«Машина шығару технологиясы» пәннінің оқу-әдістемелік кешені Оқытушыға арналған №3 баспасы №2 баспаның орнына «Машина шығару технологиясы» пәнінен
жүктеу/скачать 188.7 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- № 3 баспасы
- ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАРЫ
«Машина шығару технологиясы» пәнінен ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ5В071200 – Машинажасау мамандығы үшінПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАРЫСемей 2013М А З М Ұ Н Ы 1 Глоссарий 2 Дәріс қысқаша конспект 3 Практикалық және зертханалық жұмыстар 4 Студенттердің өздік жұмысы 5 Әдебиеттер
Металдарды кесу туралы жалпы түсініктер 1. Кесу – өңдеудің технологиялық тәсілі. 2. Кесіп өңдеуге арналған конструкциялық металдар. 3. Кесу режимдері. Негізгі ұғымдар мен анықтамалар. 4. Металдардың кесу арқылы өңделгіштігі. Машина бөлшектерін жасау технологиясының мәні өңделетін дайындамаға белгілі пішін мен қажетті дәлдіктегі өлшемдерді беру мақсатында біртіндеп әртүрлі технологиялық тәсілдерді қолдану болып табылады. Мұндай тәсілдердің бірі – дайындамаларды кесу арқылы механикалық өңдеу. Бұл металл кесу станоктарында металл кесу аспаптарымен жүзеге асырылады. Кесумен өңдеу деп өңделетін дайындамадан өңдеуге арнайы қалдырылған ә д і п деп аталатын металдың аздаған мөлшерін кесіп алып тастауды айтады. Әдіп дайындаманың бірнеше бетінен бірмезгілде немесе әрбір өңделетін беттен бірінен кейін бірі біртіндеп алынуы мүмкін. Кейбір жағдайларда әдіп мөлшері үлкен болуы мүмкін, мұндай жағдайда оны бірден кесіп тастау мүмкін болмағандықтан бірнеше ауысуда кесіледі. Дайындамадан өңдеуге қалдырылған әдіп мөлшері толық кесіліп алынғаннан кейін дайындама жойылып, дайын бөлшекке айналады. Кесу процесінде дайындамадан кесіліп алынатын металл пластикалық деформацияға ұшырап, бүлінеді. Осының нәтижесінде өңделетін дайындамадан кесіліп алынған әдіп материалы белгілі бір пішінге ие болып, оны жоңқа деп атайды. Ж о ң қ а – металды кесу арқылы өңдеудің қалдық өнімі. Материалдың пластикалық деформацияланып, бүлінуі нәтижесінде жоңқаға айналуы кесумен өңдеу кезінде спецификалық шарттармен өтеді. Бұл металдарды кесу арқылы өңдеуге тән функционалды тәуелділіктерді көрсететін процестің арнайы заңдылықтарын анықтайды. Әдіпті кесу мен оны жоңқаға айналдыруға негізделген металдарды өңдеудің барлық түрлері мен тәсілдері “металдарды кесу” деген терминмен анықталатын, өңдеудің әртүрлілігін құрайды. Кесудің барлық түрлері жалпы заңдылыққа бағынады. 2-тақырып. Кескіштің кесу бөлігі мен кесілетін қабаттың геометриялық параметрлері Аспаптардың кесу бөлігі. Кесілетін қабаттың қимасы. Кесілетін қабаттың қалыңдығы мен ені. Кескіштің жұмыс бөлігінің геометриялық параметрлерін анықтайтын координат жазықтықтары. Аспаптың статикалық және кинематикалық геометриялық параметрлерінің анықтамасы мен олардың арасындағы математикалық байланыс. Дәріс жоспары: 2.1 Кескіштің геометриялық параметрлері мен координат жазықтықтары. 2.2 Токарь кескіштерін топтастыру. 2.1 Кескіштің геометриялық параметрлері мен координат жазықтықтары ОӘК 042- 14 - 1 - 02.1. 20. 27/01 - 2013 №1 басылым 01.09.2013 15 беттің 4-беті Ең қарапайым әрі кеңінен таралған кесу аспаптарының бірі токарь кескіші. Сондықтан кесу аспаптарының геометриялық параметрлерін өтетін токарь кескіші бойынша қарастырамыз. Кескіш жұмыс бөлігінен А және корпустан В тұрады (2.1-сурет). Корпус арқылы кескішті станокқа бекітеді. Корпустың көлденең қимасы төртбұрышты немесе квадрат етіп жасалады. Аспаптың жұмыс бөлігімен кесу процесі іске асырылады, ол мынадай элементтерден тұрады: алдыңғы бет, негізгі артқы бет, көмекші артқы бет, негізгі кесу жиегі, көмекші кесу жиегі және кескіштің ұшы. Негізгі қиюшы жазықтықта Рτ кескіштің негізгі бұрыштары өлшенеді. Олар: артқы бұрыш α, ұшталу бұрышы β және алдыңғы бұрыш γ. Негізгі жазықтықта Рv пландағы негізгі бұрыштар өлшенеді. Олар: пландағы негізгі бұрыш φ, пландағы көмекші бұрыш φ' және кескіш ұшының бұрышы ε. 3-тақырып. Аспап материалдары Аспап материалдары. Аспап материалдарының негізгі қасиеттері. Аспап материалдарының негізгі түрлері және олардың қолданылу аймағы. Көміртегілі және қосындылы аспап болаттары. Тез кескіш аспап болаттары. Қатты қорытпалар. Минералокерамика. Аса қатты аспап материалдары. Монокристалды материалдар. Дәріс жоспары: 3.1. Аспап материалдарының негізгі қасиеттері. 3.2. Аспап материалдарының түрлері және олардың қолданылу аймағы. 3.1. Аспап материалдарының негізгі қасиеттері Аспап материалдарының негізгі физика-механикалық қасиеттері: қаттылық, беріктік, жылуғатөзімділік, жылуөткізгіштік, үйкеліс коэффициенті және төзуға төзімділік. Қаттылық. Өңделетін дайындаманың беткі қабатына ену үшін аспап материалының қаттылығы Роквелл бойынша HRC 62…65 кем болмауы керек. Аспап материалының қаттылығы табиғатына байланысты немесе термиялық өңдеуден өткізу арқылы арттырылады. Беріктік. Кесу процесі кезінде аспаптың жұмыс бөлігіне 10 кН-ға дейін жететін кесу күші әсер етеді. Осы күштің әсерінен аспаптың жұмыс бөлігінің материалында үлкен кернеу пайда болады. Осы кернеудің әсерінен аспаптың жұмыс бөлігі қирап, істен шығуы мүмкін. Сондықтан аспаптың жұмыс бөлігінің материалы берік болуы тиіс. Жылуғатөзімділік. Кесу процесі кезінде бөлінетін жылудың әсерінен аспаптың қаттылығын сақтау қабілеті жылуғатөзімділік деп аталады. Аспап материалдары аумалы нүктесінен жоғары қызғанда құрылымдық өзгерістерге ұшырап, өзінің қаттылығын төмендетеді. Аумалы температураны θк «красноломкость» температурасы деп атайды. Жылу өткізгіштік. Кесу аспаптарының жұмыс қабілетін арттыру аспап материалының кесу процесі кезінде бөлінетін жылуды жақсы өткізу қабілетіне де байланысты. Аспап материалының жылу өткізгіштігі λ (Вт/м·К) химиялық құрамы мен қызу температурасына байланысты. Үйкеліс коэффициенті. Аспап материалдарының үйкеліс коэффициенті µ олардың ОӘК 042- 14 - 1 - 02.1. 20. 27/01 - 2013 №1 басылым 01.09.2013 15 беттің 5-беті химиялық құрамы мен физика-механикалық қасиеттеріне, сонымен бірге жанасқан беттердегі түйісу кернеуіне және сырғу жылдамдығына байланысты. 4-тақырып. Жоңқа түзілу процессі Жоңқа түзілу процессі. Кесу кезіндегі материалдың пластикалық деформациясы туралы жалпы мәліметтер. Жоңқаның түрлері және олардың түзілу шарттары. Оралма, ығысу, опырылу жоңқаларының түзілу процесі. Шөгу құбылысы және шөгу коэффициеті. Оны анықтау тәсілдері. Оған кесу режимдерінің, аспаптың алдыңғы бұрышының, майлы-суыту сұйықтығын қолдану және өңделетін материал қасиеттерінің әсері. 1. Кесу процесін эксперимент бойынша зерттеу 2. Жоңқаларды топтастыру 3. Жоңқаның сыртқы түрі және жоңқаның шөгуі Жоңқаларды топтастыру. Өңделетін материалдың химиялық құрамына, структуралық күйі мен механикалық қасиеттеріне, кесілген қабаттың қалыңдығына, аспаптық алдыңғы бұрышына, кесу жылдамдығына және т.б. факторларға байланысты жоңқалар әртүрлі пішін мен түрге ие болады. И.А. Тиме жоңқаның барлық түрлерін сыртқы түрі мен құрлысы бойынша үш негізгі түрге бөлді. Олар: ығысу жоңқасы, оралма жоңқа және опырылма жоңқа. Оралма жоңқа – үздіксіз лента сияқты спираль. Ол түзілгенде жылдамдықтың нәтижесінде металл кескіштің алдыңғы бетінен «аққан» сияқты болып көрінеді. Мұндай жоңқа төмен көмертекті болаттарды, мыс, алюминий, қорғасын сияқты пластикалық қасиеті жоғары металдар мен қорытпаларды аз беріліспен, жоғары жылдамдықпен және алдыңғы бұрышының мәні үлкен кескіштермен өңдеген кезде түзіледі. Жоңқаның өңделген беті тегіс болып, жылтырап тұрады, ал жоңқа металдан үздіксіз спираль түрінде бөлінеді. Ығысу жоңқасы өз алдына жеке-жеке элементтерден тұрады. Мұндай жоңқа мол көміртекті болаттарды орташа жылдамдықпен, үлкен беріліспен және алдыңғы бұрышының шамасы аз кескіштермен өңдегенде түзіледі. Ығысу жоңқасының астыңғы жағы тегіс болады, ал үстіңгі жағы кетіктеніп келген, бір бірімен тығыз байланысқан жеке элементтерден тұрады. Опырылу жоңқасы әр түрлі формалы ұсақ металл түйіршіктерінен тұрады. Мұндай жоңқа шойын, қола сияқты морттық қасиеті жоғары металдар мен қорытпаларды өңдегенде түзіледі. 5-тақырып. Кесу зонасындағы түйісу мен үйкеліс құбылыстары Жоңқа түзілу процесіндегі түйісу құбылысы. Түйісу ауданындағы үйкеліс. Металдарды кесу кезіндегі нарост түзілу. Жоңқа түзілу процесі кезіндегі құбылыстардың өзара байланысы. 5.1. Жоңқа түзілу процесіндегі түйісу құбылысы. Түйісу ауданындағы үйкеліс. 5.2. Металдарды кесу кезіндегі нарост түзілу. 5.3. Жоңқа түзілу процесі кезіндегі құбылыстардың өзара байланысы. ОӘК 042- 14 - 1 - 02.1. 20. 27/01 - 2013 №1 басылым 01.09.2013 15 беттің 6-беті 5.1. Жоңқа түзілу процесіндегі жанасу құбылысы. Түйісу ауданындағы үйкеліс Кесу процесі кезіндегі деформацияның жылдамдығы өте үлкен болады. Осыған байланысты материалдың физика-механикалық қасиеттері: беріктік шегі мен ағу шегінің арасындағы қатынас өзгереді, материалдың химиялық активтілігі артады. Кесу аспабының жоңқамен жанасуы нәтижесінде оның алдыңғы бетінде шекаралық 12қабат пайда болады. Шекаралық қабаттың сақталу уақыты 10 с болатыны эксперимент бойынша анықталған. Бұл жұқа қабат екі түрлі материалдың бір сәттік жабысу процесінің нәтижесінде болатын адгезия және диффузия құбылыстарының әсерінен және болады. Кесу процесі сыртқы ортада болғандықтан бұл құбылыстарға адсорбция (қатты дененің беткі қабатының газ тәрізді немесе сұйық тәрізді заттарды жұтуы) мен химиялық реакциялар қосылады. Аспап материалдарының негізгі қасиеттері И. А. Тиме алғаш рет жоңқа бөліну процесі кесіп өңдеудің барлық түрлері үшін бірдей екенін көрсетті. ХХ ғ. басында физика-химия ғылымдарының дамуына байланысты металдардың кесу зонасындағы физикалық құбылыстар кеңінен зерттеле бастады. Зерттеудің эксперименттік тәсілдері мен аппаратураны (металломикроскоп, термопара, микрофотосурет, динамометривание) пайдалана отырып Я. Г. Усачев 1912-15 жылдары деформацияланған металл зонасының шекарасын белгілеп, нарост түзілу процесіне түсінік берді және жоңқа түзілу кезіндегі металл текстурасының өзгеру сипатын анықтады. Кесу кезінде материалдың деформациялануы мен бүлінуі қалай жүретініне түсінік берейік. Дайындамаға кірген кезде кесу аспабының айналасында материалдың деформацияланған аймағы пайда болады. Бұл аймақтың көлемі, жоңқа бөліну процесінің сипаттамасы және бөлшектің беттік қабатының күйі материал қасиеттері мен кесу жағдайларына байланысты. Кесу процесі кезінде деформацияланған материалдың бір бөлігі кескіштің алдыңғы бөлігі арқылы өтіп жоңқаға айналады, ал кесу сызығынан төмен екінші бөлігі аспаптың артқы беті арқылы жылжып бөлшектің беттік қабатын түзеді. 6-тақырып. Кесу күштері 6.1. Кесу күштері және оларды анықтау тәсілдері. 6.2. Кесу күшін өлшеу. 6.3. Кесу күшіне әсер ететін факторлар. 6.4. Кесу процессінің жұмысы мен қуаты. Кесу күштері және оларды анықтау тәсілдері Кесу аспабының өңделетін материалға ену процесін қарастырайық. Металл қабатын кесу кезінде алдыңғы бетке элементар күштер әсер етеді, олар нормаль және жанама күштер. Оларды біркелкі әсер ететін күшке ' R келтіруге болады, яғни ' R алдыңғы бетке нормаль әсер ететін Nп күші мен Fn үйкеліс күшінің қосындысы (6.1-сурет). Бұл ' R күшін жоңқа түзілу күші деп ОӘК 042- 14 - 1 - 02.1. 20. 27/01 - 2013 №1 басылым 01.09.2013 15 беттің 7-беті аталады. Оның бағыты ω әсер ету бұрышымен анықталады, осы бұрыш бойынша ' R күші салыстырмалы түрде v кесу жылдамдығымен бағытталған. Әсер ету бұрышын бір ығысу жазықтығы бар схемасы былай анықтауға болады , мұнда аспаптың алдыңғы бетіндегі үйкеліс бұрышы. Жону кезінде Р күшін кесу теориясында қабылданған осьтердің бойымен әсер ететін үш құраушыға жіктейді (6.2-сурет). Токарь станогы үшін мұндай осьтер: x – осі, ол станок центрлерінің сызығы; y – станок центрлері осіне перпендикуляр сызық; z – xy жазықтығына перпендикуляр сызық. Рх – осьтік күш, бойлық беріліс бағытына қарама-қарсы әсер ететін күш, бұл күш бойынша станоктың бойлық беріліс механизмін беріктікке және xy жазықтығында кескішті иілуге есептейді. Ру – кесудің айналмалы қозғалысының радиусы бойынша аспап ұшына бағытталған (дайындама осіне перпендикуляр) радиал күш. Бұл күш өңделу дәлдігіне әсер ететін дайындаманың майысуын анықтайды; Ру бойынша көлденең беріліс механизмін беріктікке есептейді. Рz – кесу күшінің тангенциал (негізгі) құраушысы, ол басты қозғалыс жылдамдығы бағытына сәйкес келеді. Рz күші бойынша станоктың жылдамдықтар қорабының тораптары мен бөлшектерін, сонымен қатар кескішті беріктікке есептейді. 7-тақырып. Кесу процессінің жылу алмасу заңдылықтары Металдарды кесу кезіндегі жылу балансы. Температураның таралу заңдары. Кесу зонасындағы температураны зерттеудің сандық және аналитикалық тәсілдері. Температураны өлшеудің эксперименттік жолдары. Кесу температурасына әсер ететін факторлар. Кесу жылдамдығының әсері. Өңделетін материалдың физика-механикалық қасиеттерінің әсері. Кесілген қабат элементтерінің әсері. Аспаптың геометриялық параметрлерінің әсері. Оптимал кесу температурасы. 7.1. Металдарды кесу кезіндегі жылу балансы. Температураның таралу заңдары. 7.2. Кесу зонасындағы температура мен жылу ағындарын зерттеу тәсілдері. 7.3. Температураны өлшеудің эксперименттік жолдары. 7.4. Кесу температурасына әсер ететін факторлар. 7.1. Металдарды кесу кезіндегі жылу балансы. Температураның таралу заңдары Кесу процесінде жылу құбылыстары маңызды роль атқарады. Кесу зонасындағы температура жоңқа түзілу сипатына, жоңқаның шөгуіне, нарост пен кесу күшіне және беттік қабаттың микроструктурасына тікелей әсер етеді. Кесу процесіндегі жылу бөліну кесуге жұмсалатын механикалық энергияның жылуға ауысуымен түсіндіріледі: Wт.з.п.Wт.п.п. Wдеф , W мұнда Wдеф ,Wт.п.п. ,Wт.з.п. – кесілген қабаттың серпімді және пластикалық деформациясын, алдыңғы және артқы беттегі үйкеліс күшін жеңуге жұмсалатын жұмыс. Жылу ағынының таралу жолдары 7.1-суретте келтірілген ОӘК 042- 14 - 1 - 02.1. 20. 27/01 - 2013 №1 басылым 01.09.2013 15 беттің 8-беті Сурет 7.1 – Жылу ағынының таралу схемасы: 1 – деформация жылуының Qдеф.д дайындамаға кететін үлесі; 2 – деформация жылуының Qдеф.с жоңқаға кететін үлесі; 3 – аспаптың алдыңғы беті мен жоңқа арасындағы үйкеліс нәтижесінде пайда болатын жылу мөлшері Qт.п ; 4 – аспаптың алдыңғы беті мен жоңқаның түйісу участогындағы жылу алмасу нәтижесінде пайда болатын жылу мөлшері Qп ; 5 – аспаптың артқы беті мен кесу бетінің түйісу участогындағы жылу алмасу нәтижесінде пайда болатын жылу мөлшері Qз ; 6 – аспаптың артқы беті мен дайындама арасындағы үйкеліс нәтижесінде пайда болатын жылу мөлшері Qт.з ; Кесу процесінде бөлініп, өңделетін дайындамаға, жоңқаға, кесу аспабына және қоршаған ортаға таралатын жылу мөлшеріне байланысты жылу және механикалық энергияның балансы теңдеуін жазуға болады Qо.сQд Qи Qс Wт.з.п. Wт.п.п. Wдеф , мұнда Qс , Qи ,Qд ,Qо.с – жоңқаға, кесу аспабына, дайындамаға және қоршаған ортаға таралатын жылу мөлшері. Эксперимент бойынша 40м мин 30v кесу жылдамдығымен өңдеген кездегі анықталған салыстырмалы жылу мөлшері мынадай болады: 70%60Qс 3%, Qи , 40%30Qд 2%1, Qо.с . 8-тақырып. Кесу аспаптары беріктігі мен шыдамдылығы және тозуы Кесу аспаптарының тозуының негізгі физикалық себептері. Тозған аспап жүздерінің сыртқы белгілері. Кесу аспаптарының мұқалу критерилері. Кесу аспаптарының шыдамдылығы. Кесу аспаптарының беріктігі мен қирауы. Кесу аспаптарының сенімділігі. Кесу аспаптары күйінің мониторингі. 8.1. Кесу аспаптарының тозуының негізгі физикалық себептері. 8.2. Кесу аспаптары жүздерінің сыртқы тозу белгілері. 8.3. Кесу аспаптарының мұқалу критерилері. Кесу аспаптарының тұратылығы. 8.4. Кесу аспаптарының беріктілігі мен қирауы. 8.5. Кесу аспаптарының сенімділігі. Кесу аспаптары күйінің мониторингі. ОӘК 042- 14 - 1 - 02.1. 20. 27/01 - 2013 №1 басылым 01.09.2013 15 беттің 9-беті 8.1. Кесу аспаптарының тозуының негізгі физикалық себептері Кесу аспаптарының жұмыс қабілетінің негізгі сипаттамаларының бірі – оның тозуға қарсылық көрсету қабілеті. Аспап кесу процесі кезіндегі аспаптың жүзі мен жоңқаның арасындағы үйкелістің және артқы беті мен дайындаманың арасындағы үйкелістің әсерінен тозады. Үйкеліс жоғары температура мен қысым жағдайында өтеді. Аспаптың тозу механизмі өте күрделі. Мұнда абразивтік, адгезиялық, диффузиялық және тотығу процестері болады. Тозудың аталған түрлері бір-бірімен тығыз байланыста және әрқайсысының әсер ету мөлшері түйісетін материалдар (аспап материалы мен дайындама материалына) мен оларға әсер ету жағдайларына (көбінесе, кесу жылдамдығы) байланысты. Абразивті тозу аспап бетінің жекелеген участоктарын өңделетін материалдың құрамында болатын қатты кірмелердің тырнап немесе сызып кетуі әсерінен болады. Бұл әсіресе өңдеу процесі кезінде аспап материалы қаттылығының азаюына, ал өңделетін материалдың беріктенуіне байланысты анық байқалады. Адгезиялық тозу молекулалық ілінісу күші – адгезияның әсерінен өңделетін материал кесу аспабының беттік қабатына жабысып, оны жұлып кетуінен болады. Диффузиялық тозу аспап материалы компоненттері мен өңделетін материал компоненттерінің өзара диффузиялық еруі, сонымен бірге құрылымдық өзгерістер әсерінен болатын аспатың беттік қабатының бүлінуі нәтижесінде болады. Дайындама мен аспап материалының өзара дифузиялық еруі жоғары температура, үлкен пластикалық деформация және түйісу кезіндегі ұстасу әсерінен болады. Дифузиялық тозуға жоғары кесу жылдамдығымен жұмыс істейтін қатты қорытпадан жасалған аспаптар жиі ұшырайды. Тотығу арқылы (химиялық) тозу аса қатты аспаптық материалдармен кесу кезінде болады. Анығырақ айтқанда кубты бор нитриді жоғары температурада бор ангидридіне В2О3 айналады. 9-тақырып. Өңделген беттің геометриясының қалыптасуы және бөлшектің беткі қабатының физика-механикалық қасиеттері Бөлшек беттерінің сапасы ұғымы. Сапа көрсеткіштері. Бет кедір-бұдырлығы. Бет толқындылығының, бет кедір-бұдырлығының пайда болу механизмі. Кесіп өңдеу кезіндегі бөлшектің беткі қабатының физика-механикалық қасиеттерінің қалыптасуы. Беттік қабаттың құрлысы. Беттік қабаттағы қалдық кернеу. 9.1. Бөлшек беттерінің сапасы ұғымы. 9.2. Бет толқындылығының, бет кедір-бұдырлығының пайда болу механизмі. 9.3. Кесіп өңдеу кезіндегі бөлшектің беткі қабатының физика-механикалық қасиеттерінің қалыптасуы. Бөлшек беттерінің сапасы ұғымы Қазіргі заманғы машинажасауда шығарылатын өнімдерге жоғары талаптар қойылады. Машина тораптары мен механизмдерін құрайтын бөлшектердің эксплуатациялық көрсеткіштері оның материалына ғана емес сонымен бірге қандай технологиялық процеспен жасалғанына байланысты болады. Бөлшек беттерінің сапасы дегеніміз қолданылған бір немесе бірнеше технологиялық ОӘК 042- 14 - 1 - 02.1. 20. 27/01 - 2013 №1 басылым 01.09.2013 15 беттің 10-беті өңдеу тәсілдері әсерінің нәтижесінде қалыптасатын беттік қабаттың қасиеттері. Бөлшек беттерінің сапасы беткі қабаттың геометриялық және физика-механикалық сипаттамаларымен анықталады. Беткі қабаттың геометриялық сипаттамаларына: бет кедір-бұдырлығы (микрорельф) мен бет толқындылығы (макрорельф) жатады, ал беткі қабаттың структурасы, микроқаттылығы және қалдық кернеулер физика-механикалық сипаттамалары болып табылады. Бет кедір-бұдырлығы. Бет кедір-бұдырлығы дегеніміз базалық ұзындықтың көмегімен анықталатын ұсақ қадамды бет тегіссіздігінің жиынтығы. Микротегіссіздік өңделетін материал мен кесу аспаптары элементтерінің өзара әрекеттесуі нәтижесінде қалыптасады. Мемлекеттік стандарт бойынша (ГОСТ 2789-73) кедір-бұдырлықтың алты параметрі белгіленген. Оларды екі топқа бөледі: вертикаль және горизонталь параметрлер. Бірінші топқа профильдің орташа арифметикалық ауытқуы Ra, он нүкте бойынша профиль тегіссіздігінің биіктігі Rz және профиль тегіссіздігінің ең үлкен биіктігі Rmax; екінші топқа – профиль тегіссіздігінің орташа қадамы Sm, профиль тегіссіздігінің дөңестері бойынша орташа қадамы S, профильдің салыстырмалы ұзындығы tp, мұнда р – профиль қимасы деңгейінің шамасы. 10-тақырып. Кесу процесін түйісу зонасына әсер ету жолымен реттеу Майлы-суыту заттарына қойылатын жалпы талаптар. Технологиялық ортаның кесу процесіне әсер етуі. Технологиялық ортанының түрлері және олардың қолданылу аймағы. Технологиялық ортаны кесу зонасына беру тәсілдері. Аспаптардың кесу қасиеттерін жақсарту тәсілдері. Қаптамасы бар аспаптарды қолданған кездегі кесу процесінің физикалық ерекшеліктері. 10.1. Технологиялық ортаның кесу процесіне әсер етуі. 10.2. Технологиялық ортанының түрлері және олардың қолданылу аймағы. 10.3. Технологиялық ортаны кесу зонасына беру тәсілдері. 10.4. Аспаптардың кесу қасиеттерін жақсарту тәсілдері. Қаптамасы бар аспаптарды қолданған кездегі кесу процесінің физикалық ерекшеліктері. Кесіп өңдеу кезінде майлау-салқындату технологиялық ортасын (смазочно-охладающие технологические среды СОТС) пайдалану кесу аспаптарының тұрақтылық периодын жоғарылатады, кесу күшін кемітеді, бөлшектің өңделген бетінің сапасын, яғни оның эксплуатациялық сипаттамаларын жақсартады. Технологиялық ортаны қолдану – әртүрлі материалдарды механикалық өңдеу процесін интенсифтендірудің негізгі бағыттарының бірі. Майлау-салқындату технологиялық орталары мынадай талаптарды қанағаттандыруы шарт: қолданылу барысында бөлшектің эксплуатациялық сипаттамаларын, атап айтқанда беріктілігін және коррозияға төзімділігін төмендетпеуі керек; қолданылу және сақталу кезінде өз қасиеттерін жоғалтпауы керек; кесу процесі кезіндегі жоғары температурада тұтанып кетпеуі керек; адам организміне аллергиялық, дерматологиялық немесе басқа да зиянды әсері болмауы керек; қолданылу процесі кезінде көбік, түтін, желім заттарын бөлмеуі және машина майымен араласпауы керек; станок механизмдері мен тораптарына коррозиялық және бояу әсері болмауы керек. ОӘК 042- 14 - 1 - 02.1. 20. 27/01 - 2013 №1 басылым 01.09.2013 15 беттің 11-беті 11-тақырып. Материалдардың кесумен өңделгіштігі Өңделгіштіктің негізгі сипаттамалары. Өңделгіштікті бағалау тәсілдері. Өңделгіштікті арттыру тәсілдері. Болаттардың, шойындардың, түсті металдар мен қорытпалардың өңделгіштігі. Ыстыққа берік және тот баспайтын металдар мен қорытпаларды кесу ерекшеліктері. Титан қорытпаларын кесу ерекшеліктері. Ұнтақ және композициялық материалдар мен қаптамаларды кесу ерекшеліктері. Пластмассалар мен керамикаларды кесу ерекшеліктері. 11.1. Өңделгіштіктің негізгі сипаттамалары. 11.2. Өңделгіштікті бағалау тәсілдері. 11.3. Өңделгіштікті арттыру тәсілдері. 11.4. Әртүрлі материалдардың кесумен өңделгіштігі. 11.1. Өңделгіштіктің негізгі сипаттамалары Металдардың кесілуге икемділік қабілеті өңделгіштік деп аталады. «Өңделгіштік» ұғымы материалдың кесу процесіне әсерін сипаттайтын бірқатар технологиялық қасиеттерінің жиынтығын қамтиды. Өңделгіштіктің негізгі сипаттамалары мынадай [9]: кесу күші мен жұмсалатын кесу қуаты; жоңқаның жеңіл бөлінуі, ол материалдың деформациясы мен жоңқа бөліну сипатын анықтайды; өңделген беттің минимал немесе қажетті кедір-бұдырлығын және беттік қабаттың басқа да сапалық көрсеткіштерін алу мүмкіндігі; тазалап өңдеу операцияларында қажетті өңдеу дәлдігін алу жеңілдігі; 11.2. Өңделгіштікті бағалау тәсілдері Өңделгіштікті бағалау тәсілдерін шартты түрде үш топқа бөлуге болады. Бірінші топқа кесу аспабының тозу интенсивтілігін сараптауға және салыстыруға негізделген тәсілдер жатады. Екінші топ өңделгіштікті кесу процесінің физикалық параметрлерімен бағалау тәсілдері. Оларға кесу күші, ығысу бұрышы, үйкеліс бұрышы, жоңқа шөгуі, кесу зонасындағы температура деңгейі және т.б. жатады. Өңделгіштікті бағалау тәсілдерінің үшінші тобында материалдардың физикалық және механикалық қасиеттері туралы мәліметтер пайдаланылады. Бұл перспективті бағыт болып есептелінеді. ОӘК 042- 14 - 1 - 02.1. 20. 27/01 - 2013 №1 басылым 01.09.2013 15 беттің 12-беті 12-тақырып. Бұрғылау Бұрғылау, зенкелеу және ұңғылау. Бұрғылардың міндеті және негізгі түрлері. Бұрғылау, зенкелеу және ұңғылау кезіндегі кесу күші. Бұрғылау кезіндегі кесу процесінің ерекшеліктері. Зенкерлеу мен ұңғылау. Зенкер және ұңғы. Дәріс жоспары: 12.1. Осьтік аспаптармен тесіктерді өңдеу, кесу режимдері және қолданылатын аспаптар 12.2. Бұрғылау станоктары. Олардың міндеті, топтастырылуы және қолданылу аймағы. 12.3. Қосымша аспаптар мен бейімделген құралдар. 12.1. Осьтік аспаптармен тесіктерді өңдеу. Кесу режимдері және қолданылатын аспаптар Бұрғылау станоктары дайындамаларда ашық және тұйық тесіктер жасау үшін, құю немесе штамптау арқылы жасалған дайындамалардың тесіктерін тазалап өңдеу үшін және тесіктерге бұранда салу үшін қолданылады. Бұл жұмыстар бұрғы, зенкер, ұңғы, метчик сияқты остік аспаптардың көмегімен атқарылады. Бұрғылау станоктарында екі қозғалысты да аспап жасайды: басты қозғалыс – аспаптың айналмалы қозғалысы болса, ал беріліс қозғалысы – аспаптың өз осі бойымен жасайтын тік сызықты ілгерілемелі қозғалысы. Бұрғылау дегеніміз тұтас материалдарда ашық және тұйық тесіктер жасау үшін жүргізілетін, ал кеңейтіп бұрғылау дегеніміз дайын тесіктерді үлкейту үшін жүргізілетін алдын ала өңдеу түрі. Бұрғылап жасалған тесік өлшемінің дәлдігі 11-13 квалитет, ал кедір-бұдырлығы 25 мкм.Rа =12,5 Зенкерлеу – тесіктерді жартылай тазалап өңдеу. Алынған тесік өлшемінің дәлдігі 8-9 6,3 мкм.квалитет, ал кедір-бұдырлығы Rа =3,2 Ұңғылау – тесіктерді тазалап өңдеу. Алынған тесік өлшемінің дәлдігі 5-7 квалитет, ал 1,6 мкм.кедір-бұдырлығы Rа = 0,4 Бұрғылау станоктарында өңдеу кезіндегі кесу жылдамдығы V дегеніміз осьтік аспаптардың шеңберлік жылдамдығы ОӘК 042- 14 - 1 - 02.1. 20. 27/01 - 2013 №1 басылым 01.09.2013 15 беттің 13-беті 1000,Dn V мұнда D – аспаптың сыртқы диаметрі, мм; n – аспаптың айналу жиілігі, мин-1 . 13-тақырып Фрезерлеу Жалпы мәліметтер. Фрезалардың негізгі түрлері мен олардың міндеті. Фрезерлеу кезіндегі кесу схемасы мен кесілген қабаттың элементтері. Фрезерлеудегі кесу режимдері. Фрезерлеу кезіндегі кесу процесінің ерекшеліктері. Фрезалардың шыдамдылығы және тозуы. Дәріс жоспары: 13.1 Фрезалардың негізгі түрлері мен олардың міндеті. 13.2 Фрезерлеу кезіндегі кесу схемасы мен кесілген қабаттың элементтері. 13.3 Фрезерлеудегі кесу режимдері. 13.1 Фрезалардың негізгі түрлері мен олардың міндеті Фрезерлеу дегеніміз көп тісті кесу аспаптары – фрезалармен жазық және фасонды беттерді өңдеудің кеңінен таралған процесі. Фреза айналған кезде оның әрбір тісі жұмысқа біртіндеп кірісіп өңделетін материал қабатын кеседі. Фрезерлеу өнімділігі жағынан сүргілеумен салыстырғанда айтарлықтай жоғары және массалық өндіріс жағдайында тек сыртқы протяждау ғана оның алдына шыға алады. Фрезерлеу өңделетін беттердің дәлдігін 8-10 квалитетке дейін, ал кедір-бұдырлығын Rа = 1,6...6,3 мкм дейін қамтамасыз етеді. Фрезерлеу кезіндегі басты қозғалыс – кесу аспабының өз осі бойымен жасайтын айналмалы қозғалысы, ал беріліс қозғалысы – станок столына бекітілген дайындаманың ілгерілемелі қозғалысы. Фрезерлеу кезіндегі кесу режимдері: кесу жылдамдығы V = (π D n )/ 1000, м/мин; беріліс S: Sz – бір тіске беріліс, мм/тіс; Sо – бір айналысқа беріліс S S z о z , мм/айн, мұнда z – аспаптың тістер саны; м S – минуттық беріліс, S S n S nz мин o z , мм/мин; кесу тереңдігі, мм; фрезерлеу ені В, мм. ОӘК 042- 14 - 1 - 02.1. 20. 27/01 - 2013 №1 басылым 01.09.2013 15 беттің 14-беті 14-тақырып. Протяждау Протяждау кезіндегі негізгі түсініктер. Протяжкалардың типтері мен протяждау түрлері. Протяждау кезіндегі кесу схемасы. Процестің ерекшелігі мен кесу күші. Протяжкалардың шыдамдылығы және тозуы. Кесу режимдерін таңдау. 14.1 Протяжкалардың типтері мен протяждау түрлері. 14.2 Протяждау кезіндегі кесу схемасы. 14.3 Процестің ерекшелігі мен кесу күші. 14.1 Протяжкалардың типтері мен протяждау түрлері Протяждау негізінен массалық және ірі сериялы өндірісте кеңінен қолданылады. Олармен күрделі және фасонды профилді бөлшек беттерін өңдеу тиімді. Машина жасауда протяждау арқылы мынадай стандартты бөлшек элементтері өңделеді. Олар: шлицті тесіктер; шпонкалы паздар; гайка кілттерінің квадраттары мен лыскалары; тік бұрышты және квадратты тесіктер. Протяждау станоктарыда тесіктер мен сыртқы бөлшек беттері өлшемдері кең диапазонмен өңделеді. Тесіктерді өңдеуге арналған протяжкалардың диаметрі 3 ÷ 300 мм болады. Сыртқы протяждау станоктарында көбінесе өңделетін бетінің ауданы 100 -200 см2 бөлшектер өңделеді. Протяждау процесіне тән ерекшелік онда беріліс қозғалысы болмайды. Аспаптың әрбір тісінің диаметрі келесі тісінің диаметрінен белгілі шамаға үлкен етіп жасалады, ол бір тіске беріліс Sz деп аталады. Әртүрлі конфигурациялы тесіктерді тесіктерді өңдеу ішкі протяждау деп аталады. Ол еркін және координатты протяждау болып бөлінеді. Координатты протяждау кезінде тесіктердің немесе паздардың басқа беттерге қатысты орналасуы дәл қамтамасыз етіледі. Еркін протяждау кезінде аспап 15-тақырып. Абразивті өңдеу кезіндегі кесу ерекшеліктері Абразивті және алмаз материалдар мен аспаптар. Ажарлау процесінің ерекшеліктері. Ажарлау түрлері және ажарлау кезіндегі кесу режимдері. Кесілген қабаттың көлденең қимасы. Кесу күші мен қуаты. Ажарлау кезіндегі технологиялық ортаның әсері. Ажарлау тастарының шыдамдылығы мен тозуы. Ажарлау процесінің тиімділігі. Ажарлау тастарын таңдау. Ажарлау режимдерін таңдау. 5. ӘДЕБИЕТТЕР 5.1. Негізгі әдебиет: ОӘК 042- 14 - 1 - 02.1. 20. 27/01 - 2013 №1 басылым 01.09.2013 15 беттің 15-беті 5.1.1. Теория резания: учеб./ П.И. Ящерицын, Е.Э. Фельдштейн, М.А. Корниевич. – 2-е изд. испр. и доп. – Мн.: Новое знание, 2006. – 512 с. : ил. – (Техническое образование). 5.2. Қосымша әдебиеттер: 5.2.1. Грановский Г. И., Грановский В. Г. Резания металлов. Учебник для вузов. М.: Высшая школа 1985 г. – 304 с. 5.2.2. Технология обработки конструкционных материалов: Учеб. для машиностр. спец. Вузов/ П. Г. Петруха. А. И. Марков, П. Д . Беспоходный и др.; Под ред. П. Г. Петрухи. – М.: Высш. шк., 1991. 512 с.: ил. 5.2.3. Омаров А.К. Металдармен конструкциялық материалдар технологиясы – Алматы: Мектеп, 1972.-307 б. 5.2.4. Сыздықов О., Оразбаев Б., Нысанбаев Ғ. Конструкциялық материалдар технологиясы – Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1993.-290 б. 5.2.5. Справочник технолога-машиностроителя. Косилова А. Г., Мещеряков Р.К., М.: Машиностроение, 1985 г. 5.2.6. Справочник технолога-машиностроителя. В двух томах. Т.2. Под ред. А.А.Малова. – М.:Машиностроение, 1972. 5.2.7. Технология металлов и материаловедение. Кнорозов Б.В., Усова Л.Ф., Третьяков А.В. и др. М.: Металлургия. 5.2.8. Никифоров В.М. Технология металлов и конструкционных материалов.- М.: Высшая школа, 1980. 360с. 5.2.9. Материаловедение и технология металлов: Учеб. для вузов /Под ред. П.Фетисова. - 4-е изд., испр. –М., 2006. – 862 жүктеу/скачать 188.7 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||