Такырып: Лазерлік сәулеленудің адам организміне әсері

Алға ұмтылған техникалық прогресс халық шаруашылығының көп салаларына оптикалық квантты генераторларды (О.К.Г.) немесе лазерлерді енгізу мен танымал болды.

Алғашқы лазердің пайда болғаннан бері (1960) көп уақыт өткен жоқ, бірақ ОКГ тамаша эксперементальді құрылымдардан аспаптарға айналды, оларды өндірістің әртүрлі салаларында қолданады, медицинада,ғылымда, ауылшаруашылығында және т.б

Лазерлерді тәжірибелік кеңінен қолдану мүмкіндігі ОКГ жас ауда және қолдануда қатысатын адамдарға монохроматикалық және когеренттік ерекше биологиялық әсер өтуі, уақыт және кеңістіктікте энергиялық колосальді концентрациясы салдарынан туатын жана кәсіптік фанторлар пайда болуына ықпал етті.

ОКГ-ң басты элементтері болып белсенді (жұмысшы) заттар, энергия көзі накочкалар және параллельді айналардан оптикалық резонатор табылады.

Ондағы қолданылатын белсенді материалдарға байланысты ОКГ-ң бірнеше түрлері бар; қатты денелі газды жартылай өткізетін және сұйықтықты қазіргі уақытта ең көп таралымдықты интенсивті сәулеленуді генерирлеуші, қатты белсенді заты бар (рубин), неодимі бар, шыны және т.б импульсті ОКГ алды.Энергия көзі накачкалар қатты лазерлер үшін импульсті лампалар қызмет етеді, олардың қоректенүі үлкен кеңістікті конденсаторларда орындалады. Сәулелену жиілігі және импульс ұзақтығы көптеген факторлармен анықталады. Қатты денелі лазердің импульсінің ұзақтығы -0,5-10 с құрайды. Импульсті лазердің сәулелену қуаты әрдайым өсіп отырады және қазіргі уақытта он бес дәрежесінде Вт жетеді. Арнайы затворларды қолдана отырып сәулеленудің пиктік қуатын (10-10 Вт-қа дейін) алуға болады. Рубинді сәулелену толқындарының ұзындығы 0,69 мкм құрайды, неодомасы бар шыныдағы лазерде1,06 мкм.

Газды лазерлер қатты денелердегідей элементтерден тұрады. Оларда белсенді зат ретінде газ қоспалары қолданылады. Ең көп тараған толқындардың ұзындық диапазонда қызылда (0,63 мкм) н-е инфрақызылда (1,06 мкм) сәулеленуді генирлеуші газды. Гелий-неонды лазерлер. Спектрдің жасыл бөлігінде сәулелену алынған; ионизленген агронда(0,48-0,51 мкм), молекулярлы азоттың ультрафиолет аймағында (0,337 мкм), көмір қышқыл газы мен азот қоспасында алыс инфрақызыл аймақта(10,6 мкм).

Газды лазерлер көбінесе үзіліссіз сәулелену режимінде жұмыс істейді, оның қуаты бірнеше милливаттан бірнеше киловатқа дейін ауытқиды.

Лазерлік құрылымдар өндірісте әртүрлі технологиялық мақсатта( микроқатынастарды пайдалану, өте қатты материалдардағы тесіктерді жағу, кристалдарды кесу және өндеу), ғылыми зерттеулерде, биологияда, медицинада, байланыста, фотографияда, спектроскопияда, химияда, геодезияда және көптеген басқа ғылыми және техника салаларында кеңінен қолданады. Лазерлі құрылымдармен жұмыс істеу қызмет көрсететін персоналға белгілі-бір потенциальді қауіп тұғызуы мүмкін.

Лазерлі құрылымдармен жұмыс істеуде өндіріс факторларының кешені негізінен әрдайым монохроматикалық лазерлік сәулелену әсерін доминирлейді. Операторларға тіке лазер сәулесінің әсері тек техникалық қауіпсіздік бұзылған кезде болуы мүмкін. Бірақ лазерлі аспаптармен жұмыс істейтіндер көрінетін және отырған монохроматикалық сәулеленуге ұшырауы мүмкін. Көрінетін және отырған ОКГ беткейлерімен сәулелену болып әртүрлі оптикалық элементтер, сәуле жолында таралған, аспаптар сонымен қатар өндіріс бөлмелерінің қабырғалары саналады.

Көрінген және отырған лазерлік сәулеленудің мағынасы материалдармен беткейлердің көрсететін қасиеттеріне сондай-ақ шығатын энергия мен лазер қуатына байланысты. Бірнеше жүздеген дж.ге тең шығатын жерде энергиясы болатын қуатты импульсті лазермен жұмыс істегенде көрінетін лазерлік сәулелену энергиясының тығыздығы кейде шамалы мөлшерге жетеді 10-2-10-3 Дж/см² осындай л.с. деңгейлері торлы қабықтың зақымдалуына алып келетін табалдырықтан асып кетеді. Операторлардың көзіне аз жиіліктегі сәулелену түсуі мүмкін, сондықтан зерттеушілер генерация уақытында сақтанудың кейбір шараларын қабылдайды, көзін жабады және теріс қарайды т.б.

Осындай жұмыстарда Шу нормадан асып кетеді. Кейбір жағдайда ең1-ші кезекте қуатты импульсті ОКГ-мен жұмыс істегенде 125-400 Гц спектр жиілігімен Шу 120 Дб жетуі мүмкін.ОКГ тұратын бөлменің микроклиматы, ауаның газды және ионды құрамы өзгермейді. Кейде ауаның иондық құрамы өзгереді, құрылымдық қуатының бірден жоғарлауына байланысты азон және басқа да зиянды қоспалар жоғарылайды. Лазерлі құрылымдарымен белсенді жұмыс істеу жұмысшының аз ғана уақытын алады. Осы жағдай басқа да жоғарыда айтылған өндірістің зиянды факторларымен бірігіп лазерлі сәулелермен жұмыс істейтіндерде жаңа аурулардың пайда болуына жағдай жасуы мүмкін.

Әсер ету механизмі. Лазерлік сәулеленудің биологиялық әсері қиын және әлі толық анықталмаған. Лазерлі сәулелер салдарынан болған биологиялық ауытқулар генезінде термиялық, механикалық, фотоэлектрлік және фотохимиялық көріністерімен шақырылған қиын процестер жатыр. Лазерлі құрылымдарды қолданудың алғашқы жылдарында белгілі болғандай энергия бірқатар жағдайларда көз органының бұзылуын және оның функциясының бұзылыстарын шақырады көбіне торша зақымдалғыш болып шықты. Зақымдар қарапайым термиялық фактор әсерінен болған күюлерді еске түсіреді. Энергияның өте жоғары деңгейлерінде зақымдалу ошағында қан құйылулар бақыланады.

Анықталған заңдылықтар бар;торшада зақымдалу тұғызуы. Мүмкін болатын, қасаң қабыққа түскен сәулелену энергиясының тығыздығынан аздау. Бұл көздің оптикалық жүйесі көзге түскен сәулелерді торшада фокустелуімен түсіндіріледі. Лазермен сәулелену тек көз органдарын ғана емес сонымен басқада органдардың өгерістерін шақырады. Терінің анотом-физиолог.жағдайына және сәулеленудің параметіріне байланысты эритемадан терең некрзға дейін терінің пигментациясы ерекше мағынаға ие. ОКГ-мен қызмет көрсетілетін адамдарда ұзақ уақыт аз денгейде л.с-дің әсерінен ОЖЖ, ЖТЖ-не әртүрлі дәрежеде айқындалған функциональді бұзылыстар байқалады. ОЖЖ функцональді ауытқулар айқын вегетативті - реактивтілігімен және гипотияға тенденциямен тамырлық дисфункция көрінеді. Басты жүйкелік процесстердің жылжуының бұзылуы орын алады- қозу және тоқтау.

Айқындық дәрежесі және өзгеріс жиілігі лазермен жұмыс істеу стажы және сәулелену жиілігі өскен сайын көбейеді.

Клиникасы. Лазерлік сәулеленудің әсерінен болатын клиникалық белгілер бірте-бірте дамиды. Аурудың бас кезеңіне жұмыс күннің соңында пайда болатын жалпы әлсіздік, тез шаршағыштық тән. Демалыс күндерінде науқастың жағдайыда жақсарады, ал жалғасатын демалыс кезеңінде жұмыс қабілеттілігі толық қалпына келеді. Әрі қарай маңдай немесе маңдай- самай аймағындағы бас ауруы пайда болады, шағымдары жұмыс уақытында бірден көздің талуы. Кейде көздің талуы қатты көрінгені сонша науқастар көздеріндегі тұмандануға және заттарды оның көруінің бұзылуына шағымданады. Осы ауруға тән шағымдары ол жоғарғы қоғыштық, жылауықтық және түстің бұзылуы. Бас ауруы,жүрек тұсының ауыруы, көбіне жүйкелік- эмоциональды күш түсулермен байланысты. Бірақ мезгілде науқастарды қатып қалуы сезімі мазалайды.

ЖТЖ функциональді өзгерістерді гипотония реакцияларына бейімділігі айқын англодистония көріністерімен жүреді. Обьективті зерттеуде пульстің және артерия қысымының лабильділігі, оның оң және сол қолдардағы асимметриясы анықталады. Осциялографиялық зерттеулер тамырлық тонустың төмендеуін куаландіратын, белгілі-бір ауытқуларды анықтайды; осцилографиялық индекстің жоғарлауы, тамырлар тонусының көрсеткішінің төмендеүі.ЭКГ- да жүрек жиырылуы ритмінің бұзылулары фиксирленеді, көбіне синусты брадикардия типі бойынша. Айқын жағдайларда миокардтың қоректенуінің бұзылыстары анықталады.

ЖТЖ-нің дозирленген күштерге реакциясы астеникалық және дистоникалық типте көрінуімен сондай-ақ артериялық қысымның және пульстің қалпына келу кезеңі баяулауымен көрінеді.

Неврологиялық симптоматикада вегетативті бұзылыстар, жалпы немесе гипергидроз, акроцианоз, тұрақты қызыл дермографизм, полимоторлы рефлекстің күшеюі түрінде орын алады. Вегетативті реактивтілігінің өзгеруі вегетативті рефлекстерді зерттегенде табылады; дистальді гипотермияға бейімділігі, тері температурасының және тер бөлу ассиметриясы анықталады.

ОЖЖ-ң қызметінің клиникалық функ-ді бұзылыстары вегетоастеникалық, аз жағдайда невростеникалық синдром ретінде анықталады. Қарапайым және ерте бұзылыстар болып вегетативті дисфункциялар табылады. Көру анализаторының функциясының бұзылуы, көздің тез талуы, көз алмасындағы ауруы және басылу сезімі, сондай-ақ көру анализаторының функцональді бұзылулары шағымы ретінде көрінеді. Тексеру кезінде функциасының аздап өзгеруінде шыны денде жалғыз және көптеген нүктелік тұманданулар табылады. Перифириялық қан құрамының өзгеруі шамалы тромбоцитопения, тез айқындалмайтын ликоцитозды лейкоцитоз және лимфоцитопенияға бейімделік ретінде көрінеді. Кейбір жағдайларда қандағы протромбин деңгейінің төмендеуі анықталады.

Л.с-дің созылмалы әсерінен болған өте айқын көріністер вегетативтік және ангиодистониялық прогрессирлеуімен көрінеді, олар астеникалық немесе неврастеникалық синдром фонында өтеді. Бөлек жағдайларда бас ауруларымен жүретін рейроциркуляторлы криздер, бас айналу,естің аз уақыт бұзылыстары, жүрек тұсындағы ауырсынулар, жүрек соғуы, аяқ-қолдардың салдануы, тершендік бақыланады. Диагностикасы зерттеу нәтижиелерімен және еңбек жағдайының санитарлы-гигиеналық берілгендерімен бағалануы қажет. Л.С әсерінен п.б. ауру лазерлі құрылымдарымен жұмыстың басында көрініп тұрған байланыстың барлығында, сондай-ақ вегетативті тамырлық дисфункция дамуына алып келуі мүмкін басқа этиологиялық сәттердің жоқтығында күдік тууы мүмкін. Стационар жағдайында тереңдік тексеру және бәріненде операторларды динамикалық бақылау, нейродинамикның және тамырлық бұзылулардың кәсіптік табиғатын растайды немесе жоққа шығарады.

Емі:

Емі кешенді, организмнің бұзылған функцияларын қалпына келтіруге бағытталуы қажет.Миндальмен және броммен пустырник тұнбасын, кофеин, женьшень, қытай моннигін, В-1,С витаминімен бірге глюкозаны, тері астына-дуплексті ұсынады. Вегетативті-тамырлық дисфункцияның айқын көріністері жағдайда кальций глюканатын, глутамин қышқылы, дипразин, беллатаминол жағымды әсер көрсетеді. Неврастеникалық синдром кезінде сулы физиотерапиялық процедуралар(жалпы ванналар, душтар), міндетті түрде құрамында витамині бар каллориялы диетамен қамтамасыз ету керек.

Алдын-алу.

ОКГ-мен жұмысқа тусетіндер міндеттітүрде медициналық қараудан өту керек.терінің созылмалы аурулары;көру өткірлігінің төмендеуі;1 көзде 0,6-дан төмен, 2-нен 0,5; нашақорлық, токсикомания, сонымен қоса созылмалы маскүнемдік; шизофрения және басқада эндогенді психоздар;

Л.С. әсерінен п.б. патологияның ерте формаларын анықтауда және алдын-алу мақсатында лазерлі лабораторияларда жұмыс істейтіндер міндетті түрде медициналық қарауға жатады, 12 айда 1 рет.мед тексеруде терапевт, неврапотолг, окулист қатысады. Жалпы лабороторияда қан анализін, тромбоцит деңгейін анықтау, ЭКГ, офтольмоскопия, биомикроскопия жүргізеді және қосымша әдістер жүргізеді.

Кәсіптік паотлог.профилактикасы мақсатында міндетті түрде көктем, қыс айларында витаминизация жүргізу(А,С,В тобы витаминдерін), регламинтерленген физкультпаузаларды жүргізумен еңбекті рациональды ұйымдастыру. Жоспарлы санитарлық ағарту жұмыстарын мүргізу.

Жұмыс қабілеттілігін сараптау.

Науқасты уақытша басқа жұмысқа ауыстыру мен белсенді амбулаторлы емдеу көрсетілген. Уақытша рациональды еңбекке орналастыруда толығымен тек лазерлі сәулеленумен ғана емес басқа да терапия нәтижиесін төмендететін өндіріс ортасының зиянды фактоларымен қатынасты үзу. Лазерлік құрылымдармен жұмысты жалғастыру мүмкіндігі туралы шешімді жеке ауру симптомдарының толығымен жоғалуын расттайтын, 2-ші медициналық куәландырудан кейін қабылдайды.

Әртүрлі өндірістік салаларда, биологияда, медицинада, ауыл шаруашылығында иондық сәулелерді кеңінен қолданады. Иондық сәулеленуге элекромагнитті ауытқулар, ренген сәулелері және гамма сәулелері,сонымен қатар альфа және ветта бөлшектері электрондар, позитрондар, протрондар,нейтрондар жатады. Бұлардың барлығы адамның сәулеленуін туғызатын зақымдаушы фактор болып табылады. Адам организміне тез енетін сәулелерге а сәулелері мен рентген сәулелері, сирек в сәулелері жатады .

Сыртқы сәулеленудің организмге әсері сәуле әсер ететін ортада адамның болуына байланысты жүзеге асады. Радиацияны тоқтатқан кезде организмде сәулеленудің әсерінен әртүрлі өзгерістер дамиды. Организмге нейтронды сәулеленудің әсер ету нәтижесінде әртүрлі радиобелсенді заттар. Организм бұл жағдайда уақытша радиобелсенді затты тасмалдаушы болып табылады.

Ионды сәулелер табиғи уран, радий, тарий және изотопты әртүрлі радиобелсенді заттармен жұмыс істеген кезде пайда болады.Радиобелсенді изотоптардың атом ядросы тұрақсыз. Олар басқа элементтің ядросына айналады,соның салдарынан олардың физикохимиялық қасиеті өзгереді.

Радиобелсенді заттармен жұмыс істеген кездеолардың организмге түсуі өкпе арқылы немесе асқазан-ішек жолы арқылы сонымен қатар зақымдалған тері арқылы жүзеге асады. Радиобелсенді заттар ауа ионизасиясын тудырып қана қоимайды сонымен қоса организм тіканін аналогиялық процеске ұшыратады. Биологиялық жылаудың анықтылығы сәуленің ену қабілетіне,дозасына,сәулелену уақытына және организм жағдайына байланысты болып келеді

Организмге түскен радиобелсенді заттар қан арқылы әртүрлі тканьдермен мүшелерге тралады. Ең қауіптісі ұзақ өмір сүретін изотоптар болып табылады. Олар зардап шегушінің өмір боиғы ионды сәулеленудің көзі болып табылады. Радиобелсенді заттар организмнен асқазан-ішек жолы,бүйрек және тыныс алу мүшесі арқылы шығарылады.

Патогенезі.

Ионды сәулеленуді әсер етуінің негізгі түрі материялық атомымен молекуланы иондау болып табылады. Бұл процесс сәулеленудің биологиялық әсер ету ласынің бастапқы кезеңі және әрі қарай ол тканьдермен.

Мүшелердің және жүйелердің құрылымдық органикалық зақымдануын тудырады. Сәуле ауруы генезінің негізіне ионды сәулелердің организмге тікелей және тікелей емес әсер етуінің күрделі механизмі жатады.

Ақуыз молекуласына радияцияның тікелей әсер етуінде олардың денетурацияға ұшырауын туғызады. Нәтижесінде ақуыз молекуласы коагулирленеді және протеолиттік ферменттің әсерінен өзгеріске ұшырайды. Бұл кезде клеткада нуклеин қышқылының депалимеризациямен бірге физико-химиялық процестердің бұзулулары байқаланады.Соның салдарынан клетканың беткі құрылымымен мембранаға өту қабілеті өзгереді. Нысана теориясыбойынша барлық клеткалар сәулеленуге сезімтал емес. Әрбір клеткада ионды сәулеленудің әсерін қабылдайтын нысана сезімтал аймағы болады. Радиация әсиріне ядроның хримосомасыны мен цитоплазма өте сезімтал болып келеді .

Радиобелсенді сәулемен зақымдалған тканьде радиотоксиндер түзіледі және тканьдермен клеткалардың нейрогумаральді және гормональді регуляциясы өзгереді. Организмге қажетті заттың жиналуын туғызатын алмасу процесі бұзылады. Бұлардың барлығы ионды сәулеленудің биологиялық әсерін жоғарлатады және организм интоксикациясын тудырады. Тканьдік интоксикация жүйке жүйесінің бұзылуының клиникалық симптомымен, ішкі мүшелердің функциясын өзгеруімен ахимия миокардиодистрофия, гепатопатия, эндокринопатия, гемопоэздің бұзылуы көрінеді.

Сәуле ауруының патогенезінде маңызды орынды қан түзеуші мүшелердің зақымдауы алады. Қан түзеуші тканьдер әсіресе қызыл-желік майының бластты клеткалары дияцияға өте сезімтал болып келеді. Қан түзілуінің тез төмендеуі геморрагиялық синдромның дамуын тудырады. Ионды сәулелер арнайы және арнайы емес көрсетеді.

Экстро және интерорецепторлардың тітіркенуі ОЖЖ бұзылуына, әсіресе оның жоғарығы бөлімінің бұзылуына әкеп соғады. Нәтижесінде онымен бірге ішкі мүшелер мен тканьдердің қызметі өзгереді. Бұлардың ішінде эндокринді бездер, гипофиз, бүйрек үсті безі, қалқанша безі және басқалар үлкен мағынаға ие болып келеді.

Жедел сәуле ауруы.

Сәуле ауруының жедел түрі авариялық жағдайда, яғни сыртқы сәулеленудің қуаттылығы-100рад жоғарғы болған жағдайда кездеседі. Жедел сәуле ауруының клиникалық көрінісі полиморфты,аурудың ағымы сәулелену дозасына байланысты

Созылмалы сәуле ауруы.

Бұл ионды сәулеленудің аз мөлшерде,бірақ шектелген дозадан жоғары мөлшерде ұзақ әсер еткенде пайда болатын организмнің жалпы ауруы.Ол әртүрлі мүшелермен жүйелердің зақымдалуымен сипатталады.

Сәуле ауруының жіктелуінің А.К.Гуськов және Г.Д.Байсоголов бойынша 2түрін ажыратады.

а) Жалпы сыртқы сәулеленудің әсері немесе организмде радиобелсенді изотоптардың тең таралуы.

б) изотоптың таңдамалы депонирлеу әрекеті немесе жергілікті сыртқы сәулелену.

Созылмалы сәуле ауруның 3 кезеңін анықтауға болады.

1. құру кезеңі

2. қалпына келу кезеңі

3. сәуле ауруының соңы.

Бірінші кезеңде, немесе патологиялық процестің құру кезеңінде жағымсыз еңбек жағдайында сәуле ауруының клиникалық сирдромының білінуіне 1-3жыл уақытты құрайды. Ауырлықтың 4 дәрежесін анықтайды.

1. жеңіл

2 .орташа

3. ауыр

4. өте ауыр

Клиникалық көрінісі

Созылмалы сәуле ауруы өзіне тән симптомдар мен синдромдардың біртіндеп дамуымен сипатталады. Маңызды симптомдарға жүйке жүйесіндегі, қан түзу аппаратындағы, жүрек-қантамыр және эндокринді жүйедегі, асқазан-ішек жолындағы, бауырдағы, бүйректегі өзгерістер, зат алмасу процесінің бұзылулары жатады. Симптоматиканың полиморфтылығы сәулелену дозасына, сіңірілген дозаның сипатына және организмнің сезімталдылығына байланысты. Созылмалы сәуле ауруының негізгі 2 түрін ажыратады .

Жалпы сәулеленуден болған созылмалы сәуле ауруы 3-5.

Жыл бойы ионды радияция әсерін қабылдаған адамдарда кездеседі. Бұл форманың ерте көрінісіне ОЖЖ қызыметінің өтуімен өтетін вегетативті-тамырлы бұзылулар жатады.Аурудың бастапқы кезінде қан көрсеткіштерінің лабильділігі тұрақты лейкопения және тромбоцитопения анықталады. Бұл кезеңде сирек геморагиялық диатез симптомы көрінеді. Науқастар жалпы сандырақтауға, бастың ауруына, тітіргендіргіштің жоғарлауына диспепциялық өзгерістердің болуына және т.б. шағымданады. Дегенмен бұл кезеңде барлық шағымдар өзгеріп отырады .

Әрі қарай, бұл кезең диагностикаланбаса және науқастар ионды сәуле әсер ететін жағдайда жұмыс істей берсе бұл ауру келесі кезеңдерге өтеді. Процестің әрі қарай даму кезеңде организмнің жалпы анестезиясы, зат алмасу процестерінң бұзылулары және әртүрлі жүйке трофкалық өзгерістер анықталады. Сонымен қатар асқазан және ішектердің секреторлы және моторлы қызыметтерінің бұзылулары, эндокринді бездер қызметінің төмендеуі тері мен тырнақтың трофикалық бұзылулары байқалады.

Аурудың аурулығына және клиникалық ағымына байланысты созылмалы сәуле ауруының 1-жеңіл кезеңі спецификалық емес сипаттағы құрылымды қайтымды бұзылулардың ерте дамуымен сипатталады. Аурудың бұл кезеңінде және синдромдар клиникалық кезеңнен қиын ажыратылады. Вегетативті –тамырлыөзгерістер,астеникалық көріністер және перифериялық қанның өзгерістері байқалады. Негізгі шағымдарға жалпы әлсіздік, тамақа тәбетінің бұзылуы, сандырақтау, бас ауру, жұмысқа қабілетінің төмендеуі, ұйқының бұзылуы жатады. Обьективті қараған кезде эмоциянальды лабильділіке, тұрақты қызыл дермофрафизмге, қолды созған уақытта саусақтың дірілдеуіне, жалпы гипергидрозға, пульстің лабильділігіне көңіл аударамыз. Вегето-тамырлы дистония рефлекторлы сфераның төмендеуімен өтетін организм астенизациясымен сипатталады. Астеновегетативті синдром кезінде гипотоникалық түрдегі нейроциркуляторлы дистония симптомы, тахикардия, ЭКГ-да синусты аритмия көрінеді. Негізінен ЭКГ-ғы өзгерістер экстрокардиялды сипатта болады.

Тұрақты симптомдардың бірі-диспепсиялық көрініс түрдегі асқазан-ішек жолы қызметінің бұзылуы, ішек және өт жолдарының дискенезиясы, асқазанның секреторлы және моторлы қызметінің төмендеуімен сипатталатын созылмалы гастрит. Сонымен қоса капиллярлар өткізгіштіг болуы інің жоғарлауы. Кончаловский симптомының оң болу. Нестров сынамасының оң байқалады. Қан кету бұлкезеңге тән емес. Эндокринді бездердің-жыныс және қалқанша бездерінің қызметі бұзылады, еркектерде - импотенция, әйелдерде-овариальді-менструальді қызметінің бұзылуы байқалады. Гемотологиялық көрсеткіштер лабильділікпен ажыратылады. Лейкоциттердің құрамы өзгереді, салыстырмалы лимфацитоз кезінде нейтрофильдер санының төмендеуі байқалады. Ауру толық клиникалық сауығумен сипатталады.

Созылмалы сәуле ауруының 11 орташа кезеңі астеновегетативті бұзылыстармен тамыр дистониясының әрі қарай дамуымен,геморагиялық көріністердің болуымен сипатталады.Ауруды прогрессирлеу кезінде науқаста бас аурумен, бас айналумен, қозу мен эмоциянальді лабильділіктің жоғарлауымен, есте сақтаудың төмендеуімен жүретін астеникалық синдром байқалады. Трофикалық бұзылыстар, дерматиттер, дауыстың жоғалуы, тырнақтың өзгеруі айқын көрінеді. Аз уақытты естен танумен бірге диэнцефальді криздер, вазопатия жалпы гипергидроз, пароксизмальді тахикардия ұстамасы, қалтырау және зат алмасудың бұзылулары болуы мүмкін.

Жүрек- қантамыр жүйесі жағынан диастолды қысымның төмендеуімен байланысты тұрақты гипотония,жүрек шекарасының кеңеюі,жүректің соғу дыбысының әлсіреуі байқалады. ЭКГ-да миокардиодистрофия көріністері болады.Теріде және шырышты қабаттақанның ұюы, геморрагиялық гингивиттер және симптоматиттер, көптеген тері петехиялары, мұрынан қан кету байқалады.

Созылмалы аурудың бұл кезеңінде көтеген өзгерістер қанда көрінеді. Яғни лейкоциттердің төмендеуі 2,0*10/9/л және лейкопения, нейтропения, лимфоцитопения байқалады. Айқын көріністерге нейтрофильдер мен тромбоцитопенияның дегенеративті өзгерістер жатады. Жұлында қан түзудің барлық түрлерінде гипоплазия анықталады. Ауру тұрақты сипаттың болуымен сипатталады .

Созылмалы сәуле ауруының 111- ауыр кезеңі организмде ткандердің регенерационды қажеттіліктің толық жоғалтумен және қайтымсыз болумен сипатталады. Әртүрлі мүшелермен жүйелерде дистрофиялық бұзылыстар анықталады. Ауру ұзақа созылу мүмкін Аурудың бұл формасының негізгі симптомы-жүйке жүйесінің ауыр зақымдалуы.

Науқастар жалпы әлсіздікке, адинамияға, тұрақты бас аурудың болуына,бас айналуға,жүрек айнуға, құсуға шағымданады. Ұйқысыздық, қан кетудің жиі болуы, есте сақтаудың төмендеуі байқалады Диэнцефальді немесе гипертензивті синдромдар білінеді. Көптеген геморрагиялар,шырышты қабатта жара-некротикалық процестер байқалады. Көптеген шаштың түсуі,соның салдарынан таз болу көріністері байқалады.

Обьективті қараған кезде науқастар ентігуге,жүресоғуының ұстамасына, жүрек аймағында ауырсынудың болуына шағымданады.Жүректің шекарасы кеңейген, әлсіз тондар естіледі. ЭКГ-дa жүрек бұлшықетінң терең дистрофиялық өзгерістері байқалады. Диспепциялық өзгерістерге және геморагиялық көріністерге байланысты тамақа тәбеттің төмендеуі. Эндокринді жүйенің гипофизде, жыныс безінде, қалқанша безінде бұзылулары анықталады.

Қанды биохимиялық зерттегенде зат алмасу процестерінің барлық көрсеткіштері төмендейді, гипопротемнемия, гипохалестеринемия, гипохлоремия. Перифериялық қанда лейкоциттердің мөлшері төмендейді. Ауыр гиперхромды анемия дамиды .

Созылмалы сәуле ауруының 4 кезеңі қазіргі уақытта кездеспейді. Аура терминальді кезеңмен сипатталады.

Барлық ауру симптомдарының тез дамуы жүреді жұлын аплазиясы, геморагияның айқын білінуі,ауыр сепсистің дамуы. Болжам қолайсыз .

Радиоизотоптың ішке түсуімен сипатталатын созылмалы сәуле ауруының клиникалық көрінісі радиобелсенді заттың табиғатына және әсер ету сипатына байланысты. Мысалы, радиобелсенді заттың тыныс алу мүшесі арқылы енген кезде сәуле ауруы пневмосклероз дамуымен көрінеді .

Организмде инкорпоринді радиобелсенді заттың болуы астенизация симптомымен сипатталады.

Сүйек тканінде жиналған радиобелсенді қосындылар остеоалгиялық синдромның дамуын шақырады. Сыртқы сәулеленудің аз дозада ұзақ уақыт әсер еткенде қанда өзгерістердің болуы және вегетативті-тамырлы реттелудің бұзылуы байқалады. Сәуле ауруының бұл формасының клиникалық симптоматикасына организмнің астенизациясы кезінде вегетативті-тамырлы бұзылулар, артериялды гипотония, лейкопения жатады.

Диагноз.

Созылмалы сәуле ауруын диагностикалау өте қиын, әсіресе ерте кезеңінде. Бұл кезеңде анықталған симптомдар арнайы болмайды. Вегетотамырлы дистония симптомы, астения, лейкопения, артериялды гипотензия, асқазан сөлінің төмендеуі – бұлардың барлығы ионды радиацияның әсерінсіз әртүрлі себептерден болуы мүмкін. Диагнозды тек клиникалық және лабораторлы мәліметтерге сүйене отырып және радиобелсенді затпен ұзақ уақыт шектеліп рұқсатталған дозадан жоғары кезде жанасқанды ескере отырып қоя аламыз.

Диагнозды қояр алдында зерттелушінің кәсіптік анамнезіне, еңбек жағдайының санитарлы-гигиеналық сипаттамасына көңіл аудару керек.

Емі.

Сәуле ауруының кезеңінде, әсіресе асқыну кезінде емді стационарда қабылдайды. Жалпы әлдендіретін және симптоматикалық дәрілер, лейкопоэз стимуляторы В12, тезан, пентоксил, натрий нукленаты, аскорбин қышқылы, В6,Р,К витаминдері, калций препараттары, серотонин, аноболитикалық гормондар және т.б. тағайындалады. Басты көңіл қан түзеудің гипопластикалық асқынуларымен, трофикалық және зат алмасу бұзылулармен күресуге аударылу керек. Радиобелсенді инкорпоринді заттарды организмнен шығару күрделі мәселе болып табылады. Организмде уран қалдықтары болған жағдайда негіз, зәр айдаушы және адсорбирлеуші дәрілер қолданылады. Изотоптардың шығарылуын тездету үшін комплексондар, тетацин, кальций, пентацин тағайындалады.

Еңбекке жарамдылықты сараптау

Аурудың бастапқы көрінісінде науқасты уақытша жұмыстан босатамыз 1 жылға дейін. Науқас толық жазылып шыққаннан кейін бұрынғы жұмысына қайта оралады. Науқасты басқа жұмысқа ауыстыру туралы, мәселені МСЭК шешеді. Аурудың айқын көрінісінде МСЭК науқастың еңбекке жарамдылық дәрежесін анықтайды. Мұндай жағдайдаионды сәулеленудің әсері бар жұмысқа қайта келу қарсы көрсетілген. Мүгедектік кәсіптік сипатта болады

Профилактика.

Ұйымдастырушы техникалық, санитарлы-гигиеналық және медико-профилактикалық шаралар жүргізіледі. Міндетті түрде еңбекті ұтымды ұйымдастыру керек және радиациялық қауіпсіздік нормалары сақталу керек. Жұмыстың барлық түрлері тиімді экрандалу керек. Жабық сәулелену көзімен жұмыс істеген кезде контейнерлердің,манипуляторлардың т.б. көмегімен ампулдарды тасмалдауда және сақтауда ережелерді сақтау керек. Кезеңділік медициналық тексеру 12 айда 1 рет жүргізіліп тұру керек. Радиобелсенді заттармен және ионды сәулелену көзімен жұмыс істеуге қосымша медициналық қарсы көрсеткіштер тізімі .

-еркектерге гемоглабиннің мөлшері 130г/л кем және әйелдерде 120г/л кем,лейкоциттің4,5*10/9/л төмен болуы, тромбоциттің 180,0*10/9/л төмен болуы.

-нашақорлық, токсикомония, оның ішінде созылмалы алкоголизм.

-ісік алды жаңа түзілістер, қатерлі ісіктер.

-облитерирлеуші эндартерит, Рейно ауруы, перифериялық тамырлардың ангиоспазымы.

-созылмалы іріңді аурулар.

-көру қабілетінің төмендеуі.

-катаракта.

-терінің созылмалы жұқпалы және саңырауқұлақты аурулары.

-шизофрения және басқа эндогенді психоздар.

Диспансеризациялауға, ионды сәулелену жағдайында жұмыс істейтін ортадағы жұмысшыларға санитарлы-ағарту жұмыстарын жүргізуге басты көңіл аудару керек.