Конустық тісті берілістер

КОНУСТЫҚ ТІСТІ БЕРІЛІСТЕР
 
Доңғалақтарының бастапқы және бөлгіш беттері конустық болатын 
қиылысатын осьтері бар тісті берілісті конустық деп атайды.
Конустық беріліс екі конустық тісті доңғалақтан тұрады (3.10-сурет) 
және δ
1
+ δ
2
= ∑ бұрыштап қиылысатын осьтері бар біліктер арасындағы 
айналдыру моментін беру үшін қызмет етеді. Машина жасауда осьтер 
арасындағы бұрышы ∑ = 90
0
конустық беріліс анағұрлым кең таралған, 
бірақ 
бұрышпен 
берілістер болуы мүмкін. Конустық 
берілістер доңғалағын түзу (3.10, а-сурет), қиғаш (3.10, б-сурет), айналма 
(3.10, в-сурет) тістермен жасайды.
а – түзу тісті доңғалақ; б – қиғаш тісті доңғалақ; в – дөңгелек тісті 
доңғалақ;
3.10-сурет - Конустық түзу тісті беріліс
3.11 – сурет - Конустық тісті беріліс

3.12-сурет – Гипоидты беріліс
Тоғыспалы осьтері бар біліктер арасындағы айналдыру моментін беруге 
арналған конустар доңғалақтары бар берілісті гипоидты деп атайды (3.12-
сурет). Бұл беріліс автомобильдерде қолданыс табады.
Конустық берілістер құны бойынша тең күштік параметрлер кезінде 
цилиндрлік берілістерден қымбат. Оларды қолдану тек біліктердің 
түйіндесетін осьтері кезінде моментті беру қажеттігімен ғана ұсынылады. Бір 
жұптың беріліс саны u ≤ 6,3.
Конустық берілістің бастапқы және бөлгіш төбелері О біліктердің 
осьтерінің қиылысу нүктесінде болады (3.14-сурет). Тістердің биіктігі мен 
қалыңдығы конустардың шыңдарына қарай бағытта азаяды. Конустық 
берілістің геометриялық параметрлері (3.13-сурет):
АОВ – тістегершіктің бөлгіш конусы;
ВОС – доңғалақтың бөлгіш конусы;
АО
1
В – тістегершіктің бөлгіш қосымша конусы;
ВО
2
С – доңғалақтың бөлгіш қосымша конусы;
δ
1
– тістегершіктің бөлгіш конусының бұрышы;
δ
2
– доңғалақтың бөлгіш конусының бұрышы;
d
e1
– тістегершіктің сыртқы бөлгіш диаметрі;
d
e2
– сондай, доңғалақ;
d
1
– тістегершіктің орташа бөлгіш диаметрі;
d
2
– сондай, доңғалақ;
b – тісті тәж ені (тіс ұзындығы);
R
e
– сыртқы бөлгіш конустық қашықтық (немесе дистанция ұзындығы).

3.13-сурет – Конустық берілістің геометриялық параметрлері
3.14-сурет – Конустық түзу тісті беріліс
Конустық берілістің беріліс саны былай анықталады:

Конустық берілісте бөлгіш шеңберлердің сансыз жиыны болуы мүмкін. 
Машина жасауда есептеу үшін сыртқы және орташа бөлгіш шеңберлерді 
қолданады (3.13-суретті қараңыз).
Конустық берілісте модуль мен бөлгіш диаметр цилиндрлік 
берілістердегідей қатынастармен байланысты, яғни d = mz сыртқы d
e
және 
орташа d
m
бөлгіш диаметрлерді анықтайды:
мұнда m
e
– сыртқы айналма модуль; m
m
– орташа айналма модуль.
Сыртқы айналма модульді әдетте стандартты қатардан таңдайды (3-
кестені қараңыз). Сыртқы модульді стандартты мәніне дейін дөңгелектеу 
міндетті талап болып табылмайды. Бұл модульді өндірістік деп атайды және 
оның мәні бойынша тісті доңғалақтардың барлық геометриялық 
параметрлерін анықтайды (өлшеу жүргізу қолайлы сыртқы шетжағында 
тістердің өлшемдерін береді).
Орташа т айналма модульді сыртқы те айналма модульге тәуелді 
есептейді. Орташа айналма модуль бойынша берілістің иілу кезінде 
беріктігіне есептеу жүргізеді.
Түзу тісті конустық беріліс өлшемдерінің тістің эвольвентті бейінімен 
геометриялық қатынастары. 3.15-суретке сәйкес тістердің төбелерінің сыртқы 
диаметрі:
;
тістердің ойықтарының сыртқы диаметрі:
.
Тіс 
ұзындығы 
(тәж 
ені) 
және 
шарты 
кезінде 
, 
, мұнда d
1
— тістегершіктің орташа бөлгіш 
диаметрі.

3.15-сурет – Түзу тісті конустық беріліс геометриясы
Шамамен тіс ұзындығы сыртқы конустық бөлгіш R
e
қашықтыққа 
тәуелді таңдалуы мүмкін:
 
.
Түзу тісті конустық берілістің ілінісудегі күші. Қарастырылатын 
берілісте тістегершік тісінің доңғалақ тісін қысуына байланысты бір күш әсер 
етеді. Бұл күш есептеуге қолайлы болуы үшін 3 құраушыға бөлінеді: айналма 
F
t
, радиалды F
r
және осьтік F
a
.
Геометриялық қатыстарды ескерумен қатар конустық берілісте нормаль 
бойымен тіске F
n1
күші әсер етеді (3.16-сурет). Осы күшті екі құраушыға 
бөлеміз: F
t1
және F'
r1
.
Өз кезегінде F'
r1
-ді F
al
және F
r1
-қа бөлеміз. Былай жазамыз:
,
,
.
Тістегершіктегі осьтік күш сандық түрде доңғалақта радиалды күшке 
тең.

3.16-сурет – Түзу тісті конустық берілістің ілінісінде пайда болатын 
күштер