасының сұйық түрі- қан
Қанның қызметі кесте түрінде 
Тасымалдау 
Қорғаныш 
Гуморальдық 
Тыныс алу үшін 
керекті оттек пен 
көмірқышқыл газын 
өкпеден дене 
жасушаларына дейін
Аш ішектен дене 
жасушаларына 
Ауру туғызатын, 
зиянды 
микроағзалардан 
қорғайды
Антидене түзеді , 
Ішкі секреция 
бездерінің 
гормондарын 
тасымалдайды
Дене жылу 
тасымалдау

қоректік заттарды 
жасушаларға
Зиянды заттарды 
дене 
жасушаларынан 
бүйрекке, теріге, 
өкпеге шығару
Бауыр мен бұлшық 
еттегі жылуды тері 
мен өкпеге 
тасымалдау
Дене температура 
тұрақтылығын 
сақтайды
Жасушадағ су, 
қышқыл деңгейлерін 
реттейді
5 Ұлпа сұйықтығының мөлшері-15-20 л 
6 Мөлдір бірақ сарғыш түсті ұю қасиеті бар- лимфа
7 Лимфаның тәуліктік мөлшері- 1,5 л 
Қанның құрамы және қан жасушалары 
1 қанның құрамы- су, тұз, глюкоза,қан плазмасы,Нәруыздардан 
тұрады
2 Қан жасушалары – тромбоцит, лейкоцит, эритроцт
3 Қанның ең ірі жасушалары- эритроцит
4 Эритроциттің құрамында кездесетін нәруыз- Гемоглобин 
5 Гемоглобиннің құрамында болатын химиялық элемент- темір
6 Қызыл түсті қан жасушасы- Эритроцит
7 екі жағынан иілген дискі пішінді- Эритроцит
8 эритроциттің мөлшері- 4,5-5 млн
9 Эритроцит қанша тәулік тіршілік етеді- 120 тәулік 
10 Эритроцит түзіледі- сүйек кемігінде
11 эритроцит бұзылады- бауырда, көкбауырда
12 гемоглобиннің мөлшері- 120-150 г/л 
13 ағзадағы эритроциттің, темірдің, гемоглобиннің мөлшерінің 
азаюы- Анемия

14 Ақ түсті, жалған аяқтарымен қозғалатын , ядросы бар жасуша- 
Лейкоцит
15 Лейкоциттің мөлшері- 6-8 мың
16 Лейкоцит қанша күн тіршілік етеді- 5-9 тәулік тіршілік ете алады
17 Лейкоциттің қызметі- микробтардан қорғау, иммунитет 
қалыптастыру
18 Қан ұюына қатысатын , ядросыз қан пластинкалары- Тромбоцит
19 Тромбоциттің мөлшері- 180-400 мың , 8-11 тәулік тіршілік етеді
20 Тұқымқуалайтын қан ұйымайтын ауру- Гемофилия
21 Қан ұюы үшін қажет- Кальций тұздары, тромбоцит, Фибриноген
22 Қан ұюы уақыты- 3-4 минут
Лейкоциттердің типтері мен қызметтері 
1 Ағзаны жұқпалы аурулардан қорғайтын қан жасушасы- лейкоцит 
2 Лейкоциттер бөлінеді- Түйіршікті, Түйіршіксіз 
Лейкоцит типтері 
қызметі 
Нейтрофил 
Ұсақ лейкоцит белсенді 
микрофагтар . 
Лимфоцит 
Ең ұсақ лейкоцит . 
Ядросы ірі, баяу қозғалады
Антидене жасау
моноциттер 
Ең ірі лейкоцит, өте қозғалтқыш, 
бактерияларды тезмқармап 
алады . 
Эозинофил 
Бөтен нәруыздарды, тіршілігін 
жойған ұлпа нәруыздарын 
жояды
Базофил 
Қанның басқа жасушалары үшін 
тамыр өткізгіштігі , қан ұю үшін 
маңызды 
Қан топтары
1 Қан беретін адам- Донор 

2 Қан қабылдайтын адам- Реципиент 
3 Қан топтар саны- 4 
4 1 қан тобына қан беретін топтар- 1
5 1 қан тобының қанын қабылдайтын қан топтары- 1,2,3,4 
6 2 қан тобына қан беретін топтар- 1,2
7 Әмбебап донор- 1 
8 Әмбебап репициент-4 
Иммунитет
1 Ағзаның жұқпалы ауруларға қарсы тұру қабілеті- Иммунитет 
2 Иммунитеттің екі типі бар- жасушалық, гуморальдық 
3 Иммунитеттің негізін салушылар- И.И.Мечников , П.Эрлих 
4 Жалған аяқтар арқылы қатты бөлшектерді ұстап қалу- фагацитоз 
5 Табиғи иммунитет- туа пайда болады, жүре пайда болады
6 Жасанды иммунитет- вакцина арқылы жасалынады
Жұкпалы аурулар түрлері
1 жұқпалы аурулар- ЖИТС, амеба дизентерия, тырысқақ,күл,герпес, 
фитортороз 
Аурулар 
Жұғу жолдары қоздырушысы 
Алдын алу 
Житс 
Жыныстық 
қарым 
қатынас, қан 
құю және егу 
арқылы 
АВЖ 
Амеба 
дизентериясы 
Лас су, қол 
жуамау, 
жуылмаған 
көгөніс және 
жидектер 
Дисентерия 
амебасы 
тырысқақ 
Лас су, қол 
жуамау, 
жуылмаған 
Тырысқақ 
вибриондары 

көгөніс және 
жидектер 
Күл 
Ауа 
тамшылары 
арқылы, заттар 
арқылы
Таяқша 
бактериялары 
Екпелер жасау, 
жеке бас 
гигиенасын 
сақтау
Герпес 
Адаммен 
араласқан 
кезде
Герпес вирусы
Жүректің құрылысы
1 Ересек адамның жүрегінің салмағы- 250-300 г 
2 Кеуде қуысында, екі өкпенің аралығында орналасқан , іші қуыс, 
бұлшық етті мүше- Жүрек
3 Жүректің сыртындағы дәнекер ұлпадан тұратын жұқа үлпілшек- 
Эпикард
4 Жүрек 4 қуысты- 2 қарынша, 2 жүрекшеден тұрады
5 Жүректің қабырғасы 3 қабаттан тұрады- Эпикард, Миокард, 
эндокрад
6 Ортаңғы қалың бұлшық етті қабат- Миокард
7 Жұқа эпителий ұлпасынан түзілген ішкі қабат- Эндокард 
8 Жүрекшенің жырылуы- 0,1 сек
9 қарыншаның жиырылуы- 0,3 сек
10 жүректің босаңсуы- 0,4 сек
11 Жүректің бір рет соғуына барлығы- 0,8 сек
12 Ересек адамда жүрек қалыпты жағдайда минутына- 70-75 рет 
соғады
13 Жүректің жұмысы сонымен қатар реттеледі- Гуморальдық 
жолмен
Қантамырлар жүйесі

1 Ағзада қанның үздіксіз қантамырлар бойымен ағуы- Қанайналым
2 Қанның қан тамыры бойымен ағатының ашқан ғалым- У. Гарвей 
3 Қан айналым жүйесінің орталық мүшесі- Жүрек
4 Қантамырлар бөлінеді- Артерия, Вена, Капилляр 
5 Артерия- Жүректен шыққан артериялық қанды таратады,Оттегі 
қаныққан , Қан қысымы жоғары, тез жылдамдықты
6 Зат алмасу мен газ алмасуды қамтамасыз ететін ең жіңішке қан 
тамыр- капилля 
Жүрек қантамырлар аурулары
1 Қан қысымының төмендеуі- Гипотания
2 Қан қысымының жоғарлауы- Гипертония
3 Миға қан құйылу- Инсульт
4 Жүректің жиі соғуы, жүрек аймағының ауруы- Тахикардия
5 Жүректің қанмен қамтамасыз етілуінің бұзылуы-ишемиялық ауру

3- Бөлім Тыныс алу
Жануарлардың тыныс алуы 
1 Балықтың тыныс алу мүшесі- желбезек
2 Шаянтәрізділердің тыныс алу мүшесі- желбезек
3 Жәндіктердің басты тыныс алу мүшесі- кеңірдек
4 Омыртқалылардың тыныс алу мүшесі- Өкпе
5 Қосмекенділердің тыныс алу мүшесі -Тері
6 Өкпесі әлсіз, нашар дамыған омыртқалы жануарлар- 
Қосмекенділер
7 Ең бірінші омыртқалы жануар- Балықтар
8 Қосарлы тыныс алу құбылысы тән – құстар 
9 Құс денесін едәуір жеңілдететін тыныс алу мүшесі- ауа қапшық
10 Қосмекенділердің өкпесі түзілген мүше- торсылдақ
11 балықтарға су түбіне түсу, су бетіне шығу үшін қажет мүше- 
торсылдақ
12 Ең қуатты тыныс алу мүшесі дамыған омыртқалы жануарлар- 
құстар
13 Алғаш рет өкпе пайда болған жануарлар- Қосмекенділер 
Адамның тыныс алу мүшелері
1 Адамның тыныс алу мүшесі- өкпе
2 Тыныс алу жолдары- Мұрын қуысы, Көмей, кеңірдек, бронхы
3 Әрі тыныс алу , әрі асқорыту мүшесі- жұтқыншақ
4 Жартылай сақиналы шеміршекті мүше- кеңірдек
5 Кеңірдектің ұзындығы- 9-13 см
6 Кеңірдектің диаметрі- 15 мм
7 Бронхы- кеңірдектің жалғасы
8 Өкпенің сыртын қаптайтын қабат- Плевра
9 Қан капиллярлары көп, шырышты бездер төселген тыныс алу 
мүшесі- мұрын қуысы
10 тыныс алу орталығы орналасқан ми бөлімі- сопақша ми
11 Өкпе көпіршіктері- Альвеола
11 Өкпедегі алыеолалар саны- 700 МЛН 
12 кеуде қуысында орналасқан шымыр, кеуекті мүше- Өкпе 

13 Альвеолалардың диаметрі- 0,2-0,3 мм 
14 Өкпенің тіршілік сйымдылығын өлшейтін құрал- Спирометр 
15 Жұтқыншақта- тамақ өңешке, ауа көмейге өтеді. 
16 ауыз қуысындағы мүшелермен бірге дыбыс түзу мүшесі- Көмей. 
17 Ерлердің көмейінің ұзындығы- 44 мм 
18 әйелдердің көмейінің ұзындығы- 36 мм 
19 Ауа кедергісіз өтетін мүше- Бронхы 
20 өкпедегі ауа көпіршіктер тұратын ұлпа- Эпителий
Тыныс алу мүшелерінің аурулары 
1 Кох таяқшалары бактериясы арқылы туындайтын өкпе ауруы-
Туберкулез 
2 Бронхылардың күрт тарылуынан байқалған созылмалы қабыну- 
Бронхы демікпесі 
3 Бронхы демікпесі ауруының белгілері- Тоқтамай жөтелу, тұншығу
4 ауру туғызатын микроағзалардың әсерінен бронхының, тыныс 
жолдарының қабынуы- Бронхит 
5 Кох таяқшалары бактериясы арқылы туындайтын өкпе ауруы- 
туберкулез
6 Туберкулез ауруының белгілері- Әлсіздік, салмақ жоғалту,тәбет 
болмау, терлеу, жөтелу
Тыныс алу типтері
1 тыныс алу типтері- Анаэробты, Аэробты
2 Анаэробты терминің еңгізген ғалым- Луй- Пастер 
3 Анаэробты тыныс алу кезінде түзіледі- 2АТФ 
4 Аэробты тыныс алу кезінде түзіледі-36АТФ
Бұлшық ет қажуы
1 Бұлшық ет жұмыс істеген кезде қттектің жетіспеушілігі- Бұлшық ет 
қажу
2 Бұлшық ет қажу себептері- Оттек жетіспеушілігі, соның әсерінен 
сүт қышқылының жинақталуы, сіңірдің созылуы, жүйке 
орталықтарының қажуы

3 аэорбты деп ағзаға жүктеме біртіндеп түсетін спорт түрі-
Футбол,Жүзу, орташа қашықтыққа жүгіру 
4 анаэробты оттектің жетіспеушілігі бірден пайда болатын спорт 
түрі- Штанга көтеру, ядро лақтыру, жүгіру, Алыс қашықтыққа жүгіру 
АТФ синтезі 
1 Негізгі энергия көзі- АТФ 
2 АТФ Тұрады- Аденин, рибоза, Фосфор қышқылының үш қалдығы
3 АТф синтезі жүреді- Митохондрия
4 Глюкоза толыққанда энергия бөледі- 2921 кДж/моль 
Метаболизм. Энергетикалық алмасу кезеңдері
анаболизм 
катаболизм 
Пластикалық алмасу 
Ассимиляция 
синтез 
Энергетикалық алмасу 
Диссимиляция 
ыдырау 
Төмен молекулалы жай 
заттардан ферменттер 
Қатысымен күрделі жоғары 
молекулалы заттардың 
синтезделуі. 
Энергияны пайдаланады 
Күрделі молекулалы заттардың 
жай молекулалы заттарға 
ыдырауы 
Энергияны бөліп шығарады 
Қызметі 
қызметі 
Жасушаны құрылыс 
материалымен қамтамасыз ету 
Жасушаны энергиямен 
қамтамасыз ету
АТФ синтезі 3 кезеңнен тұрады- Энергетикалық алмасу, Электрон 
тасымалдаушы тізбек, Кребс циклі 
Энергетикалық алмасу 3 кезеңнен тұрады- Дайындық, оттекті, 
оттексіз 
4- Бөлім Бөліп шығару
1 Құрамында азоты бар заттар- Несепнәр,аммиак, зәр қышқылы
2 Өкпенің соңғы өнімдері- Көмірқышқыл газы, су булары

3 тер бездерінің соңғы өнімдері – су мен тұз 
4 Өсімдік және жануар жасушасына зиянды заттар түзетін 
органоид- цитоплазма
5 Жасушада зиянды заттарды бөліп шығаратын органоид- 
мембрана
6 Өсімдік ағзасында қалдық заттар жинақталады- Вакуоль 
7 қанның зиянды заттардан тазаруына жауапты басты бөлу мүшесі- 
Бүйрек
8 Майлар мен көмірсулар құрамындағы элементтер- көміртек, 
оттек, сутек
9 Фотосинтездің бастапқы өнімдеріне су ыдырағанда түзіледі- 
Оттек, сутек
11Фотосинтездің соңғы өнімі- Глюкоза 
12 Өсімдіктер бөлетін иісті заттар- Эфир майы
13 Шырша, қарағай, балқарағай ағштарынан бөлінеді- Шайыр
14 Жиырылғыш вакуоль арқылы бөліп шығаруды жүзеге асыратын 
жануарлар- Қарапайымдылар
15 Жалпақ құрттардың бөліп шығару мүшесі – Жұлдыз тәрізді 
жасушалар
16 Алғаш рет бөлу мүшелері- зәр шығару түтікшелері-
метанефридиялар пайда болды-Буылтық құрттар
17 Ұлулардың бөліп шығару мүшесі-Бүйрек 
18 Өрмекшітәрізділердің бөліп шығару мүшесі-Мальпигий түтікшесі
19 Шаянтәрізділердің бөліп шығару мүшесі- жасыл бездер
20 Балықтардың бөліп шығару мүшесі- Бүйрек
21 Бұршақ пішінді жұп мүше- Бүйрек
22Бел бөлімінде омыртқа жотасының екі жағында орналасқан 
мүше- Бүйрек
23 Бүйрек қызметі- қанды сүзеді
24 Бүйректің салмағы – 150 тг 
25 Зәр шығару жүйесіне жатады- 2 бүйрек, 2 несепағар, зәр шығару 
өзегі
26 бүйрек пен қуықты байланыстыратын мүше- несепағар 
27 несеп жинайтын мүше- қуық 
28 Несепағадың- диамиетрі 6-8 мм, ұзындығы 25-30 см 
29 Бүйрек ауруын емдейтін дәрігер- Уролог 

30 Бүйректің құрылымдық қызметтік бірлігі- нефрон 
31 Бүйректің ең қауіпті ауруы- Нефрит 
32 Зәр шығару өзегінің қабынуы- Уретрит
33 Бүйректің қабынуы- пиелонефрит
34 Қуықтың қабынуы- Цистит
35 Түнде зәр тоқтамау- Энурез
36 Ер адамның қуық асты бездерінің ісігі- Аденома
37 Ер адамда қуықасты безінің қабынуы- простатит
38 Өрлеме жұқпа ауруы зақымдайтын мүшелер- несепағар, зәр 
шығару өзегін, қуықты 
39 Бүйректе ерімейтін тұздардың бөлшектерінің қалыптасуы-несеп 
тас
40 организм зәрмен улануы- уремия 
41 Зәр қышқылының формуласы- С5Н4N4O3 
42 Несепнәр формуласы- CH4N2O 
43 сүтқоректілер денесінің сыртқы жамылғысы- Тері
44 Тері қабаттары- Эпидермис, дерма, Теріасты май жасұнығы 
45 Тері үшін қажет витамин- Д
46 Эпидермис қабатын түзетін ұлпа- Эпителий 
47 Ағзада Бұл дәрумен жетіспегенде Тері ауруы Дерматит пайда 
болады- Н 
5- Бөлім Қозғалыс 
1 Өсімдіктің қозғалу реакциялары- Тропизм
2 Жапырақтар мен Өркендердің Күн жарығы бағытында өсуі- 
Жағымды Фототропизм
3 Жапырақтар мен өркендердің жоғары қарай өсуі- Жағымды 
Гелиотропизм
4 Тамырдың жердің ауырлық күшіне қатысты төменге қарай 
топырақта өсуі- Жаңымды Геотропизм
5 Көлеңке сүйгіш өсімдектер- саумалдық, інжугүл
6 Жарық сүйгіш өсімдіктер- қарағай, түймедақ, Қант қамысы
7 Тірі ағзалардың жарық күн ұзақтығына байланысты өзінің 
физиологиялық үдерістерін өзгеру қабілеті- фотопериодизм

8 Тірі жүйелердегі мерзіммен қайталанып отыратын өзгерістер, 
циклдік үдерістер- биоырғақ
9 Тірек қимыл жүйесіне- Бұлшық ет пен қаңқа сүйектері жатады
10 Бүлшық етті сүйекке бекітетін дәнекер ұлпаның түрі – Сіңір 
11 Жалпақ сүйектер- қабырға, Жауырын, бассүйек, төс, жамбас. 
12 Қысқа сүйектер- алақан, омыртқа, саусақ сүйектері, башпай 
сүйектері 
13 Ұзын сүйектер- Тоқпан жілік, асықты жілік, ортаң жілік
14 Омыртқа жотасы – 33-34 сүйектен тұрады
15 Мойыны- 7, арқа-12, бел- 5, сегізкөз-5, құйымшақ- 4-5 сүйектен 
тұрады
16 Иық белдеуі тұрады- 2 бұғана, 2 жауырын түрады
17 Жамбас сүйектері- мықын, шат, шонданай
18 кеуде қуысын құрайды- төссүйек, 12 жұп қабырға , 12 арқа 
омыртқасынан тұрады
19 қаңқаны құрайтын ұлпа- дәнекер
20 Қаңқаның толық сүйектенуі- 20-25 жасқа дейін
21 Адамның қаңқасында орналасқан сүйек саны- 200 ден астам
22 Сүйек кемігінде түзіледі- қан жасушалары
23 Тірек- қимыл жүйесінің қызметі- мүшелерді қорғау, қан өндіру, 
тірек, қозғалтқыш
24 Сүйектердің байлансу түрлері- қозғалмайтын, шала қозғалмалы, 
қозғалмалы
25Қозғалмайтын сүйектер- басы, жамбас, сегізкөз 
26 Шала қозғалмалы сүйектер- Омыртқа жотасы
27 Қозғалмалы сүйектер- Қол, аяқ, иық, қабырғалар 
28 сүйек жасушасы- Остеоцит
29 Сүйектін өсуіне, зақымданған соң қалпына келтіреді- 
Остеобластар
30 Сүйек түзілмей, шеміршек ұлпасын жоятын жасушалар- 
Остеокласт
31 Сүйекке беріктік, қаттылық қасиет береді-Бейорганикалық 
заттар
32 Сүйекке серпімділік , иілгіштік қасиет береді- Органикалық 
заттар 

33 Сүйектерге бекитін тығыз талшықты ұлпа шоғыры- Буын 
байламы
34 Жай буын сүйек- иық
35 Бұлшық еттер саны – 600 
36 Бұлшық ет жасуша- Миоцит
37 Бұлшық ет ұлпасы құрылысына қарай- Бірыңғай салалы, 
көлденең жолақты
38 Тыныс алу үдерістеріне қатысатын мүше- көкет
39 Екі басты бұлшық ет- Бицепс
40 Көлденең жолақты бұлшық етті мүше – Жүрек
41 Үш басты бұлшық ет- трицепс
42 Шеңберлі бұлшық етті мүше- ауыз қуысы
43 Аз қозғалу- Гиподинамика
44 Жалпақтабандылықтың себептері- үлкен аяқкиім кию 
6-Бөлім Координация және реттелу

1 жануарлардың жүйке жүйесінің типтері- Диффузды, Бағанды, 
Түйінді, түтікше тәрізді
2 Ең қарапайым жүйе- Диффузды 
3 Диффузды жүйке жүйесі тән ағзалар- Ішекқуыстылар
4 Сатылы жүйке жүйесі тән ағзалар- Буылтық құрттар 
5 Түйінді жүйке жүйесі тән ағзалар- Ұлулар, Буынаяқтылар, 
6 Түтікше тәрізді жүйке жүйесі тән ағзалар- желілер
7 Жүйке ұлпалары тұрады- Нейрондар және нейроглиялардан 
тұрады
8 Жүйке жасушасы- нейрон
9 Жүйке жүйесінің ең кіші өлшем бірлігі- нейрон 
10 нейронның ұзын өсіндісі- Аксон 
11 Нейронның қысқа өсіндісі- Дендрит
12 Жүйкенің қосымша ұлпалары- Нейроглия
13 Аксон мен Дендриттың түйіскен жері- Синапс
14 Орталық жүйке жүйесінің мүшелері- Ми, Жұлын
15 Шеткі жүйке жүйесіне жатады- Барлық Жүйкелер, Жүйке 
түйіндері
16 Нейрондар атқаратын қызметерінне байланысты 3 топқа 
бөлінеді- сезгіш, байланыстырғыш, Қозғалтқыш 
17 Қозу өтетін жер- Жұлын
18 Жұлын неше сегменттен тұрады- 31 
19 Мида тарайтын жүйкелер саны- 12 жұп
20 Жұлында тарайтын жүйкелер саны- 31
21 Омыртқа жотасының өзегінде орналасқан мүше- Жұлын
22 Жұлынның салмағы – 35-39 г 
23 Жұлынның ұзындығы- 42-45 см
24 Адамның миы негізгі 3 бөлімнен тұрады- ми діңі Сопақша ми, 
Аралық ми , Ортаңғы ми , Көпір жатады , Үлкен ми сыңарлары,
Мишық
25 Тыныс алу орталығы орналасқан ми бөлімі- сопақша ми
26 Сопақша мида орналасқан орталықтар- тыныс алу, Асқорыту, 
Жүрек соғуы
27 Сілекей бөлуге жауап беретін ми бөлімі- Сопақша ми
28 Сопақша мидың ұзындығы- 2,5-3 см

29 Жұлынның жоғарғы шетінің жалғасы- Сопақша ми
30 Түшкіру, жөтелу, құсу, көзінен жас ағу рефлекстерін реттейді- 
Сопақша ми
31 Асқорыту рефлекстері өтеді- Сопақша ми
32 Ішкі секреция бездері, зәр шығару, ұйқы, Жүрек-Қан тамыр 
жұмысын , зат алмасуды реттейді- Аралық ми
33 Ағзаның ішкі ортасы, дене температурасы, тынысалу, қан 
қысымының тұрақты болуы- аралық миға байланысты
34 бұлшық еттің тонусын, оның ширақтығын сақтайды- Ортаңғы ми
35 Теріде пигменттің түзілуін зерттейді- Ортаңғы ми
36 Жұлынның қызметі- Рефлекстік, Өткізгіштік 
37 Ең қарапайым рефлекс- Тізе
38 Рефлекс доға – 5 бөлімнен тұрады
39 Вегетативті жүйке жүйесінің бөлімдері – Симпатикалық және 
Парасимпатикалық
40 Симпатикалық- Ағзаны белсенді күйге келтіреді, Жүрек соғуы 
жиілігі, Тыныс алу, қан ағысы жылдамдығы зат алмасу артады. Көз 
қарашығы мен бронхиолдар ұлғаяды, жылу беру жоғарылатады, 
Сілекей мен асқорыту сөлінің бөлінуі баяулайды, Қуық бұлшық етін 
босаңсытады 
41 Парасимпатикалық- Жүрек соғуы мен тыныс алу баяулайды, қан 
ағысы мен қысымы төмендейді, Қан тамыры кеңейеді, Көз 
қарашығы кішірейеді, жылу беру төмендейді, Асқан жиырылуы 
артады, Сілекей және асқорыту сөлдерін бөлу күшейеді, Қуық 
бұлшық еті тонусы жоғарылайды 
42 симпатикалық жүйкелердің әсерін арттыратын гормон- 
Адреналин
43 Жүйке жүйесінің ішкі мүшелер қызметін реттейтін бөлігі- 
Автономиялық 
44 Адамның еркіне бағынбайтын жүйке жүйесі- Вегативті
45 Жүйке Жүйесінің бұлшық еттерінің жұмысын реттейтін бөлімі- 
Сомалық 
46 Жарықты өткізетін және оны фокустайтын мөлдір құрылым- 
Оптика
47 Көздің қосымша бөлімдері- Қабақ, қас, жас безі , Көзбұлшық 
еттері

48 Аққан терді көздің ішіне жібермей қорғайды- Қас
49 Көзді шаң- тозаңнан, жарқыраған жарықтан қорғайды- Кірпік 
50 Көз алмасы қабаттары- Ақ қабық, Тамырлы, Ішкі
51 Сыртқы қабығы- Ақ қабық 
52 Дәнекер ұлпасынан құралған көз қабаты- Ақ қабық
53 көздің ортаңғы қабаты- Тамырлы қабық 
54 Көздің ішкі қабаты- Тор қабық
55 Нұрлы қабық орталығы- Қарашық 
56 Тамырлы қабықтың алдыңғы жағы, пигментке бай- Нұрлы қабық 
57 Адам түнде, қараңғыда жақсы көруге көмектеседі- Таяқша 
рецепторлары
58 Тек жарық түскенде тітіркенеді, заттардың түсін ажыратуға 
көмектеседі- Құтыша рецептор
59 Көз бұршағының қисықтығын өзгертіп, әртүрлі қашықтықтағы 
заттарды анық көруі- Аккомодация
60 Дыбысты ортаңғы құлаққа өткізеді- Дыбыс жолы
61 Дыбысты қабылдап, құлақтың ішіне бағыттайды- Құлақ қалқаны
62 Ортаңғы және сыртқа құлақты бөлетін қалқан- Дабыл жарғағы
63 Ортаңғы құлақ сүйектері- Балғашық, Төс, Үзеңкі
64 Қуыстар мен иірім өзектерінен тұратын, сұйықтыққа толы 
күрделі жүйе- Шытырман
65 Тепе-теңдік мүшесі Вестибула аппараты
Тері Рецепторлары
Терморецептор 
Қоршаған ортаның температура 
өзгерісін сезеді. Жоғары 
температураны сезетін 
рецепторлар көбірек 
Механорецептор 
Кез келген механикалық әсерге 
жауап береді. Жанасудан пайда 
болған сезінуді алады.көзі 
көрмейтіндерде жақсы 
дамыған 
Ноцицепторлар 
Ауруды сезіну