Йыһат Солтанов болан балаһЫ

1. 
   Муллахмәт Ҡолахмәт улы Ҡоләхмәтов – танылмаған өҙип, һуғыш ветераны.
   
2. 
   Гүзәлиә -- Муллахмәттең ҡатыны.
   
3. 
   Байрас,
   
4. 
   Наҙлиә -- уларҙың улы менән ҡыҙы, үҫмерҙәр.
   
5. 
   Вилким Иваныч Киреев – танылған әҙип, партия эшмәкәре, һуғыш ветераны, Муллахмәттең ҡорҙаш уткүршеһе.
   
6. 
   Тамара – Вилкимдың ҡатыны.
   
7. 
   Ивис,
   
8. 
   Вилор – уларҙың улы менән ҡыҙы, үҫмерҙәр.
   
9. 
   Ганна Михайловна – украин милләтле һуғыш ветераны, элекке военврач.
   
10. 
    Стреляев – һуғышта махсус бүлек “смерш” (“смерть шпионам”) капитаны.
    
11. 
    Степан Бондаренко – һуғышта һалдат шағир, Муллахмәттең хеҙмәттәше.
    
12. 
    Шәфҡәт туташы.
    
13. 
    Хәрби корреспондент.
    
14. 
    Егерь.
    
15. 
    Милиционер.
    
16. 
    Алкаш Ғәләүи.
    
17. 
    Санитар.
    
18. 
    Типтереүсе йәш-үҫмерҙәр төркөмө.
    

Гүзәлиә. Етмәй шул, ҡәләме осонан төшөргән берен һинең уҫлап ауыҙлың һупылдатып йотоп торғас. Партияһының Аҡ йортонда елкә кимереп һимереүе етмәгән, әҙип даны, гонорары ла бик кәрәк имеш уға. Минең иҫәрем арҡаһында танылған яҙыусы булды.

Тамара. Тфү, ҡойолдороҡ! Ғүмерегеҙ буйына минең иремдең усын ялап донъя көтөүегеҙ етмәгән икән һиңә, оятһыҙ!

Гүзәлиә. Күн бит, минме оятһыҙ?

Тамара. Тфү, кем иренә артылып быуаҙының?!

Гүзәлиә. Үҙеңде бел, һөйрәлтке! Кем ул обком сәркәтибе менән курортта ятты? Көш-ш-ш! (рәшәткәгә һөйәүле һуйылды матҡып). Олаҡ күҙемдән, томшоғоңдо емермәҫем борон!

Тамара. Ояты һеҙгә ҡыйбат, ә беҙгә бото һуҡыр тин уның (юғала).

Муллахмәт (ҡатынына). Был ни хәл, күпме әйтәм…

Гүзәлиә. Һин, тонғанбаш, тәүҙә, ана, уланың-боланыңа әйт! (Иренең ҡулынан ҡағыҙ-ҡәләмен йолоп, өйгә олаға).

Муллахмәт. Уланым, боланым!

Байрас. Әү, атайым! (Йышҡы тотҡан килеш мунсанан сыға).

Муллахмәт. Ни әтмәләйһең әле?

Байрас. Саңғым һынды лаһа, атайым. Һыңарын юнғылап маташам.

Муллахмәт. Магазинда юҡмы ни?

Байрас. Бар ҙа ул…

Муллахмәт. Йә, ярар, егет кешегә етмеш төрлө һөнәр ҙә аҙ.

Гүзәлиә (ишектән күренеп). Мунса яҡһаҡ, йомосҡаһы менән сабынырһыңмы икән?

Муллухмәт. Был ни тигән һүҙ тағы?

Наҙлиә (әсәһенең артынан һонолоп). Уланың-боланыңдан һора. Әсәйемдең йыйнап элгән миндектәрен болан балаһына ашатып бөтөрҙө.

Муллахмәт. Ысынмы?

Байрас (уткүршеләр яғына ишаралап). Анауы Вилким Иванычығыҙ инәһен атып үлтергәс, асы сеңләп асығып йөрөнө бит… ҡыҙғандым…

Гүзәлиә. Аяҡлы ҡаза булды был болан балаһы!

Наҙлиә. Ҡойма буйыбыҙҙа шуны ашата.

Муллахмәт. Инәһенән етем ҡалып интеккән болан балаҡайын ҡулға эйәләштерҙе шул. (Улының башынан һыйпап). Маладис, уланым-боланым, кеше булып үҫкәнһең. Бар, эшеңдә бул. (Байрас китә).

Гүзәлиә. Үҫеүен үҫкән дә ул, ботона кейер әҙәм эрәтле салбары юҡ. Тиңдәштәре араһында ыстырам! Көнө-төнө өҫтәл артында суҡайып, ҡағыҙ-ҡәләм туҙҙырып, миндеклек тә тапмайһың, ә маладислап тораһың.

Наҙлиә. Байрасыңды гел иркәләйһең…

Муллахмәт (ҡыҙының арҡаһынан һөйөп). Ағайымды, тип әйт, урыҫ булдыңмы әллә?

Наҙлиә. Үҙегеҙ урыҫ мәктәбенә бирҙегеҙ бит.

Муллахмәт. Шунан башҡаһы булмағас…

Наҙлиә. Булмаһын, чортыма ла кәрәкмәй! Әсәйем әйтә, урыҫса уҡыған анауы Вилким Иваныч кем дә башҡортса уҡыған бынауы кем, ти. Һеҙ ҙә Вилким Иваныч кеүек ҙур түрә булырһығыҙ, ти.

Муллахмәт. Күпме туҡыйым: ағай, тип әйт!.

Наҙлиә. Ул үҙе бит, Иваныч, тип әйттертә. Тамараһы ла, әсәйемдең “Сиражиевна” тигәнен яратмай, Сергеевна, тип әйтегеҙ, ти. Эйеме, әсәй?

Гүзәлиә. Миңә тимәгәйе, Иблисиевна булһын.

Муллахмәт. Һе!
Өйгә һепереләләр. Тимер рәшәткәле ҡойма артында шаян ҡыҙый көлөүе: “Хи-хи-хи!”
Тамара (боҫоп тыңлап торған ерендә тертләп). А?! Кто?! Что?!

Вилор. Это я, Тамара Иблисиевна.

Тамара. Сәсрәмәгере, ауыҙыңа һуҡмағыры! Сергеевна, тиергә телең көрмәләме?

Вилор. Минең өсөн один черт, Иосиф Виссарионович Сталиның әйтмешләй.

Тамара. Ләхәүлә, ниңә сурытаһың, ИВИС, тип кенә әйтһәң ни була? Иосиф Виссарионович Сталин тигән бөйөк исемдең баш хәрефтәренән теркәлгән Ивис бит ул. Үҙең дә ВИЛОР ғына.

Вилор. Юҡ, тулы исемем менән өндәшегеҙ миңә! Владимир Ильич Ленин Октябрьская Революция, тип әйтеүегеҙҙе теләйем!

Тамара. Хай-хай, тел биҫтәһе!

Вилор. Мамочка, но я все услышала.

Тамара. Что? Нимәне?

Вилор. Только что һинең менән телләшкән тетя Гузелия, кеше иренә артылып, Байрасчигы менән Назочкаһын үҙ иренән тапмағанмы ни?

Тамара (ҡыҙының ауыҙын усы менән ҡаплап). Сеү, сәсрәмәгере! (ҡулынан һөйрәкләп өйгә алып инеп китә).
Ҡойма ишеге янына Ивис килә, ҡабат пәйҙә булған Вилор уны йәшенеп күҙәтә.
Ивис. Боря, ҡайҙа һин?

Байрас (мунсанан сығып). Боря түгел – Байрас мин.

Ивис. Один черт, ләкин һинең исемдән тел тотлоға. Ярай, Байрас булһын.

Байрас. Шунан?

Ивис. Ултырған да шыуған, Алкаш Ғәләүи әйтмешләй. Теге болан балаһы килдеме әле?

Байрас. Юҡ, ул кисләтеп кенә йөрөй.

Ивис. Шуны күрәһе ине.

Вилор. Байрасчик, не покажи! Болан балаһынан шашлык яһарға хыяллана ул. Тап беҙҙең предок Вилким Иваныч уның инәһен стрелять иткәне кеүек. Атаһынан күргән – стрела юнған, тиҙәрме әле?

Ивис. Не болтай! Иваныч эштән генә ҡайтһын, арт һабағыңды уҡытыр!

Байрас (көлөп). Иваныч та Иваныч – атаһы Иванмы ни?

Ивис. Ҡартатаюшкабыҙ Ғилван булғас, Ғилваныч, тип йөрөткәндәр, ти тәүҙә. “Вилким”ға иш килмәй тип, предок үҙе “Иваныч”ҡа шымартҡан, сөнки замана талабы.

Вилор. Байрасчик, ә һинең атаюшкаң ниңә Муллахмәт тә Ҡолахмәт килеш йөрөй, беҙҙең предок әйтмешләй, “махровый башкирский националист” булғаны өсөнмө?

Ивис. Вилор, телеңә баҫып һөрлөкмә, матушкабыҙ әйтмешләй. Бар, тай бынан!

Вилор. Һорарға ла ярамай… (китә).

Ивис. Киттек, дуҫ, трофейыңды күрһәт.

Байрас. Киттек.

Байрас. Тулы патронташы ла ята, саң баҫып.

Ивис. Ух әй, Муллахмәт Ҡолахмәтыч шәп һунарсы булғандыр.

Байрас. Юҡ та. Һуғыштан һуң ауылдарында бүре өйөрө үрсеп, колхоздың бер юлы илле һарығын боғаҙлап киткәстәре, шуны ишеткән атайым һунарсылар йәмғиәтенә яҙылған да, ошоно һатып алып, бүреләрҙең кәрәгенә биреп ҡайтҡан.

Ивис. Сулаҡ ҡулы менәнме?

Байрас. Һуғышта ҡыйыу разведчик, мәргән атыусы булған ул.

Ивис. Минең предок та герой – бер частә хеҙмәт иткәндәр.

Байрас. Шулай.

Ивис. Ниңә, минең предок кеүек, бында ла дөңкөлдәтмәй?

Байрас. Бүреләр юҡ бит бында.

Ивис. Болан, ҡуян, ҡоралай?

Байрас. Уларҙы ҡыҙғанабыҙ.

Ивис. Пүстәк! Беҙҙең Иваныч…
Артҡапҡанан Алкаш Ғәләүи керә. Байрас мылтыҡты йәшерә.
Ғәләүи (ҡах-ҡох йүткерә). “Ич” та “мич”, “тыч” та “сыч” – түрәләрҙең “предок”тары эсеп-сысып йәшәгәндәр, тиерһең.

Ивис. Һинең һымаҡмы, Алкаш? Фу, самогон еҫе аңҡый.

Ғәләүи. Үҙеңдән һарҡый, “тыч-сыч”! Нишләп мин алкаш булайым?

Байрас. Миләш тирергә сыҡтыңмы, олатай?

Ғәләүи. Эйе лә, әбейемдең ҡан баҫымын төшөрөргә.

Ивис. Беләбеҙ. Первачыңа төнәтеп, коньяк, тиеп һатырға. Тауыҡ буғы ҡушып эшләһәң, көслөрәк булыр ине.

Ғәләүи (тумбытыуға иғтибар итмәй). Болан балаһы гиҙә гелән ошонда… Бахыр инәһен бынауының ҡәһәр һуҡҡыр атаһы “ыч” атты бит.

Ивис. Законная лицензия менән ул!

Ғәләүи. Утыҙ етенсе йылда шундай законная лицензия менән минең һикһән йәшлек атайымды аттылар… милләтсе, зәкивәлидовсы, тип.

Ивис. Тап шундай булғандыр ҙа!

Ғәләүи. Ошо ҡойма тирәһен таҡырлаған, бисара. Мал балаһы бит – ашаған еренә ылыға.

Ивис. Эйе, һинең һаҫы апараңа түгел.

Ғәләүи. Бахыр әсәһенә алмашҡа иҫән-һау ғына үҫһен инде. Болан балаһы, тимен.

Байрас. Үҫер, олатай, үҫер.

Ғәләүи. Һин шулай тиһең дә бит…(Ивисҡа төбәп). Атаһынан күреп уҡ урынына буҡ юнғандар ҙа бар был донъяла (китә).

Ивис (төкөрөп). Черт пьяный! Дуҫҡай, башы осона көбәгеңдән гөрһөлдәтәйек берҙе, ыштан төбөнә шыр-ебәрһен.

Байрпас. Ярамай, болан балаһы ҡурҡыр.
Мунсаға инеп китәләр. Өйҙән ҡулына оло хужалыҡ сөмкәһе тотҡан Гүзәлиә, тағылып Наҙлиә сыға.
Наҙлиә. Әсәй, туҡтасы, ут ҡаптымы әллә?

Гүзәлиә. Ҡапты шул, көндөкөн-көнгә ҡаба. Ыйыҡлатылған бейәләй, көндөкөн-көнгә дөкәндән-дөкәнгә морон төртөп, һеҙҙең туймаҫ тамаҡтарҙы туйҙырырға кәрәк тәһә.

Наҙлиә. Байрасыңды йүгерт, һуң.

Гүзәлиә. Йүгерҙе, ти. Шөғөлөнән йолма, ти бит атаҡайы.

Наҙлиә. Үҙе тәпәйләһен, алайһа.

Гүзәлиә. Кем?

Наҙлиә. Атаҡай, һуң.

Гүзәлиә. Пөш-ш-ш, әйттең һүҙ. Ҡуҙғатырһың ул тутыҡҡан тәрене! Яҙа ла һыҙа, яҙа ла һыҙа, ә әжеренә -- һуҡыр тин. Көткән донъяһын ҡара: дүрт сутыйҙа ергә сүккән серек өй ҙә лепәшкән ҡара мунса, эт инеп һеймәҫлек бәҙрәф… Ыстырам!

Наҙлиә (әсәһен ҡосаҡлап). Әсәкәйем, илама! Үҙем барып киләем!

Гүзәлиә. Бәпескәйем, әхирәттәрең көтә. Бар-бар! (Ҡыҙының артынан текләп ҡала). И бала-бала, үҙем, ти бит әле ул. Әсәһенең һәр тин өсөн ҡалтыранып йәшәгәнен белмәй шул… (Китә).

Яңғыҙ башым ситтә интегәм.

Көндәрен дә төнөн йөрәгем яна,

Аңлар икән мине кемгенәм…

Ивис. Да, понимаю. Моң…

Байрас (моңайып, аҡрын ғына ҡабатлай): Аҙаштырған болан балаһылай…

Ивис (һөйәүле мылтыҡты ҡулына алып). Болан балаһы… болан балаһы…

Гүзәлиә. Тамара ҡорҙой саунаһына саҡырҙы.

Муллахмәт. Бәрәмәс, әле генә сәс йолҡоша инегеҙ.

Гүзәлиә. Һинең һымаҡ үҙ һүҙле, үгеҙ күҙле түгел бит мин… (Пауза). Вилкимым өйҙә юҡ сағында баллап-майлап сәй эсеп, сутылдашып алырбыҙ, тисе.

Муллахмәт. Ғәләүиҙән бер пар миндек ҡайтарттым, сауна-мауналары йыраҡ торһон.

Гүзәлиә. Пөш-ш-ш! Һин-эшкашмағандың ҡара мунсаһында ҡоромланып йөҙөм ҡарайҙы инде.

Муллахмәт. Былай ҙа аҡ түгел инең… эске мөхитеңде әйтәм.

Гүәлиә. Эйе, ҡарҡылдауыҡ ҡара ҡарға эргәһендә тутланып ҡарайҙым шул (ишеккә ыңғайлай).

Муллахмәт. Ҡара уны, балы-майы ағыулы булып ҡуймағайы.

Гүзәлиә. Мин дә төшөп ҡалғандарҙан түгелмен. Ағыуына ҡаршы ағыу табылыр! (Ишекте шартлатып яба).

Муллахмәт. Бәй, һиңә лә рөхсәт булмаһа… Хай-хай, ҡалайҙарың шанлы шалтырай, ҡорҙаш! Байрам-фәләнмелер, тиһәм…

Вилким (түшенә ҡарап алып). Байрам, тиһәң дә ярай. Сталинградта еңеүебеҙ көнө айҡанлы Хәрби дан музейына саҡырғайнылар. Йәш быуынға ысын хәрби батырлыҡтың ни икәнен төшөндөрттөм.

Муллахмәт. Сталинградта булманыҡ таһа, ҡорҙаш, тыш яҡлап һуғыштыҡ. Беҙ-әҙиптәр араһынан берҙән-бер Ғәйнан Әмири ул Сталинградтың уртаһында, тап ут ҡаҙанында ҡайнаусы.

Вилким (ишетергә теләмәй). Дошман пүләһе тишеп үтеп ҡайнар ҡаным һеңгән комсомол билетымды иң күренекле урынға изге реликвия итеп һалғандар. Ауыҙҙарын арандай асып, шаҡ-ҡатып тыңланылар. “Советтар Союзы Геройы” бирергә кәрәк олатайға, тиҙәр…

Муллахмәт. Һе-һе, зерә шаҡ-ҡатырғыс шул, пүлә тишкәнеңде әйтәм. Минең һәм бәғзе берәүҙәрҙең яҡшы белеүенсә, остоҡтай ғына граната ярсығы үтәгәйне ул эште.

Вилким. Ҡхым-ҡхым… (үртәлеп тамаҡ ҡыра).

Муллахмәт. Госпиталдән дә аҙна-ун көн эсендә сығып киттең.

Вилким. Ялған! Клевета!

Муллахмәт. Ниңә көсәнәһең? (Ҡорҙашының түшендәгеләргә ишаралап). Алдап-йолдап алғандарың етмәйме?

Вилким. Күрәм: һинең эс ныҡ көтөрҙәй… башҡаларҙың батырлығынан сыса яҙғансы көнләшеп. Юҡҡамы ни үҙеңде саҡырмайҙар.

Муллахмәт. Һинең изге реликвияңды ҡарарғамы?

Вилким. Хәрби дан музейыбыҙ бушҡыуыҡ өрә, ҡайһы бер экспонаттары яһалма, тип сафсата таратҡанһын.

Муллахмәт. Комсомол билетың реликвия, әлбиттә, ләкин легендаһы -- ылғый бушҡыуыҡ.

Вилким. Һаташаһың, ҡорҙашҡай. Һинең фәстереүҙәреңдең хәтәр психоз икәнлеген ил белә.

Муллахмәт. Кем ул ил?

Вилким. Мәҫәлән, үҙең белгән “смерш” капитаны, ялан госпитале комиссары, фронт гәзитенең яуаплы редакторы.

Муллахмәт. Беләм мин дә уларҙы!

Вилким. Бөйөк атайыбыҙ иптәш Сталин тураһындағы ылғый оторо антипатриотик һүҙҙәрең, зәкивәлидовсылыҡ рухы менән ағыуланған зарарлы шиғырҙарың үҙ ваҡытында уҡ тейешле тәңгәлгә теркәлгән.

Муллахмәт. Эйе шул, тап ана шул зарарлыларымды кем үҙеңдең китабы итеп сығарып маҡталды?

Вилким. Мин уларҙы ныҡ таҙарттым, шуныһына рәхмәт әйт. Әгәр минең пак исем ҡурсамаһа, ҡулъяҙмаңды утҡа яҡмаһам, башың китәсәк ине.

Муллахмәт. Китһә-китһен ине лә! Обкомыңда, КГБ-ла мине ҡара исемлеккә теркәтеп, ғүмерем буйына яҙған беремде йота торҙоң.. Негр итеп ҡулландың мине.

Вилким. Хе-хе-хе! Ысын негрҙар, беләһеңме, дуҫҡайым, Америкала ни хәлдә? Сүп һауыттарынан ҡаты-ҡото соҡсоноп туҡланалар, ҡатырғы-картон түшәп, гәзит ҡатлап ябынып, һалҡын асфальттә ҡуналар. Ә һинең – ҡалала йылы фатирың, далала – дачаң, бынамын тигән ғаиләң бар – барыһы минең арҡала. Тағы ни кәрәк һиңә?

Муллахмәт. Тапалған намыҫым кәрәк. Бурһытылған ҡыйыулығым кәрәк!

Вилким. Һуңлап уяндың, брат.

Муллахмәт. Себеш тибергә яҫҡынған ҡомһоҙ ҡоҙғондай, темеҫкенеп керҙеңме? (Алдындағы ҡағыҙ өйөмөнә усын һалып). Инде быныһын тәтетмәҫ, тип ҡурҡаһыңмы?

Вилким. Ҡурҡмайым, ҡорҙаш, ҡурҡмайым. Һин үҙең ҡурҡырға тейеш: сулаҡ ҡулың, алдан йөрөгән ҡара һаҡалың менән ҡайҙа барырһың да ғаиләңде нисек аҫырарһың, балаларыңдың өҫтөн бөтәйтерһең? Урыҫ туғандар әйтмешләй, осаң араһын ҡыҙыл әтәс суҡыһа, тәкәбберлегең осоп, майлаған ҡайышҡа әйләнерһең. Ә мин һине рәнйетмәйем – алған гонорарҙарымдан өлөшөңә көмөшөң аҡмаһа ла тамып тора. Ниңә күҙҙәрең аҡайҙы, дөрөҫ түгелме әллә?

Муллахмәт. Дөрөҫ.

Вилким. Бәс, шулайғас?

Муллахмәт (ҡағыҙ өйөмөн этәреп). Һуңғы нөктәһен ҡуйҙым, һоғон быныһын да.

Вилким. Быныһы тороп торһон, мөһимерәктәре бар. Йәғни ҙә ки фәлсәфәүи фекер йөрөтөп ҡарайыҡ: икебеҙ ҙә һуғыш ветерандары, бер төптән егелгәнбеҙ, бер табаҡтан ашайбыҙ (ҡәҙеремде белмәһәң дә). Тимәк, тормош арбабыҙ түңкәрелмәҫкә тейеш. Бының өсөн тик берҙәм һулыш алыу, бер-беребеҙҙе тотанаҡлау файҙалы. Һуңғы сиккәсә.

Муллахмәт. Йәғни?

Вилким. Белеүемсә, үҙебеҙҙең яугир “Красная Звезда” гәзите килмәй һиңә?

Муллахмәт. Килмәй.

Вилким. Ҡыҙғаныс. Ә мин алдырам, ғүмерем буйына алдырам. Һуңғы һанын әйтәйем, һинең менән минең тормош арбаһына ҡағылышлы зерә лә мөһим хәбәрнамә бар унда. Мә, ҡыҙыл кәләм менән билдәләнгәненә иғтибарыңды йүнәлт (бирә).

Муллахмәт (гәзиткә күҙ йүгертеп). Һе!

Вилким. Нимәһе “һе”?

Муллахмәт. Баяғы бер серек балыҡ башы: ут яуҙырыусы амбразураға күкрәге менән ҡапланған ҡыйыу хәрби корреспондент Вилким Иваныч… Ха-ха-ха!

Вилким. Һаман эсең көтөрҙәйме?

Муллахмәт. Көтөрҙәмәй – сытырҙай.

Вилким. Сытырҙаһа (гәзиткә бармағын төртөп), бына был тәңгәлен уҡы: фронт гәзитендә эҫе мәлендә үк яҙылған…

Муллахмәт. Үҙең хеҙмәт иткән гәзит ине шул.

Вилким (иғтибарһыҙ). Мәҡәләгә абруйлы автор ҡул ҡуйған.

Муллахмәт. Беләм, беләм.

Вилким. Белгәс, ниңә отораяһың? Быныһы (яҙыулы бер бит ҡағыҙ һона) – бөгөнгөһө, үҙеңә яҡшы мәғлүм күренеклеләрҙән-күренекле әһелдәребеҙҙең Мәскәүгә юллаунамәһе. Ышанам, һин уларҙың теләгенә ҡушылып ҡул ҡуйырһың.

Муллахмәт. Һе! Ҡушылмайым!

Вилким. Үҙ башыңа ҡарышаһың, ҡорҙашҡай!

Муллахмәт. СССР Юғары Советы Президиумынан һиңә Советтар Союзы Геройы исемен юлларға ҡулым бармай.

Вилким. Һин, тинтәкйән, башыңды шыр-хыялыйлыҡҡа һабыштырып, булған хәлде булманы тип тизырға итәһеңме?

Муллахмәт. Итәм! Сөнки ул хәл булманы.

Вилким. Хәтерлә, иҫәүән: икебеҙ тиң күкрәктән яраланып, ялан госпиталендә бергә аунаныҡ.

Муллахмәт. Быныһы хаҡ. Әммә һинең күкрәгеңдең һум итен генә үҙебеҙҙең граната ярсығы сыйып киткәйне, аҙна-ун көн эсендә бөтәште.

Вилким. Клевета! Дошман ҡотҡоһо!

Муллахмәт. Үҙеңдән булһа ла оял! Алғы һыҙыҡҡа килгәнеңдә капитан Стреляев менән хәмер һемереп, иҫке немец окобына граната ташлап уйнағаныңда яраландың, ярсығын хирург Ганна Михайловна үҙе алып ташланы.

Вилким. Пулемет пүләһе ине!

Муллахмәт. Ярар, шулай ҙа булһын, ти. Ләкин мин ҡул ҡуя алмайым.

Вилким. Сумасшедший һин, факттарҙы йә бутап, йә онотоп бөткәнһең! (Ҡағыҙҙарын тырнап алып, асыулы сығып китә).

Муллахмәт (яурындарын ҡосаҡлап, арылы-биреле йөрөнә). Эй замана, ысынлап та аҡылдан яҙаммы мин? Барыһы ла бөгөнгөләй күҙ алдымда, күҙ алдымда…

Степан. Тырышам, тырмашам.

Муллахмәт. Тын алырға ла бирмәй, зараза!

Степан. Рота лып-ятты.

Муллахмәт. Беҙҙең бурыс – томшоғон тонсоҡтороу.

Степан. Граната ҡалманы.

Муллахмәт (шинелен һалып бөкләп). Бына бының менән… Улай-былай була ҡалһа… һин эшен бөтөрөрһөң.

Степан. Аңланым, һаҡлаһын Хоҙай.

Муллахмәт. Эйе, Хоҙай.
Артабан шыуышалар. Пулемет бер мәлгә тынған арала Муллахмәт, ҡалҡына биреп, шинелен һонған килеш уҡталған ыңғайҙа пулемет ут яуҙырып, амбразураға күкрәге менән ҡаплана. Ҡапыл тынлыҡта көслө “ура!” яңғырай – ротаның атакаға күтәрелеүе. Бер-ике фашистың доттан сығып ҡасыуы күҙгә салына. Степан, атлығып, Муллахмәттең ҡанлы кәүҙәһен ала.
Степан. Дуҫым, дуҫҡайым… (һулҡылдай). Пульсе бар! Тиҙерәк, тиҙерәк! (Яҫы аҡ бинт менән яралының күкрәген гимнастеркаһы тышынан урата). Түҙ, бәғерем, түҙ!

Өсөнсө сәхнә
Ялан госпитале – яралылар, аҡ халатлылар. Клеенканан ҡанлы алъяпҡыс бәйләгән Ганна инә.
Ганна (шәфҡәт туташына). Ҡаты яралы иҫенә килдеме?

Шәфҡәт туташы. Күҙҙәрен асты.

Ганна. Молодец, ысын баһадир икән! Шуныһы шәп – пүләһе үтә сыҡҡан.

Шәфҡәт туташы. Етмәһә, Степка, тип таптырта.

Ганна. Степан Бондаренко, уның однокашнигы. Һуғыш ҡырынан килтергәйне.
Тышта ығы-зығы, өндәшеү: “Ганна Михайловна, гәзиттән килгәндәр – яралы янына керергә ныҡыша!”
Ганна (палатканың ишек япмаһын ҡайырып). Шауламағыҙ! Ни йомош?

Кореспондент. Иптәш военврач, Александр Матросов подвигын ҡабатлаған геройҙы күрергә рөхсәт итегеҙ!

Ганна. Шым! Ярамай! Ун көндән һуң килерһегеҙ.

Кореспондент. Бер кәлимә-һүҙе генә кәрәк!

Ганна. Ярамай, тинем бит.

Кореспондент. Бөйөк иптәш Сталинға бәйле һүҙ! Аңланығыҙмы?

Ганна (уйланып). Бөйөк иптәш Сталинға бәйле булғас, үтегеҙ. Ике минутҡа ғына.

Кореспондент. Рәхмәт! (Һаҡ баҫып, яралыға яҡынлай). Сәләм, герой! Подвигың хаҡында гәзиткә яҙырға килдем. Һөйлә, нисек булды?

Муллахмәт. Шинель ябып тонсоҡторорға иткәйнем дә… боҙға табаным тайып, яңылыш ҡаплана төштөм…

Кореспондент (Ганнаға әйләнеп ҡарап). Һаташа… (Яралыға) Яңылыш түгел, юҡ! “За Сталина!” – тип оранлағанһың, сөнки бөйөк иптәш Сталинды уйлап ҡанатланғанһың. Шулаймы?

Муллахмәт. Иптәш Сталин иҫемә төшмәне… артта рота баш ҡалҡыта алмайынса ята ине… шуларҙы ғына уйланым.

Кореспондент. Һаташа! На сто процентов һаташа!

Ганна. Етте, сығығыҙ!

Дүртенсе сәхнә
Шул уҡ палата. Бер-нисә көн үткән, Муллахмәттең хәле шөйлә яҡшырған. Эргәһендә Ганна, аҡ халат бөркәнгән капитан Стреляев, күкрәге аҡ бинтланған еңел яралы Вилким.
Стреляев. Приветствую, солдат. Надеюсь, мине таныйһыңдыр?

Муллахмәт. Капитан Стреляев, “смерш”тан.

Стреляев. Гәзиткә биргән интервьюң эҙенән килдем.

Муллахмәт. Мин интервью бирмәнем.

Стреляев. Әлбиттә, гәзиттә сыҡманы ул, туҡтаттыҡ. Ләкин (ҡыр сөмкәһен туҡылдатып) әйткәндәрең бына бында теркәлгән. Бөйөк атайыбыҙ иптәш Сталин тураһында нимә тип ысҡындырҙың?

Муллахмәт. Мин ни бары, ул мәлдә иптәш Сталинды уйларға форсат булманы, пулемет тыҡылдап тора ине, тип кенә әйттем.

Стреляев. Насар, бик насар. Ауыҙыңдан ни сыҡҡанын бөтә палата ишеткән, быны үҙеңдең милләттәшең Вилким Иваныч та дөрөҫләй.

Вилким. Эйе, дөрөҫләйем. Бөйөктәрҙән-бөйөк иптәш Сталиныбыҙ тураһында хилаф һүҙҙәр һөйләнең. Яҙмышың ҡыл осонда тора, ҡорҙаш.

Стреляев. Әйткәндәй, бөтә рота партияла, комсомолда ағза булып тороуынан, изге билеттарын түш карманында тойоуҙарынан бәхетле ялҡынланып: “За Сталина!” – тип дәһшәтле һөжүмгә барғанда ниңә йөрәк тәңгәлеңдә комсомол билетың юҡ ине?

Муллахмәт. Окружениенан сыҡҡанда политрукка тапшырырға ҡушҡайнылар… политрук та, минең комсомол билеты ла сыҡманы…

Стреляев. Ә бына Вилким Иванычтыҡы сыҡҡан.

Муллахмәт. Ул бит окружениела булманы… редакцияһы менән тылда ҡалды.

Стреляев (тыңламай). Нәҡ йөрәге тәңгәлендә дошман пүләһенән тишелеп ҡанаған.

Ганна. Ярсыҡтан.

Стреляев. Иптәш военврач, факттарҙы боҙмағыҙ! Үҙегеҙҙең скальпелдән башҡаларын “смерш”ҡа ҡалдырығыҙ! (Ганна китә) Бына шулай. (Муллахмәткә). Ул котелда башҡалар ятып ҡалған, ә һин сыҡҡанһың. Быныһының да эҙенә төшөргә кәрәк. Шуларың фашлана ҡалһа, үҙеңә -- каюк, ә һин хеҙмәт иткән частҡа юйылмаҫлыҡ ҡара позор буласаҡ. Усек, һалдат?

Муллахмәт. Усек.

Стреляев. Тимәк, танауыңа яҡшы итеп киртеп ҡуй: һине окоптан сыҡҡаныңда снаряд ярсығы яраланы, ә фашист амбразураһына ташланған герой-военкор -- гвардия капитаны Вилким Иваныч Киреев ине. Тап уның йөрәге эргәһенән фашист пүләһе үтте. Усек?

Муллахмәт. Усек.

Стреляев. Так что, төҙәл, һалдат (Вилким менән эйәртенешеп китәләр).
ШАРШАУ

ӨСӨНСӨ ШАРШАУ
Беренсе сәхнә
Муллахмәт аш өҫтәлендәге плитанан алюмин сәйгүнде алып, аҡ эмалле кесе сәйгүндең эсен ҡайнар һыу менән сайҡата ла мөйөштәге йыуынтыҡ күнәгенә түгә, шүрлектәге бер-нисә сәй һауытын асып ҡарай.
Муллахмәт. Әй әттәгенәһе, бер семетем дә ҡалмаған! Байрас, тим, уланым-боланым!

Наҙлиә (ишек ҡыҫығынан). Их, әсәйбикә һаман ҡайтмаған… Уланың-боланың шылды, атай.

Муллахмәт. Саңғыһына ҡайыш таға ине лә…

Наҙлиә. Таҡты ла, артҡапҡанан һыҙҙы ла. Болан балаһы оҙаҡланы, асыҡҡандыр, тигән була.

Муллахмәт. Балаҡайым, үҙе лә болан балаһы шул! Ҡоралайым, инеп һөйләш, өйҙө һыуытаһың!

Наҙлиә. Ваҡыт юҡ, Вилор подругам көтә. (Тыштан: “Наз, сколько можно ждать?!” тигән түҙемһеҙ ауаз).

Муллахмәт. Әллә янып барамы, ял көнө ләһә.

Наҙлиә. Ял көнө шул, йыйын йәштәр типтереп ял итергә йыйынабыҙ.

Муллахмәт. Ҡайҙа тағы?

Наҙлиә. Уткүршеләрҙә, конечно. Вилким Иваныч менән Тмара Сергеевна – һеҙ-ҡыҫмырҙар түгел, флигелгә күсенеп, залдарын аулаҡ ҡалдырҙы. Ух, алтын йәштәр киләсәк! Все, атай, киттем! Әсәйбикә ҡайтҡас та уҡ мине һөйөнсөләһен, онотма (ишек ябыла).

Муллахмәт (тертләп). Ә?! Ҡайттыңмы?

Гүзәлиә. Үҙең тапмағанды вата беләһең.

Муллахмәт. Башым сатнап бара, әй.

Гүзәлиә. Сатнаһа, уткүршеңә кереп сыҡ – һарҡындыһы ҡалғандыр.

Муллахмәт. Уф, ҡатыраҡ бешереп эсһәм, һыпырып алыр ине лә. Сәй ҡайҙа?

Гүзәлиә. Ҡайҙа булһын, үҙ урынында. Магазинда. (Сөмкәһенән ике бүкәнкәй икмәк, бер шешә һөт сығарып өҫтәлгә ҡуя. Уткүршеләр яғына ишаралап). Анауыларҙыҡылай һыуытҡысың да юҡ бит һинең, сәйхурҙың! Наҙлиә, ҡыҙым, ҡайҙа олаҡтың? Һөттө соланға сығар, әсеп ҡалмаҫы борон!

Муллахмәт. Ҡыҙыңдың ваҡыты тар…

Наҙлиә. Ваҡытына ҡатыҡ ойотҡанмы ни?

Муллахмәт. Уткүршеләрҙә аулаҡ була, тиме шунда… Ҡанә, үҙем (һөттө сығарып килә).

Гүзәлиә. Алты кило бәрәңге, уныһы ла ярым серек (сөмкәне дөңкөлдәтеп йыуынтыҡлы күнәк эргәһенә ырғыта). Быйыл уныһы ла уңманы бит, исмаһам, һабағында ултырып көйҙө.

Муллахмәт. Яман ҡоролоҡ булды шул.

Гүзәлиә. Ҡоролоҡ булмаҫ ине лә бит, ваҡытында һуғарһаң.

Муллахмәт. Ҡоҙоҡтан һыу китте ләһә, беләһең.

Гүзәлиә. Пөш-ш-ш! Ә ниңә уткүршең Вилким Иванычтыҡы китмәне лә кипмәне? Шәп булһаң, һин дә скважина быраулатыр инең. Кеше тигәнең күнәкләп тә ташымай – “Ағиҙел” һурҙыртҡысынан выжылдатып сәптертә. (Йыуынтыҡлы күнәкте тибеп). Кухняһына ла торба буйлап ҡына үҙе урғыла.
Муллахмәт, өндәшмәй, ҡағыҙ өйөмлө өҫтәле артында башын тотоп ултыра.
Гүзәлиә. Иртәрәк булғанғамы, сәй дөкәндәре ябыҡ.

Муллахмәт. Азалия ханым асмағанмы ни?

Гүзәлиә. Пөш-ш-ш! Азалия ханың, асып, тик һине көтөп ята. Әммә аҡсаһыҙ бирмәйем, килһә лә, керетмәйем, ти. (Ярһып, буш аҡса кеҫәлеген йәғни кошелогын асып иҙәнгә һелкә лә яҙыу өҫтәленә ырғыта). Мә! Ихтимал, сәйлек һуҡыр тин сығыр!
Муллахмәт, өҫтәл артынан сығып, ҡатынының пальтоһын һалдырыша.
Гүзәлиә. Ипләп, сереп бөткән еңдәре өҙөлөп төшмәһен!

Муллахмәт (уны яурынынан ҡосаҡлап). Кәләшкәйем, тыныслан. Бына-бына пенсиям килеп етер…

Гүзәлиә. Һинең хәйерсе пенсияң… күкрәгеңде үтәләй аттыртып ҡайтып… Уҫлап ауыҙ уткүршең, ана, обкомында көрәп алыуы етмәгән, айыуҙай килбәте менән беренсе группа инвалид булып, пенсияның да кәттәһен ҡайырып ашап ята.

Муллахмәт. Ярар, бисәкәй, беҙ ҙә ас ултырмайбыҙ.

Гүзәлиә. Уф, теңкәмә тейҙең инде! (Иламһырап). Йәшләй генә сәстәремде саллаттың! Кем инем мин, кем инем?!

Муллахмәт. Гүзәлиәм, гүзәлем! Гүзәлдәрҙән гүзәл инең һин, әле лә тап шундайһың!

Гүзәлиә. Һантый! Кешенән оят, ыстырам! (Итәген күтәрә -- капрон колготкаһы буйҙан-буй ярылған). Кеше алдында ауыҙ йырып йылмайырға ла тартынам -- күр бына! (Ауыҙын асып күрһәтә). Тешегеп йөрөп тештәрем ҡойолоп бөттө -- ҡуйҙыртырға юҡ сара! Ҡасандырғы ҡамытаяҡ көндәштәремә хәтлем: “Гүзәлиә тигән исемең ҡалмаһа, ҡарға күтәреп алып китер ине”, -- ти ҙә бот сабып көлә.

Муллахмәт (ҡатынын диванға ултыртып). Уның ҡарауы намыҫлы йәшәнек… тәүфиҡлы балалар үҫтерҙек.

Гүзәлиә. Намыҫ, тәүфиҡ! Башҡа нимәң бар һинең?! (Пауза). Көндәгесә хәйерсе сөмкәмде һөйрәлтеп ҡайтып килһәм, уткүршеләр, туҡталып, ҡара “Волга”ларына ултыртып алдылар. Салон тултырып затлы ризыҡ, заграничный мөлкәт тейәп ҡайтып киләләр, икеһе тиң энәнән-ептән кейенгән, ауыҙҙары тулы алтын. Үҙемдең эт илағыс хәлдән ытырғанып, ер ярығына кереп китерҙәй булдым… Һайыҫҡаны ҡолағыма шыҡырыҡлай: иреңдең ҡолаҡ итеп кимер, ниңә былай йөрөтә, Вилким Иванычтың һыртарҡаһын ыңғайына һыпырһын, ти. Рәхмәт әйтеп төшкәнемдә тегеһе лә: “Муллахмәт Ҡолахмәтычҡа ҡайнар сәләм, терәлеп торған тоғро дуҫы барлығын онотмаһын!” – тип мөләйем оҙатып ҡалды. Ниңә өтөрәйәһең? Һөймәһәң дә һөйкәнә белергә ваҡыт. Ул кем дә һин кем?!.

Муллахмәт. Шағир мин!

Гүзәлиә. Пөш-ш-ш, китапһыҙ-исемһеҙ шағир. Ә уның китабы бар, исеме бар. Бөтөн республикаға данлы. Профессор Хәсәнәйев тикмәгәме ни уның хаҡта кирбес ҡалынлыҡ монография яҙып: “Заманабыҙҙың бөйөк әҙибе Вилким Киреев Бөйөк Ватан һуғышы ҡырҙарынан уҡ буш ҡул менән ҡайтманы – илебеҙгә, туған халҡыбыҙға “Ут эсенән репортаж” тигән мәшһүр шиғри йыйынтығын бүләк итте. Шунда уҡ ул әҙәбиәтебеҙҙең иң талантлы шағиры булып танылды”, -- тип күккә күтәрә.

Муллахмәт. Бер балыҡ башын сәйнәйһең дә сәйнәйһең, сер итеп кенә сискәнемде хәтереңдә тотмайһың! Яҙыусылар союзына ҡайтарыуын үтенеп, “Фронт яҙмалары” тигән ҡуйын дәфтәремдән аҡҡа күсереп биргәйнем… ә ул ҡайта һалған да үҙенеке итеп китап сығартҡан, тигәйнем дәһә…

Гүзәлиә. Һуғыштан ҡайтҡас ниңә, ҡуйын дәфтәреңде асып һалып, күҙҙәрен шаҡырайтманың?

Муллахмәт. Әйттем бит, юғалттым, тип… һуңғы тапҡыр ҡаты яраланғанда… Профессорыңдан һора: шундайын да талантлы шағир булғас, ниңә дауам ҡылмаған – беренсе китабынан уҡ өнө тығылған?

Гүзәлиә. Һуғыштан һуңғы ҡатмарлы тормош шарттарына, Ватан мәнфәғәттәренә яуап итеп, шундай уҡ иҫкиткес талантлы проза яҙыуға күсте, ти ул…

Муллахмәт (өҫтәлдәге ҡағыҙ күбәһенә төртөп). Бына ята уның “талантлы проза”һы.

Гүзәлиә. Профессор әйтә: “Әммә өмөт итәйек, -- ти. – Ижадының бәрәкәтле тәүге аҙымын талантлы шиғри йыйынтыҡ менән башлаған ырыҫлы әҙип һуңғыһын да шаҡ-ҡатырғыс шиғри китап менән ослап беҙҙәрҙе ныҡ ҡыуандырыр”, -- ти.

Муллахмәт. Һе! Әллә, тим, бисәкәй, ысынлап та ныҡ ҡыуандыртырғамы икән? (Өҫтәленең йоҙаҡлы тартмаһынан йәшел тышлы ҡалын дәфтәр ала). Бына ул, ғүмерем буйына яҙҙым. Прозамды һатһам да, шиғырҙарымды бирмәнем.

Гүзәлиә. Бәрәк-Алла, пенсияңды көтөп көтөк булмайыҡ! Ҡанә, эйәһенә илтәйем!

Муллахмәт. Эйәһе бында уның! (Дәфтәрҙе кире һалып йоҙаҡлай). Етәр, ҡанымды күп һыуырҙы.

Наҙлиә (йүгереп инә). Әсәй! Әсәйем ҡайтҡан! (Килеп ҡосаҡлай).

Муллахмәт. Әй әттәгенәһе, онотҡанмын. Әсәйем ҡайтҡас та һөйөнсөләһен, тигәйне.

Гүзәлиә. Бәпескәйем, һөйөнсөләй алмайым бит әле мин. Һин әйткән ерҙә фарцовщик бәндә булманы, милиция эләктерҙе, тинеләр. Икенсе юлы…

Наҙлиә. Эй-й-й, миңә хәҙер үк кәрәк, хәҙер үк! Бөтәһе лә шмоткала, бер мин генә… (Шыңшый).

Муллахмәт. Ай Алла, шмотка тигәне ни ул?

Гүзәлиә. Тар балаҡлы буржуй салбары кейәләр ҙәһә, бахыр беҙҙең балалар ғына…

Муллахмәт. Һе!

Наҙлиә. Ниңә әсәйгә етерлек аҡса бирмәйһең?

Муллахмәт. И бала, бала…
Ишек шаҡыу. Йылдар үтеп олпатланған, сәсе ағарған, әммә һомғоллоғон ташламаған Ганна инә, ҡулында юл сөмкәһе.
Ганна. Яңылышмаһам, Бөйөк Ватан һуғышы геройы Муллахмәт Ҡолахмәтов ошонда йәшәй?

Муллахмәт. Бәй-бәй, үлеме мин, тереме?..

Ганна. Бер үлеп терелгәнең дә етәр, һалдат, йәшәйек әле. Ҡәҙерле геройым, танымайһыңмы әллә?

Наҙлиә. Әсәй, тора ла “герой” тисе?

Гүзәлиә. Сеү, ҡыҙым.

Ганна (ике ҡулын һуҙып килә). Ә мин таныным, таныным!

Муллахмәт (һонолған ҡулдарҙы үбеп). Ошо ҡулдар әжәлдән йолдо мине.

Ганна (ветеранды ҡосаҡлап үбә лә ебәрә, Гүзәлиәгә килә). Ғәфү итегеҙ… йәп-йәш ҡорҙаштар инек… (Боролоп). Бәхеткә күрә, пүлә үтәләй сыҡҡан. Бәһлеүән һалдат инең, шул арҡала тибәрҙек Ғазраилды.

Муллахмәт (ҡатынына). Ҡәҙерлеләрҙән ҡәҙерле ҡунағыбыҙ, элекке военврач Ганна Михайловна был. Ә былары хәләл ефетем Гүзәлиә, ҡыҙым-ҡоралайым Наҙлиә, йәнә еткән уланҡайым-боланҡайым бар. Һинекеләр ҙә ишлелер?

Ганна. О ҡорҙаш, бер кемем дә юҡ шул минең, Хоҙай насип итмәне… Ә һин ниндәй бәхетле!

Гүзәлиә. Ҡыҙым, ауыҙыңды асып торма былай – сәй ҡуяйыҡ, ҡунағыбыҙ һыуһап-сарсап килгәндер (аш өҫтәле тирәһендә булашалар).

Муллахмәт. Ганна Михайловна, нисек эҙләп тапҡанһың – бынауы урман төбәгенән? Иркенлә, үҙебеҙҙә ҡуна-төнә торорһоң.

Ганна. Юҡ, ҡорҙаш, ҡыҫҡа ғына араға юлығыуым, ҡунаҡханаға урынлаштым. Ә бында мине яғымлы бер таксист елдертеп килтерҙе. Дачағыҙҙы һорашҡас: “Беләм, Вилким Иванычтың уткүршеһе ул”, -- тине. Беҙ белгән капитанмы?

Муллахмәт. Тап шулай…

Гүзәлиә. Зерә лә ҙур түрә ул уткүршебеҙ.

Муллахмәт. Эйе…

Ганна. Быныһы ғәжәп түгел. Ҡайҙа шөғөлләнә?

Муллахмәт. Дөрөҫөн генә әйткәндә, партия өлкә комитетында “шишка на ровном месте”.

Ганна. Шундайҙар шешекләнә шул. (Тауышы үҙгәреп). Ошо арала “Красная звезда”ла ҡупҡан шау-шоуҙы абайланыңмы?

Муллахмәт. Ул гәзитте әлегебеҙ үҙе килтереп уҡытты.

Ганна. Мәхшәр! Мәсхәрә! Ниңә сыҙап ятаһың?! Асыуымдан түҙә алмай, адресыңды юллап алып, әлегәсә иҫән икәнлегеңдән ныҡ ҡыуанып, сюрприз алып килдем тегеләрҙең ауыҙҙарын ҡапларға (сөмкәһенән төҫө уңған йәшел һалдат гимнастеркаһы сығарып, ҡуш ҡулында кирелдертеп тотҡан килеш, әйләндергеләп күрһәтә -- ике яғында ла бер үк тәңгәлдән тишек, ҡан ҡатып бурҙатланған). Таныйһыңмы изге йөрәк ҡаныңды? Алды-арты бер тәңгәлдән тишелгән.

Муллахмәт. Танымаған ҡайҙа ул! (Ҡулына алып үбә лә, тәңкләп, яҙыу өҫтәленә һала). Ҡабат терелттең мине, Ганна Михайловна.

Ганна. Операция өҫтәлендә ипләп кенә һалдыртып алғайным.

Муллахмәт. Юғалмауы мөғжизә.

Ганна. Быныһы ҡуйын дәфтәрең: “Фронтовые записки. Стихи”, -- тип урыҫса әшкәртелгән.

Муллахмәт. Уй рәхмәт, уй рәхмәт!

Ганна. Был ғына ла түгел әле (йәшел әрекмән япрағына төрөп киптерелгән серле йомарлаҡ бирә). Һабына исемең яҙылған, так что…

Муллахмәт (йәшел көбөн һыҙырып ташлап, ҡара пистолетты ҡулында уйната). “Тел” ала барғанда дошман тылынан бер фрицты йөкмәп ҡайтҡас, генерал бүләк иткәйне. Музейға тапшырырмын.

Ганна. Тулы магазинлы килеш, абай бул. Хәйер, уныһын үҙең беләһең.

Муллахмәт. Ҡәҙерлем, был тиклемде нисек һаҡлай алғанһың! (Пистолетты өҫтәл тартмаһына йәшерә).

Ганна. Осло беҙ ҡапсыҡта ятмаҫ, хаҡиҡәт барыбер асылыр, тип ышандым. Һине ялан госпиталенән тәрән тылға оҙатҡас, корреспонденттар килеп, Александр Матросов подвигын ҡабатлаған ҡыйыу военкор Вилким Иванычтың күкрәгенән пүләләрҙә үҙ ҡулым менән алыуым тураһында ҡултамға ныҡынылар, ул Советтар Союзы Геройы исеменә лайыҡлы, тип иҫкәрттеләр. Тик барып сыҡманы, буғай, сөнки батальон командиры ҡул ҡуйыуҙан ҡырҡа баш тартҡан. Иҫеңдә тот: ошонда килер алда ғына мин ул подвиг ваҡиғаһын “Красная звезда”ға нисек бар -- шулай яҙып ебәрҙем.

Муллахмәт. Рәхмәт, Ганна Михайловна. Ҡыҙым-ҡоралайым, был ҡәҙерле ҡомартҡыны (гимнастерканы гәзиткә төрөп бирә) соландағы шкаф тартмаһына һалып тор.

Наҙлиә. Йә, атай (китә).

Гүзәлиә. Рәхим итеп ултырышайыҡ, барлы-юҡлы табын әҙер (эркеләләр). Ҡунаҡ-фәлән килһә, тип, һаҡлап ҡына тотҡайным (шарап ҡуя).

Ганна. Юҡ-юҡ, мин был нәмәнән азат. Ә һин, һалдат?

Муллахмәт. Үҙ ғүмеремдә бер генә тапҡыр уртланым утлы һыуҙы – ошо изге ҡулыңдан… операция өҫтәлендә…

Ганна. Шунһыҙ шок була ине. Молодец, ҡабатламағанһың икән.

Гүзәлиә. Ҡағыҙ-ҡәләмдән башҡаһын белмәй бит ул.

Ганна. Теге саҡта Бондаренко дуҫың: “Ҡотҡарығыҙ, башҡорттоң талантлы шағиры был!” – тигәйне. Үҙе лә яҙыша ине…

Муллахмәт. Тарас Шевченконы уҡыһам, Бондаренко дуҫымды хәтерләйем…

Ганна. Яҙмышы ла аяныс: фашист әсирлеген йырып сыҡһа ла, Себерҙә серене башы… дәфтәре генә ҡайтты. Шиғырҙарын ҡулдан-ҡулға күсермәләп уҡыйҙар.

Муллахмәт. Шулай беҙҙең яҙмыштар.

Гүзәлиә. Беҙҙең, тиһең, һинең донъяла барлығыңды кем белә?

Ганна. Белерҙәр, белерҙәр. Бондаренконыҡы кеүек, йәш быуын күтәреп алыр.

Гүзәлиә. Алды, ти. Ана, ишетәһегеҙме: ҡотороҡ шайтан таҡмағында типтерә ул заграничный тар балаҡлы йәш быуын.(Гөрһөлдәүек “типтереү”ҙе тыңлайҙар).

Ганна. Тап беҙҙәге кеүектер, күҙ һалаһы ине бер.

Гүзәлиә. Эш ниҙә, киттек, әләйһә. Абышҡам, тор, ҡунағыңды ҡултыҡла (ишеккә йүнәләләр).
Икенсе сәхнә
Вилким дачаһының залы, тар балаҡлы йәш-үҫмерҙәр ярһыу музыканан шашынып борғолана. Ишектән әхирәттәр – Вилор менән Наҙлиә инә, һуңғыһы атаһының баяғы ҡанлы гимнастеркаһын ҡуш ҡулында кирелдертеп тотҡан.
Вилор. Ивис, туҡтат магнитофонды, мөһим хәбәр! (Музыка тына, бейеүселәр урындарында ҡата). Братва, Гузельканың ҡулындағы ҡанлы шмотканы күрегеҙ: үтәнән-үтә тишек (ҡуш тишек аша бармаҡтарын үткәрә). Фашист амбразураһына күкрәк ҡуйған предоктың ҡанлы гимнастеркаһы.

Братва. О-о-о!

Бер ҡыҙый. Абау, Вилким Иванычтыҡымы?

Вилор. Уныһы не важно. Важноһы шул: заграничный тар балаҡтар араһында типтерергә ҡайтҡан ул.

Братва. Вау!

Вилор. Гузелька хәҙер шәп театр күрһәтә, сәпәкәйләгеҙ! Музыка!

Братва (ҡул сабып). Просим!
Наҙлиә әхирәте ярҙамында ҡанлы гимнастерканы ыштан рәүешле кейеп, ҡанлы тишеген осаһында уйнатҡылап, ҡоторонҡо бейеүгә ҡушыла.
Ивис. Стоп! (Музыка тына). Бер нәмәһе етешмәй – бына улар! (Юғары күтәргән ҡулдарында орден-миҙалдар һелкенә). Предоктың нафталинлы мундирынан стибрил.

Братва. О-о-о, отменно!

Ивис. Гузелька, пушкаңды тоҫҡа миңә. (Гүзәлиә, туңҡайып, осаһын ҡыйшаңната).

Ивис. Шикарно! Ҡыҙыл әләмле “Гвардия” ҡалайын пушканың нәҡ тишеге өҫтөнә тағабыҙ. “За боевые заслуги” һәм “Отечественная война” тигәндәрен – ике яҡлап ике тәгәрмәскә, бына ошолай. Музыка!

Ганна. Хоҙайым!.. Өнөбөҙгә ҡайтайыҡ! (Муллахмәтте ҡултыҡлап алып сығып китә).

Гүзәлиә. Ҡыҙым, ни ҡылығың?! Үлтерҙең!.. (Ҡыҙын төртөп йығып, гимнастерканы һалдырта).
Икенсе яҡтағы ишектән күҙҙәре аларған Вилким атлығып керә.
Вилким. Ивис, каналья, наградаларым ҡайҙа?

Ивис. Вон, тейешле урынында.

Вилким (Гүзәлиәгә ташлана). Туҡта! Ҡалдыр!

Гүзәлиә. Кәрәге бар ине шалтыраҡтарыңдың! (Гимнастерканан йолҡоп алып, типтереүселәрҙең аяғы аҫтына ырғыта, Вилким иһә үрмәләп йөрөп йыя). Киттек, киттек! (Ҡыҙын һөйрәкләп олаға).

Ганна. Йәшәргә, һалдат, йәшәргә!

Муллахмәт. Теге саҡта ниңә тере ҡалдырҙың мине, Ганна…
Төҫө-башы ҡасҡан Гүзәлиә менән Наҙлиә инә.
Гүзәлиә. Абау, был ни хәл? Үҙ өйөмдә ҡосаҡлашып зина ҡылалар!

Ганна. Ғәфү… ғәфү! Изге реликвияны… (Һулҡылдай).

Гүзәлиә (гимнастерканы иҙәнгә атып-бәреп). Бына һеҙгә реликвия… (ярһып тапай). Бына! Бына!

Наҙлиә (әсәһенә ҡушылып). Бына! Бына!

Муллахмәт. Ҡоралайым, балаҡайым…

Наҙлиә. Все, мин һинең балаң түгел! Байрасың да һинеке түгел!

Гүзәлиә. Ҡыҙым!

Наҙлиә. Вилор подругам кисә атаһы менән әсәһенең әрләшкәнен тыңлап торған. (Әсәһенә). Беҙҙе елдән тапҡанһың һин!

Муллахмәт. Ҡоралайым!

Наҙлиә. Все! Беҙҙең биологик атайыбыҙ һин түгел – Вилор Иваныч икән!

Муллахмәт (йөрәк тәңгәлен тотоп). Аһ!.. (Өҫтәл тартмаһынан көбәген алып, ҡатынына яҡынлай).

Ганна. Һалдат!..

Муллахмәт (ҡатынын сәсенән йомарлап). Ысынмы? Әйтеп ҡотол!

Гүзәлиә. Уй-уй-уй, ирлегең булманы бит…

Муллпахмәт (ҡатынын дер-һелкетә). Дөрөҫөн әйт, ысынмы?

Гүзәлиә. Уй-уй, ысын! Атып үлтер тиҙерәк!

Муллахмәт (ысҡындыра, көбәген кеҫәһенә тыға). Үҙең дә эрәүерһең. (Ишек төбөндә кейенеп торған Ганна янына килеп, ашыҡ-бошоҡ кейенә). Ошондай беҙҙең хәлдәр, ғәфү ит. (Ҡунаҡтың юл сөмкәһен ҡулына ала). Оҙатып, ултыртып ебәрәйем (сығалар).

Гүзәлиә. Выжт! Күтегеҙгә ҡарама көлө!

Наҙлиә. Әсәкәйем! (Әсәһен ҡосаҡлап илай).

Гүзәлиә. Тиҙерәк! Иҫән саҡта олағайыҡ! (Ашығып сығып китәләр).

Егерь. Кем атты?

Вилким (тимер ҡойма артынан ташланып). Был ни һорау, мылтыҡ эйәһе ана тора! Минең улым браконьерҙың ҡулынан йолорға тырышты.

Милиционер. Ә шулай ҙа кем -- әйтегеҙ!

Байрас. Мин атманы!

Ивис. Мин түгел!

Вилким. Ишетәһегеҙме, минең улым тут ни при чем!

Ғәләүи. Минеңсә, тап һинең малайың атты, буғай.

Вилким. Молчать, һаҫы апара ҡорто!

Милиционер. Икеһен дә алырға, тегендә асыҡланыр. Егерь, ярҙам ит (ике үҫмерҙе беләктәренән бер бығауға тоташтыралар).

Вилким. Произвол! Яуап бирәсәкһегеҙ!

Милиционер. Бирербеҙ. Тәпәйләгеҙ, марш!

Егерь (милиционерға). Бешмәгән, буш кобура таҡҡанһың!

Милиционер. Ә һинең көбәк ҡайҙа?

Вилким. Аҡылдан яҙған, ҡоралын тартып алығыҙ!

Муллахмәт. Кемгә әйтәм?! (Тағы ата).

Милиционер, Егерь. Хәҙер, хәҙер! (Ысҡындыралар, үҫмерҙәр икеһе ике яҡҡа ҡаса, Байрас мунсаға инеп бикләнә).

Муллахмәт. Инде бынауы ике аяҡлы бурҙайҙы үҙенең тимер рәшәткәһенә сылбырлағыҙ!

Вилким. Не сметь! Беләһегеҙме, мин кем?

Муллахмәт. Инә боланды үлтереп, яуыз өлгө биргән яуыз һин. (Тәртип һаҡсыларына). Кемгә әйтәм?!

Милиционер, Егерь. Хәҙер, хәҙер!

Вилким. Сотру в порошок! Мин, мин…

Милиционер. Тыпырсынма, абзыҡай, беләбеҙ. (Вилкимды ҡойма рәшәткәһенә беркетеп бығаулайҙар).

Муллахмәт. Ә һеҙ яҡшы сағығыҙҙа тайығыҙ, бегом! (Милиционер, Егерь табан ялтырата). Һөләлә-ә-ә! (Баш остарына атып ҡала. Рәшәткәгә ҡаптыртылған Вилким күҙе аларып ҡоторона, уткүрше ихатаһында илаш, дөйөм сыр-сыу. Тамара ире тәңгәлендә рәшәткәгә ике ҡулы менән тотоноп тулай-тулай сарбайлай).

Вилким. Сыпраңдама, ысҡындыр!

Тамара. Уф, ҡайһылайтып ысҡындырайым? Йоҙаҡлы бит.

Вилким. Ахмаҡбаш, телефондан шылтырат! Милицияға, психбольницаға!

Тамара. Хәҙер, хәҙер! (Йүгерә).

Вилким (бығауын шалтыратып). Ух, бәйле эт көнөнә ҡалдырҙылар.

Муллахмәт. Эйе, минең бәйле этем һин.

Вилким. Башыңды серетермен!

Муллахмәт. Ғүмерең буйына миңә бәйле йәшәнең, минең ҡулдан ашаның. Ҡапҡан беренсе ҡалъяң – минең шиғри “Фронт дәфтәре”м булды.

Вилким. Докажи, сволочь!

Муллахмәт (Ганна килтергән ҡуйын дәфтәрен сығара). Бына ул! Төп нөсхәһе тамағыңа аҙаҡҡыһы ла булһын, тығын, тығын! (Биттәрҙе йыртып йомарлап, көбәк осо менән “эт” ауыҙын шаҡара астыртып тыға, төйгөсләй). Маладис! (Ҡуйын дәфтәрен уның йөҙөнә бәреп, һалмаҡ ҡына аҙымлап өйгә йүнәлә).

Вилким (ҡағыҙ йомарлағын ҡаҡырып-төкөрөп ташлай). У-у-у, зәкивәлидовсы, милләтсе, артыңды уйла!

Муллахмәт. Артым да, алдым да уйланылған.
Шау-шоу, машиналар ғыжылдап килеп туҡтай, милиция наряды һәм психбольница санитарҙары эркелә, ә бындағы Вилорға иғтибар юҡ. Өйҙән ҡапыл моңло ҡурай уйналып, “Илсе Ғайса” йыры ағыла. Хәрәкәт туҡтала, шыҡайып тороп тыңлайҙар.
Санитар. Тамам аҡылдан яҙған – илар саҡта магнитофон уйната.

Вилким (аҡырып). Ватып керегеҙ, алып китегеҙ сумашедший бандитты!

Икенсе санитар. Психбольница пациенты түгел инде.

Вилким. Тфү! Ахмаҡ! Ул түгел һинең атайың, мин ул һинең атайың!

Байрас (башын ҡалҡыта биреп). Атайымдың эте һин! Вау, вау, вау!

Вилким (нәҡ сылбырлы эттәй ырғылып-тартылып). Ыр-р-р! Ваф, ваф, ваф!

1975, 07.12.2012.