Математикалық маятниктің көмегімен еркін түсу үдеуін анықтау

Ядролық физика 
негіздері
Орындаған: МФОК-212, Мамед Ж., Толебай К., 
Саячова Т,. Тәліп Д .
Тексерген : PhD, аға оқытушы Қырықбаева Ә. А.

Дәстүрлі электр көздері
01
Жылу электр 
станциялары
02
Су электр 
станциялары
03
Атом электр 
станциялары


Атомдық электр станцияларда атомдық (ядролық) энергия электр энергиясына
айналады. АЭС генератор қызметін атомдық реактор атқарады.

Ядро ыдыраған кезде, ішкі ядролық күштер босайды, мұның өзі көп мөлшерде
жылу шығаруға ұласады. Атомдық салмағы 235, 1 кг уран атомдары ыдырағанда
жылу энергиясының электр энергиясына айналуы нәтижесінде 25 млн. к. Вт сағ
электр энергиясын алуға болатындығы бөлінеді. Сөйтіп, атом ішіндегі энергия,
энергияның сарқылмас қоры болып саналады.

Уран қазаны немесе реактор атом электр станциясының негізгі агрегаты болып
саналады.

1 г уран изотоптары ыдыраған кезде 22 500 квт • сағ электр энергиясы бөлінеді,
ол 2800 кг басқа отынмен (көмір, мұнай, газ) тең.
Атом электр станциялары

Артықшылықтары
Атом электр станцияларының артықшылықтары мен кемшіліктері
Кемшіліктері
o
Қуаты үлкен
o
Бағасы арзан 
o
Қоры үлкен
o
Зияны аз
o
Қауіпті
o
Технологиясы енді 
дамуда

Қандай рекциялар термоядролық деп аталады?
Термоядролық реакция- өте жоғары температурада 
жеңіл ядролардың бірігіп, ауырлау ядроны түзу 
реакциясы

Термоядролық процестердің өту шарттары
Оң зарядталған жеңіл
ядролардың бірігуіне кулондық тебілу
күші кедергі жасайды. Кулондық
тебіліс күшін бөлшектерге зор
кинетикалық энергия беру арқылы
жеңеді. Жеңіл ядролар бір-біріне
10-14 
м-ге жуық қашықтыққа
жақындағанда ғана кулондық күшті
жеңіп бірігіп, жаңа ядроны түзеді,
және өте көп энергия босап шығады.
Ол үшін зат 107 К температураға ие
болуы керек. Сондықтан да реакция
«термоядролық реакция» (латын
тілінен аударғанда «therme-жылы
дегенді білдіреді) деп аталады.

Басқарылмайтын термоядролық реакция
“
”
1. Күн әр секунд сайын сәуле шығару
арқылы 4·1026 Дж энергиясынан
айырылады. Сондай – ақ массасы
4,3млн тоннаға кемиді.
2. Сутекті бомба
Дейтерий мен тритийдің қоспасы
атом бомбасымен ортақ қабықтың
ішінде орналасады.
Басқарылмайтын термоядролық
реакцияны жүзеге асыруға қажетті
температура мен қысым атом
бомбасын жару арқылы алынады.
Осылайша атом бомбасының
жарылысы термоядролық (сутекті)
бомбаның қопарылысына
ұласады.

Термоядролық реакцияның мысалы ретінде сутегі 
изотоптарының қосылуы (дейтерий және тритий) болады, 
нәтижесінде гелий түзіліп, нейтрон шығарылады:

Бұл ғалымдар жүзеге асырған алғашқы термоядролық 
реакция. Ол термоядролық бомбада жүзеге асырылды 
және басқарылмайтын (жарылғыш) сипатта болды.

Тірі ағзаға радиоактивті сәуле қалай әсер етеді?
Радиация латын тілінде радиус-сәуле деген сөз. Радиацияға күннің 
сәулесі, ғарыштық сәуле, жердің табиғи радиоактивтік заттарының 
сәуле шығаруы және жасанды радиоактивті изотоптар жатады.
Галактикалық ғарыш сәулелерінің, құрамында протон ағымдары /85%/, 
альфа-бөлшегі, яғни гелий /13-14%/, электрондар және гамма —
кванттары бар. Сол сәуле бөлшектерінде энергия өте жоғары. Жердің 
радиациялық белдеуі сыртқы және ішкі зоналардан тұрады. Ішкі 
зонасында 40 Мэвтен астам энергиясы бар электрондардан тұрады. 
Бұл энергия атмосфера қабатынан өткеннен соң Жер бетінде 
байқалады.Қоршаған ортаның адам организміне теріс әсер ететін 
факторларының бірі радиация болып табылады. Радиация адамның 
клеткалары мен органдарының түрлі функцияларына зиянды әсер 
етеді. Радиация әсер еткенде клеткалардың шапшаң бөлінуі, 
құрылымы мен құрамының өзгеруі мүмкін. Радиациялық сәулелену 
тұқым қуалаушылық аппаратын өзгертуге, яғни мутацияға душар етуі 
мүмкін. 

Қоректік тізбек бойынша тарала отырып (өсімдіктерден жануарларға) 
радиоактивті заттар азық-түлік өңімдерімен бірге адам ағзасына түсіп, адам 
денсаулығына зиянды мөлшерге дейін жиналуы мүмкін. Радиоактивті ластану –
қоршаған ортаны өте қауіпті әсер әкелетін физикалық ластанудың түрі. Бұл 
ластану адам денсаулығы мен тірі организмдерге радиациялық сәулелену 
арқылы зиянды әсер жасайды. Қазіргі уақытта дамыған елдерде ядролық 
энергетиканың дамуына байланысты қоршаған ортаның радиациялық ластануы 
үлкен қауіп тудыруда. Ластанудың бұл түрі химиялық кейін екінші ортаға шықты. 
Радиациялық ластанудың мынадай топтарға бөледі:
1) Радиоактивті заттардың бөлінуінің нәтижесінде пайда болатын альфа - (гелий 
ядросы), бетта –(жылдам электрондар) бөлшектердің және гамма –
сәулеленулердің әсерінен болатын радиациялық ластану (физикалық ластану 
түрі);
2) Қоршаған ортадағы радиоактивті заттардың мөлшерінің көбеюіне байланысты 
болатын ластану (химиялық ластану түрі). Ортаның радиациялық ластануына 
атом қаруын сынау аз үлесін қосқан жоқ, ол радионуклидті жауын-шашынның 
түсуіне әкелді. Радионуклидтер – бұл элементтердің электрондарды атомдардан 
шығарып, оларды басқа атомдарға оң және теріс йондар жұбын түзуімен қоса 
қабілетті радиобелсенді сәулелену шығаратын изотоптары. Мұндай сәулеленуді 
иондаушы деп атайды. Кейбір заттарда барлық изотоптар радиобелсенді болып 
табылады
.

Сәулеленудің жұтылу дозасы
γ-cәулеленудің затқа әсері (және де басқа иондық сәулеленулер) иондаушы сәулеленудің
мөлшерімен сипатталады. Ол мынадай түрлерге бөлінеді:
-