Жылдардағы ашаршылық куәгерлері сөйлейді талдықОРҒАН
жүктеу/скачать 7.01 Mb.
|
| Ишамбаева Әсем,
Ө.А.Жолдасбеков атындағы экономика және құқық академиясының 1-курс студенті Нұрсая Үлкенбайқызы Біз ағам екеуміз ғана әкеміздің көп баласы ішінен жалғыз қалдық. Әкем Үлкенбай Балхаш ауданының ірі байларының бірі болатын. Үйде сегіз бала болатын: үш қыз, бес ұл, соның ішіндегі ең кенжесі менен кейінгі інім Ілияс еді. Үйімізде күнде қонақ, жора-жолдастар жиналатын. Әкемнің мәртебесі сондай биік еді, оның байлығына емес, адамгершілігіне достары дән риза болатын. 1929 жылы інім Ілияс дүниеге келгенде, әкем той жасапты, бірақ анамның айтуынша, әкем ұл туғанына риза болған жоқ екен: «Әттең, қыз туғанда ғой, мен әлі де бақытты өмір сүруші едім!.. Енді бала кезімде маған ашқан балдың шындығы шығады ғой». Анам алдында бұл сөзді түсінбепті... 1930 жылы мен бес жаста болатынмын, «біз бір жаққа көшеміз» деген сыбысты ағаларымнан естідім. Ол кезде екі әпкем де тұрмыс құрып, басқа үйлердің түтінін түтетіп отырған. Кешке апыр-топыр етіп әкемнің ағасы Жеңіс келді үйге. Ағаларыма, анама бір жай туралы айтты, анам құлай түсіп жылады. Ағаларым Тілек, Сағи киім-кешектерді жинай бастады, Нұрмұхамбет пен Бауыржан далаға шығып, жолға шығар аттарды дайындай бастады. Мен анама жүгіріп келдім, анам інім екеумізді құшақтап қатты жылады. «Апа, не болды, неге жылап отырсың?» - деп сұрадым. Анам маған: «Балаларым, бізге кету керек, бір қолайсыз жағдай болды», - деп жауап бере салды. Сөйтіп, қайда, не үшін кетіп бара жатқанымызды түсінбей-ақ қойдым. Далаға шығып, арбаға отырғанымызда, үлкен ағаларым Тілек пен Бауыржан «Біз ертең кездесеміз», деп анамыздың батасын алып, менің маңдайымнан сипап, иіскеп кетті. Түнде бір қораға келдік, жерге қарасам, үйдегідей оюлы сырмақ та, киіз де жоқ. Мен әбден жылы, жұмсақ төсекте жатып үйренгенмін, «ұйықтамаймын» деп, жылап отырып алдым. Жылай-жылай, шаршағаннан ұйықтап қалыппын... Мен біреулердің жылаған дауыстарын естіп ояндым. Қарасам, Нұрмұхамбет пен Сағи екеуі ешкім естімесін дегендей ауыздарын жауып жылап отыр екен. «Әкетай, сенсіз қалай боламыз, не істедің соншама, бар жаманшылығың тек адам болып, еліңе көмектескенің бе?!», - деп әкемізді жоқтағанын естіп қалдым. Сол кезде «алтыным, балам» деген сөздерін естімеймін, құшағында еркелеп жатпаймын-ау енді деген сияқты көптеген жайсыз ойлар басыма орала кетті. Не істерімді білмей, шар етіп жылап жібердім... Анам мен ағаларым шошып оянып, қасыма келді. «Әкемді неге жоқтап отырсыңдар?», - деп олардан сұрағанда, «Үйде жалғыз қызсың ғой, саған әкеміздің енді болмайтынын қалай айтамыз?» - деп жауап берді ағаларым. Түніменен жылап, таң ата көзімді ашсам, қайта жолға шығыппыз. Түске таман Тілек ағам келіп: «Апа, Бауыржанды сақтай алмадым, кешір!» - деді. Менің жүрегім жарыла түсті: «Арамыздан тағы да біреуіміздің кеткені ме? Не болып жатыр, неге қашып бара жатырмыз, неге әкем кетті, неге енді Бауыржанды жоқтап отырсыңдар?» - деп жылап сұрадым. Сонда бар шындықты Тілек ағам айтты: «Біз бай болдық, бізді көре алмады. Солдаттар келіп, әкемізді атып, барлық малымызды айдап кетті». Сол кезден-ақ мен осындай өмірді де, солдаттарды да жек көріп кеттім. Күндер өтіп жатыр. Қашып келеміз. Қораларда ұйықтаймыз, кейде далада да қонып қалатын күндеріміз болды. Бір түнде бізді екі рет тонап кетті, алдымен киім-кешегімізді, кейін астымыздағы аттарды да алып кетті. Ағаларым бізді барынша қорғады, бірақ қорғаймын деп жүріп Нұрмұхамбет жарақаттанды. Ашпыз. Ыстық тамақ, нан дегенді ұмыттық... Бір күні таңертең тұрсам, қар жауып тұр екен. Көз алдыма әкем мен ағаларымның қар түскенде ойнағаны баяу сурет болып өте шықты... Сол түні інім Ілияс көз жұмды. Оны сол жатқан жерінде көміп кеттік. Артынан Сағи ағам ауыра бастады, сол кезде ол он жаста болатын, күнде жөтелетін. Осындай жағдайларды көре тұра, көзіме жас келе береді. Іштей сезгенім болар, «енді Сағи кетеді» деген ойда болдым. Көп жол жүрдік, уақыт өтіп жатыр. Бір тоғайға жақындадық, ар жағы үлкен тау. Бұл таудың арғы беті Қытай екен. Тілек пен Нұрмұхамбет Сағиды көтеріп жүретін, оны күнде «Таудың ар жағына жетсек, сені емдеп алармыз, шыдашы», - деп жұбататын. Бірақ тағдыр мұндай үмітке жол бермеді. Қыстың ортасында ағам Сағи көз жұмды... Қытайдың шекарасынан өтерде қатты боран соқты, жазық далада артымыздан қасқырлар қуды. Тілек ағам мені көтеріп алып, артына қарамай жүгіре жөнелді. Артымыздан анамның «Қаш, балам, мені таста!» - деген сөзін естідім. Артыма қарасам, Нұрмұхамбет анамды сүйреп келеді екен. Қар қалың, қатты жел соғып тұр. Мен «Тоқта, апама барайық!» - дедім. «Таң атысымен апамызды да, Нұрмұхамбетті де алып келеміз, ант етемін!», - деп ентіге айғай салды Тілек. Мен оның осы сөздеріне қатты сендім, себебі әкеміз «Ант берген адам әрқашан да сөзінде тұру керек, ал тұрмаса, оның өлгені!» дегені есімде болатын. Екеуміз бір үңгірге тығылдық, суық белімнен өтіп кетті, аяғымнан бір етігім жерге түсіп қалған екен. Түнімен ұйықтай алмадық, таңға жуық ағамның көзі ілініп кеткен екен. Мен аяғыма кеудешемді орап, апамдарды іздеуге шықтым. Мен үшін жүрген жол ұзақ болып көрінді, бірақ сонда да «Нұрсая!» деп айқайлаған ағамның даусы шықты, артыма қарай салсам, Тілек ағам жүгіріп келеді екен. Қасыма жеткенше бірнеше рет құлап, үсті-басы қар-қар болып, ақшақарға ұқсап кетті. Мен түріне қарап күліп жібердім, ал ол ыза болғаны соншалық мені қағып жіберді. «Сені жоғалтып аламын ба деп қатты қорықтым, саған жеткенше жол бітпей қойды ғой!» - деп дір-дір еткен ағам мені қатты құшақтап, жылап жіберді. Апаларды қалдырған жерге келдік, жүрген жерді қар басып тастаған. Ешкімді таппадық. Тілек аға «Кеттік!» деді, ал мен «Берген антың қайда?» деп жылай бастадым, түк шықпады. Оларды көреміз деген үмітіміз үзілді... Түнеп шыққан үңгірге қайтып барсақ, ішінде Нұрмұхамбет ағамыз бүрісіп жатыр екен. Ағамды көргенде, қатты қуандым, көре сала бас салып бетіне сүйейін деп едім, алдында пышақ тиген жарақатына тағы да қасқырлар із салып кетіпті, сол қолының бұлшық етін жұлып алыпты. Тілек ағам көйлегін шешіп, жыртып, Нұрмұхамбеттің жарасын байлады. Шөлдегенім соншалықты, Тілек маған қар жегізді. Жарақаттанған Нұрмұхамбеттің ыстығы көтеріліп, ол қайта-қайта қарға аунады. Бізбен мүлдем сөйлеспеді, тілін жұтып алғандай болды... Тау етектерінен өткенімізде, «Қытайға келдік!» деп Тілек мәз болды.- «Енді бізде барлығы да дұрысталады!». Апамды өлердей жақсы көретін Нұрмұхамбет: «Апамды қасқырға жегіздіңдер, қайдан жақсы болар?! Нұрсаяны алып, әрі қарай өздерің барыңдар, мен әкеме, бауырларыма қайтамын!» деп кері бұрылды да, есінен танып, жерге құлады. Тілек ағам Нұрмұхамбетті арқасына алып, мені қолымнан жетектеп, алға қарай жөнелді. Сөйтіп, Қытайдың бір жайлауына да жеттік. Бұл жерде де оңып тұрған қалың ел жоқ, бірен-саран жанұя отыр екен. Адам жүзін көріп, көзім ашыла бастады. Нұрмұхамбетті осы маңайдың молдасына көрсеттік. Қолында ісік ауруы пайда болыпты. Көршілеріміз қытайлар еді. Нұрмұхамбетті емдеу үшін Боротола қаласына жіберді. Қолындағының барын беріп, аттарын ұсынды. Жолға шығардың алдында екі ай бойы сол жерді мекендедік. Қазақ сияқты киіз үйде тұрады екен, бізге бөліп бергені екі қанатты үй еді. Боротолаға бардық. Тілек ағам сауатты адам болатын. Арабша білетін, ол аудандық мектепке бастауыш сыныптың мұғалімі болып орналасты. Сол кезден бері араб жазуын танимын, бірақ әлі күнге дейін кирил әрпімен жазуды білмеймін. Ал Нұрмұхамбетке ем жүрмеді. Бір күні Тілек үшеуміз тамыр ұстайтын дәрігерге бардық, оның айтқаны: «Азар болса, бір-екі ай өмір сүреді, бұл баланың дерті қиын: бауыр құрты», - деді. Шынында да, екі жұма төрт күннен кейін, ағам көз жұмды... Осылайша біз өз елімізден безген қашқын болдық. 1945 жылы елімізге, әкеміз, ағаларымыз жатқан жерге ораламыз деп шештік. Осыншама жыл өтсе де, Тілек ағам әкемнің ағаларын және басқа да туыстарды іздеумен болды. Жазып алған жүктеу/скачать 7.01 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|