Лектор: аға оқытушы Өтегенова О. К
Жердің жылуын және планета қойнауындағы температура таралуының
жүктеу/скачать 1.2 Mb.
|
4. Жердің жылуын және планета қойнауындағы температура таралуының жай-жапсарын анықтаумен айналысады А) гравиметрия Б) магнитометрия С) геотермика Д) сейсмология Е) геохимия 5. Жер сілкіністерді, сол сілкіністердің туындауын және көрініс беруін қамтамасыз ететін геологиялық жағдайлар жайлы ғылым А) гравиметрия Б) магнитометрия С) геотермика Д) сейсмология Е) геохимия 6. Жер сілкінуді өлшейтін прибор А) склерометр Б) барометр С) спидометр Д) термометр Е) сейсмограф 7. Жерсілкіністер, сол сілкіністердің туындауын және көрініс беруін қамтамасыз ететін геологиялық жағдайлар жайлы ғылым А) сейсмология Б) геоморфология С) климатология Д) палеонтология Е) вулканология 8. Жердің сыртқы геосфераларының жер қыртысымен өзара әсерлесулерінің нәтижесі болып табылатын геологиялық процесс. А) экзогендік Б) эндогендік С) геосинклиналдар Д) платформалар
А) экзогендік Б) эндогендік С) геосинклиналдар Д) платформалар
А) сейсмикалық белдеулер Б) эндогендік С) экзогендік Д) платформалар
А) 3470 км Б) 2900 км С) 35-80 км Д) 50-45 км
Жер сілкіну Жер сілкіну ошағы Эпицентр
Сейсмикалық аймақтар Сейсмограф Жанартау Везувий
Гейзерлер Минералды сулар Бақылау сұрақтары 1.Жер сілкіну қалай жүреді? 2.Жерсілкіну ошағы деп нені айтады? 3.Жер сілкінудің эпицентрі деген не? 4.Жер шарындағы басты жер сілкіну белдеулерін белгілеңдер 5.Жанартау қалай пайда болады? 6.Жер бетін қалыптастырудағы жанартау әрекеттерінің ролі қандай?
Теориялық мәліметтер: Тау жыныстары деп - жер қыртысындағы геологиялық денелерді құрайтын әртүрлі минералдар жиынтығын айтамыз. Тау жыныстары - жер қыртысындағы сан түрлі геологиялық денелерді құрайтын әр түрлі минералдық агрегат тар жиынтығын атайды. Ал минералдар әр түрлі элементтердің химиялық қосындылары. Миниралдардың түрлері мыңдап саналады (қазір минералдардың 2500-ден астам түрлері белгілі), себебі химиялық элементтердің бір-бірімен әрекеттесу мүмкіндіктері мейлінше мол. Дей тұрғанмен, жер қыртасына тән тау жыныстарын құруға қатынасатын басты-басты элементердің ұзын саны жиырмадан аспайды. Олардың ішіндегі сегіз элемент-оттегі, кремний, алюмений, темір, кальций, натрий, калий және магний-ең басты жыныс құрушы болып саналады. Жер қыртысында табиғи таза күйінде кездесетін жеті-ақ элемент-көміртегі, (көмір, графит, алмас), күкірт, алтын, платина, күміс, мыс және темір, қалған элементтер тек қана химиялық қосындылар түрінде көрінеді. Бұл элементтің басқа элементтермен қосындылары жер бетінде барынша жиі кездеседі. Табиғи таза элементтерге қысқаша тоқталу. Көміртегінің табиғатта екі түрі : а) Алмас, ә) Графит. Алмас бұл - грек “адамас” жеңдірмейтін деген сөзден шыққан. Бұл қватты және физикалық әсерлерге төзімді. Химилық формациясы С түссіз, немесе көкшіл, көк, қоңыр, алмасша жылтылдайды, қаты зат, ұрғанда морт сынады. Графит бұл - гректің “графо” жазамын деген сөзінен шыққан. Формациясы С, қара және қою сырғылт түсті, жиырылатын метал сияқты. Ол саусаққа немесе қағазға жұғады. Әртүрлі өнеркәсіпте қолданылады. Күкірт - химиялық формациясы S, алмасша жылтырайды, сары түсті, морт сынғыш, сірінке отынына оңай-ақ жанады. Алтын – формациясы Ag, ақшыл түсті, жылтырайды, күміс күкіртті қосындысының ыдыруы нәтижесінде түзіледі. Бұдан бұйымдар мен тиындар жасайды. Мыс - формациясы Cu, сорғылт қызыл түсті, жылтырайды, бұл күміс күкірттің қосындысының нәтижесінде түзледі. Өте сирек мыс рудасы ретінде ретінде пайдаланылады. Платина – формациясы P, түсі ақшыл, металша жылтылдайды, табиғи таза, күміспен темірге ұқсайды. Олар өнеркәсіптерде, тіс, алтын бұйымдар жасауға қолданылады. Темір – Fe түсі сұрғылт, металша жылтылдайды, өте жоғары магниттік қасиеттеріңн және ауада тез тотығатындықтан ерекшеленеді. Табиғи таза темір іс–тәжірбеде пайдаланылады. Тау жыныстары бір немесе бірнеше минералдан тұруы мүмкін. Бір ғана минералдан тұратын тау жыныстарын мономинералды жыныстар деп атайды. Мұндай тау жыныстарының жарқын өкілдері әктастар (негізінен алғанда кальцит минералынан тұрады) мен шақпақтастар (негізінен алғанда кварц минералынан тұрады). Бақылау сұрақтары: 
5-апта ( 3,0 балл) 
(Студенттің сабақта қарастырылған тақырып жөнінде өз ойлары мен түсініктерін, идеялары мен пайымдауларын келтіретін бағалау тәсілі. Эсседе бірінші кезекте студенттің өзіндік “Мені” көрініп тұруы керек. Эссе арқылы оқытушы студенттің ойлау деңгейі мен сабақта қалай жұмыс жасағандығын бағалайды. Эссе – ағымдағы бақылаудың тиімді тәсілі.) 
1. Полихеттердің басының құрылысы... А)акрон және төрт сегмент Б)басы жоқ В)простомиум және перистомиум Г)акрон және алты сегмент Д)протоцефалон 2. .Көпқылтанды құрттарға қандай жылжу мүшелері тән. А)параподия Б)буынды аяқтары В)қылтандар Г)амбулакральді аяқтары Д)аяқтары жоқ 3. Буынаяқтылар типіне қандай қан айналу типі тән А)ашық қан айналу жүйесі Б)түйық қан айналу жүйесі В)капелиярлы қан айналу жүйесі Г)қан айналу жүйесі жоқ
А)мальпиги түтікшелері Б)коксальді без В)антенальді без Г)бүйрек Д)максилярды без 5. Шаянтәрізділердің тыныс алу мүшесі; А)өкпе
Б)трахея В)желбезек Г)өкпе,трахея Д)тыныс алу мүшесі жоқ 6. Шаянтәрізділердің бас миы қандай бөлімдерден тұрады: А)протоцеребрум Б)дейтоцеребрум В)ганглиялардан Г)протоцеребрум және дейтоцеребрум Д)тритоцеребрум Д)Insecta 7. Скорпионның улы безі қайда орналасқан А)кеуде қуысында Б)қармалауышында В)артқы аяғында Г)акронда Д)тельсонда 8. Шыбындардың ауыз аппараты А)кеміргіш Б)жалағыш В)тесіп-сорғыш Г)сорғыш
Д)кеміргіш -жалағыш 9. Насекомдарға қандай метамерия типі тән А)гомономды Б)гетерономды В)денесі сегменттелмеген Г)олигомерлі Д)полимерлі,ларвальді 10. Насекомдардың қан айналу жүйесі қай типті А)қан айналу жүйесі ашық типті Б)қан айналу жүйесі жоқ В)тұйық Г)қан айналу жүйесі нашар дамыған Д)қан айналу жүйесі екі шеңберлі 11. Фитомонодалар отрядына қандай талшық жатады. А)жасыл эвглена Б)вольвокс В)трипанасома Г)трихомонас Д)опалина
А)органикалық заттары мол тұщы су қоймаларында. Б)теңізде. В)топырақта Г)өсімдіктердің паразиттері Д)жануарлардың паразиттері 13.Вольвокстың клеткалары қай жолмен бөлінеді. А)палинтомия. Б)монотомия В)бүршіктену. Г)спорогония Д)шизогония 14.Жұмыр құрттарға қандай белгілер тән. А)паренхиманың болуы. Б)экто-және эндодерма қабатының болуы. В)целомның болуы. Г)алғашқы қуыстың болуы. Д)аралас қуыстың болуы. 15. Нематодтардың денесінің құрылысының ерекшелігі неде. А)денесі сегменттелмеген. Б)метамерлі сегменттелген. В)денесі түтіктің ішінде орналасқан. Г)симметриясы радиальді Д)денесі үш сегментті. 16. Бульбус дегеніміз не. А)ауыз қуысы. Б)жұтқыншақтың кеңейген бөлімі. В)жыныс безі. Г)бұлшық ет. Д)ортанғы ішектің кеңейген бөлімі. 17. ”Буылтық құрттардың ата-тегі-Немертиндер”,бұл кімнің теориясы. А)Мечников Б)Ливанов В)Догель
Г)Вернадский. Д)Павлов
18. Целомның негізгі қызметі.... А)тірек,зәр шығару,тасмалдаушы. Б)ас қорыту. В)тыныс алу. Г)қозғалу. Д)тітіркену. 19. Целомодукт қандай қызмет атқарады. А)ас қорыту. Б)зәр шығару. В)тірек,
Г)тасмалдау. Д)иммунитеттік. 20. Буынаяқтыларға қандай тері жамылғысы тән. А)кутикуласы бар эпителий Б)хитинді . В)көп қабатты эпителий. 21. Партеногенез дегеніміз не. А)жануарлардың қауымдар түзейтін әдісі. Б)жануарлардың аналық жыныс клеткасынан ұрықтанбай-ақ одан жаңа организмнің өсіп жетілуі құбылысы. В)жануарлардың тура дамитын жолы . Г)жануарлардың шала түрленіп дамитын жолы. Д)жануарлардың толық түрленіп дамитын жолы. 22. Келтірілген жануарлардың қайсында хелицералары жақсы дамыған. А)Сколопендрада. Б)Таракандарда В)Өзен шаянында. Г)Өрмекшіде Д)Жүзім ұлуында. 23. Өрмекшілерде қандай без кездеседі. А)антенальды. Б)максиллярлы. В)ұйқы.
Г)коксальды 24. Қоңыздардың сыртқы жабыны қалай аталады. А)пеликула. Б)кутикула. В)хитинді кутикула. Г)сауыт . Д)денесінің сыртқы қабаты жоқ 25. Хитин неден құралады. А)ізбестен. Б)улы заттардан. В)жылтыр заттан. Г)азотты заттан. Д)жай минералды заттан. 26. Насекомдардың даму сатысы. А)эмбриональды Б)постэмбриональді,эмбриональды В)эмбриональды,постэмбриональды Г)гипоморфоз Д)голгометабола 27. Насекомдар немен қоректенеді. А)өсімдіктердің жапырағымен. Б)өсімдіктердің тамырымен, В)жануарлардың қанымен. Г)ұсақ насикомдармен. Д)жануарлардың қиымен.  
Сабақтың тақырыбы: Рельефтің негізгі планеталары нысандары – материктер мен мұхиттар. Сабақтың жоспары:
Теориялық мәліметтер: Мұхит бірыңғай оның кез-келген нүктесінен, құрылықты басып өтпей-ақ, кез-келген нүктесінен, құрылықты басып өтпей-ақ, кез-келген басқа жеріне қарауға болады. Дүние жүзілік деп аталатын бірыңғай Мұхит, шартты бөліктерге -мұхиттарға бөледі. Қазіргі уақытта 4 мұхит бөлінеді. Мұхитты тұңғыш ғылыми бөлуді голландық географ Вераний 1650 ж ұсынды. Ол 5 мұхитты : Тынық, Атлант, Үнді, Солтүстік және Оңтүстік Мұзды мұхиттарды бөліп шығарады. Мұзды мұхиттардың шекарасы полярлық шеңберлер бойынша жүргізіледі. Мұхиттарды бұлайша бөлу XX ғасырға дейін сақталады. Оңтүстік полярлық шеңбердің ішінде Антарктиданың орналасқаны белгілі болғанда Оңтүстік Мұзды мұхитты бөлуді тоқтатты. Мөлшері мүлде шағын Солтүстік Мұзды мұхитты бөлудің қажеттігі де сондай-ақ күман келтіреді. Солтүстік Мұзды мұхит туралы мәселе Халықаралық географиялық конгресте 1912 ж талқыланды:ешқандай шешімге келген жоқ,бірақ бірқатар елдерде, оның ішінде Ресейде Ю..М. Шокальский ұсынысы бойынша Солтүстік Мұзды мұхит полярлық теңіз деп аталды, ол сонымен бірге Атлант мұхитына жатқызылды. Картада 3 қана мұхит қалды.Алайда 1935 жылы Солтүстік Мұзды мұхит Дүние жүзілік мұхиттың мүлдем ерекше бөлігі ретінде қайтадан қалпына келтірілді. Материктер дің жағалауымен тура келетін мұхиттардың шекаралары күман келтірілмейді, ал судың бетімен өтетін жерлері шартты түрде ғана алынады. Әсіресе Атлант , Үнді жәнеТынық мұхиттарының арасындағы олардың оңтүстік бөлігінің (Оңтүстік мұхит көлемінде) шекараларын анықтау қиын.Шартты түрде олар Игольный (Африка ), Оңтүстік (Тасмания аралы) мүйісі меридиандарымен Антарктидаға қарай жүргізіледі. Үнді мен Тынық мұхиттарының шекаралары Азия мен Австарлия аралығындағы бөлікте Малакка түбегінен Үлкен және Кіші Зонд аралдары доғасының сыртқы жағымен Жаңа Гвинея және Торресов бұғазы арқылы Австралияға өтеді. Солтүстік мұзды мұхит Дежнев (Азия) мүйісі Уэльский Принці (Солтүстік Америка ) мүйісі сызықтары бойынша Тынық мұхитпен шектеседі. Солтүстік Мұзды мұхитпен Атлант мұхитының шекарасы күрделірек :ол Лабрадор түбегінен Баффинов жеріне (Гудзонов бұғазымен Гудзонов шығанағы Солтүстік Мұзды мұхитқа жатады), ал одан кейін шығысқа қарай Дейвис бұғазы арқылы Гренландияға, Гренландиядан Исландияға, одан әрі Фарерский аралдарына және Скандинавия түбегіндегі Станланд мүйісіне дейін барады. Антарктида мен Дүние жүзілік мұхитты қазіргі зерттеулер көптеген ғалымдарды оның оңтүстік бөлігінде өзіндік үлкен ерекшеліктер бар деген қорытындыға келіп отыр. 3.Құрылық. Мұхитпен 6 ірі бөлікке –материктерге (континенттерге) бөлінеде: Евразия, Африка, Солтүстік Америка, Оңтүстік Америка, Австарлия, Антарктида және көптеген ұсақ бөліктер-аралдардан тұрады. Американың 2 материгі дүниенің бір бөлігін құрайды, Евразияны 2 бөлікке бөлеміз-Европа және Азия.Дүние жүзінің 6 бөлігі бар:Европа, Азия, Америка, Африка, Австралия, Антарктида . Материктер бетінің мөлшерімен сипатына қарай өте әр-түрлі.Евразия материгі қалған 5 материктің әр-қайсысынан да ауданы жағынан ғана едәуір басым емес, сонымен бірге бетінің мөлшерімен өте күрделі сипатымен ерекшеленеді.Мұнда Жердің нң биік таулары орналасқан. Әрбір материктің оны басқадан ажырататындай өзіндік ерекшеліктері бар, екі бірдей материк жоқ. Бірақ мұнымен бірге материктер бетінің сипатында ұқсас ерекшеліктері бар. Олардың әрқайсысы үшін және құрылық үшін тұтас алғанда 1000 м кем биіктіктер басым болуы және биік таулардың салыстырмалы аз таралуы тән. Таулар меридиандармен палалеллдер бағытында жақын,бағытта созылған белдеулер құрайды. Солтүстік және оңтүстік ендіктің маңында орналасқан жоталардың шыңдары соншалықты биік келеді. 6-апта ( 2,0 балл)
(Студенттің сабақта қарастырылған тақырып жөнінде өз ойлары мен түсініктерін, идеялары мен пайымдауларын келтіретін бағалау тәсілі. Эсседе бірінші кезекте студенттің өзіндік “Мені” көрініп тұруы керек. Эссе арқылы оқытушы студенттің ойлау деңгейі мен сабақта қалай жұмыс жасағандығын бағалайды. Эссе – ағымдағы бақылаудың тиімді тәсілі.) 
Сабақтың тақырыбы: Әлемдік мұхит. Сабақтың жоспары:
Теориялық мәліметтер: Дүниежүзілік мұхиттың үлесіне бүкіл Жер бетінің 3/4 бөлігі немесе 361 млн км2 тиеді. Дүниежүзілік мұхит 4 бөліктен тұрады. Олар: Тынық мұхит, Атлат мұхиты, Үнді мұхиты және Солтүстік мұзды мұхит. Мұхит бөліктеріне теңіздер, шығанақтар, бұғаздар жатады. Теңіз – мұхит суының қасиеті мен жануарлар дүниесі жөнінен оқшауланып тұратын бөлігі. Теңіздер көбінесе құрлық жағалауында болады, бірақ кейде ашық мұхитта да кездеседі (мысалы, Саргасс теңізі, Фиджи теңізі).Әдетте, теңізді мұхиттан түбектер, аралдар немесе су астындағы жоталар бөліп тұрады. Шығанақ – мұхиттың немесе теңіздің құрлыққа сұғына сніп жатқан шағын бөлігі. Атлант мұхиты Солтүстік Америка жағалауындағы Гудзон, Мексика шығанақтарын, ал Үнді мұхиты Еуразияның оңтүстігіндегі Парся шығанағын құрайды. Дүниежүзілік мұхиттың бөліктері бір-бірімен бұғаздар арқылы жалғасады. Бұғаз – екі жағынан материктердің немесе аралдардың жағалары қысып шектеп тұрған енсіз су айдыны. Бұғаздардың ені әр түрлі. Ені ең кең (950 км) және терең (5248 м) бұғаз – Дрейф бұғазы; ал ең ұзыны (1670 км) – Мозамбик бұғазы. Жер асты сулары деп жер қыртысында кезігетін барлық физикалық күйдегі суларды айтамыз (мұз), бу (газ) және сұйықтық. Жер қыртысындағы суларға барлық тайыз орналасқан тегеурінсіз жер асты сулары немесе жергілікті (локольды) тегеурінді Жер асты сулары жатады. Жер қыртысының жоғарғы қабаттарына сіңетін су құрлықтың жер асты суларын құрайды. Жер асты суларының негізгі көзі- атмосфералық жауын-шашындары, бірақ Дүние жүзілік ылғал айналымы тұйық қалмайды, әрі судың біраз мөлшері жер қыртысына мантиядан келеді. Жер қыртысында орналасқан жер асты суларын жату жағдайларына қарай, аэрация зонасы суына, грунт суымен пласт аралық суға (қысымды және қысымсыз) бөлуге болады. Аэрация зонасының сулары топырақ суы мен ыза сулары қамтиды. Аэрация зонасында су шектеулі таралады да уақытша болады. Толтырылмаған кеуектерде ауа циркуляциясы болады. Топырақ суы топырақтың өзінен ажырамайды және сонымен бірге қарастырылуға тиіс. Ол ең үстіңгі бетте жатады, су өткізбейтін қабаты болмайды және ілмелі деп аталады. Ыза су – шектеулі тараған, жергілікті су өткізбейтін жыныстар үстінде уақытша жиналған жер асты суы. Ол жаңбыр және еріген судың сіңуі нәтижесінде пайда болады, ағып кетеді және буланады. Ыза судың деңгейі шұғыл ауытқып тұрады, бірақ су бояу сіңетін болғандықтан грунт суының деңгейі бірдей көтерілмейді, жауын-шашын түскеннен немесе қар ерігеннен кейін едәуір уақыт өткен соң барып көтеріледі. Грунт сулары деңгейінің жағдайына орман әсер етеді. Мұнда ашық жерге қарағанда жер бетінен булануға ылғал шығыны аз болады. Грунт суларының айнасының беті әдетте рельфтің төмендеуіне қарайғы бағыт бойынша еңісті толқын тәрізді болады. Грунт сулары грунт тасқындарын түзе отырып еңіс жаққа қарай фильтрленеді. Сирек су өткізбейтін пластик беті үңгіме болады. Әдетте сол жерде грунт бассейні пайда болады.
а)шығанақ б)арал в)бұғаз
г)түбек 2. Екі құрлықты бөліп тұрған дүние жүзілік мұхиттың бір бөлігі а)шығанақ б)арал в)бүғаз
г)түбек 3. Жан –жағын су коршап жаткан көлемі кіші құрлық а)шығанак б)арал в)бұғаз
г)түбек 4. Ең ірі түбек а)индокитай б)аравия в)индостан г)таймыр
а)калимантан б)мадагаскар в)гренландия г) баффин жери
а)атлант
б)үнді в)солтүстік мұзды г)тынык
а)атлант
б)үнді в)солт.мұзды г)тынык
а)планктон б)бентос в)нектон
г)плейстон 9. Су түбіне жабыса тіршілік ететіндер а)планктон б)бентос в)нектон
г)плейстон 10.Су - А)Дүние жүзілік мұхитты зерттейтін ғылым Б)Судың қасиеттерін ,жаралу тегін зерттейтін ғылым В)қарапайым сутегімен оттегінің қосындысы болып табылып, Жер бетіндегі 3 күйде кездесетін және Жердегі тіршіліктің дамуына ықпал ететін зат Г)жылу өткізгіштігі, мөлдірлігі, тұздылығы, тығыздығы,қозғалуы,термиялық ұстанымдығы
А). Өзі калыптастырган арнада токтаусыз агатын су ағыны. Б). Курлык бетіндегі су толган табиги ойыс. С). Ангарлардын табанындагы агып жататын ойыс. Д). Курлыктардын коп. ылгалданып, шымтезек басатын алкабы.
А). Озі калыптастырган арнада токтаусыз агатин су агыны Б). Курлыкен курлыкты боліп туратын дуние жузілік мухиттын бір болігі С). Курлыктардын коп. ылгалданып, шымтезек басатын бір болігі Д). Курлык бетіндегі су толган табиги ойыс
А). Озі калыптастырган арнада токтаусыз агатин су агыны Б). Курлыкен курлыкты боліп туратын дуние жузілік мухиттын бір болігі С). Курлыктағы көлдің . ылгалданып, шымтезек түзілуінен пайда болатын Жер беті суының бір бөлігі Д). Курлык бетіндегі су толган табиги ойыс. 
Сабақтың тақырыбы: Биосфера құрылымы. Сабақтың жоспары:
Теориялық мәліметтер: Биосфера жер шарының тіршілік нышаны бар жерлерін қамтиды. Биосфераны академик В.И.Вернадский жан-жақты толық зерттеді. “Биосфера” терминін геология ғылымында Австрия ғалымы Э.Зюсс 1875 жылы кеңінен қолданды. Биосфераның шекаралары. Биосфера атмосфераның жоғарғы қабатын және гидросфераны түгел дерліктей қамтитын тірі организмдердің тіршілік етуіне қолайлы табиғи орталар. Тіршіліктің жоғарғы шегі жер бетінен 22-24 км озон қабатына дейін таралған. Бұл қабатта бос оттегі күн сәулесі радиациясының әсерінен озонға айналады. Озон қабаты тірі ағзалар үшін зиянды әсері бар космостық сәулелер, ультракүлгін сәулелерді кері шағылысады. Тіршіліктің төменгі шегі литосфера бойымен 3-4 км, ал гидросфера бойымен (әлем мұхиты) 11 км тереңдікке дейін барады. Тіршілік негізінде 2-8 м тереңдікке дейін таралған. Тірі ағзалардың таралуына шектеуші факторлар бөгет болады. Мысалы, жоғарыда космостық сәулелер, ал төменде жердің ішкі қабаттарының жоғарғы температурасы шектеуші фактор болып табылады. Биосфераны құраушы заттар. В.И.Вернадский бойынша биосфераны құрайтын заттар:
А. литосфера В. биосфераны С. атмосфера Д. гидросфера
А. литосфера В. атмосфера С. биосфера Д. гидросфера 3. “Биосфера” терминін геология ғылымында кеңінен қолданған А. Вернадский В.И. В. Сеченов С. Павлов Д. Зюсс Э. 4. Атмосфераның төменгі, литосфераның жоғарғы қабатын және гидросфераны түгел қамтитын тірі организмдердің тіршілік етуіне қолайлы табиғи орталар А. биосфера В. литосфера С. гидросфера Д. атмосфера 5. Тіршіліктің жоғарғы шегі жер бетінен 22-24км ... дейін таралған А. су қабатына В. озон қабатына С. тас қабатына Д. бу қабатына
А. суға
В. буға С. озонға Д. оттегіге
А. озон
В. ағза С. ұлпа
Д. тіршілік 8. Тірі, өлі, биогенді, биожанама заттар А. биосфераны құраушы заттар В. тірі заттардың қызметтері С. газдық қызметі Д.концентрациялық қызметі
А. озон қабаты В. су қабаты С. жер
Д. “тіршіліктің беткі қаймағы” 10. Энергиялық, газдық, концентрациялық қызметтер А. тірі заттардың қызметтері В. энергиялық қызметі С. газдық қызметі Д.концентрациялық қызметі 11. Организмдердің күн энергиясының химиялық энергия ретінде органикалық заттарда сақтауы және бұл энергияның қолданылуы А. энергиялық қызметі В. газдық қызметі С. концентрациялық қызметі Д. тірі зат қызметі
А. концентрациялық қызметі В. энергиялық қызметі С. газдық қызметі Д. тірі зат қызметі 13. Тірі ағзалардың сыртқы ортадан химиялық элементтерден биогендік атомдарды концентрациялауы А. тірі зат қызметі В. энергиялық қызметі С. газдық қызметі Д.концентрациялық қызметі 
Сабақтың тақырыбы: Атмосфера құрамы мен құрылысы. Сабақтың жоспары:
Теориялық мәліметтер: Атмосфера Жердің ауа қабығы. Атмосфера (грек.atmos-бу жєне sphaira-шар) –Жер шарыныњ µзімен бірге айналатын жєне оныњ тєуліктік ,жылдыќ айналымына ќатысы бар газ ќоспаларынан т±ратын ауа ќабаты. Ол газдан, су тамшыларынан, шањнан, м±з кристалдарынан т±рады. Массасы 5,15*1015т. Жер бетінен жоѓарылаѓан сайын Атмосферарыныњ ќысымы мен тыѓыздыѓы тµмендей т‰седі де, біртіндеп планетааралыќ кењістікке ±ласып кетеді. Жер шарын ќоршап т±рѓан б‰кіл ауа ќабатыныњ ќозѓалыс ж‰йесі, яѓни ауа массасыныњ кµлденењ жєне тік баѓытта ауысуына себепкер болатын негізгі ауа аѓындарыныњ жиынтыѓы . Жердіњ тєуліктік айналуы, м±хиттар мен ќ±рлыќтардыњ µзара орналасуы, ќ±рлыќ бетініњ бедері, таѓы басќа Атмосфералыќ айналымдарды тудырады. Айналым жылы жєне салќын ауа масаларын араластырып, ылѓал тасмалдайды, нєтижесінде ауарайы µзгереді. Тропосфера ќабатында оѓан циклон жєне анти циклондар тыѓыз байланысты пассаттар мен муссондар ,тропосфераныњ жоѓарѓы ќабаты мен стратасфераныњ ауа аѓыны µте ќатты ж‰ретін тµменгі ќабаттары жатады. Атмосфералыќ айналым бірнеше ірі кµлемдегі ауа ќозѓалыстарын ќамтиды, соныњ ішінде ењ ірісі –ауа массасыныњ батыс тасмалы. Сонымен ќатар атмосферада кіші кµлемді жергілікті ауа айналымдары (бриз бора фен жєне тау ањѓарлыќ желдер ) мен к‰шті ќ±ындар (тромб тарнадо ќарадауыл ) да байќалады. Атмосфералыќ айналым синоптикалыќ , статистикалыќ жєне гидродинамикалыќ єдістермен зерітейді. Температураныњ µзгеруіне ќарай Атмосфера: тропосфера, стротосфера, мезосфера, термосфера жєне экзосфера ќабаттарына ажырайды. Тропосфера (грекше “tropos”-б±рылыс деген сµз) –Жерден экватормен –тропиктік ендіктерден 16-18 км. ден солт‰стік полюстерге дейінгі аймаќта 8-9 км.ге дейін созылѓан.Б±л ќабат атмосфераныњ ењ тµменгі ќабаты болып табылып, б±л ќабатта атмосфера ауасы 80% шоѓырланѓан жєне де су буыныњ 99 % осында орналасќан. Тропосфера ќабатында барлыќ Жер климатыныњ факторлары кездеседі.
Тропосферада температура жер бетінен тропопаузаѓа дейін орта есеппен єрбір 100 м-ге 0,6 ° тµмендейді.Ѓалымдар Жер планетасындаѓы ењ бір ѓажайып ќ±былыс ол-“Атмосфера ќабаттарынан жоѓарылаѓан сайын температура тµмендесе, Жер ќ±рылыстарынан тµмендеген сайын темепература жоѓарылауы ењ ѓажайып ќ±былыс” деп атап кµрсеткен.Тропосферада ауа ‰немі араласып отырып ,онда б±лт пайда болады жєне де жауын-шашын жауады.
Тропопауза-тропосферадан стратосфераѓа ќарай µтпелі ќабат.Тропаузаныњ биіктігі жєне температурасы ендікке байланысты µзгереді.Экватордан полюстерге ќарай тропауза араласа береді, біраќ б±л араласу бірќалыпты ж‰рмейді.
Стратосфера.Мезосфера.
Стратосфера(латынша :“stratus”-ж±ќа дегенді білдіреді) -тропаузадан 50-55 км аймаќта шоѓырланѓан.Б±л ќабатта 20 % ауа шоѓырланып, Жер бетіндегі тіршілікті ультрак‰лгін К‰н сєулесінен саќтайтын “озон” ќабаты (сратосфераны кейде озоносфера деп те атайды) 25 км биіктікте шоѓырланѓан.Стратосферада су буыныњ мµлшері тым аз.22-25 км биіктікте с±йыќ- тамшы перламутты б±лттар кездеседі.Алѓашында атмосфера ќабаттарын зерттегенде стратосфераны “тыныш ќабат” деген атаќ берілсе, ќазір стратосферада горизонтальды циркуляция процесі болып жататындыѓы аныќталды. Стратосфераныњ тµменгі шекарасындаѓы температура экватордыњ ‰стінде жыл бойы –74 ° С мањында ,полюстердіњ ‰стінде ,онан жоѓары.Солт‰стік жарты шарда ќањтарда –64 ° С ,-68 °,шілдеде 42 °С.Биіктеген сайын температура жоѓарылау береді де ,стратопаузаѓа барѓанда ° С, + 10 °С жетеді. Мезосфера (латынша “mesos”- орта,аралыќ дегенді білдіреді.)-стратопаузадан 800 км биіктікте шоѓырланѓан.Б±л ќабатта температура -80-85 ° С жетеді.Б±л ќабатта к‰міс т‰стес м±зды б±лттар кµптеп шоѓырланѓан.Трапосфердан термосфераѓа дейінгі аралыќтаѓы аймаќта 99,5 % ауа массасы шоѓырланѓан.
Термосфера.Экзосфера
Термосферада температура биіктік артќан ќайтадан жоѓарылайды да ,100 км биіктікте 0 ° С –тан µтеді.Ол 150 км биіктікте +220-240 ° С жетіп ‰лгереді.Тропосферадаѓы газ бµлшектерніњ ќозѓалыс жылдамдыѓы орасан зор,біраќ кењістіктіњ барынша селдір болуына байланысты олар µте сирек соќтыѓысады.К‰нніњ к‰шті єрекетіне байланысты термосфераныњ полярлыќ аймаќтарында тыѓыздыѓы да (ж‰здеген есе) ,температурасы да (ж‰здеген градусќа ) µзгеріп т±рады. Термосферада ионданѓан µте селдір газдыњ ќабыѓы болып, сондыќтан да оны кейде иносфера деп атайды. Термосферады негізінен ионданѓан мынадай тµрт ќабат ажыратылады: 1.Д (биіктігі 80 км) 2.Е (биіктігі 110 км) 3.F¹(биіктігі 120 км) 4.F²(биіктігі 250-400 км) Иондану ќабаттары кейде секундына 40-80 км жылдамдыќпен вертикаль баѓытта ќозѓалысќа т‰седі.Онда ќуатты электр тоќтары µтіп жатады.Термосферадаѓы бµлшектердіњ ќозѓалысына магнит µрісі єсер тигізеді.400 км-ден биіктікте б±л процестіњ єсері басым екендігін білуімізге болады.Магнит к‰ші сызыќтарын бойлап созылып жатќан зарядталѓанбµлшектердіњ б±лттары саѓатына ж‰здеген км жылдамдыќпен ауысып жатады. Экзосфера-(грекше :exo –сыртќы деген маѓына береді )-800 км –ден жоѓары ,температурасы 2000° -ќа жетуі м‰мкін –атмосфераныњ ењ жоѓарѓы ќабаты ,сондай-аќ планетаралыќ ќабат. Тек шартты т‰рде шектелген сыртќы сфера -шашырау ќабаты ,одан газдар планетааралыќ кењістікке ±шып кете алады.Б±л ќабат ќазіргі к‰нге дейін аз зерттелегн.Б±л ќабатта ѓалымдардыњ болжамы бойынша бµлшектер бір-біріне соќтыѓыспайды деуге болады.
8-апта (1,5 балл)
(Студенттің сабақта қарастырылған тақырып жөнінде өз ойлары мен түсініктерін, идеялары мен пайымдауларын келтіретін бағалау тәсілі. Эсседе бірінші кезекте студенттің өзіндік “Мені” көрініп тұруы керек. Эссе арқылы оқытушы студенттің ойлау деңгейі мен сабақта қалай жұмыс жасағандығын бағалайды. Эссе – ағымдағы бақылаудың тиімді тәсілі.) 
Сабақтың тақырыбы: Географиялық қабық. Сабақтың жоспары:
Теориялық мәліметтер: Географиялық қабық дегеніміз-Жердің сыртқы қоршаған қабығы, оның құрамына-литосфера, гидросфера, атмосфера, биосфера кіреді. Бұл біздің планетамыздың қиын және күрделі жүйелерінің бірі. Географиялық қабық гидросфераны толығымен, атмосфераның төменгі қабаттарын, литосфераның жоғарғы қабаттарын және сондағы тіршілік иелерін зерттейді. Географиялық қабықтың анық шекарасы жоқ. Сондықтан әрбір ғалым оны өзінше бөледі. Географиялық қабықтың жоғарғы бөлігін атмосферадағы озон қабатымен шектессе(25 км биіктікте), төменгі қабатын 1 км тереңдікте деп есептейді.Сонымен географиялық қабықтың жер бетіндегі орташа қалыңдығы 30 км-ге жетеді.Дүние жүзілік мұхитта шекарасы оның түбіне дейін орналасқан. Географиялық қабыққа тән ерекшеліктер: -жер қабықтарының әрқайсысы бір ғана заттан (атмосфера-ауадан, гидросфера-судан, литосфера-тау жыныстарынан, биосфера-тірі организмдерден )тұрады; -организмдер тек қана географиялық қабықта тіршілік етеді. Атмосфераның жоғарғы қабаты мен литосфераның терең қойнауларында тіршілік таралмайды; -жерге түсетін күн сәулесімен келетін жылу түгелдей дерлік географиялық қабыққа шоғырланған. Оған жылу мөлшерінің белдеулер түрінде таралуы сипатты.Атмосфераның жоғарғы қабатында немесе литосфераның терең бөлігінде жылу бұлайша белдеулік заңымен таралмайды; -географиялық қабық құрамды болғанымен, біртүтас дүние; -географиялық қабық әр-түрлі заттық құрамнан шоғырланған; -географиялық қабықтың құрамындағы заттар 3 күйде кездеседі; -тек географиялық қабықта тіршілік кездеседі. Географиялық белдеулер климаттық белдеулерге сәйкес келеді және солардың атымен аталады. Әр географиялық белдеу климат жағдайларының тұтастығымен ерекшеленеді. Солтүстік және оңтүстік жарты шарлардың әрқайсысы 4 негізгі географиялық белдеуге бөлінеді. Олар: экваторлық, тропиктік, қоңыржай және полярлық белдеулер. Негізгі географиялық белдеулердің аралықтарын өтпелі белдеулер бөліп жатады. Өтпелі белдеулерге “суб” (латынша – кіші, таяу) деген сөз қосылып айтылады. Субэкваторлық – экваторлық пен тропиктік белдеулердің; субтропиктік – тропиктік пен қоңыржай белдеулердің; субполярлық (субарктикалық, субантарктикалық) – қоңыржай мен полярлық белдеулердің аралығын бөледі. Экваторлық белдеу.Экватордың екі жағын бойлап созылып жатады. Белдеудің климат жағдайлары жыл маусымдарына бөлінбей, температура бүкіл жыл бойы біркелкі таралуымен ерекшеленеді.Жазда да, қыста да температура үнемі жоғары, яғни 25 – 300 С. Жауын-шашын жыл бойы біркелкі таралады (жылына 2000 – 3000 мм-ден, тауларда 10000 мм-ге дейін). Күн сайын, әдетте түстен кейін нөсер жаңбыр құйып өтеді. Жылу мен ылғалдығын молдығы өсімдіктердің қаулап өсіп, сан алуан жануарлардың мекендеуіне қолайлы. Белдеудің көп жерін экваторлық (тропиктік) ұдайы ылғалды, мәңгі жасыл ормандар зонасы алып жатыр.Экваторлық ұдайы ылғалды ормандарда түрлі пальма, діңі қатты темір ағаш, жемісі тамаққа пайдаланылатын нан ағашы, шоколад ағашы өседі. Өсімдік сияқты жануарлары да биіктік қабаттарға бөліп таралған. Ағаштарда быжынаған бунақденелілер, ағаш бақалары, жыландар, шиқылдаған құстар қаптап жүреді. Оларға маймылдардың бақырғаны үні қосылады. Субэкваторлық белдеу.Экваторлық ауаны қыста тропиктік ауа ауыстыратын өңірде жыл екі маусымға, яғни жаңбырлы жаз бен құрғақ жылы қыс маусымдарына бөлінеді. Белдеудің құрғақ маусым 2 – 3 айға ғана созылатын аудандарында ауыспалы ылғалды ормандар өседі. Бұл ормандарда экваторлық ұдайы ылғалды ормандарға қарағанда ағаштар біраз аласарып, аралары ашылады. Соған байланысты онда бұта және шөп өсімдігі көріне бастайды. Ағаштың кейбір түрлері құрғақшылық маусымда бойындағы суды аз буландыру үшін жапырағын тастайды.Құрғақ кезең 5 – 6 айға созылатын жерлер с а в а н н а л ы болып келеді (саванна Оңтүстік Америка үндістерінің тілінен алынған сөз). С а в а н н а деп әр жерінде жеке немесе шоқ-шоқ ағаш пен бұта кездесетін,көбінесе шөп басқан алқапты айтады. Тропитік және субтропиктік белдеу Тропиктік белдеуге бұлтының аз болады. Материктің тропиктік климат ауа температурасы ауытқуларының үлкен болып, өте құрғақ және ыстық келеді. Континенттердің батыс жағауларының тропиктік климаты өте ерекше. Оның ауа температурасы төмен(18-200) жауын-шашын мөлшері аз (мөлшері 100мм аз) (Батыс Сахара, Нашиб, Атакама, Колифорния ) 1000(25-280С) 1200С қыста жетеді. Континенттердің шығыс жағалауларында тропиктік климаты батыс жағалауының тропиктік климатынан неғұрлым жағдайдағы температурасымен жауын шашынның көптігімен көзге түседі.Мұхиттің тропиктік климат экваторлыққа ұқсас өйткені Мұхит үстіне t-ның тәуліктік және жылдық температурасы біршама үлкен емес. Бұл климат – ауа массаларының сезондық ауысуымен сипатталады. Материктік субтропиктік климат – жазда ыстық, құрғақ -300С тем-сы, ал қысы – ылғалды болып келеді. Евразияда субтропиктік климат континенттің орталығыда орн. Солтүстік Америкада Коларадада орн. Субтропиктік климатқа тәуелді континенттердің батыс жағалауларын – жерорта теңіздік климат деп аталады. Бұл климатқа Оңт. Европа, Алдыңғы Азия, Солт. Африка жатады. Бұндай климатқа ұқсас Солт және Оңт Америкада да, Африканың оңк-батысында да Австралиада да бар.Бұл климатқа салыстырмалы ыстық 22 С , құрғақ жаз ,10 с-ылғалды (500-700мм)қыс тән. Субтропиктік климатқа тән континенттің шығыс жағалаулары –муссонды болып келеді.Жазда тұрақты муссон-мұхиттан келеді, ыстық(25 с) ылғалды. Субтропиктікбелдеулер-бүкіл жыл бойы бір қалыпты температураның болуымен ерекшеленеді.Бірақ қыста бүкіл бклдеуде қысқа уақыттық температураның төмендеуі және, аз мөлшерде қар түсуі де мүмкін. Қоңыржай белдеу климаты. Бұл белдеудежазда-тропиктік ауа массасы ,қыста арктикалық ауа массасы әсер етеді.Континенттік қоңыржай климат-Евразияда және Солт Америкада ғана кездеседі. Ең жылы айдың температурасы-12 С(Солтүстікте)оңтүстіке қарай 24-5С. Ал ең суық ай-январьда –батыста 5 С,материк ортасына қарай -25 С(30)-ге деиін, ал Ресейдің кеибір тер-да 40 С жетеді. Жауын шашын мөлшері батыстан шығысқа қарай жол түседі. Қоңыржай белдеу Тәуліктік ауа температрасының өзгеруі дегеніміз яғни тәулік ішіндегі темпратураның өзгерісін айтамыз . Жердегі температураның өлшеумен немесе бақылаумен метеорологияның қызметкерлер айналысады. Олар ауаның температурасы зертеу мақсатында термометрді 2.м биіктікте орналастырып зертеледі. Жерде ауаның температурасын зерттеу 1 тәулікте 14-15 сағатқа жүргізіледі, суда-16 сағат шамасында , жерде күн батқан соң аз зертесе, су үстінде күн батқан соң 2-3 сағат өткен соң аз сезіледі . Ауаның тәуліктік температурасы 14-15 сағат аралығында су үстінде-16 сағатта максимумдық температура сезілсе, минимум температура –жерде күн батқан соң 2-3 сағатқа – су үстінде күн батқан соң сезіледі. Осындай ауа температураның максимумдық минимумдық 1 күн ішіндегі өзгерісі - тәулік температурасының амплитудасыда олар бірнеше факторларға байланысты жыл мезгілдері, бұлытылық, рельеф, өсімдіктер жамылғысы т .б. байланысты .Қоңыржай белдеулерде Күннің радиациялың баланысының өздігінше ерекшеліктері бар. Мысалы жазда Күннің көп түсуі байқалса –соның нәтижесінде күн ұзаққа созылады, қыста-керісінше Күннің түнге қарағанда қысқа болуы байқалады. Евразияның қоңыржай белдеулерінің жауын –шашынның жылдық мөлшері батыстан шығысқа қарай азайады -700-600 мм –ден -300 мм дейін азаяды. Ал Солтүтік Америкада жауын шашын керіснше Шығыстан батысқа қарай азаяды. Қоңыржай климаттың белдеулердің континенттілік белдеулерінің орталығында жауын –шашын қысқа қарағанда жазда көп түсед. Қоңыржай ендіктерде салқын жазымен, қатаң қысымен ерекшеленеді. Ылғалдық қоңыржай климаттық белдеуде –солтүстігінде көп болса,оңтүстікке жақындаған солтын азаяды .Материктердің болмыс жағалауларындағы қоңыржай климат –жылы ағыспен батыс желдерінің ықпалымен қалыптасады .Бұл белдеулік климатқа тән жазы ыстық емес (100 С –солт де,170С оқт. де) жазы қатаң емес, t-00 -50 C арасында (қыста). Солт-де қыста төмендеп, қар жауады. Таулы аймақтарда қар жауады, жауын – шашын мөлшері көп болады. Мысалы: Скандинавияның оңт-батысында – 1500мм, Кардильер мен Андтың батыс бөліктерінде – 300 мм, жетеді. Материктердің шығыс жағалауындағы қоңыржай белдеу климаты – ауа массасының сезондық ауысуына байланысты климаты муссанды болып келеді. t – жазда 200С, қыста – 100С - 200С. Жазғы жауын – шашын мөлшері қысқы жауын-шашын мөлшеріне қарағанда 10-20 рет көп. Полярлық және субполярлық белдеу климаттары. Оңтүстік жарты шарда қоңыржай блдеу климатында – мұхиттың климат үстемдік етеді. Онда салқын жазымен, батыс желдерінің үстемдігімен ерек-ді. Полярлық және субполярлық белдеулер..Антрктида, Гренландия, Канада аралдарында шоғырланған жыл бойы t – суық. Мысалы: Антрктиданың «Восток» станциясындағы t-ның ең минимум көрсеткіші – 89,20С. Жауын-шашын – 100мм. Теңіздік Артикада кедеседі. Тем те суық көрсеткішке ие бірақ жазда-полрлық күн кезеңінде күн біраз жылынуы мүмкін. Жауын шашын-200-300мм. Субполярлық белдеу Солтүстік жарты шарда, Еурзия мен Солтүстік Американың солтүстік шетін алып жатыр (субартикалық деп аталады). Оңтүстік жарты шарда тек аралдарда ғана кездеседі (субартикалық). Бұл белдеуде ең жылы айдың орташа температурасы +10 0С- тан аспайды. Жылдық жауын-шашын 100-300 мм, ол буланушылықтан 1,5 еседей көп. Жердің беткі қабаты жылы кезде 30 см-дей қалыңдықта ғана жібиді де, одан әрі қарай қысы-жазы тоң болып қатып жатады. Жазда мәңгі тоңның тек беткі жұқа қабаты ғана (0,5-1 м) ериді . Мәңгі тоңның жаппай таралуы және төмен температура жағдайында топырағы өте батпақты болып келеді. Белдеуді негізінен тундыра мен орманды тундыра зоналары алып жатыр. Тундырад мүк, қына және бұталар өседі. Полярлық белдеу Солтүстік полюс төнірегі артикалық, оңтүстік полюс төңірегі антартикалық (грекше анти- қарс) белдеу деп аталады. Екеуінде жаппай муз басып жатыр. Климат жағдайлары өте қатаң. Арктикалық белдеудің екі-үш аптаға ғана созылатын жаз маусымы кезінде ауаның температурасы 0 0С-тан сәл ғана асады. Оны есесіне ұзақа созылатын қыста ол- 30-40 0С-тан түспейді, қақаған аяз болып тұрады. Антрактиданың климаты оданда қатаң. Одан жер шарындағы ең төмен температуңрасы (-88,30 С) байқалады. 8-апта ( 1,5 балл) 
№ 11. Географиялық қабықтың дамуындағы климаттың рөлі. 
1. Көпаяқтылар немен тыныс алады. А)өкпе.
Б)желбезек. В)бүкіл денесімен. Г)трахеямен. Д)өкпе және трахеямен. 2.Өрмекшелерді зеріттейтін ғылым. А)Гельминтология. Б)Протозоология. В)Карцинология. Г)Арахнология Д)Орнитология 3.Циклоп қай отрядқа жатады. А)ескекаяқтылар. Б)он аяқтылар. В)қос қанаттылар. Г)жапырақаяқтылар. Д)сегізаяқтылар 4.Құршаяндар қайда тіршілік етеді. А)тұщы суларда Б)ағынды суларда В)теңіздерде Г)тастардың арасында Д)құмдарда,құрғақ топырақта 5.Шаянтәрізділерді зеріттейтін ғылым А)Малакология Б)Гельминтология В)Арахнология Г)Карцинология Д)Акаралогия 6.Ланцетиктің қандай белгісі омыртқасыз жануарларға тән емес?
7.Қай тип тармағы хордалылар типіне жатады? А) Қабықтылар. В)Бассүйексіздер. С)Омыртқалылар. Д)емтүтіктілер. E)Желбезектілер. 8.Ланцетник қай мүшесі арқылы қозғалады? А)Құйрық қанаты арқылы. В)Құрсақ қанаты арқылы. С)Көкірек қанаты арқылы. Д)Арқа қанаты арқылы. Е)Желбезек арқылы. 9.Хорда қандай қызмет атқарады? А)Ас қорыту. В )Тыныс алу. С)Тірек қызметі. Д)Зәр шығару. Е)Сезім мүшелері. 10.Ланцетниктің жүйке жүйесінің орталық бөлігі денесінің қай жағында? А)Құрсақ жағында. В)Арқа жағында. С)Ішек жағында. Д)Басында. Е)Хорданың астында. 11.Ланцетниктің жүйке жүйесі қандай құрылысты? А)Құрсақ жүйке тізбекті. В)Бас миы болады. С)Жүйке тәжі. Д)Жүйке түтігі. Е)Жүйке түйіні. 12.Ланцетниктің қан тамырлар жүйесі қай типті? А)Ашық.
В)Тұйық. С)Аралас. Д)Артериалды. Е)Венозды. 13.Балықтардың қимыл үйлесімділігіне байланысты миының қай бөлімі жақсы дамыған? А)Алдыңғы ми. В)Аралық ми. С)Ортаңғы ми. Д)Мишық. Е)Жұлын.
159.Алабұғаның қай жүзу қанаттары бас сүйегімен жалғаса жатады? А)Құйрық қанаттары. В)Құрсақ қанаттары. С)Көкірек қанаттары. Д)Арқа қанаттары. Е)Аналь жүзбе қанаты. 14.Балықтың омыртқаларыныңң үстіндегі доғасынан түзілген омыртқа жотасының каналында не орналасқан? А)Хорда.
В)Жұлын. С)Арқа ортасы. Д)Құрсақ ортасы. Е)Қуыс көктамыры. 15.Уылдырық шашу дегеніміз не? А)Балықтарың көбею кезіндегі күрделі инстикті мінез-қылығы. В)Миграция (қолайлырақ жерге ауысу). С)Уылдырықшалардың дамуы. Д)Ұрпағына қамқорлық жасау. Е)Ұрпағын қоректік затпен асырау. 16.Қандай баЛықтарда желбезек қақпағы болмайды? А)Сүйекті балықтарда. В)Шеміршекті балықтарда. С)Саусаққанатты балықтарда. Д)Қостыныстыларда. Е)Бекірелерде. 17.Қандай балықтарда торсылдақ болмайды? А)Алабұғада. В)Шортанда. С)Акулада. Д)Трескада. Е)Жайын балықта. 18.Алабұғаның зәр шығару мүшесіне не жатады? А)Мальпиги түтіктері. В)Бүйрек. С)Жүрек.
Д)Ішек. Е)Өкпе.
19.Латимерия алабұғадан қай мүшелерінің құрылысы арқылы ерекшеленеді? А)Көздерімен. В)Жұптасып орналасқан жүзу қанаттарымен. С)Желбезек қақпақшасымен. Д)Жақтарымен. Е)Дара жүзбеқанаттарымен. 20.Алабұғаның желбезек жапырақшалары қай жерінде орналасқан? А) Желбезек қақпақшаларында. В)Желбезек доғасында. С)Дене қуысында. Д)Жүзу қанаттарында. Е)Бас сүйегінде. 21.Қандай сезім мүшесі балықтарға тән? А)Есту мүшесі. В)Көзі. С)Бүйір сызығы. Д)Дәм сезу. Е)Иіс сезу. 22.Алабұғаның желбезек қақпақшасы қандай қызмет атқарады? А)Тірек қызметін. В)Зәршығару. С)Дәм сезу. Д)Нәзік желбезектерді сырт жағынан қорғап, жауып тұрады. Е)Кез-келген газдарды өткізеді. 23.Алабұғаның ас қорыту жүйесінің қай бөліміне бауыр мен ұйқы безінің жолдары ашылады? А)Өңеш.
В)Қарын. С)Аш ішек. Д)Клоака. Е)Артқы ішек. 24.Балықтың жүрегі неше камералы? А)Үш камералы. В)Екі камералы. С)Төрт каералы. Д)Бір камералы. Е)Көп камералы. 25.Балықтан бөлінетін қою ақ сұйықтық – шоғал, ол не? А)Жұмыртқа жасушысының өнімі. В)Аталық бездің ұрығы. С)Уылдырықтар. Д)Нәжістер. Е)Шабақтары. 
Сабақтың тақырыбы: Атмосфераның ластануы және оларды қорғау жолдары. Сабақтың жоспары:
Теориялық мәліметтер: Атмосфера экологиясына :Озон ќабатыныњ б±зылуы, ќышќыл жауын-шашындардыњ жаууы ,таѓы басќалар болып табылады.Атмосфера экологиясын б±зушы факторларѓа : өндіріс жєне ќайта істеу µнеркєсіптеріндегі шыѓынды заттардыњ атмосфераѓа т‰тін, к‰йе ретінде кµтерілуі.т±здардыњ атмосфераѓа кµтерілуі Атмосфераныњ 100 км биіктікке дейінгі ќабатында жер бетіне баяу ќонып жататын 28 млн. Т. астам космостыќ шањ –тозањ бар. Аэрозолдардыњ жалпы салмаѓы 108 т кем соќпайды. Атмосфераныњ электор µткізгіштігі иондардыњ коцентрация ќозѓалѓыштыѓына байланысты. Биіктеген сайын иондардыњ коцентрациясы к‰шейе т‰сетіндіктен электор µткізгіштік те арта береді де, 100-250 км биіктікке максималдыќ жаѓдайына жетеді. жүктеу/скачать 1.2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
тірі заттар – планетамызда тіршілік ететін барлық тірі ағзалардың жиынтығы.
