Курстық жұмыстың бас бетінің үлгісі Қазақстан республикасы ауылшаруашылығы министрлігі
жүктеу/скачать 263.54 Kb.
|
|
Курстық жұмыстың бас бетінің үлгісі ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ С.СЕЙФУЛЛИН атындағы ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ КАФЕДРА «Тамақ және қайта өңдеу өндірістердің технологиясы» (кафедра атауы) КУРСТЫҚ ЖОБА ПӘННІҢ АТАУ «Тамақ өнімдерін өңдеудің физика-химиялық әдістері» (пәннің атауы) ТАҚЫРЫБЫ Сүт өндірісінде ультра пастерлеуді қолдану Кіші әріптермен, қалын әріппен
Курстық жоба (жұмыс) қорғауға жіберілді (оқытушының қолы) Комиссия мүшелері: Рзаев Б.Т магистр,ассистент ________ Алтайұлы С т.ғ.к., доцент ________ Сатаева Ж.И магистр, аға оқытушы ________ Нұр-Сұлтан 2022 Мазмұны
Кіріспе
Сүт — барлық жастағы адамдар үшін жұғымдылығы жоғары оңай сіңетін өнім. 100 грамм сүтте 3 граммға жуық ақуыз, 3,2 грамм эмульгацияланған оңай сіңетін май, көптеген мөлшерде оңай сіңірілген кальций мен фосфор қосындылары, сондай-ақ белгілі мөлшерде А1, В2, Д дәрумендері бар және де жазғы уақытта сиыр сүтіндегі бұл дәрумендер қыстағыдан едəуір көп болады. 100 грамм сүт организмге 60-қа жуық килокалория береді. Сүт ақуызы негізінен, казеиннен (2,7 %), лактальбуминнен (0,4 %) және лактоглобулиннен (0,1%) тұрады. Сүт ақуызының 75-96 %-ы организмге сіңімді келеді. Құрамындағы лактоза не сүт қанты тез ашиды. Бұл қасиетті сүт ашытуда пайдаланылады. Минерал заттары органикалық және бейорганикалық қышқыл тұздары түрінде кездеседі. Сондай-ақ, 60-тан астам фермент, әртүрлі гормон (окситоцин, пролактин, фолликулин, адреналин, инсулин т.б.), иммундық заттар (антитоксин, глотинин, онсонин т,б,), газдар (СО2 , О2, Н2, NH3), микроорганизмдер болады. Сүтті тұтынар алдында бірінші кезекте пастерлеу немесе термиялық өңдеу процестерінен өтілуі керек. Қазіргі уақытта бүкіл әлемде, әсіресе дамыған елдерде азық-түлік қауіпсіздігіне қойылатын талаптар, ең алдымен олардың биологиялық қауіпсіздігіне қатысты қатаңдатылуда. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметі бойынша, жұқпалы аурулардың таралуының негізгі факторларының бірі – тамақ болып табылады. Сүт 200-ден астам жұқпалы аурулардың таралу көзіне айналуы мүмкін. Сондықтан дүкендерде сатылатын сүт термиялық өңдеуден өтуі керек [1]. Пісіру температурасына байланысты сүт: 1.Пастерленген; 2.Стерильденген; 3. Пісірілген ; 4. Ультра пастерленген. Сүтті пастерлеуді +63 °С-тан +100 °С-қа дейінгі температурада белгілі бір уақыт аралығында жүргізеді. Қолданыстағы пастерлеу режимдері микроорганизмнің вегетативті формаларының 99% өледі, сонымен қатар сүт ферменттерінің белсенділігін тоқтатады, бұл өнімді қауіпсіз етуге және оның сақтау мерзімін ұзартуға мүмкіндік береді. Мысалы, туберкулез таяқшасы +60°С температурада 30 минут бойы өледі. Бірақ сүт қышқылы бактериялары +80 ° C дейін қыздыру температурасына төтеп бере алады, сондықтан пастерленген сүттің сақтау мерзімі қысқарады және 2-3 күннен кейін қышқыл бола бастайды. Стерилизация процесі +100 ° C жоғары температурада жүзеге асырылады. Стерилизация кезінде сүттің құрамдас бөліктерінің өзгеруі, әсіресе +115 ° C температурада 20 минуттық әсерде болады. Сүттің негізгі ақуызы казеин коагуляциясыз +140 ° C температураға төтеп бере алады, бірақ көмірсу - лактозасы лактулозаның түзілуімен жойылуы мүмкін. Майлар, жоғары температурада және ұзақ әсер ету уақытында, күйдірілген сүттің өте жағымды дәмі мен иісін тудыратын бос ұшқыш май қышқылдарының түзілуімен ішінара гидролизденеді. Ұзақ стерилизация барлық дерлік дәрумендерді 100% жояды. Пісірілген сүт ұзағырақ пісіру жолынан өтеді. +85 °C - +98 °C температурада кілегей немесе ашық қоңыр түс пайда болғанша кемінде 3 сағат бойы сақталады. Жоғары температураның әсерінен сүттің құрамдас бөліктерінде айтарлықтай өзгерістер орын алады. Бұл режимде сарысу ақуыздары толығымен дерлік денатурацияланады, витаминдер жойылады, судың бір бөлігінің булануы есебінен майдың массалық үлесі артады. Пастерленген және ультра пастерленген сүттің айырмашылығы температуралық режимде және осы температураның әсер ету уақытында. Сүтті алдымен 1-2 секунд бойы 135-150 ° C температураға дейін қызады және дереу 4-5 ° C дейін салқындатылады. Сүтті асептикалық жағдайда бөтелкеге құюдың арқасында оған ауадағы бактериялар енбейді, ал көп қабатты картонды қаптама өнімді жарық пен сыртқы факторлардан қорғайды. Бүкіл процесс сүтті қажетсіз сыртқы әсерлерден қорғайтын жабық жүйеде өтеді. Бактериялардың болмауына және сыртқы факторлардан сенімді қорғанысына байланысты мұндай өнім қышқыл емес және тоңазытқышсыз жабық түрде сақталады. Ультра пастерлеу сүттің органолептикалық қасиеттерін, құрамын және тағамдық қасиеттерін сақтауға мүмкіндік беретін ең жұмсақ өңдеу әдісі болып табылады [2]. Негізгі бөлім Ультра пастерлеу әдісінің өту процесі Сүтті қабылдау. Шикі сүт сүт зауытына оқшауланған автоцистерналарда жеткізіледі. Қабылдауға арналған сүт таситын көліктер автожуу орнынан өтеді, олар тек таза күйінде жүреді, сапа менеджменті жүйесінің және өнімнің қауіпсіздігінің барлық талаптары сақталады. Шикізаттың сақталуын қамтамасыз етуге бағытталған талаптарға қабылдау сатысында өнім сапасын бақылау жатады. Зауытқа жеткізілетін барлық сүт зертханалық жағдайда заманауи құрал-жабдықтардың көмегімен келіп түсетін шикізаттың сапасын бағалаудан өтеді, қажет болған жағдайда ГОСТ әдістерімен қайталанады. Сапаны бақылау қолданыстағы мемлекеттік стандарттарға сәйкес жүзеге асырылады. Сүт өндірудің негізгі кезеңдері. Қабылдағаннан кейін сүт автоматты түрде өтеді: тазалау; бактофугация; нормализациялау; пастерлеу. Осыдан кейін өнім ультрапастерлеу қондырғысына түседі. Жоғарыда айтып өткендей, бұл процесс өнімнің барлық қасиеттерін сақтай отырып және ақуыздың құрылымын бұзбай, термиялық өңдеуді қамтамасыз етеді. Ультра пастерлеу тек сүт өндірісінде ғана емес, жеміс шырындары, кілегей, соя сүті, йогурт, шарап, сорпалар, бал және бұқтырылған тағамдар үшін де қолданылады. Үздіксіз ульта пастерлеу технологиясы мен асептикалық орау 1960-шы жылдары тағамды консервілеу әдісін негізге алып Tetra Pak кәсіпорыны ойлап тапты. Кәсіпорынның алға қойған басты мақсаты – дәрумендер мен микроэлементтер бойынша құрамын мүмкіндігінше сақтай отырып, өнімнің жарамдылық мерзіміне әсер ететін микроағзаларды жою болды. Ол үшін ультрапастерлеудің екі әдісі әзірленді: тікелей және жанама қыздыру. Бірінші жағдайда өнімге бу енгізіледі, содан кейін сүт бірден салқындатылады. Өңдеу уақыты қысқа болғандықтан өнімнің жоғары сапасы сақталады. Жанама қыздыру кезінде ультра пастерлеуде энергия тұтыну бірінші жағдайға қарағанда төмен. Жанама қыздыру кезінде өнім жылу көзімен байланыста болмайды, бірақ жылу алмастырғыштар арқылы қызады [3]. Шикізатты қабылдау және дайындау (тазалау,салқындату, қалпына келтіру, пастерлеу) Тұрақтандырғыш тұздарын қосу (қажет болғанда) Алдын ала термиялық өңдеу, центрифугалық тазалау Деаэрациялау Гомогенизациялау Ультра пастеризациялау Салқындату Құю, орау, таңбалау 1-Сұлба. Ультра пастерлеу әдісімен өндірудің технологиялық схемасы (жанама қыздыру әдісін қолдану). Құрғақ сүт шикізатын қабылдау және дайындау Құрғақ сүттің еруі Сүтті салқындату Ұсталым Нормализациялау (қажеттілігіне байланысты) Центрифугалық тазалау Гомогенизациялау Пастерлеу, салқындату Құю, орау, таңбалау 2-Сұлба. Ультра пастерленген сүтті өндірудің технологиялық сұлбасы (буды сүтке айдау арқылы, тікелей байланыс әдісін қолдану). Ультра пастерлеу әдісі стерилизатор мен асептикалық қаптаманы қажет етеді. Ультра пастерлеу технологиясы қышқылдығы рН 4,6 төмен өнімдерді өндіруде қолданылады, мысалы, сүт, оның ішінде хош иістендірігіштер, кілегей, соя, бадам немесе кокос негізіндегі табиғи сүттің өсімдік аналогтары. Ультра пастерлеуді сонымен қатар жартылай фабрикаттарды өндіруде қолданылады: сорпалар, десерттер, балалар тағамы, жеміс препараттары. Ультра пастерлеу арқылы өңдеу азық-түлік өнімдерін өңдеу мен буып-түюдің бірнеше кезеңдерін автоматты түрде және дәйекті түрде орындайтын күрделі зауыттарда жүзеге асырылады: Жылдам қыздыру Лезде салқындату Гомогенизация Асептикалық қаптама Қыздыру қадамы кезінде өңделген сұйықтық алдымен қажетті температураға дейін (сүт үшін 70–80 °C [158–176 °F]) алдын ала қыздырылады, содан кейін процесс талап ететін температураға дейін жылдам қызады. Жылыту технологияларының екі түрі бар: тікелей, өнім ыстық бумен тікелей байланыста болған кезде және жанама, өнім мен жылу тасымалдағыш жабдықтың жанасу беттерімен бөлінген күйде қалады. Өнімнің сапасы жағынан да, тиімділігі жағынан да жобалаудың негізгі мақсаттары өнімнің жоғары температурасын мүмкіндігінше қысқа уақыт ішінде ұстап тұру және температураның бүкіл көлемге біркелкі таралуын қамтамасыз етілуі болып табылады. Тікелей жылыту жүйелері. Тікелей жылыту жүйелерінің артықшылығы өнімді жоғары температурада қысқа уақыт ішінде ұстайды, бұл сүт сияқты сезімтал өнімдердің жоғары температурадан зақымдануын төмендетеді. Тікелей жылыту жүйелерінің екі тобы бар. Инъекцияға негізделген, мұнда жоғары қысымды бу сұйықтыққа айдалады. Бұл жылдам қыздыруға және салқындатуға мүмкіндік береді, бірақ тек белгілі бір тағамдарға жарамды. Өнім ыстық бүріккішке тигендіктен, жергілікті қызып кету мүмкіндігі болады. Инфузия, онда сұйықтық бүріккіш арқылы салыстырмалы төмен концентрациясы бар жоғары қысымды буы бар камераға айдалады, бұл бетпен жанасудың үлкен аймағын қамтамасыз етеді. Бұл әдіс шамадан тыс қызып кетуді болдырмай, бірден дерлік жылытуды, салқындатуды және температураның біркелкі таралуын қамтамасыз етеді. Тұтқырлығы төмен және жоғары сұйықтықтар үшін қолайлы болып табылады. Жанама жылыту жүйесі. Жанама жылыту жүйелерінде өнімді жылыту үшін пастерлеу кезінде қолданылатын ұқсас қатты жылу алмастырғышты пайдаланады. Дегенмен, жоғары температуралар қолданылғандықтан, қайнауды болдырмау үшін жоғары қысымды пайдалану керек. Жылу алмастырғыштардың үш түрі қолданылады: Пластиналы жылу алмастырғыштар Құбырлы жылу алмастырғыштар Бұрандалы жылу алмастырғыштар Жоғары тиімділік үшін қысымды су немесе бу жылу алмастырғыштардың өздері үшін қыздыру ортасы ретінде регенерация қондырғысымен бірге пайдаланылады, бұл ортаны қайта пайдалануға және энергияны үнемдеуге мүмкіндік береді. Жылдам тоңазыту. Қыздырылғаннан кейін ыстық өнім ұстағыш түтікке түседі, содан кейін вакуумдық камераға түседі, онда ол бірден температураны жоғалтады және буланады. Жылдам тоңазыту деп аталатын процесс термиялық зақымдану қаупін азайтады, бумен жанасу нәтижесінде пайда болатын артық судың бір бөлігін немесе барлығын кетіреді және өнім сапасына теріс әсер ететін кейбір ұшқыш қосылыстарды жояды. Салқындату жылдамдығы мен алынған судың мөлшері вакуум деңгейімен анықталады, оны мұқият тексеріп отыру қажет. Гомогенизациялау. Гомогенизация сүтке арналған процестің бір бөлігі болып табылады. Гомогенизация - бұл сүттегі май түйіршіктерінің көлемін азайтуға және саны мен жалпы бетінің ұлғаюына әкелетін механикалық өңдеу. Бұл сүттің бетінде кілегейге бейімділігін төмендетеді және ыдыстармен жанасқанда оның тұрақтылығын арттырады және тұтынушыларға дәмі жағынан татымды қылады. Асептикалық орау. Асептикалық орау деп алдын ала зарарсыздандырылған сүтті стерильді қаптамаға асептикалық түрде орап, тіпті қоршаған орта жағдайында да жарамдылық мерзімін ұзарту үшін герметикалық жабылатын әдісті айтады. Буып-түю және орау сүтті өңдеудің соңғы технологиялық процестері болып табылады. Олардың негізгі міндеті – тұтынушыға ыңғайлы қаптамаға салынған дайын сүт өнімдерінің сапасын сақтау, санитарлық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және заманауи таныстыру, сондай-ақ сақтау және тасымалдау қаптамасы. Физикалық-механикалық қасиеттері бойынша барлық сүт өнімдерін үш негізгі топқа бөлуге болады: сұйық (ішетін сүт және кілегей, ашытылған сүт өнімдері, сусындар және т.б.), тұтқыр (ашытылған сүт өнімдері, сүзбе, қоюландырылған өнімдер және т.б.) және сусымалы (құрғақ сүт өнімдері). Құю, орау және қаптау процестерінің техникалық орындалуы өнімнің физикалық және механикалық қасиеттерімен, сондай-ақ қолданылатын қаптама түрімен анықталады. Бұл процестер кезінде өнім ретімен мөлшерленіп, қапталады. Технологиялық өңделген және тұтынуға дайын болған салқындатылған сүт өнімдері және дайындалған қаптамалар бөтелкеге құюға, буып-түюге жіберіледі (ашыған сүт өнімдерін термостатикалық әдіспен өндірген кезде құю оларды термостатикалық камераға жіберер алдында жүзеге асырылады). Сұйық сүт өнімдері қалыпты және асептикалық жағдайда мөлшерленеді. Соңғысы жабық, алдын ала зарарсыздандырылған жүйеде орын алады: өнім стерильді жағдайда пішінделген және машинаның ішінде зарарсыздандырылған қапшықтарға толтырылады. Сүт өнімдерін орау өнімді оларға дозалау алдында және одан кейін орау материалдарын өңдеу бойынша операцияларды дәйекті орындаудан тұрады. Сүт өнімдері екі түрлі қаптамаға салынады: тұтынушылық және тасымалдауға арналған. Қаптаманы өнімді дозалау алдында (қағаз пакеттерді қалыптау, пластик жәшіктерді, шыныаяқтарды және т.б. штамптау) немесе дайын (шыны бөтелкелер мен банкалар, металл банкалар, пластикалық шыныаяқтар және т.б.) жасауға болады. Қаптамаларды дайындау үшін полимерлік материалдар, шыны, металл, фольга, пергамент, қағаз, картон және т.б. Сүт өнімдерінің барлық дерлік түрлері полимерлі материалдардан жасалған қаптамаларға, сұйық сүт өнімдері шыны бөтелкелерге және банкалар, тұтқыр пластмасса бұйымдары қаңылтыр банкілерге және негізінен қоюландырылған сүт консервілеріне оралады. Сүзбе өнімдері және сары май пергаментке, фольгаға, қағазға оралады. Сүт өнімдеріне арналған тұтынушылық және көліктік қаптама «Қаптаманың қауіпсіздігі туралы» талаптарына, сондай-ақ қолданыстағы нормативтік-техникалық құжаттардың талаптарына сәйкес болуы керек. Сақтау. Сүт өнімдері әртүрлі бактерияларға сезімтал. Осыған байланысты олардың көпшілігінің сақтау мерзімі қысқа. Өнімдердің сапасы сақтау шарттарын мұқият сақтауға тікелей байланысты. Сақтау тоңазытқышта жүзеге асырылады, онда белгілі бір (әр өнім үшін) температура режимі, сондай-ақ ылғалдылық пен жарықтандыру деңгейі сақталады. Ультра пастерленген сүтті сақтау кезінде әсер ететін факторлар Сүттің құрамындағы заттар, сақтау мерзіміне айтарлықтай әсер етеді. Қаншалықты термиялық өңдеуден өткенмен де, оның құрамында жылуға төзімді бактериялар мен ферменттер болуы қауіпі әлі де бар. Ультра пастерленген сүтте пайда болу мүмкін ақауларының бірі - гельтүзгіштігі, ақуыздардың үш өлшемді желісінің қалыптасуы. Сарысу ақуызы β-лактоглобулин казеин мицелласының бетінде κ-казеинмен байланысуға бейім және комплекстер түзеді, бұл тұтқырлықтың жоғарылауына әкеледі және сүт азды-көпті желе тәрізді болады. Сүт гельдерінің тағы бір себебі - шикізаттың плазминмен ластануы. Желденуді болдырмау үшін шикі сүт әдетте ультра пастерлеу процесіне дейін алдын ала қыздырылады. Содан кейін 30-60 секунд ішінде 80-90°С дейін қыздырылады. Бұл β-лактоглобулиннің тұрақтануына әкеледі [4]. Сақтау кезінде ультра пастерленген сүтте орын алуы мүмкін басқа мәселелердің бірі ол, Майлард реакцияларына байланысты түссіздену болып табылады. Онда ыдыраған ақуыздың бос аминқышқылдары мен пептидтері лактозамен әрекеттеседі. Бос аминқышқылдары негізінен κ-казеиннің ыдырауынан алынған лизин болып табылады. Сүт ақуызы. Өңделмеген сүтте шамамен 3,3% ақуыз бар. Белоктарды екі топқа бөлуге болады: казеиндер және сарысу ақуыздары. Казеин αs1-, αs2-, β- және κ-казеиннен тұрады және сүттің жалпы ақуыз мөлшерінің шамамен 80% құрайды. Казеиндер казеин мицеллалары деп аталатын агрегаттарды құрайды. Ең көп таралған казеиндерді ажырату оңай, бірақ олар анықтау қиынырақ әртүрлі генетикалық формаларда болуы мүмкін. Сарысу ақуызы. Сарысу ақуыздары β-лактоглобулин, α-лакталбумин және сарысу альбуминдері бірге барлық сүт белоктарының шамамен 20%-ын құрайды. Сарысу ақуыздары гидрофильді және ыстыққа сезімтал. β-лактоглобулиннің денатурациясының салдары 100ºC жоғары температурада κ-казеинмен әрекеттескенде болады. Бұл мицелла бетінің өзгеруіне, оның тұрақтылығы мен құрылымының бұзылуына әкеледі. Осы өзара әрекеттесу әсерін азайту үшін сүт ультра пастерлеу алдында шамамен 90°C дейін алдын ала қыздырылады. Бұл кезеңде β-лактоглобулин іс жүзінде денатурацияланады, ал ақуыз реактивтілігін тоқтатады. Олар казеинмен немесе кальциймен оңай байланыспайды және сақтау кезінде утьтра пастерлеу сүттің қоюланып кету қаупін азайтады [5]. Тұрақты сүттегі протеазалары. Сүт өнеркәсібінде психотрофты бактериялармен проблемалар бар. Психротрофты бактериялар -10°С төмен температурада өсе алады. Бұл бактериялардың ферменттері пастерлеуге де, ультра пастерлеуге де төтеп бере алады. Психротрофты бактериялар ферменттерінің протеолизі ультра пастерлеу сүтінің қоюлануымен байланысты деп саналады. Бір миллилитрінде (кое/мл) психротрофты бактериялардың құрамында 5,9 колониятүзгіш құрайтын бірлігі бар шикізаттан жасалған ультра пастерленген сүтті 20 аптаға дейін сақтауға болады. Егер колониятүзгіштің саны шамамен 7 кое/мл дейін ұлғайса және ол қоюланған болып есептелсе ультра пастерленген өнімінің жарамдылық мерзімі шамамен 2-10 аптаға дейін қысқарады. Құрамында психотрофты бактериялары бар шикізаттан өндірілген ультра пастерленген сүті де сақтау мерзімінен кейін ащы дәмге ие болады. Сақтау кезінде ультра пастерленген сүтінің сапасына әсер ететін тағы бір кең таралған фермент - плазмин. Ыстыққа төзімді протеаза сүттің қоюлануы мен флокуляциясына ықпал етеді деп мәлімдеді. Плазмин сүтпен плазминоген ретінде бөлініп шығады және сақтау кезінде белсендіріледі, кейде сауылғанға дейін емшек сүтінде болады. Маститпен ауыратын кәрі сиырлардың сүтінде плазмин мөлшері жоғары. Сонымен қатар, плазмин деңгейі тұқымдар арасында өзгереді, ал сиыр лактация фазасында неғұрлым кеш болса, плазминнің басымдығы соғұрлым жоғары болады. Фермент инактивациясы. Сүт сілтілі протеиназа, плазмин және оның алдынғы белсенді емес плазминоген, айтарлықтай термиялық тұрақтылыққа ие. Олар тікелей қыздырудан гөрі жанама ультра пастерлеумен инактивацияға бейім; Тікелей өңделген сүтте бастапқы плазминнің 19%-ы және плазминоген белсенділігінің 37%-ы қалады, ал плазминнің қалдық белсенділігі мен 19%-ы жанама өңделген сүтте қалады. Пвсевдомонад термостабильді протеиназалары 5 секунд бойы 140°C температурада ультра пастерлеу жағдайында әсер еткеннен кейін олардың белсенділігінің 20-дан 40%-ға дейінін сақтайтыны ақталды [8]. Ақуыздар мен майлар. Ультра пастерлеумен өңдеу денатурацияланған сарысу ақуыздарымен және кальций фосфатымен байланысына қатысты казеин мицелласының мөлшерінің болмашы ұлғаюына әкеледі. Көбею дәрежесі өңдеу уақыты мен температурасына, сондай-ақ сүттің рН деңгейіне байланысты. Бұл процесс ультра пастерлеуден өткен сүттегі бортүзгіш немесе тұтқыр ақауларға әкелуі мүмкін (әсіресе бу инъекциясымен қыздырғанда), оны жоғары температурада өңдеуден кейін гомогенизациялау арқылы жоюға болады. Ультра пастерлеу температурасында өңдеген кезде β-лактоглобулин қайтымсыз денатурацияланады және казеин мицеллаларымен, әсіресе х-казеинмен әрекеттеседі және ультра пастерлеуден өткен сүтінің қаймай коагуляциясына бейімділігін төмендетеді. β -лактоглобулиннің денатурациясы ультрадыбыстық қыздырудың негізгі әсерлерінің бірі болып табылады және ультра пастерлерген сүт пен одан жасалған өнімдердің негізгі қасиеттерін бақылайды, мысалы, қыздырылған сүттің дәміне әсер ететін ұшқыш сульфидрил қосылыстары бөлінеді, жылу алмастырғыштар мен плазминде шөгінділер пайда болады. В-лактоглобулиннің денатурациясы ультра пастерлеудің негізгі әсерлерінің бірі болып табылады және ультра пастерлеуден өткен сүт пен сүт өнімдерінің негізгі қасиеттерін бақылайды. Мысалы, қыздырылған сүттің дәміне әсер ететін ұшқыш сульфидрил қосылыстары бөлінеді, жылу алмастырғыштарда шөгінділер пайда болады, өнімнің бұзылуына әкелетін плазмин тежеледі. Ультра пастерленген сүттегі ß-лактоглобулиннің денатурация дәрежесі тікелей бірліктерде 35%-дан жанама бірліктерде 100%-ға дейін өзгеруі мүмкін.Ультра пастерлеу әдісі сүт майының құрылымында, қасиеттерінде немесе тағамдық құндылығында іс жүзінде физикалық немесе химиялық өзгерістерді тудырмайды. Ақуыз фракциясы. Ультра пастерленген сүтінің ақуыз құрамы ауыз сүтінен ерекшеленеді. Бұл олардың ақуыздарының қатты қыздырғанда күштірек денатурациялануымен байланысты. Сонымен қатар, ультра пастерленген сүтіндегі Майяр реакциясы ақуыз сапасының нашарлауына ықпал етеді. Реакция қыздыру кезінде басталып, сақтау кезінде жалғасады және жоғарырақ сақтау температурасында жылдамырақ жүреді. Ақуыздың ыдырауын және термиялық өңдеуден өткен сүттің әртүрлі тәсілдермен және әртүрлі температурадағы айырмашылықтарын өлшеу үшін сарысу ақуызының ең үлкен үлесін құрайтын β-лактоглобулин мөлшерін талдайды. β-лактоглобулин 60°C жоғары температурада немесе рН 6,2 төмен болғанда денатурацияланады [7]. Минералдар мен витаминдер. Ультра пастерлеумен өңдеу минералдарды сулы фазадан казеин мицеллаларына тасымалдайды және кальций иондарының деңгейін 10-20% төмендетеді. Бұл сарысу ақуыздарының казеин мицелласымен әрекеттесуінен басқа, ультра пастерленген сүттің майы коагуляцияға бейімділігін төмендетеді. Кейбір кальций фосфаты ультра жоғары температурада қыздыру кезінде қолданылатын жоғары температураларда ерімейді және жылу алмастырғыштың бетінде шөгеді (бұзылады). Майда еритін витаминдер (A, D және E) және кейбір суда еритін витаминдер (пантотен қышқылы, никотин қышқылы, рибофлавин және биотин) ультра пастерлеумен өңдеу кезінде дерлік өзгермейді, бірақ 20 және 30% жоғалтады. Аскорбин қышқылының және фолий қышқылының деңгейлері ультра пастерлеумен өңделіп және сақталған сүтте айтарлықтай төмендейді. Дәмдік қосылыстар. Ультра пастерленген сүтте дәмнің кем дегенде екі түрі пайда болады: өңдеу кезінде пайда болатын пісірілген немесе қыздырылған сүт дәмі және сақтау кезінде пайда болатын ескірген дәм. Негізінен денатуратталған лактоглобулиннен түзілген ұшпа күкірт қосылыстары оттегі немесе тотықтырғыш заттардың қатысуымен тез жоғалып кететін пісірілген дәмге жауап береді. Алифатты альдегидтер ескірген дәмнің негізгі факторы болып табылады. 25°C температурада сақталған ультра пастерленген сүті 3 және 5 апта аралығында, яғни қайнатылған сүт дәмі жойылғаннан кейін және ескірген дәм пайда болғанға дейін максималды қолайлы дәмді қабылдайды. Ультра пастерленген сүттің физикалық тұрақтылығы. Пастерленген өнімдерден айырмашылығы, сақтау температурасы ультра пастерленген өнімдерінің жарамдылық мерзіміне азырақ әсер етеді, өйткені бактериялық ластану сирек кездеседі. Дегенмен, бұл өнімдердің сақтау мерзімі олардың физикалық-химиялық қасиеттеріне әсер ететін сақтау температурасына айтарлықтай әсер етеді. Майдың бөлінуі. Егер ультра пастерлеу кезінде сүттің гомогенизациясы ескерілмесе, онда сақтау кезінде сүт бетінде кейде май қабаты пайда болады. Тікелей бумен айдаумен өңделген сүтте жанама қыздырумен салыстырғанда майдың бөлінуі азырақ болады, бұл бүрку кезінде гомогенизацияның қосымша әсеріне байланысты. Седиментация. Ультра пастерленген сүтінің тұнбасы казеин мицеллаларының тұрақсыздануымен байланысты. Тұнбаның мөлшері қыздыру уақыты мен температурасына, сондай-ақ уақыт пен сақтау температурасына байланысты артады. Сүттің рН мәні өте маңызды, өйткені рН < 6,5 кезінде катты тұндыру болады. Тығыздығы орташа сүтке қарағанда, тұндыру концентрлі сүтте тезірек жүреді, бірақ қалпына келтірілген сүтте азырақ. Ешкі сүті құрамында кальций иондарының көп болуына байланысты тұнбаның түзілуіне ерекше бейім. Тұнба көлемі гомогенизациялау қысымының жоғарылауымен және шикі сүтке тринатрий цитраты немесе натрий сутегі фосфаты (0,025-тен 0,1%) сияқты химиялық заттарды қосқанда азаяды. Ультра пастерленген сүттің микрофлорасы. Ультра пастерлеу өңдеудің мақсаты коммерциялық стерильді өнімді шығару болып табылады. Бұл өнімде қалыпты сақтау жағдайында көбейе алатын микроорганизмдер болмауы керек дегенді білдіреді. Осылайша, ультра пастерленген сүт құрамында ~30°C төмен температурада өспейтін термофильді спора түзетін бактериялар болуы мүмкін. Дегенмен, талдауда сапаландыру рәсімдері қолданылса, стерильденбеу жылдамдығы зақымдану жылдамдығынан әлдеқайда жоғары болуы мүмкін.. Ластану екі көзден туындайды: ыстыққа төзімді спора түзушілердің тіршілігі және өңдеуден кейінгі ластану. Стерилизациядан кейінгі ластану. Ультра пастерлеу қондырғысының жоғары температурада зарарсыздандыру бөлімінен кейін сүтті өңдеудегі негізгі назар аударатын өзекті мәселе ластанумен байланысты. Мұның бірнеше себептері бар, бірақ ең маңыздылары – гомогенизатордағы тығыздағыштар (төмен қарай орналасса) және асептикалық орау қондырғысына ауа беру. Пломбалардың астында қалған споралардың термо өңдеуге төзімділігі жоғары болады, бұл көбінесе олардың микроортасындағы өте төмен су белсенділігіне байланысты және ластаушы споралардың резервуары ретінде әрекет ете алады. Тығыздағыштарды жиі ауыстыру мұндай ластануды азайтудың тиімді, бірақ қымбатқа түсетін әдісі болып табылды. Ультра пастерленген сүтінің 7-12% спора түзбейтін бактериялардан тұрады. Соңғы жылдары бірнеше компанияда қиындықтар тудырған тағы бір микробтық мәселе – (Fusarium oxysporum) жіп тәрізді саңырауқұлақ. Бұл ағза бірнеше апта бойы ультра пастерленген сүтінде көгілдір тамырлы ірімшік дәмін тудыруы мүмкін, сонымен қатар ол газ бөледі. Бұл пакеттер ісініп немесе «жарылған» кезде білінеді. Бұл құю машинасындағы ластанған ауа арқылы ультра пастерленген сүт пакеттеріне енетін қарапайым өсімдік және топырақ саңырауқұлақтары. Асептикалық толтыру аймақтарындағы ауаның теріс қысымы жақын жерде саңырауқұлақ көзі болса, орау жабдығын ластауы мүмкін. Саңырауқұлақ құю машинасын жұқтырғаннан кейін оны жою қиын [9]. 1.3 Ультра пастерлеуде қолданылатын аппараттар Пастерлеу кезінде кейбір ыстыққа төзімді бактериялар мен олардың споралары сүтте қалады, ал ультра пастерлеу жоғары температурада - 140 ° C-қа дейін жүреді. Бұл бактерияларды толығымен жоюға мүмкіндік беріп әрі сүттегі барлық пайдалы заттар сақтвап қалады, өйткені өңдеу тек 3-5 секундқа созылады. Бұл өте маңызды, өйткені осы әдістің арқасында сүт қанты (лактоза) жойылмайды, ал минералды тұздар (мысалы, кальций), витаминдер мен құнды ферменттер өз қасиеттерін сақтайды. Қазір ультра пастерлеу әлемдегі сүтті өңдеудің ең озық және танымал әдісі болып табылады. Ультра пастерлеу кезінде бастапқы өнім қабылдау резервуарына түседі, онда деңгей сенсорларының арқасында өнімнің жұмыс деңгейі сақталады. Қабылдау резервуарынан өнім алдын ала қыздыру үшін көп секциялы пластина аппаратының регенерациялау секциясына(ларына) айдалады, содан кейін ол алдын ала белгіленген температураға дейін қызатын пастерлеу бөліміне жіберіледі. Әрі қарай қыздырылған өнім ұстағышқа түседі, одан ол регенерация және салқындату секцияларына дәйекті түрде бағытталады. Тапсырыс берушінің талабы бойынша қалпына келтіру секциялары гомогенизаторға, сепараторға, деаэраторға қол жеткізе алады.Өнім пастерлеу секциясында қажетті температураға дейін қатты қыздырылған сумен қыздырылады, ол бөлек жылу алмастырғышта бумен қыздырылады. Өнімді қажетті температураға дейін салқындату қарсы ағын принципі бойынша екі кезеңде жүзеге асырылады: біріншіден - регенерация бөлімінде(лерінде) бастапқы суық өніммен, содан кейін салқындату бөлімінде - салқындатқыш сұйықтықпен (мұзды су). Жұмыс режимін су айналымынан «өнім» цикліне және керісінше автоматты түрде ауыстыруға мүмкіндік беретін тығыздық өлшегіш қондырғының үздіксіз жұмыс істеуі үшін қажет. Бұл функция пастеризатордың шығысындағы сүт/су ағындарын буып-түйгішке, буферлік резервуарға немесе кәрізге су ағызуды білдіреді. Пастерлеу секциясын басқару жүйесі – бұл секцияны басқаруға және тазалауды сыни күйге жеткізбей уақтылы жүргізуге мүмкіндік береді, содан кейін тазалау жылу алмастырғышты бөлшектегеннен кейін ғана мүмкін болады. Автоматты сүт нормалау қондырғысы - бөлгеннен кейін сүтті алдын ала белгіленген майлылыққа дейін қалыпқа келтіру үшін қажет. Азық-түлік құбырындағы қысымды ұстап тұруға арналған автоматты қондырғы. Орнату жуу қондырғысы. Бұл опция таңдалған кезде құрылғы алдын ала таза сумен толтырылған буферлік резервуарға сілті мен қышқылдың концентрацияланған ерітіндісін жіберетін химиялық төзімді екі мөлшерлеу сорғысымен жабдықталған. Осылайша, сілті мен қышқылдың жуу ерітіндісі дайындалады, оның концентрация дәрежесі осы қондырғының құбырында орнатылған тығыздықты өлшегішпен реттеледі. Жуу процесі автоматтандырылған және дәйекті түрде жүреді - алдымен дайындалған сілтілі ерітіндімен, содан кейін қышқылмен. Жуу аяқталғаннан кейін құрылғы таза сумен шайылады. Тазалық дәрежесі жуылған судың ластану дәрежесін талдайтын тығыздық өлшегішпен бақыланады. Егер қандай да бір себептермен құрылғы теріс микрофлораның болуын анықтаса, ол операторға хабарлайды және жуу процесін басынан бастап қайталауды ұсынады. Бұл құрылғы құрылғыда бар болса, пастеризаторға қосылған буферлік резервуарды да жууға болады.
Жалғасы
3-Сұлба. Техникалық сипаттамалары. Ультра астерлеушіні бөлімдері. Ультра пастеризатор төрт бөлімнен тұрады: алдын ала қыздыру және алдын ала салқындату үшін жылуды қалпына келтіру бөлімі: энергия шығындарын азайтады; Ультра пастерленген өнімді оны өңдеу температурасына дейін жеткізуге арналған қыздыру бөлімі; Камера, тепе-теңдік температурасында өнім айналатын жылу оқшауланған түтік: оның өлшемдері мен өнім ағынының жылдамдығы пастерлеу ұзақтығын анықтайды; бұл уақыт камераның көлемі мен өнімнің көлемдік ағынының арасындағы қатынасқа сәйкес келеді; шөгінділердің температурасын осылай ұстап тұру камералау деп аталады; Өнімді сақтау температурасына дейін жеткізу үшін салқындату бөлімі. 1-сурет. Ультра пастерлеуде сүтті зарарсыздандыруға арналған тәжірибелік платформаның сұлбасы. A, салқындату бөлімі; B, энергияны қалпына келтіру бөлімі; C, жылыту бөлімі; D, ұстау бөлімі (тек алдын ала пастерлеу үшін пайдаланылады); E, стерилизаторды алдын ала қыздыру бөлімі; F, стерилизатордың қыздыру бөлімі; H, стерилизатордың алдын ала салқындату бөлімі; НО, гомогенизатор [10]. Материалдар мен тәсілдер. Стерилизатор ультра пастерлеу және сүтті өңдеу Сүтті термиялық өңдеу үшін екі пластиналы жылу алмастырғыш (Vicarb, V7 моделі) пайдаланылады (1-сурет). Алдын ала пастерлеу және зарарсыздандыру үшін таңдалған сүттің шығыны, сондай-ақ жуу ерітінділерінің шығыны өнеркәсіпте кездесетін жағдайлармен толығымен салыстырылатын турбуленттілік жағдайларын қамтамасыз етеді. Шынында да, қолданылған тәжірибелік құрылғының өнеркәсіптік құрылғыларға ұқсас геометриялық сипаттамалары (пластинаның ені 0,150 м және қысқыштан кейінгі плиталар арасындағы қашықтық 3,8×10 -3 м) бар. Бұл ұқсастық біздің пилоттық құрылғыдағы айналым жылдамдығының (0,2–0,3 м/с) өнеркәсіптік стерилизаторлардағыдай тәртіпте болуын қамтамасыз етеді. Сынақтарға сәйкес, 4°C температурада сақталған 2000-5000 литр аралас шикі сүт алдымен сүтті қалпына келтіру бөлімінен тұратын пастеризаторда 400 л/сағ жылдамдықпен пастерленеді. Энергия (B), қыздыру бөлімі (C), ұстау бөлімі (D) және салқындату бөлімдерінен (A) өтеді. Осылайша пастерленген сүт 4°С температурада бір тәулік сақталады. Содан кейін оны алып тастайды, пастеризаторда алдын ала қыздырады және стерилизаторда зарарсыздандырады, ол 20 өткізгіш алдын ала қыздыру бөлімінен (E), 16 өткізгіш қыздыру бөлімінен (F) және 10 өткізгіш алдын ала салқындату бөлімінен (H) тұрады. Сүт пен су ағыны 600 л/сағ деңгейіне орнатылады және сүт 65°C температурада 18 МПа температурада гомогенизацияланады (Manton Gaulin гомогенизаторы, M3 үлгісі). Стандартты өңдеу жағдайында пастеризатор мен стерилизатордың ішіндегі сүт температурасының өзгеруі 2-суретте көрсетілген. Қыздырғыштың (Е) және қыздырғыштың (F) беттері сәйкесінше 3 м² және 2,4 м² сүтті термиялық өңдеу кезінде ластанған. Алдын ала салқындату аймағының беті бекітілген (Н) 1,5 м² бітелген емес немесе өте аздап бітелмеген. 2-сурет. Стандартты жағдайларда алдын ала пастерлеу және ультра пастерлеу стерилизациясы кезінде пластиналық жылу алмастырғыштардағы сүт температурасының өзгеруі (шығымы 400 л/сағ, гомогенизация 68°С, стерилизация 138°С). Пастерлеу алдындағы және ультра пастерлеу кезінде қолданылатын температура градиенттері. Стандартты сынақтар үшін сүтті ультра пастерлеу стерилизациясы (шығымы 400 л/сағ, гомогенизация 68°С, стерилизация 138°С) [10]. Шөгінділерді қайта өңдеу. Әрбір термиялық өңдеудің соңында стерилизатор таза сумен жуылады және бөлшектеледі. Содан кейін барлық плиталар кептіріледі және олардың таза салмағын анықтау үшін дереу өлшенеді. Жылу алмастырғыштың конфигурациялануы бір жолдармен, яғни екі пластинадан тұратындықтан, екі пластинадағы кір пластина 105°C температурада 20 минут бойы кептіріледі. Осылайша алынған құрғақ шөгінділер жиналып, олардың минералды, ақуыз және май фракцияларын анықтау үшін талданады. Шөгінділерді қайта өңдеу түпкілікті анықталады. Олар жалпы құрғақ шөгіндінің массасында және құрамдас бөлікте көрсетіледі. Ультра пастерлеу стерилизаторынан сүтті тазалау. Қышқылды және сілтілі жуғыш заттарға қатысты кинетикалық аспектілер жанама ультра пастерлеудің негізгі кемшіліктерінің бірі болып табылады. Сүтті зарарсыздандыру - жылу алмасу беттерінің ластануы. Энергияны тұтыну әдетте қысымның төмендеуіне байланысты артады және жылу беру коэффициенттері төмендейді. Стерилизаторлар алмасу бетін бастапқы күйіне қайтару үшін күніне үш рет тазалау керек. Бұл процедура қымбат болып келеді (иммобилизация уақыты, жылу және механикалық энергияны тұтыну, жуғыш зат шығындары...) және тазалау процесін оңтайландыру. Процесс тазалау динамикасын дұрыс білу арқылы ғана мүмкін болады. Бұл жұмыстың мақсаты - алдымен сілтінің әсерін анықтау және түзілген шөгінділердің (ақуыз, май және минералды) химиялық құрамы бойынша қышқылды тазалау және екіншіден, тазалау процесінің динамикасын бағалау. Суық шикі сусымалы сүт бұрын 82,50° C пастерленген, содан кейін пластиналық жылу алмастырғышта (жалпы алмасу ауданы 10 м) 400 л/сағ шығынмен зарарсыздандырылған. Бұл стерилизатор алдын ала қыздыру бөлімінен (E), қыздыру бөлімінен (F) және алдын ала салқындату бөлімінен (H) тұрды. Біртекті сүт алдын ала қыздыру кезінде 680° C және 138° C -да зарарсыздандырылған. Әрбір сынақтың соңында стерилизатор сумен шайылып, әрбір пластинадағы шөгінділердің мөлшерін өлшеу үшін бөлшектелді. Ақуыздарды, майларды және минералдарды талдау үшін сынама алу үшін әр өтудің бір табақшасы қалдырылды. Е және F бөлімдері тазалау үшін бөлек қаралды. Тазалау кезінде сынама алу үшін пайдаланылатын әрбір пластина бірдей конфигурацияны сақтау үшін таза, бірдей пластинамен ауыстырылды. Әрбір бөлім екі тазалау процедурасынан өтті. Бірінші тазалау процедурасында алдымен сілтілі ерітінді (натрий гидроксиді 2%), содан кейін қышқыл ерітіндісі (азот қышқылы 2%), ал екінші тазалау процедурасында бірдей тазалау ерітінділері қолданылды, бірақ кері ретпен. Тазалау температурасы мен ағын жылдамдығы сәйкесінше 90° C және 400 л/сағ болды. Тазалау кинетикасы протеин мен минералды талдау үшін сынақ бөлімінен шығатын жерден автоматты тазалау ерітінділерінің сынамаларын алу арқылы зерттелді. Осы өлшемдерден тазалау жылдамдығы шығарылды. Жылу алмастырғыштың бітелу деңгейін нақты уақыт режимінде анықтау үшін дифференциалды қысым сенсоры да қолданылды. Тазалау процедурасы кезінде ақуыздық заттар толығымен жойылмайды, ал құрылғыны бөлшектегенде кейбір жерлерде сыртқы беті ластанған. Барлық процедураларда майды ақуызбен тазарту керек. Қорытынды Қазіргі заманғы тұтыну қоржынында сүт маңызды үлесті алады. Сүт әлемдегі сұйықтықтардың 17% құрайды және су, шай және кофеден кейін келеді. 2020 жылы әрбір қазақстандық орташа есеппен 259,4 литр сүт пен сүт өнімдерін тұтынған. Соның ішінде пастерлен және ультра пастерленген сүт және сүт өнімдеріне деген сұраныс 8,2%-ға өсті. Соңғы зерттеулер бойынша, көбінесе қазақстандықтар ультрапастерленген сүтті сатып алады. Оның Қазақстандағы жалпы сатылымдағы үлесі 44%-ды құрады. Олар оны Алматыдан сатып алғанды жөн көреді – оның үлесі 63% құрады. Ультра пастерлеген сүтінің басым бөлігі Батыста (48%) және Оңтүстікте (62%) да байқалады. Бірақ Нұр-Сұлтанда пастерленген сүтті (65%) сатып алғанды жөн көреді. Сонымен қатар, сүттің бұл түрі Шығыста (42%), Солтүстікте (55%) және Орталықта (57%) жақсы тұтынылады [12]. Егер жаңа піскен сүттің ультрапастерленген сүттен қалай ерекшеленетіні тұрғысынан қарастыратын болсақ, сапасы мен пайдасы жағынан екеуіне де бірінші орынды сенімді түрде беруге болады. Кейбір жағдайларда өңделген өнім ұтымдырақ болады. Себебі, ол белгілі зиянды салдарсыз, сақтау мерзімі әлдеқайда ұзағырақ болады. Ең бастысы, ультра пастерленген сүттің құрамы табиғи тұпнұсқасынан еш айырмашылығы жоқ. Кальций, магний, амин қышқылдары, A, B, H, PP витаминдері және басқа да көптеген қажетті заттар термиялық өңдеуден кейін өнімнің құрамында сақталатын заттардың аз ғана бөлігі болып табылады. Барлық сыртқы қарапайымдылығына қарамастан, ультра пастерленген сүтті жасау тәсілі көптеген ережелер мен қағидаларды сақтауды талап ететін өте нәзік және көп уақытты қажет ететін процесс. Дәл осы факт жоғары сапа стандарттарына сәйкес жасалған термиялық өңделген өнімнің пайдасына дұрыс дәйек болып табылады. Көптеген сатып алушыларды қызықтыратын тағы бір маңызды мәселе - ультра пастерленген сүттің майлылығы. Ультра пастерленген сүтте табиғи сүтке қарағанда біршама төмен, бірақ бұл кемшіліктен гөрі артықшылық болып табылады, өйткені диетологтар тым «қоректік» сүтті аз мөлшерде пайдалануды ұсынады. Ультра пастерленген өнімнің ағзаға зиянды әсері туралы көптеген аңыздар бар. Бақытымызға орай, олардың барлығы тіпті ең кішкентай сынға да төтеп бере алмайды, өйткені мұндай әсердің негізгі себептері тікелей шикізатта - лактозаға төзбеушілік, ақуыздың нашар сіңуі және т.б. Бұл проблемалардың барлығы пастерлеудің белгілі бір түріне байланысты емес және ол көбірек дәрежеде табиғи өнімге тән. Ультра пастерленген сүттің жарамдылық мерзімі туралы ұмытпау керек - дәл осы көрсеткіш оны ұзақ уақыт бойы керекті мөлшерде пайдалануға мүмкіндік береді. Балғын сүт мұнымен мақтана алмайды, тіпті бір күнде оны тоңазытқыштың орнына жылы бөлмеде сақтаған кезде жарамсыз болуы мүмкін. Бұл деректердің барлығы бізге сүтті ультра пастерлеу әдісін түсінуге мүмкіндік береді. Сүтті ультрапастерлеу және мұндай технология әрбір адамның өмірін қаншалықты жақсарта алатынын, әсіресе осы танымал өнімде дайындалған «жұмсақ» тағамды жейтін балалардың алғашқы жылдарында толығымен қауіпсіз және пайдалы өнім болып саналады. Пайдаланылған әдебиеттер https://24health.by/moloko-zhivoe-i-mertvoe-kakoe-vybrat/ https://milkalliance.com.ua/blog/ru/statya/chto-takoe-ultrapasterizatsiya-i-pochemu-eto-samoe-vazhnoe-otkrytie-khkh-veka https://bake.ingredients.pro/news/editorial/ultrapasterizovannoe-moloko-rynok-rossii-i-mire/ https://stud.epsilon.slu.se/9647/1/frick_j_161011.pdf https://agrovesti.net/lib/tech/cattle-tech/tekhnologicheskie-protsessy-v-molochnoj-promyshlennosti.html https://kbprommash.ru/pasterizator/ultrapasterizator-sterilizator-moloka.html https://www.livsmedelsverket.se/livsmedel-och-innehall/mat-och-dryck/mjolk-och-mejeriprodukter/pastoriserad-mjolk https://books.google.kz/books?id=SNuZEOjmHdEC&pg=PA286&dq=milk+processing+UHT&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi5spyYhs33AhWhw4sKHeLwCRwQ6AF6BAgBEAI#v=onepage&q=milk%20processing%20UHT&f=false https://books.google.kz/books?id=xBaz5ow3jZcC&pg=PA55&dq=milk+processing+UHT&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi5spyYhs33AhWhw4sKHeLwCRwQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=milk%20processing%20UHT&f=false https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-00929055/document https://genie-alimentaire.com/spip.php?article217&artpage=3-3 https://kapital.kz/economic/82360/proizvodstvo-moloka-uvelichilos-na-8.html жүктеу/скачать 263.54 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||