“Жаратылыстану” факультеті

Практика № 15

Жоспары:

1.Масса өлшеуіш массалар.

2.Тығыздық өлшеуіш плотномер-пикнометрлер,гидростатикалық таразылар,ареометрлер және т.б.

3.Обербек маятнигі.

4.Трифилярлы аспа .

Рычагты таразыда жүкті тарту-гирмен жүктің жерге тартылу күшіні салыстыру арқылы, олардың массаларында салыстырамыз,себебі F1=F2 немесе m1g=m2g онда m1=m2.Соның үшін гирлерде олардың салмақтары орнына масса жазылады (кг,г,ж/е т.б.).

Серіппелі таразыда масса өлшенбейді. Олар дненің салмағын анықтайды.P=Fсерп=кх,олар арқылы массаны табу үшін мына теңдеуді істейміз m=kx/g,g=тұрған жердің еркін түсу үдеуі.

g-өзгеріске сәйкес серіппелі таразылар қайта градуирленеді,ал рычагты оған тәуелді емес.g=0,салмақсыздық кеңістігінде екі приборда массаны өлшей алмайды. Ьұндай лезде басқа физикалық заңда қолданылады.М.серіппедегі жүк тербелісі частотасының массасымен тәуелділігі W= m=k/w2.

Масса өлшеуіш деп екі серіппеден тұратын жәнесүрет 41 да көрсетілгендей қатырылған салмақсыздықмассаны өлшейтін приборға айтылады. Серіппе қатаңдығыалдынан блегілі болуы керек

Қатты дененің тығыздығы теңдеуімен немесе гидростатикалық тартулар (Архимед заңына негізделіп) арқылы анықталады.

Сұйықтардың тығыздығын тығыздық өлшемдерімен (пикнометр, гидростатикалық хрозалар, ахиометр және т.б.) өлшенеді.

Пикнометр – көлемі өте үлкен дәлдікпен анықталған ыдыс берілген сұйықтықтың тығыздығын өлшеу үшін бастап бас ыдысты тартады, соң сұйықтықты оның белгісіне дейінгі деңгейде ρқұйылады (t⁰c = const, ауадағы Архимет күші анықталуы шарт). Қатты дене пикометрдегі суға бататын болса, онда онымен қатты дененің де тығыздығын өлшеу мүмкін.

Гидростатикалық таразылардың ітеу принципі (сүрет 37.е) Ахимет күшіне сүйенген. Зерттеуші қатты дене баста ауада тартылады (Р), соң тығыздығы мәлім болған сұйықтықта (Р_сұйықт): Р_сұйық =P-F_ApxV_дене g (ρ_дене-ρ_сұйық). Бұдан ρ_дене=* ρ_сұйық (20)

Егер сұйықтықтың тығыздығын анықтамақшы болсақ, онда ρ_сұйық = ρ_дене (16), Әлбетте, мұндай жағдайда шкала сұйықтықтың тығыздығы біллігі арқылы градуирленді.

O=S_c(V_o+d²h)+S_cd² h (18)

Бұдан - (19) яғни ареометрдің сезгірлігі жоғарғы трубка қанша жіңішке болса, соншалықты үлкен болады.

Спирттің судағы концентрациясы бірлігімен градуирленген ареометрлерге спиртометр дейіледі, ал сүттің майлылығын процентте көрсететіндеріне лактометр және т.б.

Технологиялық процестерде үздіксіз істейтін ареометрлерге плотнометрлерді басқа түрлері істетіледі (сүрет 42, в, г, д)

Обербек маятнигі деп зерттелінетін денемен жүгі бар стержендердің жалпы бір осысе қатырылған құрылмаға айтылады (сүрет 43, а), онымен дене инерция моментіні эксперименталь анықтайды. I-ден дене массасының таңдалған айналу өсу бойынша таралуына харектерлеуші шамаға айтылады.(I=) [1 кг*м²]. Стержендегі жүктеді жылжыта отырып барлық системаны тепе-теңдікке кетір мүмкін соң барабанға оралған .... арқылы және оған асылған системаны айналысқа келтіріп. Бұрыштық үдеу және қойыған есепке моменті М арқылы I= тауып, соң әрбір жүктің инерциясын моментін анықтау мүмкін.

Трифилярлы аспа (трифилярный подвес) деп үш жіпке асылған диске айтылады (сүрет 43,б), бұл да дененің инерция моментін өлшейді. Дискке м-массалы дене қойылып, дененің осі дисктің центрі арқылы өтетін болсын. Дискіні айналдырсақ олар иірліп көтеріледі. W=mgh потециял энергия алады. Ал, ширатылғанда бұл энергия айналмалы қозғалыстың кинетикалық энергияға түрленеді. W_k=² =mgh осы теңдіктен I= h-геометрияның салыстырудан ал, - айналмалы тербелістің периодынан табылады.

Әдебиеттері:

Негізгі:

1. 
   Э.В. Бурсиан . Физические приборы. М, “Просвещение ”,1984
   
2. 
   И.П. Шахмаев и др. Физический эксперимент в средней школе. М, “Просвещение”, 1991
   
3. 
   Е.С. Обедков. Ученический эксперимент.
   
4. 
   Л.Эллиот, У.Уилкокс Физика. М,”Наука”, 1967.
   
5. 
   А.А.Марголис и др. Практикум по школьному физическому эксперименту. Москва, “Просвещение”, 1968.
   
6. 
   М.А. Юрьев и др. Практикум по физике . М., “Высшая школа”, 1962.
   

1.В.И.Иверонова . Физикадан практикум Ташкент, 1960

2.Ташкентское землетрясение 26.04.1966г. Ташкент, “Фан”,1971.

Ќазаќстан Республикасы Білім жєне ғылым министрлігі
“Сырдария” университеті