Лекция 1 Өсімдіктер экологиясының Ғылым ретінде қалыптасу тарихы. ӨСімдіктер экологиясы пәНІ
жүктеу/скачать 0.52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Крифильдерге: бактериялар, саңырауқұлақтар, қыналар, мүктердің
тіршілікті ортасы – арктик, антрактидада, Памирдің биік таулы шөлдерінде, биік таулы альпі белдеуінде жəне суы теңіздер. Керісінше оң мəнді жоғарғы температураға бейімделген ағзалар тобын термофильдер (грек. термос- жылы, филео-сүйемін, ұнатамын) – жылулықты ұнататын ағзалар тобы. Мыс.: құмды шөлді аймақтардағы, ыстық қайнарлардағы микроорганизмдер мен балдырлар. Біраз организмдердің латентті кезеңіндегі төзімділігі олардың тіршіліктік қабілетінің шекарсын біршама жылжытады. Мыс.: кейбір бактериялардың споралары аса жоғары температурада (+180 0 С) қақтауға төзеді. Қайсыбір өсімдіктер тұқымы, тозаң дəні жəне споралары - 271 0 С деңгейде суыққа төзген. Бұл экспериментте олардың цитоплазмасы мəрмəр тас тəрізді қатты, ешқандай реакция жүрмейтіндіктен терең тыныстық жағдайда болады. Осылай организмнің тіршілігінің уақытша мүлдем тоқтауын анабиоз (грек. анабиозис – тірілту) деп атайды. Аталмыш жағдайда ағзадағы белок молекулаларының құрылымы өзгермесе, ол қолайлы жағдайда өз тіршілігін қайта жалғастырады. Сыртқы ортадағы температураның күрт өзгеруі организмнің белоктарының, нуклеин қышқылдарының макромолекуласының биологиялық мембранасының ұйымдасу қабілетін бұзады. Сыртқы орта температурасының жоғарылауы (оң мəнді) молекулалардың белсенділік (активациялық) энергиясын арттырады да, əрбір 10 0 С жоғарылаған сайын зат алмасудағы реакция жылдамдығы артады (Q 10 ), яғни Ванг-Гоффа заңдылығы бойынша шамамен 2-3 рет. Организмдердің эволюциялық дамуында сыртқы орта температурасының əрқилы ауытқуына ағзада əртүрлі бейімделушіліктер қалыптасады. Бұл екі жолмен жүреді немесе іске асады. 1. Əртүрлі биохимиялық жəне физиологиялық қайта құрылуы (ферменттердің қанықтығы, белсенділігі, ерітіндінің қату нүктесінің төмендеуі). 2. Дене температурасының сыртқы орта көрсеткішіне біршама икемделу қабілетінің арқасында, ондағы жүретін биохимиялық реакциялардың онша ауытқымауы. Организмдегі жылудың пайда болуы екі экзотермиялық процесс арқылы жүзеге асады: а) Ағзадағы тотығу реакциясының нəтижесінде АТФ-ң бөлінуімен оның қайта тұрақталуы (восстановление). б) Жылу биохимиялық реакциялардың қосымша қолдаушы энергиясынан пайда болады. Организмнің оған тиесілі температурасы ол тіршілік ететін ортаның температурасына қатысты. Олар: |