Машиналар мен жабды›тарды ба“алауда“ы нары›ты› амал

Нары›ты› амал ›айталама нары“ы дамы“ан машиналар мен жабды›тар Їшін пайдаланылады. Б±л ЩдістіЈ негізі, машиналар мен жабды›тардыЈ ›азіргі жа“дайында“ы нары›ты› ›±нын аны›тау болып табылады. Негізгі ›олданатын ›а“идаты – салыстыру болып табылады. Ол Їшін ›айталама нары“ында“ы ±›сас аналогтар таЈдалып алынады. Салыстыру элементтеріне мыналар жатады:

1. ОбъектініЈ ж±мыс істеу уа›ыты;

2. Техникалы› жа“дайы;

3. Орналасу жері;

4. Нары›ты› жа“дай;

5. Ба“асы;

6. Сапасы;

7. Кйлем йлшемдері;

8. Сатылу уа›ыты.

Нары›ты› амал келесі кезеЈдерден т±рады:

1. Жабды››а сЩйкес нары›ты зерттеу жЩне берілген нары›та таяуда ±›сас аналогтыЈ сатылуы туралы мЩліметтерді жинау. Ба“алаудыЈ на›тылы“ы жинал“ан мЩліметтердіЈ санына жЩне сапасына байланысты.

2. МЩліметтерді тексеру. °›сас аналогтардыЈ сатылу уа›ыты, физикалы› жЩне бас›а да сипаттамасы туралы мЩліметтердіЈ шынайылы“ын тексереді.

3. Ба“аланып жат›ан объектіні ±›сас аналогтармен салыстыру ар›ылы айырмашылы›тарды аны›тайды;

4. °›сас аналогтардыЈ ба“аларын талдау ар›ылы жЩне де тЇзетулерді енгізу ар›ылы ба“аланып жат›ан объектініЈ ›±нын есептейді.

Нары›ты› амал“а негізделген ба“алаудыЈ нЩтижесі таЈдалып алын“ан ±›сас аналогтар“а байланысты. °›сас аналог ретінде ж±мыс істеу ат›арымы бірдей объектілер таЈдалып алынады. Екі салыстырылып жат›ан объектілердіЈ сипаттамасы жЩне ж±мыс істеуі бір классификациялы› тЇрге жату керек. Екі салыстырылып жат›ан объектілердіЈ ›±растырылуы бірдей болу керек.

Машиналар мен жабды›тарды нары›ты› амалмен ба“ала“анда – тікелей салыстыру жЩне статистикалы› модельдеу Щдістері ›олданылады.

Тікелей салыстыру Щдісі ба“аланып жат›ан объектілерге жа›ын бірнеше ±›сас аналогтар бол“ан кезде пайдаланылады. Машиналар мен жабды›тардыЈ ›±нын тймендегі формула бойынша аны›тайды:

, (1.10)

М±нда, аналогтыЈ ба“асы;

ТЇзету коэффициенттерін енгізу ›ана“аттанарлы› нЩтиже береді. Егер де, ба“аланып жат›ан объект пен ±›сас объектініЈ техникалы› параметрлерінде

20 % - “а дейін айырмашылы› болса.

ТЇзетулерді енгізудіЈ ма›саттары;

- техникалы› салыстыру“а енгізетін тЇзетулер;

- сатылу шарты ба“аларыныЈ айырмашылы“ына енгізетін тЇзетулер.

ТЩжірибеде ба“аланып жат›ан объектілерге таЈдалып алын“ан аналогтардыЈ йнімділігіне, ж±мыс істеу ›уатына айырмашылы›тары болады.

ТЇзетулерді формула бойынша кйрсетуге болады:

, (1.11)

М±нда, салыстырылып жат›ан объектілердіЈ ба“асы;

на›ты бір техникалы› жабды››а тЩуелді дЩреже кйрсеткіші немесе «ба“аны тежейтін» коэффициент.

Формулада кйрсетілген дЩреже кйрсеткіші арнайы зерттеулер мен тЩжірибелерде аны›тал“ан. Мысалы, орташа ›уатты тракторлар Їшін – 0,72,

эксковаторлар Їшін – 0,8 та“ы да бас›а. °›сас аналогтардыЈ ба“алары жЩне параметрлері белгілі болса, дЩреже кйрсеткішін формуламен логарифмдеу ар›ылы аны›тау“а болады:

б±дан . (1.12)

Кем дегенде екі объектініЈ ба“асы мен параметрлерін аны›та“аннан кейін, дЩреже кйрсеткішін аны›тау“а болады.

Бірнеше параметрлер бол“ан жа“дайда кЇрделі математикалы› тЩуелділікті пайдалану ›ажет. ийткені, сол параметрлер машиналар мен жабды›тарды йндіріп шы“ару кезінде шы“ын“а жЩне де ба“а“а ›атты Щсер етеді.

Ол Їшін ба“а Їлгілерін пайдаланады. Олар объектініЈ параметрі мен ба“аны байланыстыратын математикалы› мЩнді кйрсетеді. Параметрлік ба“а Їлгілерін

›±растыру Їшін корреляционды – регрессионды талдау Щдісі пайдаланылады.

Ірі фирмаларда б±л Щдіс ›азіргі шы“аратын йнімдерге ›ара“анда, параметрі Їлкен йнімдерді шы“ару“а кететін шы“ындарды аны›тау“а мЇмкіндік береді.

Ба“аныЈ йз параметріне тЩуелділігі:

, (1.13)

М±нда, йнімніЈ ба“асы;

Ба“аныЈ йсуі жЩне шегерімдер субъективті сипаттама“а байланысты. ОныЈ барлы“ы объективті факторларды зерттеуді ›ажет етеді. ОлардыЈ маЈыздысы:

- тауар нары“ыныЈ конъюнктурасы;

- йндірістегі шы“ындардыЈ калькуляциясында болатын ›ателіктердіЈ тЩуекелділігі.

- жабды›ты ›±растырып шы“ыр“анда“ы монополияныЈ дЩрежесі жЩне бЩсекелестердіЈ ба“асы.

Ба“аныЈ йсуіне кЩсіпорынныЈ ›аржылы› жа“дайы, дЇниежЇзілік нары›та“ы беделі, т±тынушы“а ›атынасы, мемлекеттегі экономикалы› жЩне ішкі саяси жа“дайы сия›ты факторлар Щсер етеді.

Саудада“ы шегерімніЈ мйлшерін аны›тау Їшін ба“аны ›±райтын факторларды талдау ›ажет.

Сату кЇніне тЇзету. Б±л тЇзетулерді енгізудіЈ ›ажеттілігі нары›та“ы жа“дайдыЈ йзгеруіне байланысты. Сатылу кЇні ба“алау кЇнінен не“±рлым алыс болса, со“±рлым нары›та“ы жа“дай мен ба“алар йзгереді. Сонды›тан, сатылу кЇнінен бастап ба“аныЈ серпінін талдау ›ажет. ТЇзетудіЈ мйлшерін индекс немесе тренд ар›ылы аны›тайды жЩне де о“ан инфляцияныЈ деЈгейін ескеру ›ажет.

Индекс – б±л ба“аныЈ ›оз“алуында“ы негізгі беталысты аны›тау“а мЇкіндік беретін маЈызды кйрсеткіш.

Шрбір уа›ытта сатылу кЇні ба“алау кЇніне максималды жа›ын болуы ›ажет.

Тйлем талаптарына тЇзету. Тйлем талаптары коммерциялы› сатылу шартын сипаттайды. Мысалы, на›ты сатылу мен несие ар›ылы сатылуды салыстырса›, мынадай шарттарды ескреу ›ажет:

- на›ты тйлем шартымен сатып алын“ан объектініЈ ба“асын кйбейту;

Олай болса, салыстырылып жат›ан сатылымдар немесе ±сыныстардыЈ коммерциялы› шартын салыстыру ар›ылы олардыЈ айырмашылы›тары аны›талады, сЩйкесінше тЇзетулер енгізіледі.

Табыс амалы а›ша а“ымын тікелей капитализациялау, а›ша а“ымын дисконттау жЩне тиімділігі бірдей аналог Щдістерінен т±рады.

Потенциалды табысты ба“ала“анда, еЈ маЈыздысы уа›ыт аралы“ын таЈдау

болып табылады. Кйптеген кЩсіпорындардыЈ соЈ“ы бес жылда“ы ›ызмет нЩтижесін талда“анда, т±ра›ты тенденцияны аны›тау“а болады.

Таза табысты есептеген кезде, орташа арифметикалы›, орташа йлшемді,

тікелей трендтік Щдістері ›олданылады.

Жо“арыда айтыл“ан Щдістерді мысал ретінде келтірейік.

Айталы›, кЩсіпорынныЈ келесідей табыстары бар:

1-жыл – 50 000;

2-жыл – 56 000;

3-жыл – 63 000;

4-жыл – 69 000;

5-жыл – 76 000.

Орташа арифметикалы› Щдіс бойынша есептегенде:

доллар ›±райды.

Орташа йлшемді Щдіс бойынша есептегенде салма› коэффициенттері ›олданылады (1.2 - кесте):

Кесте 1.2

Орташа йлшемді таза табысты есептеуге арнал“ан берілгендер

Таза табыс, долл.Салма› коэффициентіНЩтижесі, доллар50 000,00150 00056 000,002112 00063 000,003189 00069 000,004276 00076 000,005380 000Барлы“ы151 007 000

Орташа йлшемді таза табыс мына“ан теЈ:

доллар ›±райды.

Тікелей трендтік Щдіс бойынша есептеуге арнал“ан байланыс:

, (1.14)

М±нда, жыл“ы таза табыс;

; (1.15)

, (1.16)

М±нда, бай›ау кезеЈдерініЈ саны;

Санды› берілгендерді ›ой“анда мына мЩнді аламыз (1.3 – кесте):

Кесте 1.3

 XY, долларХІXY, доллар150 000,00150 000256 000,004112 000363 000,009189 000469 000,0016276 000576 000,0025380 000Барлы“ы15314 000,00551 007 000

;

.

доллар.

Келесі кезеЈ капитализация коэффициентін аны›тап алу болып табылады. Капитализация – б±л табыс а“ымын капитализация коэффициентіне бйлгенде ›±н кйрсеткішіне айналуы. Капитализация коэффициенті кЩсіпорынныЈ табысыныЈ т±ра›тылы“ымен аны›талады. Тймен капитализация коэффициенті т±ра›ты табыстыЈ йсуіне сЩйкес болады. Ал керісінше, табыс т±ра›ты болма“ан жа“дайда капитализация коэффициенті йседі.

Машиналар мен жабды›тарды капитализация Щдісімен ба“ала“анда“ы негізгі кезеЈдері:

1. индіріс жЇйесін, ба“алау“а ›ажет машиналар жиынты“ын бйліп кйрсету ›ажет. Сол жЇйені пайдалан“анда тЇсетін таза табысты аны›тау.

2. Жерге ›атысты таза табыс бйлігін аны›тау ›ажет:

, (1.17)

М±нда, жердіЈ а“ымда“ы ›±ны;

жердіЈ капитализация коэффициенті.

3. ’имараттар мен ›±рылмалар“а ›атысты таза табыс бйлігін аны›тайды:

, (1.18)

М±нда, “имараттар мен ›±рылмалардыЈ а“ымда“ы ›±ны;

“имараттар мен ›±рылмалардыЈ капитализация коэффициенті.

Оны тймендегі мЩні бойынша аны›тау“а болады:

, (1.19)

М±нда, капиталды ›айтару коэффициенті.

4. љалды› Щдісімен машина жиынты“ына ›атысты таза табыс бйлігін аны›тайды:

, (1.20)

М±нда, 1 - кезеЈде аны›тал“ан жЇйеніЈ таза табысы.

5. Тура капитализациялау Щдісімен машиналар жиынты“ыныЈ ›±нын есептейді:

, (1.21)

М±нда, дисконт мйлшерлемесі.

амортизация коэффициенті (капиталдыЈ ›айтарылуы).

Машиналар мен жабды›тардыЈ амортизация коэффициенті йтем ›оры факторыныЈ Їлгісі ар›ылы аны›талады:

, (1.22)

М±нда, машиналар мен жабды›тардыЈ нормативті ›ызмет ету мерзімі.

6. Машина жиынты“ыныЈ ›±рамынан жеке жабды›тыЈ ›±нын аны›тау Їшін Їлес коэффициентін пайдаланады:

, (1.23)

М±нда, машиналар мен жабды›тардыЈ Їлес коэффициенті. Машина жиынты“ында“ы балансты› ›±нныЈ Їлесіне теЈ.

Мысал 1.4. Тікелей капитализациялау Щдісімен нан пісіруші жабды›тыЈ ›±нын аны›тау ›ажет. Егер де:

Жабды›ты падаланудан тЇсетін жылды› таза табысы – 5000 доллар ›±раса.

Жылды› дисконт мйлшерлемесі ;

Амортизация коэффициенті .

Жабды›тыЈ ›±ны мына“ан теЈ:

доллар.

А›ша а“ымын дисконттау Щдісі. Б±л ЩдістіЈ арты›шылы“ы кйп. ийткені, б±л Щдісте кЩсіпорынныЈ болаша› табысы болжамдалады, я“ни инвестордыЈ ›ызы“ушылы“ын ту“ызады. Болжамдал“ан табысты аны›та“анда инвестордыЈ тЩуекелділігі, инфляцияныЈ ›ар›ыны, нары› конъюнктурасыныЈ йзгеруі дисконт мйлшерлемесі ар›ылы есептеледі.

Берілген Щдіс кЩсіпорынныЈ на›ты нары›ты› ›±нын аны›тау“а мЇмкіндік беретіні жайлы шетел тЩжірибесінде кйрсетілген. Біра› та, на›ты болжам жасау мЩселесі тЩжірибеде кеЈінен пайдалану“а ›иынды›тар тудырады.

Машиналар мен жабды›тарды дисконттау Щдісімен ба“ала“анда тймендегі шарттар ат›арылады:

1. Ж±мыс істеп жат›ан йндіріс немесе коммерциялы› жЇйеден ба“аланып жат›ан машина жиынты“ын жеке бйлу ар›ылы таза табысты аны›тау.

Таза табыс – б±л жалпы табыс пен йндірістік шы“ындар арасында“ы айырмашылы›ты айтады.

Б±л ЩдістіЈ негізі а›ша а“ымын бес жыл“а болжамдау болып табылады. ЕЈ алдымен орташа йлшемді табыс есептеледі:

. (1.24)

М±нда, кЩсіпорынныЈ нашар жа“дайларда ж±мыс істеу себебінен болатын тиімсіз табысы;

мЇмкін жа“дайларда ›±растырыл“ан болжам;

кЩсіпорынныЈ тиімді табысы.

Содан кейін шы“ындарды болжамдайды. Негізгі капитал мен болжамдал“ан капитал салымынан амортизациялы› аударымдардыЈ мйлшерін

есептейді. Содан кейін, Щкімшілік шы“ыстары мен ›ызмет кйрсету шы“ыстары аны›талады.

Дисконттау Щдісін пайдалан“анда еЈ маЈыздысы инвестициялы› талдау болып табылады. Мысалы, таза айналым капиталыныЈ арты›шылы“ы кЩсіпорынныЈ нары›ты› ›±нын Їлкейтеді, ал жетіспеушіліктердіЈ орнын толтыру ›ажет. Сонды›тан, ол нары›ты› ›±нды кемітеді.

Капиталды активтерді ба“ала“анда дисконт мйлшерлемесі формуламен аны›талады:

, (1.25)

М±нда, дисконт мйлшерлемесі немесе инвестордыЈ меншікті капитал

табысына мйлшерлеме;

табыстыЈ тЩуекелсіз мйлшерлемесі;

жЇйелі тЩуекелдіЈ йлшемі.

орташа нары›ты› табыс мйлшерлемесі;

тЩуелді активке салым Їшін нары›ты› сыйлы›а›ы.

Белгілі номиналды мйлшерлемені шынайы мйлшерлемеге аудар“анда, инфляцияны ескеру ар›ылы аны›тайды:

, (1.26)

М±нда, табыстыЈ шынайы тЩуекелсіз мйлшерлемесі;

табыстыЈ номиналды тЩуекелсіз мйлшерлемесі;

инфляция ›ар›ыны.

Бизнесті ба“алауда меншікті жЩне ›арызды капиталдан тЇсетін а›ша а“ымын пайдалан“анда, тйменгі формула бойынша аны›талады:

, (1.27)

М±нда, компания капиталында“ы меншікті капиталдыЈ Їлесі;

›арыз капиталыныЈ Їлесі;

жЩне меншікті жЩне ›арыз капиталына табыс мйлшерлемесі.

Содан кейін, меншіктенушініЈ болжау кезеЈініЈ соЈында тЇскен табыс мйлшері аны›талады. Б±л мйлшер Гордон Їлгісі ар›ылы аны›талады:

, (1.28)

М±нда, болжау кезеЈініЈ соЈында“ы табыс мйлшері;

бірінші жылы тЇсетін а›ша а“ымы;

дисконт мйлшерлемесі;

±за› мерзімді а›ша а“ымыныЈ йсу ›ар›ыны.

2. индіріс жЇйесініЈ а“ымда“ы ›±нын аны›тайды:

, (1.29)

М±нда, барлы› жЇйеніЈ ж±мыс істеуінен тЇсетін таза табысы;

дисконт мйлшерлемесі;

машина жиынты“ыныЈ соЈ“ы - жыл“ы ›алды› ›±ны.

Келтірілген формуланы жеЈілдету Їшін «А›ша бірлігініЈ алты функциясы» кестесін пайдаланады. Онда мына мЩн орындалады:

, (1.30)

М±нда, аннуитеттіЈ а“ымда“ы ›±ны;

3. Жалпы жЇйеден жердіЈ, “имараттар мен ›±рылмалардыЈ ›±нын алу ар›ылы машина жиынты“ыныЈ ›±нын аны›тайды:

, (1.31)

4. ®лестік коэффициент ар›ылы машина жиынты“ынан жеке жабды›тыЈ

›±нын аны›тау“а болады:

, (1.32)

М±нда, ба“аланып жат›ан машина немесе жабды›тыЈ Їлестік коэффициенті.

Тиімділігі бірдей аналог Щдісі. Б±л Щдісте ж±мыс істеу ат›арымы бірдей, біра› техникалы› сипаттамасы жа“ынан айырмашылы“ы бар ат›арымы ±›сас

аналог таЈдалып алынады.

Тиімділігі бірдей аналог Щдісінде объектініЈ Щкелетін табысы ба“аланады.

Біра›, толы› кйлемде емес, тек ›ана ба“аланып жат›ан объектініЈ табысы мен

ат›арымы бірдей аналогтыЈ табысы арасында болатын айырмашылы› бйлігіне.

ОбъектініЈ ›±ны тймендегі формула бойынша есептеледі:

, (1.33)

М±нда, ба“аланып жат›ан объектініЈ ›±ны;

базисті объектініЈ ›±ны;

базисті объектініЈ жылды› шы“ыны;

ба“аланып жат›ан объектініЈ жылды› шы“ыны;

базисті объектініЈ амортизация коэффициенті;

ба“аланып жат›ан объектініЈ амортизация коэффициенті;

базисті объектініЈ йндіретін жылды› йнім кйлемі;

ба“аланып жат›ан объектініЈ йндіретін жылды› йнім кйлемі.

Мысал 1.5. Икемді йндіріс модулініЈ тймендегі берілгендері бойынша ›±нын аны›тау ›ажет:

1. Базисті модуль элементтерініЈ ›±ны:

Металлкесуші станок – 75 000 доллар;

Робот – 25 000 доллар;

ЖЇктейтін жабды› – 12 000 доллар;

Бйлшектерді йндіретін жабды› – 8 000 доллар.

2. Базисті жЩне ба“аланып жат›ан объектілердіЈ йндіретін жылды› йнім

кйлемі:

3. . Базисті жЩне ба“аланып жат›ан объектілердіЈ жылды› шы“ыны:

4. Дисконт мйлшерлемесі .

МодульдердіЈ 7 жыл ж±мыс істеу мерзіміндегі амортизация коэффициенті:

; .

Ба“аланып жат›ан объектініЈ ›±нын (1.33) – формуламен аны›таймыз::

Физикалы› тозудыЈ коэффициенттерін аны›таудыЈ келесі Щдіс топтары бар:

- сарапшылы›;

- экономико – статистикалы›;

- тЩжірибелі – аналитикалы› талдау.

Сарапшылы› топ Щдістері сарапшылардыЈ немесе ба“алаушылардыЈ

техникалы› жабды› жЩне машиналардыЈ на›ты техникалы› жа“дайы туралы ›орытынды“а негізделген деректерден т±рады:

- сырт›ы тЇрі;

- пайдалану режимі;

- сырт›ы ортаныЈ жа“дайы;

- техникалы› ›ызмет кйрсету жЩне жйндеу уа›ыттары.

Сарапшылы› Щдісті ›олдан“анда ба“алап жат›ан техникалы› жабды›тар мен машиналардыЈ пайдалану сипаттамасы жЩне ›±рылымы туралы жо“ары деЈгейдегі білім ›ажет. Берілген Щдістерге мыналар жатады:

- тиімді пайдалану уа›ытына байланысты Щдіс;

- машина жа“дайын сараптамалау Щдісі.

Экономико – статистикалы› Щдіс жабды› туралы экономикалы› кйрсеткіштер мен пайдалану сипаттамасы жайлы шынайы мЩліметтердіЈ бар

бол“ан жа“дайында ›олданылады. Берілген топ Щдістеріне мыналар жатады:

- табыстыЈ кемуіне негізделген Щдіс;

- жйндеу цикліне байланысты Щдіс.

ТЩжірибелі – аналитикалы› талдау тобыныЈ Щдістерін пайдалан“анда

жабды›тарды дЩлдікке, д±рыс ›ызмет ат›аруына сына› жЇргізу ›ажет жЩне

де нормативті – техникалы› ›±жаттардыЈ бар болуы ›ажет. Берілген топ Щдістеріне мыналар жатады:

- т±тыну ›асиетініЈ тймендеуіне байланысты Щдіс;

- машина ›±рылымын жекелей есептеу Щдісі;

- тікелей аны›тау Щдісі.

Физикалы› тозудыЈ коэффициентін аны›тайтын Щдістерді пайдалану ба“алаудыЈ ма›сатына, ба“алап жат›ан жабды›тыЈ ›±нына, ба“алап жат›ан жабды› туралы мЩліметтердіЈ толы› болуына тЩуелді. Шрбір на›ты жа“дайда ба“алаушыныЈ йзі мына немесе бас›а Щдісті ›олдану ›ажеттілігіне жЩне мЇмкіндігіне ›орытынды жасау керек.
2.2. Тиімді пайдалану уа›ытына байланысты Щдіс

Тиімді пайдалану уа›ыты – б±л машиналар мен жабды›тардыЈ техникалы› жа“дайымен жЩне пайдалылы“ымен аны›талатын пайдалану уа›ыты.

Тиімді пайдалану уа›ытына байланысты Щдіс техникалы› диагностика Щдісі кймегімен жабды›тардыЈ ›ал“ан ж±мыс істеу мерзімін аны›тау мЇмкіндігі ±й“арымына негізделген. Нормативті жЩне ›алды› ж±мыс істеу мерзімін біле т±ра, жабды›тыЈ тиімді пайдалану уа›ытын мына формула бойынша есептеуге болады:

(2.1)

М±нда, – жабды›тыЈ тиімді пайдалану уа›ыты;

љалды› ж±мыс істеу мерзімі – б±л машиналар мен технологиялы› жабды›тардыЈ йндіріп жат›ан йнім ›±нына Їлесін енгізуге ›ал“ан уа›ыт аралы“ы.

Нормативті ж±мыс істеу мерзімі – б±л машиналар мен технологиялы› жабды›тардыЈ йндіріп жат›ан йнім ›±нына Їлесін енгізетін уа›ыт аралы“ы.

Нормативті ж±мыс істеу мерзімі машиналар мен технологиялы› жабды›тардыЈ ›±жаттарымен немесе амортизацияныЈ есептелген шамасымен аны›талады, ал ›алды› ж±мыс істеу мерзімі – сарапшылы› тЇрде арнайы мамандардыЈ ›атысуымен аны›талады. љалды› ж±мыс істеу мерзімі туралы мЩліметтер жо› болса, машиналар мен техникалы› жабды›тардыЈ шынайы ж±мыс істеу уа›ытына теЈ, тиімді пайдалану уа›ытына байланысты мЩні ›абылданады .

Шынайы ж±мыс істеу уа›ыты – б±л жабды›ты йндіріп шы“ару кезінен бастап кйрсететін уа›ыты. Егер де жабды›тыЈ жЇктемесі туралы мЩліметтер бар болса, онда тиімді пайдалану уа›ытын мына формула бойынша аны›тау“а болады:

М±нда, – жабды›тыЈ тиімді пайдалану уа›ыты;

– жабды›тыЈ шынайы ж±мыс істеу уа›ыты;

– жабды›тыЈ жЇктеме коэффициенті.

Физикалы› тозу коэффициенті мына“ан теЈ:

Тиімді жЩне шынайы ж±мыс істеу уа›ытын байланыстыратын келесі

тЇрлері бар:

1) Жабды›тыЈ пайдалану ›абілеті техникалы› ›±жаттарда ›арастырыл“аннан тймен бол“ан жа“дайда.

2) Кейбір уа›ыт аралы“ында жабды›ты пайдалануды то›тат›ан жа“- дайда;

3) Жабды›тыЈ дизайны ›азіргі заман“а сай;

4) Жабды› толы› жйндетілген немесе жаЈартыл“ан;

5) Нары›та ±›сас жабды›тардыЈ жетіспеуі.

1. 
   жабды›ты техникалы› шарт ережелерініЈ б±зуымен пайдаланды.
   
2. 
   техникалы› жйндеу уа›ытымен орындал“ан жо›.
   
3. 
   берілген салада технология жетілдірілген.
   
4. 
   берілген нары› сегментінде ±сыныс кйбейген.
   

на›ты бйлу ›ажет, ййткені олар Щр тЇрлі тозудыЈ тЇрлерімен байланысты (физикалы›, функционалды немесе экономикалы›).

Егер де жабды›ты ба“ала“ан кезде, кейбір уа›ытта ба“алаушы бол“ан жа“дайды ›ада“алайды. Онда ба“алау жЇргізгенде жабды›тыЈ келесі уа›ытта“ы жа“дайы сол немесе бас›а н±с›алар“а сЩйкес келуі мЇмкін. Екі ба“алаудыЈ арасында жабды›ты толы› сапалы жйндеуден йткізу шынайы пайдалану уа›ытын хронологиялы› йсіргенде, тиімді пайдалану уа›ытын тймендетуі мЇмкін. Керісінше, техникалы› ›ызмет кйрсету жЩне жйндеу кешенін ›ада“аламау, уа›ытында толы› жйндеуден йткізбеу, екі ба“алау уа›ыты арасында тиімді пайдалану уа›ыты шынайы пайдалану уа›ытынан тез йсе бастайды.

Мысал 2.1. Жабды›тыЈ нормативті ж±мыс істеу мерзімі жыл.

Сараптама жЇргізу нЩтижесінде ›алды› ж±мыс істеу мерзімі жыл.

Физикалы› тозу коэффициентін аны›тау ›ажет.

Шешімі:

1. Тиімді пайдалану уа›ытын (2.1) формуласы бойынша есептейміз:

2. Физикалы› тозу коэффициентін (2.2) формуласы бойынша есептейміз:

1. 1996 жылдыЈ желто›санынан 2000 жылдыЈ маусымына дейін 42 ай йтті. Олай болса, жыл.

2. СтаноктыЈ жЇктеме коэффициентін аны›таймыз:

;

3. СтаноктыЈ тиімді пайдалану уа›ытын аны›таймыз:

4. (2.2) формуласы бойынша станоктыЈ физикалы› тозу коэффициентін

аны›таймыз:



Мысал 2.3. ®ш жыл пайдалан“аннан кейін гидравликалы› пресс то - лы› жйндеуден йткізілді. СоныЈ нЩтижесінде оныЈ бйлшектерініЈ 20 %

жаЈадан ауыстырылды. Жйндеуден кейінгі пресстіЈ физикалы› тозу ко – эффициентін аны›тау ›ажет. Егер оныЈ нормативті ж±мыс істеу мерзімі

15 жыл“а теЈ болса.

Шешімі:

1. БйлшектерініЈ орташа хронологиялы› жасы ретінде пресстіЈ тиімді пайдалану уа›ытын табамыз. НЩтижесінде, йткізілген толы› жйндеуден кейін 20 % бйлшектердіЈ шынайы пайдалану уа›ыты 0 жыл, ал 80 % бйлшектердіЈ шынайы пайдалану уа›ыты 3 жыл. Онда пресстіЈ тиімді пайдалану уа›ыты мына“ан теЈ:

2. ПресстіЈ физикалы› тозу коэффициентін (2.2) – формула бойынша аны›таймыз: