Лицензиялау және сертификаттау 050901 «Тасымалдау, жол қозғалысын ұйымдастыру және көлікті пайдалану»

Жол қозғалыс қауіпсіздігінің позициясы бойынша қозғалтқыштарды ауыстыру келесі шарттарды және міндеттерді орындағанда рұқсат береді:

1) автомобильдерді қайта жабдықтауы зауытта немесе зауыт сияқты жағдайы бар жерде;

2) раманың өзінде пісіру (сваркілеу) жұмыстарын өткізуге болмайды;

3) кронштейн тіректердің жаңларын ғана бекіту, зауыт шығаратын бұрандалармен (болтармен), гайкамен (сомын), гроверды (қырлы) шайбамен (тығырықпен);

4) рамаға қозғалтқышты орналастырғанда еңкею бұрыштарын назарға алу керек;

5) автомобиль ІЖҚ –тың жүйесі жұмыс істелген газдардың шығуы толық өзгеререді;

6) ГАЗ-66 автомобильдің қоректендіру жүйесі толық қайтадан жасалады, отын багі ауыстырылады, терең және жіңішке тазалау фильтрлер, отын багі стандартты түрін ғана қояды;

7) ІЖҚ суыту жүйесі радиатор патрубоктердің термостат және блок цилиндрдің суыту көйлегі қосылу орнында қайта жасалады.

Қозғалтқышты ауыстырғанда автомобильдің динамикалық мінездемелерін ауыстырғаннан кейін және ауыстырудан бұрын салыстыру керек. Автомобильдердің мінездемесін салыстыру үшін есептерлерде өткізу керек және автомобиль динамикасының графигін сызу керек.

Автомобильді негізгі қозғайтын күш, тарту күші болып саналады, жүргізетін доңғалаққа қосымша, яғни қозғалтқыш жұмыс істегенде және жүргізетін доңғалақтардың жолмен әрекеттескенде.

Тарту күшін анықтау үшін қозғалтқыштың жылдамдық мінездемесін білу керек, қайсысы қуаттың әсері Ne және момент Ме тәуелді, иінді біліктің бұрыштық жылдамдығының әсеріне байланысты. Аналитикалық жолмен параметрлерді анықтау үшін келесі формуланы пайдаланамыз:

карбюраторлы а=в=с=1

дизельді а=0,53; в=1,56; с=1,09

We- иінді біліктің бұрыштық жылдамдығының мәні.

Ne анықтағанда We/Wn алады:

карбюраторлы шексіз 0,2....1,2 қадам 0,2

дизельдерге 0,2....1,0 қадам 0,2
Me=1000*Ne/We; Нм (2)
Wn=П*n/30
n-айналу саны автомобильдің максималды қуатында

Динамикалық мінездеме динамикалық фактор автомобиль қозғалыс жылдамдығына тәуелділігін көрсетеді.

Rк=0,5 м доңғалақ радиусы;

Кв=0,6-0,7 – ауа кедергі коэфициерті;

F=4,4 м² – автомобильдің беттік ауданы;

Gа - автомобиль массасы.
V=We*Rк/Uтр - автомобиль жылдамдығы; (5)

Қозғалтқышты ауыстырғанда тежеу және руль жүйесін ауыстыруға болмайды. Бірақ қозғалтқышты ауыстырғанда бұл жүйелер жақсы жұмыс істеу керек.

Тежеу жүйесі баспадан (педальдан), серіппеден, тартқыштардан, аралық иіннен (рычагтан), басты тежеу цилиндрден, гидровакумдық күшейткіштен, алты доңғалақ цилиндрден тұрады. Гидровакумдық күшейткішті тежеу кезінде жүргізуші баспаға (педальға) салатын күшін төмендету үшін қолданады. Күшейткіштің жұмысы қозғалтқыш жұмыс істегенде пайда болады. Бұл сиретілу кезінде пайда болатын энергия арқылы жетекте (приводта) қосымша тығыздық жасайды. Қозғалтқышты ауыстырғанда қозғалтқыштың кіру құбырында саңылау жасалады және оған гидровакумдық күшейткіш құбырлары арқылы гидровакумдық күшейткіштің өзі қосылады.

Руль жүргізуші берген бағыт бойынша автомобильдің жүруі үшін қолданады. Руль механизмінен, жетектен (приводтан) және руль жетектің (приводтың) күшейткішінен құралады.

Руль жетегінің (приводының) күшейткіші автомобиль жүргізуін жеңілдетеді, қозғалыс қауіпсіздігін көтереді, жүргізетін доңғалақтардан руль доңғалағына берілетін, шеткі түрткіден және соғудан сақтайды. ГАЗ-66 автомобилінің руль күшейткіш жетегі (приводы) гидравликалық. Ол сораптан (насос) бачоктан, тарату құралдан, күш цилиндрден және құбырғылардан құралған.

Сорап (насос) май қысымын ұлғайту үшін жұмыс істейді. Сорап (насос) қозғалтқыштың оң жағынан бекітіледі және иінді білік шкивінің екі сынаша белдік арқылы іске қосылады. Руль жетегінің жақсы жұмыс істеу үшін, қозғалтқышты ауыстырғанда оған сай сорап таңдау керек, қозғалтқыштың айналу жылдамдығына сай болуы қажет.

ГАЗ-66 автомобиль электро жабдықтаулары қозғалтқышты ауыстырғанда толығымен қайта жасалады 12,0В 24,0В ЗИЛ-431410 сызба бойынша (трансформаторлы-түзеткіш блогі). Бұл сызба бүкіл автомобильге 12,0В, ІЖҚ тек қана іске қосу үшін 24,0В. Стартердің токті көп пайдалануына байланысты екі аккумулятор қою керек.
Жұмыс орындау тәртібі:

1. 
   студент ГАЗ-66 автомобилінің қысқа мінездесімен танысуы
   

2) негізгі нормативті және басқару құжаттарымен танысу;

3) дизельді қозғалтқыштың түрін таңдау. Таңдауды дәлелдеу. Автомобильді қайта жабдықтаудың тәртібін және жүйелілігін анықтау;

4) методикасын және сынау тәртібін анықтау;

5) жұмыстың нәтижесін есеп ретінде дайындау.

Бақылау сұрақтары
1 Қайта жабдықтағанда, қозғалтқышты ауыстырумен байланысты қалай және неге автомобильдің динамикалық мінездемесі есептеледі?

2 Қайта жабдықтау кезінде дизел қозғалтқыш түрі қандай мінездеме арқылы таңдалады?

3 Автомобиль сертификациясын өткізу тәртібі.
Тәжірибелік жұмыс 4 ПАЗ-672 автобусында карбюраторлық қозғалтқышты дизельді қозғалтқышқа ауыстыру

Жұмыс мақсаты: негізгі басқаратын және нормативті құжаттармен танысу, ПАЗ-672 автобусында карбюраторлық қозғалтқышты дизельді қозғалтқышқа ауыстыру тәртібін және жүйелілігін анықтау.

Өзінің массасы, кг 4535

Алдыңғы өске 2037

Артқы өске 2498

Бұрылу радиусы, м:

ішкі остің ізі бойынша алд. доңғ. 9

сыртқы габарит 9,5

Тежеу жолы 60 км/с жылдамдықпен 32,1

Қозғалтқыш ЗМЗ-672

Карбюратор К-126Б

Сетьтегі электр қондырғыларының кернеуі, В 12

Аккумуляторлық батарея 6СТ-105

Стартер СТ230-А

Беріліс сандар:

Беріліс қорабының 6,55;3,09;1,17;1,00

Басты берілісінің 6,83

Руль механизмі гидрокүшейткішімен

Тежеулер:

Жұмыстық барабан арқылы

Тұрақтылық барабан арқылы

Қаптама (Шины) 8,25-20 Rк=464мм
Жол қозғалыс тәртібі бойынша «Егер көлік құралдарын қайта жабдықтауы шығарылса (қозғалтқыштарды ауыстыру, кузовтерді, отын бактерін т.с.с.) қолданылған нормалардың және тәртіптің бұзылуы немесе жол қозғалысын ұйымдастыру полициясының рұқсатын алмай және шығаратын кәсіпорынның немесе басқа уәкілдігі бар кәсіпорынның келісімін алмаса көлік құралдарын пайдалануға тыйым салынады».

Көлік құралдардын техникалық жағдайын бақылау, оларды пайдалану кезінде МВД РК бұйрығы бойынша 5 сәуір 1993 жылы N-134 «Бекіту туралы техникалық бақылау, мемлекеттік автомобиль инспекциясынан және ереже өткізу мемлекеттік техникалық қарау. Механикалық көлік құралдарын және тіркемелерді» техникалық бақылау және тіркеу жүктеледі БЖП БІІ.

Айтылған бұйрық бойынша БЖП БІІ бөлімі бақылау жүргізеді:

- мотокөлік құралдар конструкциясын, шығару және қайта жабдықтау өндеуі жобалау құжатсыз жүзеге асады.

Бұйрық бойынша «Жол полиция қызметінің жұмыскерлері бақылау жүргізгенде берілген ретімен қабылдау тиісті, жол жүру қауіпсіздігіне байланысты стандартқа сай емес көлік құралдарға және қосымша құралдарға пайдалануға рұқсатын бермеу».

Шығарылған немесе қайта жабдықталған көлік құралдар және қосымша құралдар, стандарт шарттарын бұзса, жоба құжатынсыз (жеңіл қайта жабдықтау болмаса) жол полициясымен келіспесе, пайдалануға берілмейді.

Қайта жабдықтау бойынша жұмыс тәртібі бойынша анықталады «Көлік құралдар конструкциясын бақылау тәртібі, қайсыларының шығарылуы немесе қайта жабдықтауы жоба құжатынсыз іске асады».

МВД РК бұйрығы бойынша 5 сәуір 1993 жылы N-134 «Бекіту туралы тұрғындардын техникалық бақылау мемлекеттік автомобиль инспекциясынан және ереже өткізу мемлекеттік техникалық қарау механикалық көлік құралдарды және тіркемелер» N 3 қасымшасында келесі айтылған:

Барлық модельдерде қозғалтқыштарды ауыстыру, жүк автомобильдерде кабиналарын қозғалтқыштармен және кабиналармен берілген марканың келесі модельдерінде ауыстыру. Бұл қайта жабдықтау түрлері тек қана шығару зауытының ұсынысы бойынша ғана іске асады, бұған шартты түрде стандартты отын бактарын қою сыйымдылығы ұқсас моделіне сәйкес.

Бұйрық бойынша «Қайта жабдықталатын, көлік құралдардың бақылауын жүргізгенде, жол қозғалыс қауіпсіздік шаралары бойынша конструкциясы тексеріледі, берілген талапқа сай көлік құралдары, пайдалануға жіберіледі».

МЕСТ 255478-91 “Автокөлік құралдар. Жол қауіпсіздік қозғалысы бойынша техникалық жағдай талаптары. Тексеру әдістері”. Тежеу жүйесінің техникалық жағдай талабы:

1) автокөлік құралдардың тежеу жүйесі жұмыс істейтін және берілген стандарт шарттарына сай. Автокөлік құралдарының классификациясы 2-ші түсіндіме қосымшасында көрсетілген. Пайдалану кезінде тежеу жүйесінің конструкциясын өзгеруге болмайды;

2) барлық бөлшектер, узельдер және механизмдер тежеу жүйесінің, гарантты білік элементтерге бағынатындар, және тежеу бастырмалары (накладкалары), сұйықтар, құбырлар және оларды бекіту элементтер өнеркәсіптік емес немесе автокөлік құралын шығару кәсіпорынның шартына сәйкес болмаса пайдалануға болмайды.

Рульді бұру техникалық жағдайының шарттары;

3) руль доңғалағында күштің өзгеруі доңғалақтарды әр жаққа бұрғанда жұлқынсыз жеңіл бұрылуы керек.

Қозғалтқыш және трансмиссияға техникалық жағдайына міндеттер:

1) қозғалтқыш және трансмиссия жұмыс іскерлікті жағдайда болу керек және ретке келтіруі автокөлік құралын пайдалану шарттарға сәйкес болуы. Пайдалану кезде қозғалтқыш түрін және конструкция элементтерін шығару кәсіпорынның келісімінсіз өзгертуге болмайды;

2) автомобильдің дизельді қозғалтқышпен жұмыс істелген газдардың түтіні кестеде көрсетілген мағынадан аспауы тиіс (МЕСТ 21393-75);

3) карбюраторлы, дизельді, және газобалонды қозғалтқыштарда отын жүйесі жақсы жабдықталған болуы керек;

4) автомобиль сцеплениясы қозғалтқышты трансмиссиядан толық бөлюі тиіс. Сцепление (тіркес- іліріс) педалының бос жүруі шығару кәсіпорынның берілген моделі бойынша сәйкес болу керек. Сцепление жетекші жүйесінде сұйықтың өздігінен ағуы болмау керек.

ЕЭК ООН N 24 ережесі (ГОСТ 21393-75) “Дизельді автомобильдер. Жұмыс істелген газдардың түтіні. өлшеудін нормалары және әдістері”. Нормалар және әдістер автомобильдердің жұмыс істелген газдардың түтінің бос жылдамдату және қозғалтқыштың иінді біліктің максималды жиілік айналуы кезінде түтіннің өлшеуіне стандарт қойылады. Түтіннің параметрлерін қойылуында жұмыс істелген газдардың оптикалық тығыздығы 8-ші кесте көрсетуі аспауы керек.
Кесте 8 – Жұмыс істеген газдардың түтіндік өлшеуіштері

Автомобиль моделі	Түтінділігі, %
	Бос үдеу	Білік айналуының максималды жиілігі
Үрдісіз (наддувсыз) дизельді автомобильдер	40	15
Үрдімен (наддувпен)	50	15
Дизельмен автомобильдер 1 шілде 1976ж шығарылады	60	15

ЕЭК ООН N 9 ережесі МЕСТ 27436-87 “Автокөлік құралдардың сыртқы шуылы. Деңгей және өлшеу әдістерінің рұқсаттары”. Қабылдау сынауларын өткізгенде рұқсатты сыртқы автомобильдердің шуылы, өлшенген әдіс п.п 4,2-4,4 жазылып берілген стандартты асырмау керек, 9-шы кестеде көрсетілген. Периодтық сынаулар өткізгенде сыртқы шуылдың деңгейі 1 дБа рұқсатты мәндерден аспауы керек, 9-шы кестеде көрсетілген.

МЕСТ 255478-91 “Автокөлік құралдар. Жол қауіпсіздік қозғалысы бойынша техникалық жағдай талаптары. Тексеру әдістері”. Автокөлік құралдардың тоқтау жүйесінің нәтижелілігін қондырғы немесе жол сынаулары бойынша тексереді. Сынауларды толық масса немесе масса жабдықтау күйінде жүргізушімен бірге өткізеді. Қондырғы сынауларын инерционды немесе күш тәрізді қондырғыларда өткізеді.

Қондырғы сынауларын әдіс бойынша өткізеді, 4-ші міндетті қосымшасында айтылған, МЕСТ 25478-91 көрсетілген.

Жол сынауларын тура, тегіс, жазық, құрғақ жолда цементті немесе асфальтобетонды төсенішінде өткізеді, үстінде сусымалы денелер немесе май болмауы керек. Автокөлік құралының шиналары, сынауды өткенде таза, құрғақ болуы керек.

Сынауды аппаратура көмегімен өткізеді, талабы 5-ші міндетті қосымшасында көрсетілген, әдіс бойынша, 6-шы ұсынылған қосымшасында айтылған, МЕСТ 25478-91 үстінде көрсетілген.

Сынауды өткізгенде екі өлшеуден кем болмауы анықталған параметрлерін есептейді.

Қондырғытық және жол сынауын, қозғалтқыш трансмиссиядан ажыратылған кезде өткізеді (тек қана қосымша тежеу жүйесі болмаса).

Тежеу жүйесінің жұмысның нәтижелілігі жол сынауларын өткізгенде тежеу жолы немесе қойылған баяулау және қосылу уақыты көрсетеді.

Автокөлік құралдары жұмыс тежеу жүйесі нәтижелілігі бойынша, егер көрсеткіш көрсетілуі 10-ші кестеге сәйкес болса сынаудан өткен деп саналады.
Кесте 10 – Тежеу жүйелерін тексеру

АКҚ категориясы	Бастапқы тежеу жылдамдығы v, км/с	Тежеу жолы Sт, м, артық емес	Анықталған тежеу j, мс2
М 3	40	13,6 (18,7)	6,8 (5,5)

Руль бұруының суммарлы люфтісін анықтау:

1) руль бұруының сынауын өткізгенде бұру доңғалағының шиналары таза және құрғақ болуы тиіс;

2) бұрайтын доңғалақты нейтральді жайға құрғақ, тегіс асфальтобетонды немесе цементобетонды төсенішке қояды;

3) автомобиль сынауларын, руль бұрау күшейткішімен жабдықталған, жұмыс істеп тұрған қозғалтқышта өткізеді;

4) динамометрдің жүк құралына кезектесіп екі жағына күш жұмсайды, қайсының мағыналары кестеде көрсетілген. Бұл кезде бұрышөлшеу құралымен руль доңғалағының фиксирді жайын анықтайды;

5) егер анықталған люфт суммарының мәндері 11-ші кестедегі мәнінен аспаса, автомобиль сынаудан өтті деп санайды.

Кесте 11 – Жалпы лоқылық көрсеткіштері

Кәсіпшілік кежетіне қарай және бензин бағасының өсуі, қозғалтқыш күрделі жөндеуіне көп қажетті болуы қосымша бөлшектердің болмауы автомобиль иелері карбюраторлық қозғалтқышты дизельді қозғалтқышқа ауыстырады. Ауыстыру кезінде екі қозғалтқыштардың қуаты және тарту мінездемелері бір класта болуы керек.