Мазмұны Кіріспе Негізгі бөлім І – тарау. Мемлекеттік қызмет пен басқару мүдделеріне қарсы сыбайлас жемқорлық қылмыстарының мәселерінің түсінігі

1.1.Мемлекеттік қызмет пен басқару мүддесіне қарсы қылмыстарының мәселелерінің жалпы сипаттамасы және белгілері..........................................7

1.2. Сыбайлас жемқорлық қылмыстарының түсінігі.........................................9

1.3.Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заңы ...............................11

2.1. Мемлекеттік қызмет пен басқару мүддесіндегі қылмыс құрамдары....16

2.2. Сыбайлас жемқорлық қылмыстарының жекелеген құрамдары.............28

2.3. Мемлекеттік қымет пен басқару мүддесіндегі өзгеде қылмыстар.........37

3.1. Сыбайлас жемқорлық қылмыстарын алдын – алу шаралары.................43

3.2. Қазақстан Ресубликасында халықаралық сыбайлас жемқорлықтағы ішкі – сыртқы жағдайы........................................................................................44
Қорытынды ........................................................................................................49

Пайдаланылған әдебиеттер ..............................................................................53

Кіріспе

Қазақстан Республикасы Кеңестік үкіметінің өз тәуелсіздігін алағанан кейін ақ біліне астады. Мемлекеттік аппарат шенеуніктерінің сыбайластыққа салынуына бастап белгілі бола бастаған еді. Қазіргі әлеуметтік проблемелерға байланысты Қазақстан Республикасының қылмыстық кодекстің 13 тарауы мемлекеттік қызмет пен басқару мүдделеріне қарсы сыбайластық жемқорлық және өзге де қылмыстарға арналған 1959 жылғы Қазақ ССР Қылмыстық кодексінде мұндай тарау жоқ еді, керісінше «Лауазымды қылмыстар» деген тарау (V) бар болатын. Қоғамымызда орын алған күрделі әлеуметтік - экономикалық, саяси өзгерістердің нәтижесінде мемлекеттік қызметтер атқаруға уәкілетті адамның не оған теңестірілген адамның лауазымды адамдардың қылмыстары мемлекеттік органның аппараты жүйесінде немесе коммерциялық және өзге де ұйымдар жүйесінде айқындалды¹.

Бүгінде сыбайлас жемқорлық секілді дертпен жекелеген мемлекеттер өз бетімен күресе алмайды. Әсіресе, жаһандану заманында сыбайлас жемқорлықтың иегі жоқ , ол бір елден екіншісіне оңай көшіп жүре береді. Бұл оңай іс емес. Бұл дерттің тамыры тереңде жатыр. Мұның дәлелі XV ғасырдың өзінде Британ парламенттінде осы мақсатта шулы даулар орын алған.

Көптеген мемлекеттік және жекелеген құрамдас жүйелерде сыбайлас жемқорлық төңірегінде қалыптасқан жағдай белең алып бара жатыр. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы ғаламдық және ұлттық деңгейлердегі маңызды қадамдарға қарамастан оның халықаралық қауымдастықтың алдына қойып отырған кедергілері әлі де бар. Сыбайлас жемқорлықтың қылмыстық - құқықтық көрініс түрлері туралы да көптеген пікірлер бар. Көптеген профессорлар сыбайлас жемқорлыққа анықтама берген.

Профессор Н. Кузнецова сыбайлас жемқорлықты әлеуметтік көлеңкелі құбылыс деп көрсетіп, оның бір тұлғаны екінші бір тұлғаның сатып алуынан тұратынын анықтайды. Профессор А.И. Долгова осындай пікірді қолдай отырып, коррупцияны мемлекеттік немесе басқада қызметкерлердің жеке басының пайдасы үшін ресми қызметтік өкілеттіліктерін және соған байланысты беделдері мен мүмкіндіктерін сатуы немесе сол үшін сатылуы деп атап көрсетеді. Бұл дегеніміз корупция ұғымын парақорлықпен теңестіру деген сөз. Басқалар коррупцияны шенеуніктердің өз қызмет бабын жеке пайдасы үшін қолдануға негізделген басқару аппаратының іріп – шіруі деген анықтама береді. Бұл жағдайда олар «cor» (дене) сөзін негізге алып коррупция деген сөзге латын тілімен сөзбе сөз дененің іруі іріп – шіруі процесі деп анықтама келтіреді. Осы мәселені түбегейлі зерттеп жүрген профессор В.В. Волженкин «сыбайлас жемқорлық дегеніміз – әлеуметтік құбылыс болып табылатын биліктің іріп – шіруі, мемлекттік функцияны атқаруға өкілетті мемлекеттің немесе басқа да соларға теңестірілген адамдардың өз қызмет бабын, қызмет статусы мен беделін жеке басының баюы мақсатында немесе топтық мүдде үшін пайдалануы деп анықтама берді².

Осы анықтамаға сүйенсек , сыбайлас жемқорлықтың парақорлық шегінен шығып кететіні байқаймыз.

Сыбайлас жемқорлық – мемлекеттік лауазымды адамның өзінің билік өкілеттігін және өзіне берілген құқықтарын белгілелеген ережелерге қайшы жеке басының пайдасына қолдануы. Бұл термин көбіне бюкрократялық аппаратқа және саяси элитоға қатысты қолданылады. Сыбайлас жемқорлыққа тән белгі лауазымды адамның әрекеті мен оған жұмыс берушінің мүдделері арасындағы немесе таңдап алынған тұлғаның әрекеті мен қоғам мүдделерінің арасындағы қайшылық болып табылады.

Сыбайлас жемқорлықтың көптеген түрлері лауазымды адам жасаған алдау-арбауға ұқсайды және мемлекеттік билікке қарсы жасалған қылмыстар қатарына жатады.

Сыбайлас жемқорлыққа дискрециялық билікке, яғни өзіне тиесілі емес ресеурстарды өз қалауынша бөлу билігіне ие кез келген адам шенеунік, сот, құқық қорғау орындарының қызметкері, әкімші , дәрігер және т.б. ұшырауы мүмкін. Сыбайлас жемқорлыққа жетелейтін басты нәрсе билік өкіметтігін пайдалана отырып экономикалық пайда табу мүмкіндігі, ал басты қаупі - оны әшкерлеу мен жазалау. Сыбайлас жемқорлықтың тарихи тамыры жақсы жағдайға ие болу үшін сыйлық жасау дағдысынан бастау алады. Қымбат сыйлық адамды өзге сұраушылардың арасынан бөліп алып, оның өтініші орындалуына мүмкіндік беретін болған. Сондықтан алғашқы қауымдық қоғамда дінбасыларға көсемге ақы төлеу қалыпты жағдай саналған. Мемлекеттік аппараттың күрделенуі мен орталық үкімет билігінің күшеюі нәтижесінде кәсіби шенеуніктер пайда болды, олар билеушілердің ойынша белгіленген жалақыға қанағаттануына тиіс еді. Ал іс жүзінде шенеуніктер өзінің қызмет жағдайын өз жағдай өз кірістерін құпия түрде көбейтуге қолдануға ұмтылды.

Сыбайлас жемқорлықтың ең қауіпті түрлері қылмыстық іске жатады. Сыбайлас жемқорлықпен күрестің батыл шараларын қабылдамасақ оның криминалдық экономикалық және әлеуметтік проблемадан саяси проблемаға айналып, мемлекеттің конституциялық негізіне қауіп төндіруі мүмкін. Сондықтан да еліміз Н.Ә. Назарбаев өзінің «Қазақстан 2030» . Барлық Қазақстандықтардың өсіп өркендеуі , қауіпсіздігі және тұрмыс жағдайының жақсаруы деп аталатын Жолдануында сыбайлас жемқорлықпен аяусыз күресті басты мақсаттар қатарына қойған, оны құқықтық мемлекет орнатудың шарты деп санаған³.

Бұл бағыттағы жұмыс Елбасы Нұрсылтан Әбішұлы Назарбаевтың қатаң бақылауына алынған, ол сыбайлас жемқорлықпен күресті жетілдіруді талап етіп отыр.

Елбасының сыбайлас жетқорлықпен күресінің 2006 – 2010 жылдарға арналған және Қазақстанның әлемнің бәсекеге қабілетті 50 елінің қатарына ену бағдарламасын ұсынды, онда сыбайлас жемқорлықпен күрестің жалпы ұлттық бағдарламаларын дәйекті түрде жүзеге асыру керектігіне баса назар аударды.

Сыбайлас жемқорлық қылмысының қоғам үшін қауіптілігі Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғанан кейін ақ біліне бастады, мемлекеттік аппарат шенеуніктерінің сыбайластыққа салынуы әу бастан белгілі бола бастаған еді. Осыған байланысты республикада бұл құбылысқа қарсы бағытталған заңдылық және ұйымдастырушылық шараларды қолға алды. 1992 жылы 17 - наурызда Қазақстан Республикасының Президентінің «Ұйымдасқан қылмыстық нысандары және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес шараларын күшейту туралы жарлы шығып 1994 жылы Ұйымдасқан қылмыс пен күрес жөніндегі Республикалық комиссия құрылды. Оған қоса 1997 жылы 5 қарашада «Ұйымдасқан қылмыспен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті одан әрі өрістету шаралары туралы Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығы қабылданды. Ал 1998 жылы шілдеде «Сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды. Осымен байланысты Қазақстаннның посткеңестік кеңістікте алғашқылардың бірі болып сыбайлас жемқорлыққа қарсы заң қабылдағанын атап көрсетеміз.
І – тарау. Мемлекеттік қызмет пен басқару мүдделеріне қарсы сыбайлас жемқорлық қылмыстарының мәселерінің түсінігі.

1.1.Мемлекеттік қызмет пен басқару мүддесіне қарсы қылмыстарының мәселелерінің жалпы сипаттамасы және белгілері.

Қылмыстық кодекстің 13-тарауы "Мемлекеттік қызмет пен басқару мүдделеріне қарсы қылмысқа" арналған. 1959 жылғы Қылмыстық кодексте мұндай тарау жоқ еді, керісінше "Лауазымды кылмыстар" деген тарау (V) бар болатын. Қоғамымызда орын алған күрделі әлеуметтік-экономикалық, саяси өзгерістердің нәтижесінде лауазымды адамдардың кылмыстары мемлекеттік

органның аппараты жүйесінде немесе коммерииялық және өзге де ұйымдар жүйесінде істелетіні айқындалды. Осыған орай бұрынғы Кодекстегі лауазымдық қылмыстар деген тарау лауазымды адамдардың қызмет бабын пайдалана отырып істейтін қоғамға қауіпті іс-әрекеттерінің мәніне қарай коммерциялық және өзге де ұйымдардағы қызмет мүдделеріне қарсы және мемлекеттік қызметкерлеріне қарсы қылмыстар болып жеке екі тарауға бөлінеді. Мұндай бөлінудің негізгі қылмыстың объектісі мен субъектісі болып табылады. Мемлекеттік емес ұйымдардың лауазымды адамдарының қылмысты іс-әрекеті сол ұйымдардың бір қалыпты жұмысына кедергі келтіреді және олардың мемлекеттік аппарат қызметіне еш қатысы болмайды⁴.

Осы екі органның — мемлекеттік немесе коммерциялык және өзге ұйымдардың лауазымды адамдарының атқаратын функцияларында елеулі өзгерістер бар. Сондықтан да, осы тұрғыдағы кылмыстар үшін жауаптылық Кодекстің арнаулы 8-тарауында көзделген. Жалпыға мәлім бірқалыпты дұрыс қызмет атқаратын мемлекеттік органдардың қызметі ғана қоғамның экономикалық дамуына, оның мүшелерінің құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етуге қабілетті. Осыған орай мемлекеттік аппараттың қызметін корғау, оған қылмыстық қол сұғуды болдырмау ең маңызды мәселе болып табылады. Өйткені мемлекеттік аппарат қоғамды басқару жүйесінің қажетті белгісі болып, ондағы жүріп жатқан процестердің реттеушісі болып табылады. Жаңа Қылмыстық кодексте қызмет борышын адал атқаратындардың мүдделерін қорғайтын көптеген баптар баршылық, сонымен бірге өз қызметтеріне қиянат жасайтындарға заң алдындағы қатаң жауаптылықта көзделген.

Мемлекеттік қызмет мүддесіне қарсы қылмыстарды бір тарауға біріктіруге негіз болған мына төмендегідей ортақ белгілері бар: 1) Бұл тұрғыдағы қылмыстар негізінен арнаулы субъект — мемлекеттік қызметші немесе мемлекеттік органның лауазымды адамдары арқылы жасалады.

2. 
   Бұл тараудағы кылмыстар қызмет өкілдігін пайдалану арқылы жүзеге асырылады.
   
3. 
   Лауазымды адамдардың қылмысты іс-әрекеттері мемлекеттік аппараттың дұрыс, заңды қызметін қызмет мүддесіне кайшы түрде бұзады.
   

Субьективтік жағынан бұл қылмыстар негізінен қасақана кінә нысанымен жасалады, тек қана салақтық (316-бап) абайсыздық түріндегі кінә нысаны арқылы жүзеге асырылады. Қызмет өкілеттігін теріс пайдалану (307-бап), қызметтік жалғандық (314-бап) жасау құрамдарының субъективтік жағынын қажетті белгісі ретінде заңда пайдакүнемдік немесе өзге де жеке басының мүддесі көзделген.

Осы тараудағы қылмыстардың субъектісі — мемлекеттік қызметші немесе мемлекеттік аппараттың лауазымды адамдары болады. Тек қана ҚК-тің 312, 313-баптарының субъектісі жай адам болады. Олардың түсінігіне ҚК-тің 307-бабына талдау жасағанда толық тоқталамыз.
1.2. Сыбайлас жемқорлық қылмыстарының түсінігі

Осыған орай сыбайлас жемқорлыққа анықтама бермес бұрын осы құбылысқа тән негізгі сипаттарды теориялық жағынан белгілеген жөн секілді.

Олар: Кейбір қылмыс құрамдарының міндетті белгісі — қылмыс заты болады: материалдық сыйақы 311,312,313-баптарды қарастырады.

Сыбайлас жемқорлықтың орын алатын салалары жергілікті өзін-өзі басқару және мемлекеттік билік органдары болып табылады. Кейбір авторлар бұл салаға коммерциялық және басқа да ұйымдарды қосып, аясын кеңітеді. Ал бұған толық негіз жоқ. Сыбайлас жемқорлықтың қауіптілігі сол - мұндай қоғамға қауіпті іс-әрекет орын алған кезде мемлекеттің және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының беделіне зор нұқсан келтіріліп, нәтижесінде олардың әлсіреуіне әкеліп соғады.

Коммерциялық құрылымдардың қызметкерлерімен өзге де ұйымдардың қызметкерлері қызмет бабын асыра пайдаланған жағдайда мемлекеттік органдар мүддесіне ондай нұқсан келмейді және олардың әлсіреуіне әкеліп соқпайды. Әрине, осындай өкілеттіктерді теріс пайдаланушылық көп материалдық шығынға ұшыратады және басқа да ауыр жағдайға душар етуі мүмкін, ал ол үшін сол коммерциялық және өзге ұйымдардағы кінәлі адамдар тиісті жауапкершілікке тартылуы тиіс⁶. Жергілікті мемлекеттік басқару және басқару органдарына келетін болсақ, оларды сыбайлас жемқорлықтың орын алған саласына қосу принципті түрде маңызды болып табылады.

Сыбайлас жемқорлықтың субъектілері мемлекеттік қызметті атқаруға уәкілетті адамдар, не оған тексерілген адамдар, лауазымды адамдар, лауазым иелері болып табылмайтын мемлекеттік қызметкерлер танылады. Егер лауазым иелерінің сыбайлас жемқорлық субъектілеріне қатысты әдебиетте бірыңғай пікір қалыптасқан болса, лауазым иесі болып табылмайтын мемлекеттік қызметкерлердің осы санатқа жату мәселесі даулы болып табылады.

Алайда, мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқару органдарына қарсы кез келген қызметкер (нұсқаушы, референт, хатшы, көмекші) белгілі дәрежеде қауіп төндіре алады. Оларды қылмыстық жауапкершілікке тартудың міндетті шарты — заң қорғайтын мүддені елеулі түрде бұзу, зиян келтіру болып табылады, ал мұндай әрекетті олар әдетте өздерінің қызмет бабына байланысты жүзеге асырады. Егер мемлекеттік қызметкер өзінің қызмет бабын жеке мақсатта пайдаланып, құқық қорғау мүддесіне орасан зор нұқсан келтірсе, онда оны жауапқа тарту керек.

Іс-әрекеті жеке адам, мемлекет, қоғам мүддесіне қарсы келіп және ол пайдакүнемдік басқа да мүддені көздеу сипатына ие болады. Осылайша, сыбайлас жемқорлық тек пайдакүнемдікпен ғана баиланысты емес, сонымен қатар ол басқада жеке мүддеге байланысты (басшыға жағымпаздану, туыстық қамқорлық жасау, рулық қатынасты қоздыру және т.б.) көрініс табады.

Сыбайлас жемқорлық әрекеті нәтижесінде жеке тұлғаның, қоғам мен мемлекеттің құқық қорғайтын мүддесін елеулі түрде бұзу орын алады. Тек осы белгі бойынша сыбайлас жемқорлық қылмысын әкімшілік, тәртіптік, азаматтық-құқықтық жауапкершілік түрінен айырып алуға болады.

Осылайша, біз, сыбайлас жемқорлықтың қылмыстық-құқықтық көрініс нысандарына:

а) мемлекеттік билікке қарсы, мемлекеттік қызмет және жергілікті өзін-өзі басқару органдары қызметінің мүдделеріне қарсы;

е) лауазым иелерінің, соларға теңестірілген адамдардың, сонымен қатар, лауазым иесі болып табылмайтын мемлекеттік қызметкерлердің;

б) қызмет бабын пайдакүнемдік немесе басқа да жеке мүддесі үшін пайдаланып жасаған қылмыстарды жатқызамыз. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте қылмыстық заңдылықты дамытудың маңызы ерекше.

1.3. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заңы

Осы Заң азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға, сыбайлас жемқорлық көріністерінен туындайтын қауіп-қатерден Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық бұзушылықтың алдын алу, анықтау, олардың жолын кесу және ашу, олардың зардаптарын жою және кінәлілерді жауапқа тарту арқылы мемлекеттік органдардың, мемлекеттік міндеттерді атқаратын лауазымды және басқа да адамдардың, сондай-ақ оларға теңестірілген адамдардың тиімді қызметін қамтамасыз етуге бағытталған және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің негізгі принциптерін айқындап, сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық бұзушылықтың түрлерін, сондай-ақ жауаптылықтың пайда болу жағдайларын белгілейді⁷.

Осы Заңда мемлекеттік міндеттерді атқаратын адамдардың, сондай-ақ соларға теңестірілген адамдардың лауазымдық өкілеттігін және соған байланысты мүмкіндіктерін пайдалана отырып не мүліктік пайда алу үшін олардың өз өкілеттіктерін езгеше пайдалануы, жеке езі немесе делдалдар арқылы заңда көзделмеген мүліктік игіліктер мен артықшылықтар алуы, сол сияқты бұл адамдарға жеке және заңды тұлғалардың аталған игіліктер мен артықшылықтарды құқыққа қарсы беруі арқылы оларды сатып алуы сыбайлас жемқорлық деп ұғынылады. Осы Занда, сондай-ақ өзге заңдарда кезделген, заңдарда белгіленген тәртіптік, әкімшілік және қылмыстық жауапкершілікке әкеп соқтыратын сыбайлас жемқорлықпен жымдасқан немесе сыбайлас жемқорлық үшін жағдай туғызатын әрекеттер сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық бұзушылықтар (сыбайлас жемқорлықпен құқық бұзушылықтар) болып табылады.

Осы Заң Қазақстан Республикасының күллі аумағында барлық жеке және заңды тұлғаларға қатысты қолданылады. Осы Заң Қазақстан республикасынан тыс жерлерде, егер халықаралық шартта өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының азаматтары мен Қазақстан Республикасында тіркелген заңды тұлғаларға қатысты қолданылады.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес:

1. 
   барлық адамдардың заң мен сот алдында теңдігі;
   
2. 
   мемлекеттік органдардың қызметін анық құқықтық регламенттеуде, мұндай қызметтің заңдылығы мен жариялылығын, оған мемлекеттік және қоғамдық бақылауды қамтамасыз ету;
   
3. 
   мемлекеттік аппараттың құрылымдарын, кадр жұмысын жеке және заңды тұлғалар құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын мәселелерді шешу рәсімдерін жетілдіру;
   
4. 
   жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін, сондай-ақ мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық, саяси-құқықтық ұйымдық басқада жүйелерін қорғаудың басымдығы;
   
5. 
   Қазақстан Республикасы Конституциясы 39-бабының 1-тармағына сәйкес лауазымды адамдар мен мемлекеттік міндеттерді атқаруға уәкілдік берілген басқа да адамдардың, сондай-ақ соларға теңестірілген адамдардың құқықтары мен бостандықтарын шектеуге жол берілуін тану;
   
6. 
   жеке және заңды тұлғалардың бұзылған құқықтары мен заңды мүдделерін қалпына келтіру, сыбайлас жемқорлықпен Құқық бұзушылықтың зиянды зардаптарын жою және олардың алдын алу.
   

7. 
   сыбайлас жемқорлықпен құқық бұзушылыққа қарсы күреске жәрдем жасайтын азаматтардың жеке басының қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
   
8. 
   мемлекеттік міндеттерді атқаруға уәкілдік берілген адамдар мен соларға теңестірілген адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін мемлекеттің қорғауы аталған адамдар мен олардың отбасыларына лайықты тұрмыс деңгейін қамтамасыз ету жалақы (ақшалай үлес) мен жеңілдіктер белгілеу;
   
9. 
   осындай қызметті жүзеге асыратын заңды және жеке тұлғаларға кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеуге өкілеттік берілуін болдырмау, сондай-ақ оған бақылау жасау;
   
10. 
    сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстарды анықтау, ашу, жолын кесу және олардың алдын алу мақсатында жедел іздестіру қызметі мен өзгеде қызметтерді жүзеге асыру, сондай-ақ заңда белгіленген тәртіппен заңға қайшы тапқан ақша қаражаты мен өзге де мүлікті заңдастыруға жол бермеу мақсатында арнайы қаржылық бақылау шараларын қолдану.
    

1. 
   Сыбайлас жемқорлықпен құқық бұзушылық фактісі туралы хабарлаған немесе сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске өзге де түрде жәрдемдесетін адам мемлекеттің қорғауында болады.
   
2. 
   Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске жәрдемдесетін адам туралы ақпарат мемлекеттік құпия болып табылады және осы Заңның 6-бабының 2 және 4-тармақтарында аталған органдардың немесе соттың сұратуы бойынша заңда белгіленген тәртіппен ғана табыс етіледі. Бұл ақпаратты жария ету заңда белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады.
   

1. Мемлекеттік міндеттерді атқаруға уәкілеттік берілген лауазымды және өзге де адамдар мен соларға теңестірілген адамдардың (осы Заңның 3-бабы 3-тармағының 4) тармақ-шасында аталған адамдарды қоспағанда) өздерінің жақын туыстары(ата-аналары, балалары, бала асырап алушылар, асырап алынған балалар, ата-анасы бір және ата-анасы бөлек аға-інілері мен апа-сіңлілері, аталары, әжелері, немерелері) немесеері (зайыбы) атқаратын қызметтерге тікелей бағынысты лауазымдарды, заңдарда көзделген жағдайларды қоспағанда, атқаруына болмайды.

1. Мемлекеттік міндеттерді атқаруға уәкілеттік берілген адамдардың немесе соларға теңестірілген адамдардың мынадай:

1. 
   басқа мемлекеттік органдардың, ұйымдардың қызметіне заңсыз араласу;
   
2. 
   аталған адамдардың не олардың жақын туыстары мен жекжаттарының материалдық мүдделерін қанағаттандыруға байланысты мәселелерді шешу кезінде өздерінің қызметтік өкілеттігін пайдалану;
   
3. 
   мемлекеттік және оған теңестірілген қызметке кірген және онда жоғарылатылған кезде заңда көзделмеген артықшылықтар беру (тамыр-таныстық, отбасылық жақындық);
   
4. 
   шешімдер әзірлеу мен қабылдау кезінде занды және жеке тұлғаларға заңсыз артықшылық көрсету;
   
5. 
   кімге болса да табыс алуға байланысты кәсіпкерлік және өзге де қызметті жүзеге асыруда заңдарда көзделмеген кез келген жәрдем көрсету;
   
6. 
   мемлекеттік міндеттерін атқару кезінде алынған ақпаратты, егер ол ресми жариялауға жатпайтын болса, жеке немесе топтық мүдделерге пайдалану;
   
7. 
   берілу заңдарда көзделген ақпаратты жеке және заңды тұлғаларға беруден негізсіз бастарту, оны кешіктіру, бұрыс немесе толық емес ақпарат беру;
   
8. 
   жеке немесе заңды тұлғалардың табыс етуі заңдарда көзделмеген ақпаратты бұл тұлғалардан талап ету;
   
9. 
   мемлекеттік қаржы ресурстары мен материалдық ресурстарды жекелеген кандидаттардың немесе қоғамдық бірлестіктердің сайлау қорына беру;
   

10. 
    жеке және занды тұлғалардың арыз-өтініштерін қараудың және өз құзыретіне кіретін өзге де мәселелерді шешудің заңда белгіленген тәртібін әлденеше рет бұзу;
    
11. 
    жоғары тұрған ресми адамдардың лауазымдық өкілеттіктерін пайдалана отырып мүліктік пайда, игіліктер не артықшылықтар алу үшін аталған адамдарға сыйлықтар тарту және қызметтен тыс қызмет көрсету;
    
12. 
    жеке немесе заңды тұлғаларға олардың құқықтары мен заңды мүдделерін іске асыруда қөрінеу кедергі жасау;
    
13. 
    кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу, сондай-ақ оған бақылау жасау өкілеттігін сондай қызметті жүзеге асырушы жеке немесе заңды тұлғаларға беру;