ЖӘне материалтану механика мамандықтары бойынша сырттай оқитын студенттер үшін бақылау жұмысын орындауға арналған бағдарлама, әдістемелік нұсқаулар және тапсырмалар ­­ Өскемен 2011

	Д. СЕРІКБАЕВ атындағы ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ		Ф1 Н ШҚМТУ 701.01
	Сапалы менеджмент жүйесі	Пәннің оқу-жұмыс бағдарламасы	бет 31 ден

Н.Қ.Түленденова

­­

Өскемен

Машина жасау және көлік факультетінің әдістемелік Кеңесі бекіткен

Хаттама № 9 15.06.2011

© Д.Серікбаев ат. ШҚМТУ 2011

МАЗМҰНЫ

1 1.1 1.2 2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 3 4

Кіріспе....................................................................................................... Пәннің мазмұны ...................................................................................... Лекциялық курс ...................................................................................... Зертханалық сабақтардың болжамды тізбегі ........................................ Курстың теориялық бөлімін оқуға әдістемелік нұсқау ................... Металдар мен қорытпалардың құрылысы мен негізгі қасиеттері...... Темір-көміртегі қорытпалары ............................................................ Болатты термиялық өңдеу негізі ............................................................ Легірленген болаттар мен қорытпалар ................................................... Болатты химиялық-термиялық өңдеу ................................................... Түсті металдар мен қорытпалар ............................................................. Металл емес материалдар ....................................................................... Бақылау тапсырмаларын орындауға әдістемелік нұсқау .................. Бақылау тапсырмалары ............................................................................ Әдебиеттер ............................................................................ Қосымша А Темір-цементит диаграммасы ..................................... Қосымша В Эвтектоидты У8 болаттағы аустениттің изотермиялық ыдырау диаграммасы ......................... Әдістемелік нұсқауда кездесетін терминдер сөздігі ..........................

4 5 5 6 7 7 8 9 10 11 12 14 15 16 21 22 23 24

КІРІСПЕ
Өндірістің дамуы, әртүрлі жаңа құрылымдарды, арнаулы аспаптарды және машиналарды өндіру, осы кездегі негізгі материалдар саналатын металл қорытпаларын өндіруді жетілдірусіз мүмкін емес. Соңғы кезде халық шаруашылығының барлық саласында металл мен қатар металл емес материалдар, металл негізді қорытпаларды пайдалану кеңінен орын алған.

Қолданылуы бойынша қорытпаларға қойылатын талаптар әртүрлі. Біреуіне- жоғары беріктік, екіншісіне- созымталдық, үшіншісіне- электрөткізгіштігі немесе электркедергісінің жоғарылығы, төртіншісіне- арнаулы магниттік, немесе тағы басқа қасиеттері қажет етіледі. Әртүрлі қасиеттерге ие болуы металдың және қорытпалардың ішкі құрылысымен анықталады.

«Құрылымдық материалдар және материалтану» курсы машина жасау және басқа механика мамандықтарында оқитын студенттерге металдың және қорытпалардың құрылысынан, олардың кристалдану ерекшеліктерінен, құрылысын зерттеу әдістерінен, механикалық қасиеттерін анықтаудан мәлімет береді. Курсты оқу болашақ мамандарға жалпы инженерлік дайындық беріп, басқа арнаулы пәндерді игеруге көмегін тигізеді.

Студенттерге курсты оқу үшін оқу бағдарламасы, оқу әдебиеттері, әдістемелік нұсқау және бақылау тапсырмалары керек. Курсты игеру үшін студенттер жеке тақырыптық бағдарламамен және оған берілген әдістемелік нұсқаумен танысу, ұсынылған әдебиеттердегі материалдарды оқу кезінде онда қаралатын процестердің физикалық-химиялық мәніне, машиналардың, механизмдердің, қондырғылардың жұмыс істеу принциптеріне, қажетті материалдардың, қорытпалардың және металл емес материалдардың механикалық және технологиялық қасиеттеріне, сонымен қатар пайдалану салаларына көңіл бөлу керек.

Әдістемелік нұсқауда оқу материалдарымен жұмыс істеу кезегінен басқа, бағдарламадағы кейбір сұрақтар бойынша қосымша мәліметтер беріледі.

Жұмыс істеу процесінде қарастыратын тақырыптардың негізгі жағдайларын (схема түрінде) сызбаларды, диаграммаларды, химиялық реакциялық формулаларды т.б. студенттер конспект ретінде дайындап лтыру керек.

Әрбір тақырыпты оқығаннан кейін өздік дайындалу сұрақтарына жауап беру керек. Жауаптарды толық және тиянақты етіп берген жөн. Бөлімнің бағдарламасын толығымен игергеннен кейін студент бақылау тапсырмаларын орындауға кірісу керек.

1 ПӘННІҢ МАЗМҰНЫ

1. 
   Лекциялық курс
   

1.1.1 Металдар мен қорытпалардың құрылысы және негізгі қасиеттері. Металдардың атомдық-кристалдық құрылысы. Нақты металдар мен қорытпалардың құрылыстық ақаулары. Металдардың кристалдануы. Металдағы аллотропиялық өзгерістер. Қорытпалардың құрылысы туралы түсінік. Екі компоненттік жүйелер диаграммаларының негізгі типтері.

Темір-көміртегі жүйесі диаграммасы. Темір-көміртегі қорытпаларының микроқұрылымдары. Көміртекті болат пен шойынды кластарға жіктеу және таңбалау. Болат пен шойынның механикалық қасиеттері. Оларды анықтау тәсілдері. Болат пен шойынның мемлекеттік стандарттары (МСТары). Болат өндіру тәсілдері мен оның қасиетіне тигізер әсері.

3. 
   Болатты термиялық өңдеу негіздері
   

Термиялық өңдеу кезіндегі қалдық кернеулер және олардың болаттың беріктігіне тигізер әсері. Болатты термиялық өңдеу кезіндегі қауіпсіздік техникасы.

3. 
   Легірленген болаттар мен қорытпалар.
   

Қорытпалардың сапасын одан ары көтеру жолдары.

3. 
   Болатты химиялық-термиялық өңдеу.
   

Мыс және оның қорытпалары, өндірісте қолдануы. Алюминий және оның қорытпалары. Қолдану салалары. Магний және оның қорытпалары. Титан және олардың қорытпалары. Мойынтіректік қорытпалар.

1.1.7 Металл емес материалдар

Полимерлі материалдардың құрылысының және қасиеттерінің негізі. Термопластикалы және термореактивті материалдар, резеңке; олардың құрылысы, қасиеттері және техникада қолданылуы. Техникада қолданудың экономикалық тиімділігі.

Металл және металл емес материалдарды нығайту тәсілдері.

Студенттердің жұмысын жеңілдету мақсатымен пәнді оқуда қолданылатын жиі кездесетін диаграммалар мен терминологиялық сөздік тізімі қарастырылған.

2. 
   Зертханалық сабақтардың болжамды тізбегі
   

1. 
   Металдардың және қорытпалардың механикалық қасиеттерін оқу.
   
2. 
   Металдар мен қорытпаларды металлографиялық талдау.
   
3. 
   Пластикалық деформация және қайта кристалдану.
   
4. 
   Көміртекті болаттар мен шойындардың микроқұрылымын оқу.
   
5. 
   Темір-көміртегі қорытпалары бойынша коллоквиум.
   
6. 
   Көміртекті болаттарды термиялық өңдеу.
   
7. 
   Легірленген болатты микроталдау.
   
8. 
   Түсті қорытпаларды микроталдау.
   

2 КУРСТЫ ОҚУҒА ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ

1. 
   Металдар мен қорытпалардың құрылысы мен негізгі қасиеттері
   

Металдар кристалдық дене болуына байланысты алдымен оның құрылысы мен қасиеттерін, кристалдық тор түрлері мен ондағы атомдардың орналасу ретін оқу керек. Нақты кристалдағы ақаулардың түрлерін ажыратып, олардың металдың қасиетіне тигізер әсерлерін білу керек. Металдар мен қорытпалардың кристалдану процесіне ерекше көңіл бөлген жөн.

Кристалл торларындағы атомдардың орналасуы қатаң сақталуына байланысты кристалл денелерінің әрбір бағыттағы қасиеттері бірдей емес әртүрлі болатыны белгілі. Сол жайды түсіндіретін анизотропия құбылысын; металдағы жылудың әсерінен кристалл торларының бастапқы қалпын өзгерте алатын қасиетін (аллотропия), сондай-ақ металды қыздыру және суыту кездерінде және сұйықтық күйден қатты күйге өзгеруі (кристалдану) межелі нүктелерде өтетінін түсіну қажет; қорытпалардағы екі компонеттің өзара әрекеттесуі (қатты ерітінділер, химиялық қосылыс, механикалық қоспа түзулері).

Екі компонентті жүйедегі дара диаграммалар түрлерін жетік игере отырып, оларды салу әдістерімен диаграммадағы сызықтардың мәнін түсіну, ондағы межелі нүктелерді анықтай білу керек; қорытпаның қасиеті оның құрамына (компоненттердің пайыздық үлесі) қарай өзгеретініне көңіл бөлу керек.

2. Кристалдық торлар атомдарының арасындағы металдық байланыстың мәні неде?

3. Таза металдардың кристалдану схемасын көрсетіңіз. Таза металдар мен қорытпаларды суыту кездегі межелі нүктелер дегеніміз не? Металдарды суыту графигінде осы нүктелерді тауып, физикалық мағынасын түсіндір.

4. Металды асыра суыту дәрежесіне қарай оның кристалдану жылдамдығы мен кристалдану орталықтары арасында қандай байланыс бар?

5. Қандай өзгеріс аллотропиялық деп аталады? Аллотропиялық өзгерістер кездесетін металдарды атаңыз.

6. Таза металдың кристалдану және қайта кристалдану графиктерін сызыңыз. Осы кездегі жүретін өзгерістерді көрсету керек. Оның мәні неде?

7. Металл қорытпасы деген не? Қорытпалардың кристалдану кезіндегі екі компоненттің әсерлерінің туындылары.

8. Диаграммалардың түрлеріне сипаттама беріңіз.

9. Кристалл торларындағы қандай ақауларды білесіз, олардың пайда болу себептері және металдың қасиеттеріне көрсетер әсері.

10. Қорытпалардың суыну графигіне сүйеніп Pb және Sb диаграммасын салыңыз.

11. Құрамында 30% Pb және 70% Sb бар қорытпа үшін суыну графигін салыңыз; оны суыту кезде қандай құрылымдық өзгерістер жүреді, олардың себептері неде?

12. Құрамында 20% Ni және 80%Cu қорытпа үшін суыну графигін салыңыз. Осы қорытпа 800^оС-та неше фазадан тұрады?

13. Қорытпаның қасиетіне оның құрамы қандай әсерін тигізеді?

2. 
   Темір-көміртегі қорытпалары
   

Теміркөміртегі қорытпалары (болат пен шойын) темір мен көміртегінің және бірнеше басқа элементтерден тұратын қорытпа. Қорытпаның құрылымының қалыптасуына көміртегі шешуші әсер етеді.

Теміркөміртегі жүйесіндегі диаграмманы оқып үйрену үшін алдымен темірді қыздыру, суыту кезінде өзгеріс жүретін температураларын (межелі нүктелер) анықтай білу керек. Сондай-ақ темір мен көміртегінің қатты ерітінділерін, химиялық қосылыс-цементит Fe₃C түзетін қабілетін білу керек.

Диаграммада (А.1-сурет) солидус сызығынан төмендегі сызықтар көміртегінің темірдегі еру қарқынының өзгеруімен темірдің аллотропиялық өзгеруіне (α-темірдің γ-темірге және керісінше) байланысты екінші кристалдану (қайта кристалдану) процесін көрсетеді. Диаграмманың жалпы көрінісін, әсіресе темір-көміртегі қорытпалар жүйесіндегі бірінші және екінші кристалдану процестерін толығымен түсініп өздігінен осы диаграмманы салып үйрену және осы жүйедегі барлық фазалар мен құрылымдар құраушыларын анықтау керек. Болат пен шойынның құрылымы мен қасиетінің қалыптасуын түсіну үшін теміркөміртегі қорытпаларының микроқұрылымын, олардың химиялық құрамын тереңдетіп оқу керек. Көміртегінің және тұрақты кірмелердің болат пен шойынның қасиеттеріне әсерін, болат пен шойынды класқа бөлу принциптерін, мемлекеттік стандарт (МСТ) бойынша маркалауды және осы маркалар арқылы химиялық құрамын анықтай білу керек.

Болаттың қасиеті оны өндіру әдістеріне (конвертерлерде, мартенде немесе электрпештерінде) тікелей байланысты. Олардың химиялық құрамы, металл емес кірмелердің, газдардың, басқадай кірмелердің болаттың құрамында болуы өндіру әдістеріне байланысты анықталады. Осындай қасиеттерін анықтау үшін механикалық және технологиялық қасиеттері мен сынақ түрлерін білу керек. МСТпен бекітілген металл мен қорытпалардың беріктік, пластикалық қасиеттерін белгілеуін ойға ұстап, оларды анықтау әдістерімен өлшем бірліктерін білу қажет.

Өзіндік тексеру сұрақтары

2. Темір-көміртегі жүйесіндегі диаграмманы сал. Осы диаграммадағы ликвидус және солидус сызықтарын көрсет. Кристалдану және қайта кристалдану сызықтарын (бірінші және екінші кристалдану) түсіндір.

3. Теміркөміртегі қорытпаларының негізгі: феррит, аустенит, цементит, перлит және ледебурит құрылымдарын құраушыларды сипатта.

4. Құрамында 0,6%С бар (эвтектоидқа дейінгі болат); 0,8%С бар (эвтектоидты болат); 1,3 %С бар (эвтектоидтан кейінгі болат); 4,1%С бар (эвтектикаға дейінгі шойын); 5,5 %С бар (эвтектикадан кейінгі шойын) темір мен көміртегі қорытпаларын баяу суыту кезіндегі құрылымдық өзгерістерді сипатта.

5. Теміркөміртегі қорытпасы диаграммасынан құрамында 0,6%С бар болат үшін А_с3 межелі нүктесін тап.

6. Көміртегі мен тұрақты кірмелердің болаттың құрылымына және қасиетіне әсерін түсіндір.

7. Көміртекті болатты кластарға бөлу белгілерін (түрін) көрсет. МЕСТ бойынша шойынды маркалау принципі.

8. Шойынның қасиетіне кірмелердің көрсетер әсері неде? Шойындарды құрылымы бойынша кластарға бөлудің мәні.

9. Ақ шойын мен сұр шойынның айырмашылығы неде және машина тетіктерін дайындау үшін ақ шойынды пайдалану неге сирек кездеседі ?

10. Соғылымды шойын дегеніміз не және оны қалай өндіреді? Ол қай жерде қолданылады?

11. Шойын металдық негізі бойынша кластарға қалай бөлінеді? Шойынның СЧ18, КЧ33-8, ВЧ40 маркаларын ажыратып сипаттаңыз.

12. Металдар мен қорытпаларды механикалық сынау түрлері. Беріктік шегі мен салыстырмалы созылуды қандай құралмен сынайды, олар нені сипаттайды?

Тәжірибелік мақсатты көздеп термиялық өңдеудің кейбір түрлерінің (жасыту, шыңықтыру, босату) технологияларымен танысу керек. Студент мұнда қолданатын құралдарды, әрбір термиялық өңдеу түрлерінің мақсатын, оның технологиясын, ондағы жүретін өзгерістердің физикалық-химиялық мәнін, болаттың құрылымы мен қасиеттерін білу керек, шынықтыру ақауларының пайда болуына және болаттың шалдығуға беріктігінің төмендеуіне себепкер қалдық кернеулердің туындауына көңіл бөлген жөн. Сонымен қатар болатты термомеханикалық өңдеу тақырыбын қарастыру керек.

Металл бұйымдарын немесе тетіктерді термиялық өңдеу кездегі қауіпсіздік техникасын мұқият орындау керек. Демек, пешке тетіктерді салу және одан шығару кезіндегі операцияларды қатаң орындау, термиялық пештен бөлініп шығатын қызулардан жұмысшыларды сақтандыруға арналған қорғаушы киімдердің болуы, т.б.

Жұмыс орындарындағы қауіпсіздік техникасы бойынша талаптар міндетті түрде орындалу керек.

2. Болатты термиялық өңдеудің негізгі түрлері, олардың сипаттамалары.

3. Болатты қыздыру кезіндегі өзгерулердің мәні неде?

4. Аустенитті суыту кезіндегі өзгерулердің сипаттамалары және осы өзгерістер кезеңі.

5. Болатты межелі температуралар тұсында ұстау кезіндегі аустениттің изотермиялық өзгеруінің мәні. Осы өзгеруден туындайтын құрылымдар.

6. Перлиттің, сорбиттің, трооститтің және мартенситтің құрылым құраушыларының арасындағы айырмашылығы қандай?

7. Мартенситтік өзгерістің мәні неде, оның перлиттік өзгерістен айырмашылығы.

8. Шынықтырылған болатты қыздыру кезіндегі өзгерістерді сипатта.

9. Жасыту түрлерін, қолдану саласын атаңыз. Жасыту кезінде қолданатын жабдықтар. Жасыту кезіндегі жүретін процестер.

10. Құрамында 0,45%С, 0,7%С, 1,2%С бар болаттар үшін шынықтыру температураларын тағайындап, сол кезде жүретін өзгерістерді сипаттау керек.

11. Босату түрлерін атаңыз, босату кезінде жүретін процестер, пайдалану саласы.

12. Болатты термомеханикалық өңдеу процестерін сипаттаңыз және осы процестердің түрін, қолдану салаларын атаңыз.

13. Шойынды термиялық өңдеу түрлерін, ондағы жүретін процестерді атаңыз.

14. Болатты шынықтыру кезіндегі пайда болатын ақаулардың түрі және болаттың шалдығуға беріктігіне осы ақаулардың тигізер әсері.

Болаттың таңбаларындағы легірлеуші компоненттерді белгілеу принципін және таңбасы бойынша болаттың құрамын анықтау ретін ойға сақтау керек.

Легірленген болатты және қорытпаларды кластарға бөлу ретін, әсіресе өндірісте жиі қолданылатын, қолдануы бойынша мемлекеттік стандартпен бекітілген кластарға бөлу ретін жақсы білу керек. Өндірісте кеңінен қолданылатын болаттың таңбаларын, сонымен қатар конструкциялық және құрал-саймандық легірленген болаттарды пайдалануына мүмкіндігі бар салаларды жақсы білу керек. Сонан соң, ерекше қасиет берілген (қызуға төзімді, таттанбайтын,т.б.) болаттар мен қорытпаларды, басқадай материалдарды, олардың қаситеттерін және пайдалану саласын білген жөн.
Өзіндік тексеру сұрақтары

1. 
   Легірленген болаттың беріктігінің нығаюының мәні неде?
   

3. Легірлеуші компоненттердің межелі нүктелер мен фазалық өзгерулерге тигізетін әсері қандай? Қандай легірлеуші компоненттер α- темір ауданын кеңейтеді, қайсысы тарылтады және оның себебі неде?

4. Легірленген болатты қолданылуы бойынша класқа бөлу ретін көрсетіңіз; осы болаттарды пайдалану салаларын атаңыз.

5. Легірленген болаттың химиялық құрамы бойынша класын сипаттаңыз. Мысал келтіріңіз.

6. Жасытылған және нормальданған легірленген болаттың құрылымы бойынша кластарын сипатаңыз. Мысал келтіріңіз(болаттың маркаларын көрсетіп).

7. Легірленген болаттың легірлеуші компоненттері бойынша кластарын сипаттаңыз. Мысал келтіріңіз (болаттың маркаларын көрсетіп).

8. 12ХГ, 40Х, 40ХН, 12ХН3А, 18Х2Н4МА, Х12М болаттардың химиялық құрамын ажыратыңыз.

9. Легірленген конструкциялық болатқа мысал келтіріңіз. Пайдалану салаларын көрсетіңіз.

10. Құрал – саймандық болаттарды көрсетіңіз. Кескіш және өлшегіш құралдық болаттардан мысал келтіріңіз. Шапшаң кескіш болатты пайдалану саласы.

11. Таттанбайтын және қызуға берік болаттардан мысал келтіріңіз, оларды пайдалану салаларын атаңыз.

12. Металды керамикалы материалдардың қасиеттері мен қолданылуы.

5. 
   Болатты химиялық-термиялық өңдеу
   

Болатты химиялық-термиялық өңдеудің жүру кезеңдерімен танысу арқылы осы прорцестің мәнін түсінуге болады. Сонан кейін химиялық-термиялық өңдеудің жеке түрлерін (цементтендіру, азоттандыру, циандау немесе нитроцементтендіру, диффузия жолымен металмен қаптау), оқуға болады, осы процестің физикалық мәнін, болат бұйымдардың беткі қабатын диффузия жолымен қанықтыру элементтерін, қанықтыру процесінің жүру орталарын (қатты, сұйық немесе газды) анықтауға болады. Қатты, сұйық немесе газды орталардағы диссоциация, адсорбция және диффузияның жүру реакцияларымен танысу; болаттардың қандай түрі қандай химиялық-термиялық өңдеуге жататыны; осы процестің параметрлерін (температурасы, уақыты, токтың тығыздығы, т.б.) және химиялық-термиялық өңдеуден кейінгі алынатын беткі қабаттың қасиеті. Кейбір кезде химиялық-термиялық өңдеуден кейін түйіршікті ұсақтау үшін немесе болат бұйымдарының беткі қабатының қаттылығын талапқа сай ету үшін термиялық өңдеу –шынықтару және төменгі температурадағы босату жүргізіледі.

Тетіктердің беткі қабатының қаттылығын және тозуға төзімділігін көтерумен қатар коррозиядан сақтандыру және ыстыққа беріктігін көтеру көзделіп диффузия жолымен металмен қаптаудың әрбір түрлеріне көңіл бөлу керек.

Өзіндік тексеру сұрақтары

2. Болаттың химиялық-термиялық өңдеу түрлерін атаңыз. Олар қандай параметрлермен сипатталады?

3. Болатты әртүрлі ортада цементтендіру сипаттамасын, температуралық режімін және ондағы жүретін химиялық әрекеттенуін көрсетіңіз.

4. Цементтендірілген болатты термиялық өңдеу түрін атаңыз, оның мақсатын түсіндіріңіз.

5. Болатты газды және сұйықтай азоттандыру сипаттамасын беріңіз, температуралық режімін және ондағы жүретін химиялық әрекеттенуін көрсетіңіз.

6. Азоттандырылған болаттың өшінді разрядтағы мәні, оның басқа азоттандыру түрінен артықшылығы неде?

7. Болаттың әртүрлі ортада циандау (нитроцементтендіру) процесінің мәні неде? Оның температуралық режімін және ондағы жүретін химиялық әрекеттенуін көрсетіңіз.

8. Болатты алюминиймен қанықтырудың мәні неде? Беткі қабатының қасиеті мен пайдалану саласы.

9. Болатты диффузиялық хромдау процесінің мәні, оның түрлері мен параметрлері. Осындай процесс қай жерде қолданылады?

10. Болатты кремниймен және бормен қанықтыру түрлері және осы процестердің параметрлері. Қанықтырылған беттің қасиеттері. Осындай процестер қайда қолданылады?

5. 
   Түсті металдар мен қорытпалар
   

Бұл тақырыпты келесі кезекпен оқу ұсынылады: мыс, алюминий, т.б. таза металдардың қасиеттері мен қолдану салалары; осы металдар негізінде ең көп тараған қорытпалар, осы қорытпалардың құрылымы, диаграммасы, қорытпаның қасиеттері және қолдану салалары. Маркалары бойынша олардың болжамды құрамын анықтай білу керек.

Мыс пен мырыш және мыс пен қалайы диаграммаларындағы абсцисса өсінде орналасқан 50% -ға дейінгі мырыш және 10%-ға дейінгі қалайы бөліктеріне ерекше көңіл бөлу керек.

Алюминий қорытпаларын оқығанда деформацияланатын және құйылмалы алюминий қорытпаларына, әсіресе олардың ескіру процестеріне көңіл аударған жөн.

Магний және титан негізді қорытпалар техникада мейлінше кеңінен қолданылады, себебі олардың меншікті салмақтары кіші болса да беріктігі өте жоғары. Деформацияланатын және құйылмалы магний қорытпаларының кейбір маркаларымен, сонымен қатар титан қорытпаларының құрамы мен қасиетімен және пайдалану салаларымен жақсы танысу керек.

Оқуға берілген түсті металдардың қорытпаларының құрамын және қасиетін өздеріңіз жұмыс істейтін өндірісте кездесетін қорытпалармен салыстырыңыз.

Өзіндік тексеру сұрақтары

1. 
   Мыстың қасиеттерін және оларға кірмелердің көрсетер әсерін сипаттау керек.
   
2. 
   Мыспен мырыштың және мыспен қалайының диаграммаларынан қолада пайдаланылатын α- жездегі мырыштың және қалайының ең үлкен құрамын көрсетіңіз. Жездің және қоланың түрлері, осы қорытпалардың қасиеттері және пайдалану салалары.
   

4. Қандай қорытпа силумин деп аталады? Модификакаттаудың силуминнің құрылымы мен қасиетіне тигізер әсерін түсіндіріңіз. Силуминнің пайдалану саласын атаңыз.

5. Деформацияланатын алюминий қорытпаларын атаңыз. Дуралюминийдің ескіру процесінің мәні неде?

6. Деформацияланатын алюминий қорытпаларының түрін атаңыз. Олардың таңбасы, қасиеті және пайдалану саласы.

7. Магний негізді қорытпалардың түрін атаңыз. Олардың таңбасы, қасиеті және пайдалану саласы.

8. Титанның қасиеті және оған кірмелердің көрсетер әсері. Титан қайда пайдаланылады?

9. Титан қорытпаларының таңбасы, қасиеті және пайдалану саласы.

10. Мойынтіректі қорытпалардың таңбасы, қасиеті және пайдалану саласы. Мойынтіректі қорытпаларға қойылатын талаптар қандай?

Пластмассаның негізгі құраушы бөлігіне синтетикалық, немесе табиғи полимерлер жатады. Пластмассаны өндіру кезінде жиі қолданылатын синтетикалық полимер түрі - смола. Пластмасса тек бір ғана смоладан тұруы мүмкін (мысалы, полиамид немесе полиэтилен), бірақ көбінесе смола пластмассаның негізгі бөлігі ретінде қолданылады, ал оның тиісті физикалық-механикалық қасиеті пластмассаның құрамына әртүрлі толтырғыштар, пластификаторлар, стабилизаторлар, т.б. ендіру арқылы беріледі. Сондықтан пластикалық қасиетін, иілімділігін және өңделуін көтеру үшін қандай пластификаторлар қолданылатыны, механикалық беріктігін көтеру үшін және пресс-формалардың қабырғасына жабыспауын, суыту кезіндегі шөгуін азайтуды және қажетті физикалық-механикалық қасиеттерін көтеруді көздеп қандай толтырғыштардың түрін таңдау және пластмассаның мәңгілігін көтеруге, демек ауадағы оттегінің, жылудың, сәуленің әсерлерінен және механикалық әсерлерден қорғау үшін қандай стабилизаторлар алу керектін білу керек.

Пластмасса бұйымдарын дайындау кезінде шикізат ретінде алынатын материалдарды бірге қыздырып, қысады. Молекулалардың құрылысына және қыздыру кезінде қасиеттерінің өзгеруіне байланысты пластмассалар негізгі екі топқа бөлінеді: термопластикалық және термореактивтік топ. Қандай пластмасса қандай топқа жататынын білу керек, ең көп тараған термопластық және термореактивтік материалдарды білу керек.

Резеңке материалдарын оқуда каучуктің түрлерін және резеңке қоспаларының (каучук, ысытылған қосылғыштар- ингредиенттер) құрамын қарастыру керек, сонымен қатар резеңке бұйымдарының көптеген салаларда кеңінен қорлданылуына негіз болған қасиеттерін (иілімділігі, ауа-және су өткізбейтіндігі, майға- және қышқылға беріктігі, диэлектрлік беріктігі, т.б.) білу керек.

2. Табиғи және синтетикалық негізді плстмассалардың түрін атаңыз, осы пластмассаны пайдалану саласы. Полимерлі материалдардың құрылысын көрсетіңіз.

3. Пластмассаның қажетті қасиеттерін қамтамасыз ету үшін қандай толтырғыштар, пластификаторлар және стабилизаторлар қолданылады?

4. Пластмассаның негізгі физикалық-механикалық қасиеттерін атаңыз. Оларды металл мен қорытпалардың қасиеттерімен салыстырыңыз.

5. Көп тараған негізгі термопластикалық материалдарды атаңыз және оларды пайдалану саласын көрсетіңіз.

6. Көп тараған негізгі термореактивтік материалдарды атаңыз және оларды пайдалану саласын көрсетіңіз.

7. Резеңкенің құрамы қандай? Каучуктің түрлерін, олардың қасиетін атаңыз.

8. Ысытылған қосымшалар ретінде қандай материалдар қолданылады? Каучукті ысыту процесінің мәні.

9. Резеңке құрамындағы арнаулы қосымшалар түрі, олардың резеңкенің қасиетіне көрсетер әсері.

10. Әртүрлі металл емес материалдардың техникада пайдаланудағы экономикалық тиімділігі неде?

3 БАҚЫЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫН ОРЫНДАУҒА

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

Бақылау жұмысының мазмұны бекітілген нұсқаға сәйкес келу керек. Тапсырманы орындау нұсқасын еркіндікпен таңдауға болмайды, егер бақылау жұмысы өз тақырыбынан басқа тақырыпқа орындалса жұмыс қабылданбайды.

Бақылау тапсырмасы жазбаша түрде немесе компьютерде теріліу керек. Сұрақтың мәтіні оның жауабының алдында жазылып, асты сызылуы керек. Бақылау тапсырмасының жауабы ұсынылған оқулықтарда келтірілген теориялық ережелерге негізделген, схемалармен, эскиздермен толықтырылып айқын және анық жазылу керек. Бақылау тапсырмаларының жауабын оқулықтан немесе оқу құралынан сәйкесті мәтін бойынша өз сөзіңмен беру керек. Бақылау жұмысының беттерін, кестелерді және суреттерді нөмірлеп, схема мен эскиздерге түсініктеме беру керек.

Жауап мәтінінде жұмыста келтірілген безендіру материалдарына сілтеме берілуі керек.

Тапсырманың соңында студент қолданылған әдебиеттердің тізімін, жұмысты жасаған күнді көрсетіп, қолын қою керек.

Тексерілген жұмысқа берілген пікірден кемшілігін көрсеткен ескертулерді мұқият оқып, дәптердің соңында оларға түсініктеме беру керек.

Егер жұмыс сынақтан өтпесе, онда ескертулерге жауап жазылғаннан кейін қайтадан тексеруге ұсынылуы керек.
4 БАҚЫЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫНЫҢ НҰСҚАЛАРЫ

1 Нұсқа

1. Металдың тұтқыр бұзылуының табиғатын түсіндір.

2. Қорғасын-сурьма жүйесіндегі диаграмманы салып, диаграмманың барлық ауданындағы құрылым құраушыларын көрсет; фазалар ережесін қолданып 5% сурьма үшін қыздыру графигін сыз. Қорытпаның қыздыру кездегі өзгеруін және бөлме температурасындағы құрылымын жазып сипатта.

3. У12 және 40 болаттарды 750 және 850^оС температураларында шынықтырғаннан кейінгі құрылымы мен қасиеттерін сипатта (темір-темір карбиді диаграммасын қолданып түсіндіру керек).

4. Жауапты сырғанау мойынтірегінің жапсырмасын жасайтын материал ретінде Б83 қорытпасы қолданылған: а) құрамын ажыратып, осы қорытпаның қолдануы бойынша қандай топқа жататынын анықта.; б) қорытпаның құрылымын салып микроқұрылымын сипатта; в) баббиттерге қойылатын негізгі талаптарды көрсет.

5. Кедергі реостатының элементі үшін никелин қорытпасы алынған: а) құрамын ажыратып, осы қорытпаның қолдануы бойынша қандай топқа жататынын анықта; б) никелиннің құрылымы мен электртехникалық сипаттамаларын жаз.

2 Нұсқа

1. Дислокация және металдардың механикалық қасиетіне оның тигізер әсері.

2. Қорғасын-сурьма жүйесіндегі диаграмманы салып, диаграмманың барлық ауданындағы құрылымдар құраушыларын көрсет; фазалар ережесін қолданып 40% сурьма үшін қыздыру графигін сыз.

3. Көміртекті 30 болатты шынықтырғаннан кейінгі құрылымында қалдық аустенит байқалмайды. Көміртекті У10 болатты шынықтырғаннан кейінгі құрылымында 30% қалдық аустенит байқалады. Бұл құбылыстардың себебін осы болаттардың мартенситтік өзгеру сызығы тұрғысынан түсіндір. Қалдық аустенитті қандай өңдеу арқылы жоюға болады?

4. Күрделі пішінді құйманы құюға БрОФ7-0,2 қола қолданылады: а) қорытпаның құрамын ажыратып, микроқұрылымын сипатта; б) құю кезінде туындаған ішкі кернеулерді жою үшін қолданатын термиялық өңдеуді көрсет; в) осы қоланың механикалық қасиетін сипатта.

5. Кейбір тетіктер үшін (барабандардың жақтары, ұсақтағыш диірменнің шарлары және т.б.) Г13 болаты пайдаланылады: а) осы қорытпаның құрамын ажырат және қолдануы бойынша қандай топқа жататынын анықта; б) термиялық өңдеу режімін тағайындап оны негізде; в) болаттың құрылымын сипатта және оның тозуға төзімділігінің себебін көрсет.

3 Нұсқа

1. Полиморфтық құбылысты темірді мысалға алып көрсет. Темірдің әрбір модификациядағы кристалдық торының құрылысы мен негізгі сипаттамаларын (параметрлерін, координаттық санын, атомдарының орналасу тығыздығын) көрсет.

2. У8 болат үшін аустениттің изотермиялық өзгеру диаграммасын сал. Осы диаграмманың үстіне қаттылығы HRC55 теңелетін изотермиялық өңдеу сызығын сал. Осы жағдайдағы өңдеудің атын көрсетіп, өзгерудің мәнін және онда құрылатын құрылымның сипаттамасын бер.

3. Темір-карбид темір диаграммасына сүйеніп У12 болатты қалыптау, жасыту және шынықтыру температураларын белгіле. Осындай термиялық өңдеу түрлерін сипаттап, олардан өнетін құрылымдар мен қасиеттеріне қысқаша түсініктемесін бер.

4. Тетіктерді тереңдетіп кермелеу әдісімен өңдеу үшін Л68 жез қолданылады: а) қорытпаның құрамын ажыратып, құрылымына сипаттама бер; б) әрбір кермелеу операцияларының арасында қолданылатын термиялық өңдеу режімін сайла және оларды негізде; в) қорытпаның механикалық қасиеттеріне жалпы сипаттама бер.

5. Үйкелістік металды керамика материалдарының сипаттамасы. Құрамын, қасиетін, машина жасау саласында қолдануын көрсет.

4 Нұсқа

1. Кристалдық құрылыстың сызықтық ақауларын сипатта. Металдың және қорытпалардың қасиетіне олардың тигізер әсері қандай?

2. 40 болат 750 және 840^оС температураларында шынықтырылды. Осы шынықтыру режімінде өтетін өзгерулерді, атап айтқанда қалыптасатын құрылымдарды атап, олардың пайда болу себептерін түсіндір. Шынықтыру режімін тағайында.

3. Көміртекті 40 болатқа НВ350 қаттылығын қамтамасыз ету үшін темір-көміртегі диаграммасы мен босату температурасына байланысты қаттылықтың өзгеруін қолданып термиялық өңдеу режімін тағайында. Шынықтыру және босату процестері кезіндегі болатта жүретін өзгерулерге және термиялық өңдеуден кейінгі қалыптасқан құрылымдарға түсініктеме бер.

4. Эвтектоидқа дейінгі көміртекті болатты асыра қыздыру кезінде ірі түйіршікті құрылым түзіледі. Осындай құрылымды түзету үшін қандай термиялық өңдеу түрі қолданылады? Темір-цементит диаграммасына кез-келген эвтектоидқа дейінгі болаттың ординатасын салып, оның құрылымында жүретін өзгерулерді және осы термиялық өңдеу кездегі құрылым өзгерістерін түсіндір.

5. Термопластикалық және термореактивтік полимерлерге сипаттама беріп, олдардың ерекшеліктерін көрсет.

5 Нұсқа

1. Металдың тазалығы және қорытпаның құрамындағы кірме қосылымдар кристалдану процесіне қалай әсерін тигізеді?

2. У10 және У12 құрал-жабдықтық болатардың қасиетіне цементиттік тор не себепті теріс әсерін тигізеді? Қандай термиялық өңдеу түрімен оны жоюға болады? Таңдаған термиялық өңдеу түрін негізде.

3. Көміртекті 40 болатқа НВ400 қаттылығын беру үшін темір-көміртегі диаграммасын пайдаланып және босату температурасын еске ала отырып термиялық өңдеу режімін тағайында. Шынықтыру және босату процестері кезіндегі өзгерулерге және термиялық өңдеуден кейінгі қалыптасатын құрылымдарға түсініктеме бер.

4. Дәлдік аспаптардың кейбір тетіктерін жасауға элинвар қорытпасы таңдалған: а) құрамын ажыратып, осы қорытпаның қолдануы бойынша қандай топқа жататынын анықта; б) қорытпаның негізгі сипаттамаларына легірлеуші элементтердің әсерін көрсет және құрамын құраушыларға сипаттама бер.

5. Пласттмассалар. Құрамы және құрылысы. Құю өндірісінде пластмассаны қолдану.

6 Нұсқа

1. Серіппелі және пластикалық деформациялардың айырмашылығы неде?

2. У10 және 45 болаттардың құрылымы мен қасиеті 750 және 850^оС шынықтырылғаннан кейін қалай өзгереді? Темір-карбид темір диаграммасын қолданып түсіндір.

3. 35 және У8 көміртекті болаттар шынықтырылып және босатқаннан кейінгі құрылымы босату мартенситінен тұрады және қаттылығы келесідей: біріншісі HRC50, екіншісі HRC60. Темір-карбид темір диаграммасына сүйеніп және осы қорытпаларды босату кезінде жүретін өзгерістерді ескере отырып, болаттың әрқайсысына шынықтыру және босату температураларын тағайында. Осы болаттарды шынықтыру және босату процестерінде жүретін өзгерістерді сипаттап, не себепті У8 болаттың қаттылығы 35 болаттан жоғары болуын түсіндір.

4. Ток өткізгіш серіппелі элементтерді жасау үшін БрБНТ1,7 қола таңдалынып алынды. Қорытпаның химиялық құрамын, термиялық өңдеу режімін және материалдың механикалық қасиетін көрсет.

5. Никель негізді қорытпалардың құрамына, термиялық өңделуіне және құрылған құрылымына байланысты қызуға төзгіштік жайын түсіндір.

7 Нұсқа

1. Металдардың электр және жылу өткізгіштігінің жоғары болуының себебін түсіндір.

2. Темір-карбид темір диаграммасына сүйеніп 40 болатты толық және толық емес жасыту және қалыптау температураларын анықтап, термиялық өңдеудің әрбір түрлерінің әрқайсысынан кейінгі түзілетін микроқұрылымы мен қасиетін сипатта.

3. Көміртекті болатты межелі жылдамдықпен суытып шынықтырғаннан кейін феррит пен мартенситтен тұратын құрылым түзілді. Темір-карбид темір диаграммасына берілген болаттың құрамына сәйкес ордината жүргізіп, аталған жағдайда шынықтыру үшін қыздыру температурасын белгілеп, болатты қыздыру және суыту кезінде жүретін өзгерістерді сипатта. Шынықтырудың осындай түрі қалай аталады?

4. Тетіктерді дайындау үшін ЛО70-1 жез пайдаланылған: а) қорытпаның құрамын ажырат және құрылымына сипаттама бер; б) әрбір кермелеу операцияларының арасындағы қолданылатын термиялық өңдеу режімін сайла және оларды негізде; в) қорытпаның механикалық қасиеттеріне жалпы сипаттама бер.

5. Қорғаушы полимерлік жабындарды қолданылуы бойынша класқа бөл. Оларға қойылатын негізгі талаптар мен машина жасау салаларында пайдалануы.

8 Нұсқа

1. Пластикалық деформация қандай кернеулерден туындайды және бұл кезде металдың құрылымы мен қасиеті қалай өзгереді?

2. Темір-карбид темір диаграммасы бойынша 45 болат үшін толық және толық емес шынықтыру температураларын анықтау және термиялық өңдеудің әрбір түрінен кейінгі болаттың құрылымы мен қасиетіне қысқаша сипаттама беру.

3. У8 болат үшін аустениттің изотермиялық өзгеру диаграммасын сызып, оның үстіне НВ 450 қаттылығын қамтамасыз ететін изотермиялық өңдеу режімді сызығын сал. Осы режімнің атын атап, өзгерістің мәнін және осындай жағдайда түзілетін құрылымды сипатта.

4. Арматура тетіктері үшін БрОЦС4-4-2,5 қоласы таңдалып алынды: а) қорытпаның құрамын ажырат және құрылымына сипаттама бер; б) легірлеуші элементтердің тағайындалуын түсіндіріп, қорытпаның механикалық қасиеттерін көрсет.

5. Текстолиттер. Мақта, шыны, асбест маталарының пластмассаның қасиетіне көрсетер әсері. Машина жасауда текстолиттерді пайдалану саласын көрсет.

9 Нұсқа

1.Кристалданған металдың түйіршіктерінің өлшемі не нәрсеге байланысты?

2. Темір-карбид темір диаграммасысына сүйеніп У12 болатты шынықтыру температурасын тағайында, осы болатты шынықтыру процесі кезінде жүретін өзгерістерді және қалыптасатын құрылымды сипатта. Шынықтырылған У12 болаттағы қалдық аустенитті жою үшін қосымша қандай өңдеу қолдану керек.

3. 20 болаттан дайындалған бұйымның беткі қабатының беріктігін нығайту керек. Өңдеу түрін тағайында, технологиясы мен болаттағы жүретін өзгерістерді, құрылымын және қасиетін сипатта.

4. Ұшақтың тетіктерін жасауға АМц қорытпасы таңдалып алынған: а) қорытпаның құрамын ажыратып, осы қорытпаның беріктігін нығайту тәсілін көрсетіп және нығаю табиғатына түсініктеме бер; б) қорытпаның механикалых қасиеттерінің сипаттамаларын көрсет. Металды пластикалық деформациялау кезінде дислокация тығыздығы қалай өзгереді?

5. Резеңкенің құрамы, кластарға бөлінуі, физикалық-механикалық қасиеттері және машина жасауда пайдалану саласы.

10 Нұсқа

1. Салқын және ыстық пластикалық деформацияларды ажырататын температура қандай және оның себебі неде?

2. 40 болаттан жасалған соғылманың құрылысы ірі түйіршікті. Ұсақ түйіршікті құрылым алу үшін термиялық өңдеу режімін тағайында, тағайындалған режім не себепті болаттың құрылысын ұсақ құрылымды етеді?

3. У8 болатты үздіксіз суыту кезінде трооститті-мартенситті құрылым түзіледі. Аустениттің изотермиялық өзгеру диаграммасының үстіне осы құрылымның алынуын көрсетеін суыту сызығын сал. Өзгеру температуралар аралығын көрсет және әрқайсысының арасындағы өзгерістерді сипатта.

4. Арматура тетіктері үшін БрОФ10-1 қоласы таңдалып алынды: а) қорытпаның құрамын ажырат және құрылымына сипаттама бер; б) легірлеуші элементтердің тағайындалуын түсіндіріп, қорытпаның механикалық қасиеттерін көрсет.

5. Қызуға берік керамика материалдары. Құрамы, қасиеттері және машина жасауда пайдаланылатын жағдайы.

ӘДЕБИЕТТЕР
Негізгі

1 Смағұлов Д.Ұ. Металлография. – Алматы, 2007. - 375 б.

2. Түленденова Н.Қ. – Материалтану, Лекциялар конспектісі – Өскемен, 2013. – 117 б.

3. Түленденова Н.Қ. Материалтану. Электрондық оқулық, Өскемен, ШҚМТУ, 2009.

Қосымша

материаловедению и термической обработке металлов, –М. Машиностроение, 1981г.

5.Фетисов Г.П., Гарифуллин Ф.А.Материаловедение и технология металлов. – 2008.-617с

6. Лахтин Ю.М., Леонтьева В.П. Материаловедение. – М.: Машиностроение, 1990.- 527 с.

7. Геллер Ю. А. Материаловедение /Ю.А.Геллер, А.Г. Рахштадт. -М:

Металлургия, 1989. 455 с.

8. Оханов Е.Л.,Самсаев М.Б. Материалтану және конструкциялық

материалдар технологиясы. Алматы, 2009, 229б.

9. Фридман Я.Б. Механические свойства металлов. - Оборонгиз, 1980

10. Никифоров В.М. Технология металлов и других конструкционных

материалов. -Санкт- Петербург: Политехника, 2003г.-383с.

11. Шадричев Е.В., Сивенков А.В., Горшкова Т.П. Материаловедение и технология конструкционных материалов, изд-во СЗТУ, 2008.

12. Орысша - қазақша сөздік. -1,2 т. Қазақ совет энциклопедиясының бас редакциясы / Жалпы редакциясын басқарған Ғ.Ғ.Мұсабаев. – Алматы, 1978, 1 т. -575 б., 2 т. – 588 б.

13. Казахско-русский - русско-казахский терминологический

словарь.Машиностроение, т.7; Горное дело, т. 19. - М.: Респуб. гос. изд-во

Рауан.- Алматы, 2000.

14. Седов Ю.Е., Справочник молодого термиста / Ю.Е.Седов, А.М.Адаскин. М.: Высшая школа, 1986. - 238 с.

15. Брандон Д., Каплан У., Мир материалов и технологий. Микростуктура материалов. Методы исследования и контроля, - М: Техносфера, 2006, 375с.

16. Металловедение и термическая обработка стали и чугуна. Справочник под редакцией А.Г. Рахштадта – М.: «Интермет Инжиниринг», т.3, 2007.- 919с

Қосымша А

Қосымша Б

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУДА КЕЗДЕСЕТІН

НЕГІЗГІ ТЕРМИНДЕР СӨЗДІГІ

Активтендіру Ақ шойын Алюминийге қанықтыру Аллотропия Ақаулар Аққыштық Анизотропия Арнаулы болаттар Арқау Асыра қыздыру Асыра суыту Аса берік Аса қаныққан Атомдардың орналасуының бұзылуы Аустениттеу Әдіс Әдістеме Әрекеттесу Байланысты күй Бағаналы Балқыма Беттік центрленген кубтық Босату Борлау Болат Борпылдақ Бос орын Біртекті Біртектік еместік Біркелкі емес құрылым Бірқалыпты Дәнекер Деформация дәрежесі Діріл Егеу Егеу қағаз Ену қатты ерітінді Ескірту Еріткіш Ерігіштік Жазықтық Жалқы кристалл Жалтырату Жабын Жабу, жалату Жасырын кірме қосылымдар Жасыту Жанама Жасанды Жарықша Жақсарту Жентектеу Жез Жекетүйіршік Жоғары сапалы Жүктеме Жүйе Жұқа құрылым Жұқа қабық, шарана Жылжу сызықтары Жыртылу Жылуға төзімділік Жылжыпсырғымалық Жұқа жарылыс Зиянды кірмелер Ине тәрізді Карбюризатор Кеуекті Кемістіктер Кермелеу Кернеу Кесек Коррозияға төзімді Кристалдық тор Көлемдік ақау Көлемі центрленген кубтық Көміртекті болат Көміртектендіру Көміртексіздендіру Күйдіру Күңгірт Кірме қосылымдар Легірлеу Легірленген болат Қажу Қажуға төзімділік Қайту Қайта кристалдану Қасиеті Қатты ерітінді Қалайылы Қожу Қола Қосылыс Қорғасын Қорытпа Құрылым Қуыстар Құраушы Қирап бүліну Құрал-сайман Қыздырылу тереңдігі Қызуға беріктік Қызуға сынғыштық Мәңгілік Межелі Металдық негізі Металл емес кірмелер Металдық байланыс Механикалық қоспа Механикалық өңдеу Мойынтірек Морт Мөлшерленген Нақыштық Нүктелі ақаулар Нормальдау Нығайту Оқшалау Омырық, сынық Оңтайлы Отқабыршық түзілу Салқын деформация Салыстырмалы созылу Сапасы кәдімгідей болат Сапалы Сенімділік Серіппе Серпімділік Соғылымды шойын Соққы тұтқырлығы Суыққа сынғыштық Суыққа сынғыштық табалдырығы Сұр шойын Сынық Сырғанау сызығы Табиғи Талшықты Тәуелділік Термиялық өңдеу Тепе-тең күй Тармақты Тозу, тозық Тот баспайтын, тоттанбайтын Тот басу, тоттану Тотқа тұрақты Тотығу Тойтару Тоқпақ Тотықсыздандырғыш Тозуға төзімділік Түзіледі Түйіршік Тұтқырлық Тұқым Тұрақты Тынық Тығыз гексагональды тор Тілімшекті Үлпек, үлпекті Ұнтақ Ұштық Ұяшық Ұялы құрылыс Химиялық әрекет Химиялық өңдеу Химиялық қосылыс Шалыстау, шалыстық Шапшаң кескіш Шартты Шар тәрізді Шексіз еру Шөгу Шынықтыру Шыңдау кернеулері Шыңдалу қабілеті Шығын Шығыршық, бірікпе, жиынтық Ыдыс (қорытпа құйылған) Ыдырау Ысқылау Ыстықтай өңдеу Ыстыққа төзімді Ыстыққа берік Ысырап Ішкі кернеу Ішкі құрылым

активизация белый чугун алитирование аллотропия дефекты текучесть анизотропия стали специального назначения арматура перегрев переохлаждение высокопрочный пересыщенный разупрочнение аустенизация метод методика взаимодействие - связанное состояние столбчатый расплав - гранецентрированная кубическая отпуск борирование сталь рыхлый вакансия однородный неоднородность неравновесная структура равномерный - припой степень деформации вибрация напильник наждачная бумага твердый раствор внедрения старение растворитель растворимость плоскость монокристалл полирование, өңдеу покрытие плакирование скрытые примеси отжиг косвенный искуственный - трещина улучшение спекание латунь субзерно высококачественный нагрузка система - тонкая структура пленка - линия сдвига надрывы теплостойкость ползучесть - флокены - вредные примеси игольчатый - карбюризатор пористый, губчатый риски, поры, включения вытяжка напряжение слиток - коррозионностойкий кристаллическая решетка объемный дефект объемно центрированная кубическая углеродистая сталь науглероживание обезуглероживание пережог матовый - примеси легирование легированная сталь усталость износостойкий возврат рекристаллизация свойства твердый раствор оловянный рыхлость бронза соединение свинец сплав структура раковина составляющий разрушение инструмент прокаливаемость красностойкость красноломкость долговечность критический металлическая основа неметаллические включения металлическая связь механическая смесь механическая обработка подшипник хрупкий калиброванный граверный точечные дефекты нормализация упрочнять изоляция излом оптимальный окалинообразования холодная деформация относительное удлинение сталь обыкновенного качества качественный надежность пружина упругий ковкий чугун ударная вязкость хладноломкий порог хладноломкости серый чугун излом линия скольжения естественный волокнистый зависимость термическая обработка равновесное состояние ответвление износ нержавеющий ржавление коррозионно-стойкий окисление наклеп копер раскислитель износостойкость образуется зерно вязкость зародыш постоянный спокойный гексагональная плотноупакованная решетка пластинчатый хлопья, хлопьевидный порошок наконечник ячейка сотовое строение химическое воздействие химическое травление химическое соединение коробление быстрорежущий условный шарообразный неограниченная растворимость усадка закалка закалочные напряжения прокаливаемость угар блок тигель, изложница распад шлифование горячая обработка жаростойкий жаропрочность потеря внутреннее напряжение - внутреннее строение