Өндірістік қорлардың табыстылық деңгейінің

№	Көрсеткіштер	Символдар	Өткен жылы	Есепті жылы
А	Б	В	1	2
1.	Таза табыс, мың тг.	Д	164094	939200
2.	Өткізуден алынған табыс (түсім) (акциз және қосымша құн салығынсыз), мың тг.	Д	12633,7	24397,5
3.	Негізгі қорлардың жылдық орташа құны, мың тг.	F	49826	55789
4.	Материалды айналым қаражаттарының орташа жылдық қалдықтары, мың тг.	E	15244	14385
5.	Өндірістік қорлардың жылдық орташа құны (3 қатар+4 қатар), мың тг.	F+E	65070	70174
6.	Өнімнің қор сыйымдылық коэффициенті (3 қатар : 2 қатар)	К	3,944	2,2866
7.	Айналым қаражаттарын бекіту коэффициенті (4 қатар:2 қатар)	К	1,2066	0,5896
8.	Өткізілген өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы табыс - өткізілген өнімнің табыстылық коэффициенті (1 қатар:2 қатар), тг.	Д	12,98	38,49
9.	Өндірістік қорлардың табыстылық деңгейі (1 қатар:5 қатар)-100%	Д	2,521	13,383

Өндірістік қорлардың табыстылық деңгейі есепті жылы 13,383%-ды құрады, ал өткен жылы 2,521% 6олған, яғни оның көлемі 10,86 пунктке (13,383-2,521) өскен.

Өндірістік қорлардың табыстылық деңгейінің (рентабельділігі) өзгеруіне ықпал етуші факторлардың әсері келесі есептеулер бойынша тізбектеп ауыстыру әдісімен анықталады:

1. 
   өткізілген өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы таза табыстың көбеюі осы көрсеткіштің 8,33 пунктке өсуіне әкеледі. (10,86-2,521), мұнда 10,86 = 38,49: (3,944+12066)-100;
   
2. 
   қор сыйымдылығының көбеюі, яғни негізгі өндірістік қорлардың қор қайтарымдылығының азаюы олардың табыстылық деңгейінің 2,52 пунктке (13,383-10,86) төмендеуіне әкелді мұндағы 9,30=0,2821:(2,4069+0,6251)-100;
   
3. 
   материалдық айналым қаражаттарын бекіту коэффициентінің азаюы, яғни олардың айналымдылығының жылдамдауы өндірістік қорлардың табыстылық деңгейінің 0,02 пунктке (13,383-10,86) өсуіне әкеледі. Осылайша факторлар бойынша өндірістік қорлардың табыстылық деңгейінің жалпы өсімі 10,86 пунктті құрайды (+8,33-2,52+0,02), ол өткен жылғы мәліметтермен (13,383-2,521) салыстырғанда бұл көрсеткіш деңгейінің жалпы өзгерісіне сәйкес келеді.
   

Қаржы салымдарының табыстылық деңгейі кәсіпорынның инвестициялық қызметті қаншалықты тиімді жүргізетінін көрсетеді.

Нарықтық экономикасы дамыған елдерде бұл көрсеткішпен қатар басқа да көрсеткіш қолданылады, ол кәсіпорындарға инвестицияланған қаржыларды пайдалану тиімділігін және бұл инвестицияларды басқару "шеберлігін" сипаттайды.

Көрсеткіш келесі формула бойынша есептеледі:

Мұнда: Д - инвестиция табыстылығы;

С_к - меншікті капиталдың орташа мөлшері;

Д° - ұзақ мерзімді міндеттемелердің орташа мөлшері.

Бұл көрсеткіш кейбір жағдайда, таза табыс пен несиелер бойынша пайыздар төлемін, ұзақ мерзімді міндеттемелер мен меншікті капитал сомасына бөлу арқылы анықталады.

Мына формула бойынша инвестициялардың тиімділігін бағалай отырып, компания активтері тек меншікті капитал есебінен ғана емес, сонымен бірге қарыздар берген инвестор-кредиторлар есебінен де қаржыландырылатынына көңіл бөлінеді. Сондықтан да таза табыс құрамына несиелер бойынша төленетін пайыздар сомасы да енгізіледі.

Өнім бірлігінің табыстылығы, жекелеген өнімдерді өндіру мен өткізудің, өткізілген өнімдердің қалыптасқан құрылымы жағдайында жалпы табыстылыққа тигізетін ықпалын анықтауға, сондай-ақ сату құрылымының тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді. Бұл көрсеткіш коммерциялық құпия болып табылады және де ол, басқарушылық талдауды жүргізу барысында қолданылады.

Негізгі қызмет табыстылығының (табыс нормасы) тағы бір көрсеткіші - бұл өткізілген өнімнің табыстылығы. Бұл көрсеткіш өткізілген өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы таза табыстың мөлшерін көрсетеді. Ол келесі формула бойынша анықталады:

Мұнда: Д - өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден алынатын табыс.

Жалпы өнімнің, бұйым топтары мен оның жекелеген түрлерінің табыстылығы, өнімнің сол немесе басқа түрлерін өндірудің табыстылығын (зияндылығын) салыстырмалы талдауда, әсіресе өнімдердің өте көлемді ассортиментін шығарушы кәсіпорындарда өте маңызды көрсеткіш болып табылады.

Өнімнің табыстылығының модификацияланған көрсеткіші - бұл сату көлемінің табыстылығы, ол мына формула бойынша анықталады:

Мұнда: Д - сату көлемінің табыстылығы;

Д - жалпы табыс;

Д^N - өнімді (жұмыс, қызметті) өткізуден алынған табыс (түсім).

Сату көлемінің табыстылық деңгейіне өткізілген өнімнің құрылымының, оның өзіндік құнының және өнімді сату бағаларының өзгерісі ықпал жасайды.Сату көлемінің табыстылық деңгейінің өзгерісіне әсер етуші факторларды есептеуге қажетті бастапқы ақпараттар төмендегі кестеде келтіріледі.

Сату көлемінің табыстылық деңгейінің өзгеру факторларының есебі кестеде көрсетілген: Кесте-11

Жекелеген өнімдер табыстылығының сату көлемінің жалпы табыстылығына әсер ету бағасын, Новосибирск Мемлекеттік экономика және басқару академиясының ғалымдары ұсынған талдау әдістемесін қолдану арқылы белгілеуге болады (9), ол бойынша талдау келесі жүйеде жүргізіледі:

1) жалпы өткізу көлеміндегі әрбір өнім түрінің үлес салмағы анықталады;

2. 
   өнімнің жекелеген түрлерінің табыстылығының жеке көрсеткіштері есептеледі;
   
3. 
   жеке бұйымдар табыстылығының, оның орташа деңгейіне ықпалы, барлық өткізілген өнімдер үшін, жеке табыстылықты жалпы өткізу көлеміндегі бұйымдардың үлесіне көбейту арқылы анықталады;
   
4. 
   шығарылатын бұйымның жеке табыстылығының өзгеруімен байланысты ықпал, есепті кезең табыстылығы мен базистік кезең табыстылығы арасындағы айырманы есепті кезеңдегі бұйым үлесіне көбейту арқылы анықталады;
   
5. 
   Құрылымдық фактордың тигізетін ықпалы, базистік кезеңдегі табыстылықты, есепті кезең мен базистік кезеңдегі бұйымдардың үлес салмақтарының арасындағы айырмаға көбейту арқылы анықталады.
   

Жекелеген бұйымдардың табыстылығының (рентабельділігінің) өзгеруіне өзіндік құн деңгейі мен сату бағасы әсер етеді. Бұл факторлардың әсері тізбектеп ауыстыру әдісімен есептеледі.

Кесте-12

Өнім бірлігінің табыстылығының (рентабелділігінің) өзгеру факторларын есептеу

№	Табыстылық көрсеткіштері	Сату бағасы, теңге	Өнім бірлігінің өзіндік құны, мың тг.	Табыс - тылық %	Табыстылықты өзгерту
					Бар - лығы	Оның ішінде сату баға – лары	өнім бірлі- гінің өзіндік құны
1.	Жоспар бойынша	916	742	23,45	x	x	x
2.	Нақты өзіндік құны және жоспарлық сату бағасымен	916	723	26,29	x	x	x
3.	Нақты	941	723	30,15	+6,70	+3,46	+3,24

Жеке бұйымның табыстылығын арттырудың негізгі фактор оны шығарудың өзіндік құнын төмендету болғандықтан, оның калькуляция баптары бойынша өзгеру себептерін талдауға басты назар аударылуы тиіс, сонымен бірге баға қалыптасуының дұрыстығын зерттеуге де көңіл бөлінеді.

Соңғы көрсеткіштер кәсіпорынның кредиторлар, қарыз беруші және акционерлер алдында қолма-қол ақша қаражаттарымен өз міндеттемелерін орындауы жөнінде мәлімет береді. Қолма-қол ақшалардың ағымы негізінде есептелетін табыстылық нарықтық экономикасы дамыған елдерде кеңінен қолданылады. Оның артықшылығы бар, себебі ақша ағымдарымен жүргізілетін операциялар өндірістің қарқынды түрінің маңызды белгісі және кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен экономикалық "кінәратсыздығының" басты нышаны болып табылады.

Осылайша, біз кәсіпорын табыстылығының негізгі салыстырмалы көрсеткіштерін қарастырып, олардың деңгейінің өзгеруіне әсер етуші факторларды талдап шықтық. Төменде айтылатын басқа да көрсеткіштермен бірге бұл көрсеткіштер кәсіпорын қызметінің тиімділігін және оның іскерлік белсенділігін сипаттайды.

Аудит термині осыдан екі мың жыл бұрын «audio» деген латын сөзінен шыққан, аудармадағы мағынасы «ол естиді» немесе «естуші» дегенді білдіреді.

Кәсіби аудиттің пайда болуы мен қалыптасуы- бұл бүгінгі таңда да жалғасы тапқан айтарлықтай ұзақ процесс. Аудиттің қоғамдық ролін түсінуі үшін оны ұйымдастырудың әдістемесін, теориялық негізін және мәнін ашу керек.

Аудит-бұл біздің еліміздегі акционерлік қоғамдардың серіктестіктердін және басқа да шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін экономикалық талдаудың және қаржылық бақылаудың салыстырмалы түрдегі жаңа бағыты. Бұрын бақылау мен тексеру қызметі жүзеге асырылмаған деп, айтуға болмайды. Алайда көптеген операциялық мазмұны жағынан бір-біріне жақын болса да, ревизия мен аудит екеуі бір ұғымды білдірмейді. Аудит бақылаудың шығармашылық дамуын білдіреді. Ол экономикалық бақылаудың формалары мен түрлерін кемітпей, керісінше толықтырады. Аудиторлық іс экономикалық талдау, кешенді құжаттық тексеру, балансы немесе сот-бухгалтерлік сараптаманы есеппен тексеру туралы біздің ұғымымыздан бөлек болса да аудитор өзінің міндетін жүзеге асыру барысында аты аталғандардың және есептік, бақылаушы-талдамалы тәжірибе салаларының рәсімдерін пайдаланады. Белгілі ғалым Я.В. Соколовтың айтуынша, тексерудің мақсаты- кемшіліктерді құрту және жамандықты жою, ал аудиттің мақсаты- кемшіліктерді кеміту жәнә қастықты шектеу.

Нарықтық экономика жағдайындағы бизнестің кәсіби аудитін дамыту мәселесін көп қырлы болуы мына аспектілерді зерделеу үшін бөліп көрсетуге мүмкіндік тудырады:

1. 
   Теориялық: кәсіби аудиттің мәнін, мазмұнын және мағынасын оның бақылаушы-талдамалы қызметінің басқа да шектес ғылымдары және түрлерімен өзара байланысын анықтау; аудиттің нұсқауларын, түрлерін және типтерін ғылыми жіктеу; аудиттің даму тенденциясын, тетіктерін, мәселелерін зерттеу; бизнес аудиті мен талдауының принциптері мен компоненттерін, постулаттарын нақтылай түсу, тұжырымдамасын әзірлеу;
   
2. 
   Әдіснамалық аудиттің жалпы және жеке әдістемелерін анықтау, бизнес жағдайының талдау көрсеткіштер жүйесін, өлшемдерін, әдістерін таңдау, экономикалық әлеуетті пайдалану тиімділігіне әсер ететін факторларды анықтау және шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін жақсарту бойынша әзірлеу;
   
3. 
   Ұйымдастырушылық: бизнес аудитін жүргізу мен жоспарлау механизмдерінің, құқықтық-нормативтік және ақпараттық базалардың мағынасын ашу; аудиторлық бақылаушы-талдамалы қызметтердің технологиясы мен нақты рәсімін жетілдіру бойынша ұсыныстарды әзірлеу.
   

Экономикалық әдебиеттерде аудиттің түрлері мен нұсқауларын жіктеудің әр түрлі тәсілдемелері бар. Мынандай негізгі белгілері бойынша аудит түрлерін жіктеу әлдеқайда орнықты болады:

1. 
   Аудитті дамытудың эволюциялық кезеңдерімен:
   

• 
  растаушы
  
• 
  жүйелі-бағдарлы
  
• 
  тәуекелге негізделген
  

2. 
   құқықтық негізде:
   

• 
  міндетті
  
• 
  бастамашыл (ерікті)
  
• 
  кеісуші
  
• 
  реттемеленген
  
• 
  кеісімшарттық
  

3. 
   қолданылу салаларымен:
   

• 
  жалпы
  
• 
  банктік
  
• 
  сақтандырушы
  
• 
  қаржылық
  
• 
  өндірістік
  
• 
  маркетингтік
  

4. 
   толықтығы:
   

• 
  кешенді
  
• 
  тақырыптық
  
• 
  функционалдық
  
• 
  ұйымдастырушылық
  
• 
  арнайы
  

5. 
   әдістемелік тәсілдемемен:
   

- тестілік

- объекті

- циклдік.

Аудитор өзінің кәсіби қызметінде мына принциптерді басшылыққа алу керек: адалдық, объективтілік, кәсіби құзыреттілік, құпияны сақтай білетіндік, тәуелсіздік, жинақылық, мұқияттылық, ақ ниеттілік, ғылымилық, нақтылық, жариялылық, демократияшылдық және т.б.

Ғылым саласындағы зерттеу, оның шындықты анықтау үшін ғылым тану жолын оның ғылыми әдістері деп атайды. Негізінде ғылым тану әдістері қандай бір ғылым саласында болмасын арнайы ғылым тану құралы ретінде қолданылады. Әрбір ғылым саласының ерекшелігіне сәйкес оның әдістерінің де өзіндік айырмашылығы болады. Сонда да болса жалпы ғылыми даму ағымында теориялық тұрғыдан философиялық анықтама бойынша барлық ғылым саласына бірдей әмбебап әдіс – ол диалектикалық әдіс деп танылған. Диалектикалық әдістің негізі – ол, табиғаттағы экономикадағы құбылыстың барлығы өзара байланысты деп эерттеп қарастыруында. Себебі, диалектикалық әдіс өмірдегі барлық құбылысты өзара объективтік заңдылықпен байланыста екенін негізге алуында.

Мысалы, аудитор өзінің кәсіби міндетін орындау барысында қоғамдық сенімді қолдау әрі нығайту ретінде адалдық, объективтілік және тәуелсіздік прициптерінің талаптарын сақтауы, талқылауда білдіретін пікірінің объективтілігі мен тәуелсіздігін сақтауы керек.

Сондықтан да диалектикалық әдіс қандай ғылым саласы болса да оның ғылыми методологиясының негізін құрайды.Аудит, экономика ғылым саласына қосылады, оның даму барысында қоғамға қажет жетістіктерін пайдалану үшін аудитке тән ғылыми әдістер тобы оның методологиясын анықтайды, олар өз кезегінде жалпы методология және жеке методология болып бөлінеді.

Аудиттің жеке методологиясы диалектика принциптері мен жалпы ғылыми теориялық зерттеу заңдылықтарынан құралады. Аудиттің жеке методологиясы экономика, ғылым саласының теориясының заңдылығын негізге ала отырып өз ерекшеліктеріне тән әдістер тобынан құралады.

Аудиттің жеке методологиясы барлық ғылым саласына тән әдістер тобынан құралады, олар: талдау және топтау, индукция және дедукция, бақылау, салыстыру, өлшеу. Осы аталған әдістердің барлығы философияның гнесология теориясы бөлімінде толық, жан – жақты қарастырылған.

Аудит барысында дедукция әдісі шаруашылық субъектілерінің жалпы көрсеткіштерінің мағынасы мен мазмұнына талдау жасап оның жеке құрамдарына байланыстылығын анықтау. Индукция шаруашылық субъектілерінің шаруашылығының жеке көрсеткіштеріне талдау жасап оның жалпы көлемін көрсететін анықтамаларға байланыстылығын анықтап қорытынды жасау әдісі.

Аналогия (ұқсастық) – ғылыми зерттеудегі ұқсастық негізінде объектілерді анықтау. Аналогия әдісі зерттеу объектілерінің әр түрлі жағынан ұқсастығын қарастыру арқылы анықтама жасау.

Жүйелі талдау – объектілерін жүйеге келтіріп оны құрайтын бөлімдерін топтау арқылы зерттеу әдісі. Аудит барысында жүйелі талдау әдісі талдау объектісінің бөлімдерін жеке – жеке бағалап оларға әсер ететін факторларды талдап олардың бірлескен түріндегі объектілерге әсерін бір жүйеге келтіру. Яғни, жүйелі талдау әдісі факторлардың арасындағы жүйелі байланысты анықтайды.

Өндіріс өнімінің функциялық бағалануын талдау әдісі объектіні жүйеленген зерттеу әдісі мен талдаудың дамуы барысында өндіріс талабына сәйкес өндіріс процесінде барлық түрлі өндіріс шығындарының тиімділігін, шығындарды оптималды мөлшерде есептеу үшін қолданылады. Бұл әдіс өндірістік шаруашылық субъектілерінің ішкі аудиттік жұмысында қолданылады.

Аудит жаңа ғылым саласы ретінде бухгалтерлік есеп, экономикалық талдау, заң тағы басқа экономика ғылымдарының негіздерімен жан – жақты байланысты. Сондықтан да аудиттің ғылым саласы ретінде өзіндік ерекшеліктеріне сай (қамтитын) методикалық әдістері бар. Ол әдістер аудиттің мақсаты мен атқаратын функцияларына сәйкес жалпы ғылыми әдістермен үйлестікпен құралған. Олар әсіресе сыбайлас ғылымдар саласының методикалық әдістерімен тығыз байланысты. Аудит жұмысының барысында сол жоғарыда аталған ғылым салаларының методикалық әдістері аудитке тікелей қолданылады және де олар аудит методикалық әдістерінің құрамына тікелей әсерін тигізеді. Мысалы, аудит, ревизия бірдей методикалық әдістермен жұмыс істейді. Олар түгелдеу, бақылау әдістері, бухгалтерлік есеп берудегі тіркеуді тексеру, аналитикалық және синтетикалық есеп кестелерін тексеру.

Қорыта келгенде, аудиттің методикалық әдістері үш топқа бөлінеді:

1) Аналитикалық анықтау; есептеу

2) құжаттау;

3) қорытындылау.

Аналитикалық анықтау – есептеу әдісі – ол негізінде экономикалық талдау (топтау, салыстыру т.б), аналитикалық тексеру және статистикалық, әкономика математикалық әдістер. Осы орайда аудиттің көп тараған методикалық әдісі – ол шаруашылық субъектілерінің қаржылық ақпаратының құрамының аналитикалық есебін тексеру. Мысалы, өндіріс шығынын, оны сатудан түскен төлем сомасымен салыстыру, ол көрсеткіштерді өткен жыл қорытындыларымен салыстыру, онда анықталған өзгеру мөлшерінің нендей себептен болғанын, факторлардың әсерін есептеу.

Методикалық құжаттау әдісі - өз кезінде үш топқа бөлінеді: 1) информациялық моделдеу; 2) нормативтік құқылық жолын анықтау; 3) есеп құжаттарын зерттеп, тексеру.

Ақпараттық моделдеу дегеніміз – аудит объектісінің ақпарат тасушыға бір жүйеге келтіріп аудит жүргізуге ыңғайластыру.

Нормативтік – құқылық жолын анықтау әдісінде заң тұрғысынан ереже нұсқаудың, нормативтік құжаттар талабының, ішкі ереже тәртібінің орындалуын анықтайды. Мысалы, түгелдеу тәртібінің заңды жүргізілуін бақылау үшін түгелдей жүргізудің ереже – нұсқауының дұрыс қолданылуы бақылану қажет. Нақты, мүлік түгелдеу, қаржы қорларын тексеру, ақша қаржысын тексеру ережелерінің дұрыс қолданылуы.

Есеп құжаттарын зерттеп, тексеру әдісінде сол құжаттарда көрсетілген шаруашылық операцияларының заңдылығы, қажеттілігі және экономикалық тиімділігі, шындықты көрсетуін анықтау қажет.

Құжаттарды тексерудің бірнеше түрлерін, әдістерін, қарастыру болады: формалдық, арифметикалық, заңдылық, логикалық тексеру немесе жаппай қарама – қарсы екі жазу жолымен, шоттарға тіркелу жолымен, есепті қалпына келтіру әдісімен тағы басқалай қарастырулармен.

Формалдық әдісте құжаттың барлық реквизиттерінің дұрыс толтырылғандығы, түзетудің болмауы, арифметикалық есебі, жауапкершіліктегі жұмысшылардың қол қоюы қарастырылады.

Арифметикалық тексеруде санау, көбейту процестерінің дұрыс жасалғаны анықталады. Құжаттың заңдылығын тексерудегі мақсат сондағы тіркелген операциялардың заңдылығын және экономикалық тиімділігін анықтау.

Қарама – қарсы тексеру әдісі бухгалтерлік есептің дұрыстығын тексеру әдісі бухгалтерлік есептің дұрыстығын тексеру өте жиі қолданылады. Себебі, бір құжат бухгалтерлік есепте екі қайтара кездеседі. Мысалы, дүкенші тауар сатудан түскен ақшаны кассаға өткізеді. Яғни, касса ордерінің түбірі касса есеп беруінде болады да, оның квитанциясы дүкеншінің есеп беруіне тіркеледі. Олардың арасындағы құжат көрсеткішінің дұрыстығы қарама – қарсы тексеру арқылы анықталады.

Түзету процесінің бірнеше түрі бар.

1) Корректура әдісі, ол бухгалтерлік тіркеу кезінде жіберілген қателерді сол есеп кестелерінде түзетіп ол туралы белгі жасау. Мысалы, тексеруші қатені түзеткен есеп кестесіне қандай түзетіледі, оны түзеткен адам өз атын жазып қол қоюы керек (күнін, жылын көрсетіп).

2) Бухгалтерлік есептегі қатені қосымша екі жақты жасау арқылы түзету. Бұл әдіс қате қай кезде анықталса сол уақытта қолданыла беретін әдіс.

3) Үшінші қате түзету әдісі – қызыл жазу. Бұл әдіс бойынша, бұрын екі жақты жазу сомасында қызыл сиямен жазылады.

Нақты бақылау бухгалтерлік есепте және аудит барысында ерекше орын алатын бақылау – тексеру әдісі. Нақты тексеру методологиясы ең сенімді, күдіксіз әдіс, сол осы арқылы ғана бар шындықты анықтауға болады. өз кезегінде нақты тексеру үш түрге бөлінеді: түгелдеу, сараптап анықтау, бақылау арқылы анықтау.

Түгелдеу – инвентаризация. Бухгалтерлік есепте және аудитте түгелдеу әдісі ол, кәсіпорын мүлкінің негізгі құралдың, тауардың, материалдың, ақша қаржысының, құнды қағазының есеп айырысу операцияларының нақты бір кезеңде түгелдеу барысында бухгалтерлік есеп көрсеткішіне сайма – сай дұрыс екендігін анықтау.

Сараптау анықтау. Нақты тексеру процесінде сараптап анықтау әдісі негізінде өндіріс процесін бақылау ретінде қолданылады.Оның ішінде өндіріс технологиясының дұрыстығы, өндіріске жіберілетін шикізаттардың, материялдардың, өндірісі технолгиясының талабына лайықты екенін, жаңа өнім сапалылығын сараптау, өндіріс процесіндегі шикізат пен материалдардың қосалқы шығынын сараптау тағы сол сияқты көптеген процестерге сараптау жүргізіледі.

Бақылау – анықтау әдісі – бұл да нақты тексерудің бір түрі. Оның негізгі мақсаты күнделікті шаруашылық процесін тексеру, бақылау жасау. Мысалы, күнделікті өндіріс процесіне бақылау жасау, еңбек жұмысшылық тәртібін бақылау, материалдар тасу, дайын өнімнің сатылу процесін, олардың қоймада сақталу тәртібін бақылау.

Қорыта келгенде аудитор жұмысында методикалық тексеру әдістері үлкен орын алады.

Аудиттік бағдарламаға және аудит жоспарына сәйкес жүргізілген әртүрлі бақылау объектісін аудиттік тексеру бухгалтерлік есеп берулер көрсеткіштерінің шынайлығын бағалау үшін сапалы аудиторлық дәлелдемелердің жеткілікті санын жинауға мүмкіндік береді. Бұл жерде есеп беру формаларын толтыру бойынша нұсқаулықтарға көрсеткіштердің мазмұнын және алу технологияның адекваттылығын, сондай – ақ «Ұйымдардың бухгалтерлік есеп беруі» бухгалтерлік есеп беру бойынша ережелерге сәйкес оған қойылған жалпы талаптардың және бухгалтерлік есеп берулердің құрамын сақтауды қосымша тексеру қажет.

Аудиторлық тексеруге экономикалық субъектілердің бухгалтерлік есеп берулерін құрайтын барлық формалар жатқызылады:

• 
  ұйымдық балансы (бухгалтерлік теңгерімі) (нысан – 1)
  
• 
  кірістер мен шығыстар туралы есеп беру (нысан – 2)
  
• 
  ақша қозғалысы туралы есеп беру (нысан – 3)
  
• 
  меншікті капитал қозғалысы туралы есеп беру (нысан – 4 )